Transcript نمونه برداری از آلاینده های هوای محیط کار

‫نمونه برداري از آالينده هاي‬
‫هواي محيط كار‬
‫تعاريف و استراتژي نمونه برداري‬
‫در شناسايي و تعيين مقدار مواد س ّمي در محيط كار و محيط زيست مرحله اي وجود دارد‬
‫كه به آن نمونه برداري گفته مي شود‪ .‬مرحله نمونه برداري از اهميت ويژه اي برخوردار است‪،‬‬
‫زيرا بر مبناي آن آزمايشهاي الزم انجام مي گيرد و نتايجي كه بدست مي آيد مورد استفاده قرار‬
‫خواهند گرفت‪.‬‬
‫بررسي از هواي محيط كار و نمونه برداري از آن در بهداشت حرفه اي به دالئلي گوناگون‬
‫انجام مي شود كه مي توان آنها را به ترتيب زير خالصه كرد‪:‬‬
‫‪Detection‬‬
‫‪ -1‬جست و جوي مواد س ّمي در محيط كار‬
‫‪Identification‬‬
‫‪ -2‬تشخيص نوع ماده يا مواد س ّمي‬
‫‪Determination‬‬
‫‪ -3‬تعيين مقدار ماده س ّمي‬
‫‪ -4‬فراهم نمودن اطالعات دراز مدّت براي بررسي هاي همه گير شناختي‬
‫‪ -5‬فراهم نمودن اطالعاتي كه بر اساس آنها بتوان در باره وجود يا عدم وجودمشكالت‬
‫بهداشتي در محيط كار داوري كرد‪..‬‬
‫‪ -6‬تعيين ميزان مواجهه كارگران با آالينده هاي هواي محيط كار در پاسخ به شكايت‬
‫هاي آنان‪.‬‬
‫‪ -7‬ارزشيابي اثر دستگاههاي كنترل نصب شده به منظور كاهش مواجهه كارگران با‬
‫عوامل شيميايي زيان آور‪.‬‬
‫‪ -8‬تعيين اثر يا تعديل فرآيند كار‪.‬‬
‫‪Risk Assessment‬‬
‫‪ -9‬ارزيابي خطر‬
‫نخستين گام در ارزيابي محيط كار در يك صنعت‪ ،‬بررسي مقدماتي‬
‫(‪ )Preliminary survey‬يا ارزشيابي كيفي(‪)Qualitative evaluation‬‬
‫كارگاههاي آن است‪.‬‬
‫آشنايي با روش كار‪ ،‬فرآيند توليد و شناسايي عوامل زيان آور شيميايي محيط كار‬
‫باعث مي شود كه در بازديد مقدماتي‪ ،‬نمونه برداري از تعدادي از كارگاهها كه به‬
‫طور آشكار خطري براي كارگران ايجاد نمي كنند‪ ،‬حذف گردند و به اين ترتيب‬
‫مقدار كار كاهش يافته و زمان كمتري براي نمونه برداري از هواي كارگاهها‬
‫صرف شود‪.‬‬
‫نكاتي كه در بررسي مقدماتي بايد در نظر گرفته شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬بهسازي عمومي‬
‫‪Sanitation facility‬‬
‫‪ -2‬مواد اوليه مصرفي‪ ،‬مواد توليد شده‪ ،‬مواد فرعي و بينابيني‬
‫‪Source of contamination‬‬
‫‪ -3‬سرچشمه آلودگي هواي محيط كار‬
‫‪-4‬اقدامهاي كنترلي و وسايل حفاظتي مورد استفاده در محيط كار‬
‫‪Control measures in workplace‬‬
‫دومين گام در بررسي محيط كار ارزشيابي ك ّمي است‪ .‬تنها از طريق نمونه برداري و‬
‫تعيين مقدار ك ّمي آالينده مي توان به ميزان واقعي آن در هواي محيط كار پي برد و از نتايج‬
‫بدست آمده جهت كنترل عوامل شيميايي محيط كار بهره جست‪ .‬چگونگي عمل در برنامة نمونه‬
‫برداري به هدف و وسعت آن بستگي دارد‪ .‬هدف هاي اختصاصي در نمونه برداري از عوامل‬
‫شيميايي محيط كار ممكن است شامل يك يا چند مورد از موارد زير باشد‪:‬‬
‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬
‫ارائه طرحهاي كنترل‬
‫تهيه اطالعاتي در زمينه توزيع زماني تراكم آالينده در حين فرايندهاي صنعتي‪.‬‬
‫تهيه اطالعاتي جهت برقراري ارتباط ميان بيماريهاي حرفه اي و آالينده ها‪.‬‬
‫ارزشيابي روشهاي كنترل طراحي شده‪.‬‬
‫لزوم رعايت آيين نامه و مقررات بهداشتي با توجه به نتايج نمونه برداري‪.‬‬
‫هدف هاي يادشده را مي توان در دو مورد كلي خالصه نمود‪:‬‬
‫ نمونه برداري به منظور نظارت و مراقبتهاي مهندسي از نظر بهداشت حرفه اي و ارائه‬‫طرحهاي كنترل‪.‬‬
‫‪ -‬نمونه برداري جهت تحقيقات بهداشتي با هدفهاي همه گير شناختي‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري و تعيين مقدار ميزان مواجهة كارگران توصيه شده توسط‪NIOSH‬‬
‫كلية كاركناني را كه ممكن است در‬
‫معرض غلظتي مساوي يا بزرگتر از‬
‫سطح اقدام باشند را شناسايي و ميزان‬
‫مواجهه آنها را اندازه گيري كنيد‪.‬‬
‫مواجهه يا‬
‫مواجهه هاي‬
‫كاركناني كه در‬
‫حداكثر خطر قرار‬
‫دارند اندازه‬
‫گيري كنيد‬
‫بله‬
‫آيا‬
‫هيچ مستخدمي در‬
‫مواجهه با مواد‬
‫شيميايي در غلظتي‬
‫بيشتر يا مساوي با‬
‫سطح اقدام قرار‬
‫دارد؟‬
‫بله‬
‫آيا‬
‫مادة شيميايي‬
‫به داخل هواي‬
‫محيط كار تخليه‬
‫مي شود؟‬
‫شرو‬
‫ع‬
‫خير‬
‫مواجهه يا مواجهه ها بيشتريا‬
‫مساوي سطح اقدام )‪ (AL‬است‬
‫مواجهه يا مواجهه ها كمتر يا‬
‫مساوي سطح اقدام )‪ (AL‬است‬
‫حداقل مواجهه ها را در‬
‫هر دوماه اندازگيري كنيد‬
‫مواجهة كاركنان در دو اندازه‬
‫گيري پي در پي كمتر از سطح‬
‫اقدام است‬
‫بله‬
‫متوقف كنيد‬
‫آيا فرآيند‬
‫توليد در آينده‬
‫تغيير مي كند؟ خير‬
‫مواجهه ها بزرگتر يا مساوي ‪PEL‬‬
‫است‬
‫خير‬
‫خير‬
‫به كلية كاركنان اطالع دهيد‪,‬‬
‫كنترل هاي الزم را بر قرار‬
‫نمائيد‪ ,‬حداقل هر ماه ميزان‬
‫مواجهه را اندازه گيري كنيد‪.‬‬
‫بله‬
‫سازمان ‪ NIOSH‬تعيين مواجهة كاركنان و استراتژي اندازه گيري را‬
‫توصيه مي كند‪ .‬با اينحال براي بدست آوردن مشروح اقدامات و‬
‫نيازمندي هاي الزم بايد در خصوص استاندارد بهداشتي هر مادة خاص‬
‫مشورت هاي الزم انجام پذيرد‪.‬‬
‫‪ AL = Action Level‬يا سطح اقدام عبارتست از نصف استاندارد‬
‫‪( PEL‬حد مواجهة قابل قبول) كه توسط سازمان كار آمريكا تهيه‬
‫مي گردد و مقدار آن از استانداردي به استاندارد ديگر متفاوت است‪ .‬با‬
‫اينحال برخي نيز آنرا حدود نيمي از ساير استانداردهايي نظير‬
‫‪ REL NIOSH‬مي دانند‪.‬‬
‫‪PEL = Permisible Exposure Limit‬‬
‫تعريف نمونة هوا و استراتژي نمونه برداري‬
‫تعريف‪:‬‬
‫نمونة هوا عبارت است از مقداري از هواي يك محل كه‬
‫تراكم آالينده موجود در آن برابر ميانگين تراكم آالينده در مجموع‬
‫هوايي باشد كه نمونه از آن انتخاب شده است‪ .‬نمونه برداري از‬
‫هوا و تجزيه نمونه گرفته شده اساس مبارزه با آلودگي هوا و‬
‫بهبود كيفيت هواي محيط كار دانسته مي شود‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -1‬هدف از نمونه برداري‪ -2 :‬ترتيب نمونه برداري‪:‬‬
‫پيش از اقدام به نمونه برداري‪ ،‬مواردي را مي بايست مورد توجه قرار داد‪.‬‬
‫اين موارد عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬بايد قبل از نمونه برداري هدف و منظوركامالا مشخص و واضح‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬پيش از مشخص شدن هدف‪ ،‬گام بعدي ارزشيابي كاركنان‪ ،‬بودجه‬
‫و محدوديت هاي زماني است‪ .‬با كاركنان و بودجة محدود نبايد‬
‫يك نمونه برداري پيچيده راطرح ريزي كرد‪ .‬همچنين‪ ,‬اگر نتيجة‬
‫بازرسي مي بايد در زماني كوتاه آماده شود‪ ،‬بازهم تهية وسايل‬
‫مفصل و پيچيده بي حاصل است‪ .‬ترتيب نمونه برداري با توجه به‬
‫دقت و درستي نمونه برداري و روش آزمايشگاهي صورت مي گيرد‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -3‬محل نمونه برداري‪:‬‬
‫براي نمونه برداري از هواي محيط كار و تعيين ميزان تماس كارگران‬
‫با مواد آلوده كننده و همچنين وضع انتشار آلودگي در محيط‬
‫كارگاهها سه محل نمونه برداري توصيه مي شود‪.‬‬
‫الف ‪ -‬نزديكترين نقطه به كارگر‪ :‬در اين مورد‪ ،‬محل ورود هوا‬
‫به دستگاه نمونه برداري بايد هم سطح و‬
‫نزديكترين‬
‫نقطه به مجراي تنفسي (‪)Respiratory zone‬‬
‫كارگران‬
‫باشد‪ .‬اين نوع نمونه برداري در مواردي كه كارگر‬
‫كاري مشخص را انجام مي دهد و در طول زمان كار‬
‫در يك نقطة ثابت قرار دارد‪ ،‬آسان است‪.‬‬
‫بسياري‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫محل نمونه برداري (ادامه)‬
‫در‬
‫اگر تعويض محل كار دو يا سه بار انجام گيرد‪ ،‬محل دستگاه‬
‫نمونه برداري به همراه كارگر بايد تغيير داده شود‪ .‬ا ّما‬
‫مورد كارگراني كه به هيچ وجه ثابت نبوده وبطور مرتّب تغيير‬
‫جا مي دهند مي بايست از دستگاه نمونه برداري فردي‬
‫( ‪ )Personal sampler‬استفاده كرد و آن را بر روي‬
‫بدن‬
‫كارگر بسته و بدون مزاحمتي براي او در تمام مدت كار از‬
‫هوائي كه تنفّس مي كند‪ ،‬نمونه برداري كرد‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫محل نمونه برداري (ادامه)‬
‫ب ‪ -‬نمونه برداري از هواي كارگاه‪ :‬با نمونه برداري از‬
‫قسمتهاي گوناگون كارگاه ميزان آلودگي كلي محاسبه‬
‫مي شود‪ .‬اگرچنانچه اين نمونه برداري در فواصل معين‬
‫زماني گرفته شود‪ ،‬مي توان منحني تغييرات انتشار آالينده‬
‫را در محل كار رسم كرد و از روي منحني‪ ،‬زماني را كه‬
‫آلودگي از حداكثر تراكم مجاز بيشتر مي شود‪ ،‬تعيين‬
‫نمود و در نتيجه در آن زمان معين‪ ،‬بيشترين‬
‫اقدامهاي‬
‫كنترل محيط شامل تهوية عمومي و موضعي و استفاده‬
‫از‬
‫وسائل حفاظت فردي مانند ماسك انجام گرفته ودر موارد‬
‫بسيار شديد كارگران محيط كار خود را ترك كنند‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -4‬مدت نمونه برداري‪:‬‬
‫طول مدّت نمونه برداري برحسب مقدار آاليندة موجود در هوا تغيير مي كند‪.‬‬
‫اصل اين است كه نمونة گرفته شده حاوي مقداري مناسب از آالينده بوده‬
‫و براي تجزية شيميائي دقيق كافي باشد‪ .‬زمان الزم‬
‫براي نمونه برداري به عوامل زير بستگي دارد‪:‬‬
‫ حساسيت روش آزمايش كه نمونة هوا با آن تجزيه مي شود‪.‬‬‫ تراكم تقريبي آالينده‪.‬‬‫ حد آستانة مجاز (‪.)TLV‬‬‫حجم هواي نمونه برداري شده در واحد زمان(دبي)‪.‬‬‫با توجه به عوامل يادشده‪،‬حداقل زمان الزم براي نمونه برداري از فرمول‬
‫زير بدست مي آيد‪:‬‬
‫‪M .R.T  10s‬‬
‫‪TLV  F‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -4‬مدت نمونه برداري (ادامه)‬
‫در اين فرمول‪:‬‬
‫‪ = MRT‬حداقل زمان نمونه برداري برحسب دقيقه‬
‫‪ = S‬حساسيت روش آزمايش برحسب ميليگرم‬
‫‪ = F‬دبي برحسب ليتر بردقيقه‬
‫‪ = TLV‬حد آستانة مجاز برحسب ميليگرم بر متر مكعب‬
‫در صورتي كه در نمونه برداري از صافي هاي كاغذي استفاده شود‪،‬‬
‫حداقل زمان نمونه برداري به صورت زير محاسبه مي شود‪:‬‬
‫وزن صافي × ‪10‬‬
‫= ‪MRT‬‬
‫‪TLV × F‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -5‬حجم نمونه‪:‬‬
‫حجم هواي نمونه برداري شده از چند ليتر(هنگاميكه تراكم آالينده زياد باشد) تا‬
‫چندين مترمكعب(هنگامي كه تراكم آالينده كم باشد) تغيير مي كند‪ .‬ميزان حجم‬
‫هواي نمونه برداري شده به عوامل‬
‫زير بستگي دارد‪:‬‬
‫ حساسيت روش آزمايش‪.‬‬‫ حدآستانة مجاز آالينده(‪.)TLV‬‬‫ تراكم تقريبي آالينده در هوا‪.‬‬‫‪ -6‬تعداد نمونه‪:‬‬
‫تعداد نمونه براي تعيين ميزان تماس كارگران با آلودگيهاي هواي محيط كار‬
‫معموالا به تراكم آالينده بستگي دارد‪ .‬اگر تراكم آالينده زياد باشديك نمونه كافي‬
‫است و اگر نزديك به حد آستانة مجاز است دست كم سه تا پنج نمونه نياز است تا‬
‫معلوم شود براي يك كار خاص و يك چرخه عمليات صنعتي معين‪ ،‬كارگر تا چه حد‬
‫با آالينده در تماس است‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -6‬تعداد نمونه (ادامه)‬
‫براي تعيين ميزان تأثير روشهاي كنترل آالينده ها‪ ،‬دو نمونه كافي است‪،‬‬
‫يك نمونه هنگامي كه دستگاه كنترل كار مي كند و ديگري وقتي كه‬
‫دستگاه كنترل خاموش است‪ .‬به هر حال‪ ،‬دهها نمونه الزم است تا دقيقا ا‬
‫معلوم شود كه كارگري كه در طول روز كارهاي متفاوتي انجام مي دهد‬
‫به طور متوسط در معرض چه نوع آلودگي و به چه ميزان از آن قرار دارد‪.‬‬
‫به طور كلي‪ ،‬قانون خاصي براي تعيين تعداد دقيق نمونه وضع نشده و اين‬
‫امر يك عمل كامالا تجربي است‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -7‬از محيط كار چه كسي بايد نمونه برداري كرد؟‬
‫الف) در مجاورت كارگراني كه فعاليت آنها سبب مي گردد كه‬
‫خود را در معرض آلودگي قرار دهند‪.‬‬
‫ب) منطقه تنفسي كارگراني كه فعاليت آنها به طور غير مستقيم‬
‫سبب توليد آلودگي مي شود‪.‬‬
‫ج( در مجاورت كارگراني كه نسبت به نفوذ آلودگي به محل‬
‫كار آنها شك و ترديد وجود دارد‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -8‬نمونه برداري بايد در چه محلي از فعاليت هاي شغلي انجام شود؟‬
‫پاسخ به اين پرسش به اطالعات مورد نياز و نيز فرآيندهاي مورد مطالعه‬
‫بستگي دارد‪ .‬بعنوان مثال‪ ،‬اگر فرآيند در نوبتهاي گوناگون تداوم دارد‪،‬‬
‫معموالا الزم است كه در طول هر نوبت نمونه هوا جمع آوري شود‪ ،‬زيرا‬
‫تراكم مواد شيميايي ممكن است براي هر نوبت كامالا متفاوت باشد‪.‬‬
‫همچنين‪ ،‬مناسب است كه در طول ماههاي تابستان و زمستان نمونه هاي‬
‫جداگانه اي تهيه شود‪.‬‬
‫استراتژي نمونه برداري‬
‫‪ -9‬انتخاب وسيله نمونه برداري‪:‬‬
‫انتخاب وسيله نمونه برداري به عوامل زير بستگي دارد‪:‬‬
‫• قابل حمل بودن و آساني استفاده‪.‬‬
‫•كارآيي وسيله‪.‬‬
‫• قابليت اعتماد وسيله تحت شرايط گوناگون كار‪.‬‬
‫• روش تجزية شيميايي‪.‬‬
‫• نوع اطالعات مورد نياز‪.‬‬
‫• دردسترس بودن وسيله‪.‬‬
‫• سابقة شخصي كارشناس بهداشت حرفه اي براساس تجربه هاي پيشين‪.‬‬