Transcript W02_SPOJNOSC_T. CECH_23.02.2011

OSOBOWOŚĆ A SPÓJNOŚĆ ZACHOWANIA
SYTUACJONIZM: zachowanie jest pod
kontrolą sytuacji
tradycja behavioryzmu:
rola izolowanych bodźców i ich konfiguracji w
wyzwalaniu zachowania i ubiegłych doświadczeń
tradycja psychologii społecznej:
rola złożonych konfiguracji czynników sytuacyjnych
(sytuacji społecznych) i rozumienia zdarzeń (nadawania
znaczeń, konstruowania poznawczego sytuacji).
DYSPOZYCJONIZM: zachowanie wyznaczane
jest przez osobowość człowieka
Człowiek ma względnie stałe i ogólne właściwości
charakterologiczne (dyspozycje osobowościowe),
które przejawiają się w szerokim spectrum sytuacji.
Dlatego też, można przewidywać zachowanie jednostki
na podstawie wiedzy o tym,
(a) jak się zachowywała w przeszłości,
(b) jakie jest natężenie jej cech ustalone na
podstawie pomiarów osobowości (np. wyników
kwestionariuszy, metod projekcyjnych).
Główne pytanie: Czy ludzkie zachowanie
cechuje się wystarczającym stopniem
spójności, by można było mówić o istnieniu
cech osobowości?
Czy dyspozycje osobowościowe, czy też
czynniki sytuacyjne wyjaśniają znaczną
część wariancji w zachowaniu?
Na podstawie czego jesteśmy w stanie
przewidzieć zachowanie:
– wiedzy o SYTUACJI i uruchamianych przez nią
procesach? (np. o poziomie stymulacji; stopniu trudności zadań;
oczekiwaniach społecznych - presji grupowej; o aktualnie zmieniającej
się z sytuacji na sytuację dominującej motywacji i stanie emocjonalnym)
– wiedzy o OSOBIE? (jej uzdolnieniach, cechach charakteru,
przekonaniach, obrazie własnej osoby)
SPÓJNOŚĆ ZACHOWANIA (CONSISTENCY):
Stabilność zachowania, spójność w czasie
(stability, consistency over time);
Międzysytuacyjna spójność zachowania
(cross-situational consistency);
Zgodność zachowania z postawą [normą, wartością];
(attitude-behavior consistency)
Spójność poznawcza (cognitive consistency).
KRYTYKA ZAŁOŻENIA O SPÓJNOŚCI ZACHOWANIA:
Stanowisko Waltera Mischela („Personality and
Assessment”, 1968)
ANALIZY WYNIKÓW BADAŃ
1. W. Mischel: średnia korelacja r Pearsona między
różnymi behavioralnymi wskaźnikami cechy
osobowości (takiej jak uczciwość, impulsywność,
zależność emocjonalna) - w zakresie między 0,10
a 0,20.
2. W. Mischel: Korelacje między kwestionariuszami
miarami cechy osobowości a zachowaniem
(wskaźnikiem tej cechy) rzadko przekraczają
wielkość 0,20, a prawie nigdy 0,30.
3. A. W. Wicker: Średnia korelacja miedzy postawą a
zachowaniem wynosi ok. 0,30.
WNIOSKI Z ANALIZ I BADAŃ WŁASNYCH
MISCHELA I WICKERA
1. Specyficzność reagowania.
2. Ograniczona przewidywalność zachowania z
pomiaru cech osobowości i postaw.
3. Pewne centralne właściwości osobowości (np.
zdolność do odraczania gratyfikacji - wskaźnik
siły ego) - bardzo zależne od zmiennych
sytuacyjnych (np. widoczności nagród).
PRÓBY ROZWIĄZANIA PROBLEMU
NIEZADOWALAJĄCEJ SPÓJNOŚCI
ZACHOWAŃ
- Spójność zachowania a nomotetyczne vs.
idiograficzne podejście do osobowości: podejście
Bema i Allena (spójność dla pewnych cech, w pewnych
sytuacjach).
- Personalna spójność zachowania jako metacecha osobowości: Pragmatycy i pryncypialiści M.
Snydera.
-
Czynnik metodologiczny: Predykcja pojedyńczego
zachowania czy też wzorca zachowań (miary
zagregowane) – S. Epstein.
ŚRODOWISKO LUB CECHA A ZACHOWANIE
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
OKOLICZNOŚCI
DOMINUJĄCY WKŁAD W WARIANCJĘ ZACHOWAŃ
----------------------------------------------ŚRODOWISKA CECHY
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------obserwacja
zachowania
jednorazowa
wielokrotna
Czas trwania obserwacji
zachowania
krótki
długi
Stopień różnorodności zachowań
pojedyńcze
akty zachowania
wielość i szeroki
zakres zachowań
Możliwość wyrażania zachowań
ograniczona
swobodna
Możliwość wyboru sytuacji
brak
nieograniczona
Możliwość kreowania sytuacji
nie istnieje
istnieje
Rodzaj sytuacji
eksperyment
sytuacja naturalna
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
OSOBOWOŚĆ Z PERSPEKTYWY
TEORII CECH
CECHA OSOBOWOŚCI TO:
(J. P. GUILFORD):
Każdy dający się wyróżnić, względnie trwały aspekt
[jednostki], ze względu na który jedna osoba różni się
od innych osób.
(H. J. EYSENCK):
Współzmieniający się zespół aktów behavioralnych;
ujawnia się jako zasada organizująca, wydedukowana z
obserwowanej ogólności zachowania.
(R. B. CATTEL):
Jednorodna (unitary) konfiguracja zachowań taka, że
jeżeli jeden z jej składników jest obecny u osoby,
możemy przewidzieć, że i inne składniki będą u niej w
pewnym stopniu obecne.
CZY DYSPOZYCJA OSOBOWOŚCIOWA
(CECHA OSOBOWOŚCI) JEST
PRZYCZYNĄ ZACHOWANIA?
Może być samodzielną przyczyną zachowania
(np. w koncepcji Gordona Allporta, por. zwłaszcza
ideę rysów dynamicznych)
Jest moderatorem: Sama nie "inicjuje"
zachowania, ale decyduje o tym, w jaki sposób
sytuacja wpływa na zachowanie (np. Hans J.
Eysenck, Raymond B. Cattel)
Nie jest przyczyną zachowania. Jest jedynie
skrótowym opisem powtarzalnych i ogólnych
form zachowania (Bohdan Zawadzki).
TEORIA CECH GORDONA W. ALLPORTA
"OSOBOWOŚĆ to dynamiczna organizacja cech
(systemów psychofizjologicznych) jednostki,
które wyznaczają swoiste dla niej formy
przystosowania się do środowiska".
cecha (rys) osobowości - tendencja determinująca,
a więc coś co:
a. leży poza specyficznymi aktami zachowania,
b. tkwi w jednostce,
c. sprawia, że jednostka zachowuje się w taki a nie
inny sposób.
Rysy są czymś, czego bezpośrednio nie
obserwujemy. Jedynie inferujemy (wnioskujemy)
je z zachowania, by wyjaśnić jego stabilność i
międzysytuacyjną spójność.
Rysy - w stanie aktywnym bądź a stanie latentnym.
Aktywacja jednego z nich "wprawia w ruch" wszystkie przyległe systemy
psychofizjologiczne (rysy związane znaczeniowo).
Rysy wspólne - leżą u podstaw (zespołów) zachowań
występujących, w różnym natężeniu, u większości ludzi;
Rysy indywidualne - swoiste właściwości psychologiczne danej
jednostki.
Rysy dynamiczne - inicjowanie zachowania (zainteresowania,
potrzeby, ambicje, uczucia);
Rysy niedynamiczne - wyznaczanie formy zachowania (np. cechy
sprawnościowe: zdolności; cechy stylistyczne).
Rysy podstawowe (centralne) i drugorzędne (postawy).
CZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOŚCI
R.B. CATTELA
CEL TEORII OSOBOWOŚCI: Umożliwienie
niearbitralnego poznania osobowości
ujawniającego wymiary osobowości istniejące
obiektywnie, w "naturze", a nie wymiary "nakładane" na
rzeczywistość przez poznający umysł
(jak np. dzieje się to w klasycznej psychoanalizie, która przyjmuje a
priori istnienie trzech podstawowych struktur osobowości: id, ego i
superego; podstawa – określona filozofia człowieka).
POSTULATY POD ADRESEM POMIARU OSOBOWOŚCI:
Powinien być:
Znaczący, ekonomiczny, predyktywny, obiektywny
Analiza czynnikowa
Metoda matematyczna, umożliwiająca
zredukowanie większej ilości zmiennych
powierzchniowych (obserwowalnych,
mierzonych) do niewielkiej ilości zmiennych
bardziej podstawowych (źródłowych,
latentnych).
ETAPY:
1. Pomiar grupy zmiennych u tych samych osób (np.
natężenia różnych cech temperamentalnych przy pomocy
skal obserwacyjnych; poziomu wykonania różnych zadań
z testów inteligencji u uczniów szkół średnich)
2. Utworzenie macierzy interkorelacji miedzy
zmiennymi obserwowalnymi (mierzalnymi)
3. Właściwa analiza czynnikowa: analiza głównych
składowych, czyli „wydobycie” niewielkiej ilości nowych
zmiennych (czynników) tłumaczących (statystycznie)
związki między zmiennymi obserwowalnymi;
Jeżeli analiza ujawnia więcej niż jeden czynnik – zwykle
rotacja osi (czynniki jako osi układu współrzędnych,
rotowane do momentu, w którym tłumaczą maksymalną
część wariancji w zmiennych obserwowalnych).
4. Określenie ładunków czynnikowych (korelacji
zmienne obserwowalne-czynniki)
5. Psychologiczna interpretacja czynników (nadanie
im znaczenia, rozpoznanie natury czynników jako
zmiennych psychologicznych).
dla zadań umysłowych: np. pojemność pamięci roboczej; myślenie
indukcyjne; płynność słowna, itd.
przykład: interkorelacje między 6-ma zmiennymi (poziomem wykonania
sześciu zadań umysłowych) – mogą wynikać z tego, że wszystkie te
zadania angażują w znacznym stopniu pamięć roboczą).
dla temperamentu: np. lękliwość; poszukiwanie wrażeń.
Strategia badawcza R.B. Cattela.
Wyniki analizy zależą od wyjściowej puli zmiennych
(Pojęcie Sfery Osobowości).
Język jako kulturowy "magazyn" wiedzy o osobowości.
Procedura badawcza.
12 głównych czynników osobowości:
A. Wylewny - Powściągliwy
B. Bardziej inteligentny – mniej inteligentny
C. Zrównoważony - emocjonalny
E. Dominujący - Uległy
F. Beztroski - Poważny
G. Sumienny - Niesumienny
H. Śmiały - Płochliwy
I. Delikatny - Twardy
L. Podejrzliwy - Ufny
M. Fantazyjny - Praktyczny
N. Wnikliwy - Naiwny
O. Bojaźliwy – Pewny siebie
4 czynniki Q:
Q1. Radykalizm - Konserwatyzm
Q2. Niezależność (samowystarczalność)
Q3. Samokontrola i siła charakteru
Q4. Napięcie nerwowe.
ILE JEST PODSTAWOWYCH CZYNNIKÓW OSOBOWOŚCI?
Teoria H. J. Eysencka:
ekstrawersja-introwersja, neurotyzm, psychotyzm.
Jak wyjaśnić różnice miedzy teorią Cattela (16 czynników) i Eysencka
(3 czynniki) ?
Odpowiedź: Czynniki I-go i II-go stopnia.
[Analiza M. Nowakowskiej dla 16-wymiarowego kwestionariusza Cattela
ujawniła 2 czynniki II-go stopnia: ekstrawersja-introwersja i niepokójintegracja, odpowiadające pierwszym dwóm czynnikom z teorii Eysencka.
Wniosek: czynniki eysenckowskie – bardziej podstawowe (niż
cattelowskie); ortogonalne, o podstawach biologicznych (cechy
temperamentalne).]
Próba unifikacji czynnikowej teorii osobowości:
Teoria "Wielkiej Piątki" (Big Five) –
(Paul T. Costa, Oliver P. John, Robert Macrae)
I. Ekstrawersja (Extraversion, Energy, Enthusiasm)
towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność,
poszukiwanie doznań, pozytywna emocjonalność
II. Ugodowość (Agreeablness, Altruism, Affection)
zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność,
skłonność do rozczulania się
III. Sumienność (Conscientiousness, Control, Constraint)
kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do
osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga
IV. Neurotyczność, negatywna emocjonalność
(Neuroticism, Negative Affectivity, Nervousness)
lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość,
nieśmiałość
V. Otwartość na doświadczenie (Openess,
Originality, Open-Mindedness).
wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości
TEORIA CZYNNIKOWA A KLASYCZNA TEORIA CECH:
PODOBIEŃSTWA i RÓŻNICE.
OGRANICZENIA TEORII CECH
1. Niejasny status pojęcia cechy
Pierwotne pojęcie cechy: cecha wyraża się w spójnych
wzorcach obserwowalnego zachowania (np. uczynność,
agresywność, gadatliwość)
Rozszerzone pojęcie cechy (częste w teoriach czynnikowych):
Cecha dotyczy nie tylko zachowań, ale także innych - nie
podlegających obserwacji - stanów i właściwości
wewnętrznych człowieka (jego uczuć, potrzeb, motywów,
postaw, właściwości umysłu itp.).
Koszty:
• zatarcie granic między cechą a potrzebą (krytyka H. Murraya);
• Trudności w jasnej operacjonalizacji konstruktu (vide „siła ego”)
2. Czy koncepcja osobowości jako zespołu
cech (np. teoria Wielkiej Piątki)
uwzględnia wszystkie istotne składniki
osobowości?
[np.: gdzie mieści się obraz samego siebie, cele i
dążenia osobiste, zainteresowania, autonarracje,
nieświadome dynamizmy?]
3. Jak teoria cech radzi sobie z ujęciem
osobowości jako całościowej,
wewnętrznie zintegrowanej organizacji
psychologicznej?
[integracja na poziomie cech vs. integracja
na poziomie osoby]
4. Jakie są przyczyny (nie)spójności
zachowania?
Jak np. wyjaśnić, dlaczego ludzie w zakresie pewnych
zachowań wykazują znaczny stopień stałości i
międzysytuacyjnej spójności, a w zakresie innych
zachowań - nie?
[Rola ukrytych (wewnętrznych) mechanizmów motywacyjnych i
poznawczych, np. dążenie do pozytywnej autoprezentacji;
autokoncentracji; obserwacyjnej samokontroli – selfmonitoring]
5. Jak osobowość rozwija się i zmienia?
Ograniczoność perspektywy teorii cech: skupia się na
tym, co stabilne w osobowości, zakładając możliwość
jedynie powolnych zmian „krok po kroczku”.
Jednakże zarówno obserwacja potoczne, jak i dane
kliniczne dowodzą, że osobowość może się gwałtownie
zmienić, chociaż po jakimś czasie „poprzednia”
osobowość może powrócić.
Przykład: depresja reaktywna . Zmiana na wymiarach
• typowego nastroju,
• przekonań dotyczących własnych zdolności,
• pewności siebie w kontaktach społecznych,
• optymizmu życiowego,
• umiejętności planowania działań i ich wdrażania,
• potrzeby osiągnięć,
• stosunku do własnej przeszłości,
• treści pamięci autobiograficznej itp
Teoria cech: Skupia się na trwałych właściwościach
dyspozycyjnych, wyznaczających gotowość do zmiany i
wielkość tej zmiany, a nie na naturze samej zmiany i jej
mechanizmach.
[PRZYKŁAD: czynniki ryzyka w depresji reaktywnej - niska
samoocena, niestabilna samoocena, pesymistyczny styl atrybucyjny]
REMEDIUM(?): PSYCHODYNAMICZNE, HUMANISTYCZNE
I POZNAWCZE PODEJŚCIA DO OSOBOWOŚCI.
W odróżnieniu od teorii cech, podejścia te
przyjmują perspektywę empatyzującego
obserwatora