Transcript ZAGADNIENIA PRO ŚRODOWISKOWE WYMAGAJĄCE

[
DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I CYKL ŻYCIA
MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH
23-09-2011
mgr inż. arch. Michał Golański
Uniwersytet Zielonogórski
]
OBCIĄŻENIE EKOLOGICZNE GENEROWANE
PRZEZ PRZEMYSŁ MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH
Budynki i wyroby wykorzystywane do ich wznoszenia oddziałują
na środowisko w znaczącym stopniu.
• Według danych Komisji Europejskiej budownictwo rocznie
zużywa około 42% produkowanej energii i emituje 35% gazów
cieplarnianych w całej Unii Europejskiej.
• Masowa konsumpcja produktów budowlanych przekracza 50%
całkowitej produkcji w Europie, a emisje powstające w procesie
wytwarzania materiałów mogą być porównywalne tylko
z sektorem energetycznym.
• Sam światowy przemysł betonowy zużywa rocznie 20 mld ton
kruszyw, 1,5 mld ton cementu i 800 mln ton wody (według
Programu Środowiskowego Narodów Zjednoczonych jest to 20%
światowego zużycia)
ŹRÓDŁO: EU Energy and Transport in Figures, Komisja Europejska
OCENA FAZ CYKLU ŻYCIA
MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH
We wszystkich fazach istnienia wyrobu (projektowanie, wytwarzanie,
użytkowanie i poużytkowe przetwarzanie) występują możliwości ich
proekologicznej racjonalizacji.
Eksperci wyróżniają dwie podstawowe zasady zmniejszania obciążenia
środowiska podczas cyklu istnienia wyrobu:
• przejście wyrobu przez wszystkie fazy cyklu istnienia,
co warunkuje minimalizację ilości pobieranych zasobów
• dążenie do minimalizacji pobieranych zasobów i emisji
zanieczyszczeń w każdej fazie cyklu istnienia oraz do
maksymalizacji efektu użytecznego spełnianego przez wyrób
Istnieje wiele narzędzi i metod oceny wpływu na środowisko, m.in.:
• Ocena Oddziaływania Na Środowisko (Environmental Impact Assessment)
• Ślad Ekologiczny (Ecological Footprint) - ocena oddziaływania inwestycji na środowisko
• Rachunek Przepływów Materiałowych (Material Flow Accounting ) ekologiczna analiza wejść i wyjść
• Analiza Śladów Energii (Environmental Input-Output Analysis)
• Zapotrzebowanie Materiałowe, Bilans Materiałowy I Energetyczny (Energy Footprint)
• Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (Life Cycle Assessment) - oddziaływania produktu/technologii/procesu
na środowisko.
EKOLOGICZNA OCENA MATERIAŁÓW
BUDOWLANYCH
Ekologiczna ocena materiałów budowlanych składa się z następujących kryteriów środowiskowo-zdrowotnych:
• oszczędne wykorzystanie surowców naturalnych - ochrona surowców kopalnych, wykorzystanie zasobów
odnawialnych, bezpieczne pozyskiwanie surowców;
• likwidacja niebezpiecznych skażeń produkcyjnych - minimalizacja toksycznej emisji do środowiska
w fazie produkcji, unikanie groźnego dla ludzi skażenia w przypadku awarii;
• oszczędność
energii
redukcja
nakładów
energetycznych
na
produkcję,
transport
i przetwórstwo, optymalizacja energetyczna procesu produkcyjnego, ograniczenie zużycia paliw kopalnych;
• bezpieczeństwo biologiczne - brak zagrożeń biologicznych podczas produkcji i po wbudowaniu materiału,
pozytywny wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka
• oszczędność energii do ogrzewania, kiedy jego zastosowanie wpływa na obniżenie zapotrzebowania
budynku na energię (np. ocieplenie styropianem);
• ocena trwałości materiału - duża żywotność materiału bez utraty
właściwości, możliwość powtórnego stosowania;
• zachowanie materiału w przypadku katastrofy - brak zagrożenia toksyczną
emisją;
• odzysk materiału - łatwość demontażu czy rozbiórki, możliwość
powtórnego użycia;
• zmniejszenie składowisk odpadów - minimalizacja odpadów przy
wbudowaniu;
• bezpieczne
składowanie
odpadów
w
zwykłych
warunkach
bez konieczności tworzenia specjalnych składowisk.
PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE
ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA
W 2001 r. Parlament i Rada UE ustanowiły VI Program Działań Wspólnoty na rzecz Środowiska (Decyzja
1600/2002/WE). W ramach tego programu zwrócono uwagę na:
•
promocję Zintegrowanej Polityki Produktowej (EC Integrated Product Policy),
•
konieczność uwzględniania wymagań środowiskowych na każdym etapie cyklu życia produktu,
•
rozpowszechnianie produktów przyjaznych środowisku.
Decyzja ta oraz Komunikat Komisji COM (2003) 302 skierowany do Rady i Parlamentu Europejskiego stały się
podstawą do opracowania Strategii Wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej w Polsce.
Zintegrowana Polityka Produktowa bierze pod uwagę wszystkie fazy życia produktu i stara się minimalizować
negatywny wpływ na środowisko na każdym z tych etapów. Dokument ten zaleca prowadzenie polityki
proekologicznej w odniesieniu do wyrobów oraz konieczność wprowadzenia odpowiednich narzędzi
do jej realizacji.
Celem ZPP jest poprawa efektywności wykorzystania zasobów, lepsze zarządzanie
surowcami i odpadami, próba ograniczenia presji na środowisko wynikającej
z konsumpcji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych oraz doprowadzenie do
osiągnięcia bardziej zrównoważonych wzorów produkcji i konsumpcji przy
zachowaniu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Poza tym ZPP ma w tym
zakresie cele edukacyjne, ma informować o cechach produktów i kształtować proekologiczne postawy konsumentów.
ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska
PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE
ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA
Koncepcja ZPP opiera się na następujących obserwacjach:
• Najsilniejsze negatywne oddziaływanie na środowisko jest spowodowane przez produkcję
i korzystanie z dóbr i usług. Sytuacja pogarsza się ze względu na coraz większą liczbę
produktów konsumowanych i stosowanych w UE i na świecie.
• Negatywne oddziaływanie produktów na środowisko występuje na różnych etapach ich cyklu
życia. Działania naprawcze muszą być tak zaprogramowane, by uniknąć zwyczajnego
przenoszenia obciążeń dla środowiska z jednego etapu cyklu życia produktów do drugiego lub
do innych obszarów geograficznych.
• Ze
względu
na
ogromną
różnorodność
produktów
i oddziaływań, nie ma jednego narzędzia politycznego, które byłoby
odpowiednie dla nich wszystkich. Należy wybrać i zastosować
w skoordynowany sposób odpowiedni instrument polityki lub
połączenie instrumentów dobrane dla konkretnego przypadku, które
byłoby właściwe dla kilku obszarów polityki.
ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska
PROEKOLOGICZNA POLITYKA
PAŃSTWA POLSKIEGO
Zrównoważony rozwój, a w tym problematyka zmian wzorców produkcji i konsumpcji jest ujęta w
wielu dokumentach rządowych.
Podstawowym dokumentem jest II Polityka Ekologiczna Państwa, która zawiera szereg zaleceń
mających wpływ na wzorce produkcji i konsumpcji:
• dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównoważonego gospodarowania i ochrony
zasobów naturalnych (w szczególności zasobów wodnych, wydobywanych surowców
mineralnych, powierzchni ziemi i zasobów gleb, powietrza, przestrzeni, produktów rolniczych i
leśnych) oraz wdrażanie we wszystkich sektorach gospodarki proekologicznych wzorców
produkcji (nowoczesne, zasobooszczędne i niskoodpadowe technologie oraz proekologiczne
systemy organizacji i zarządzania),
• ograniczenie wpływu konsumpcji na środowisko, poprzez
kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji (racjonalizacja
skali konsumpcji oraz preferowanie produktów, wyrobów i usług
przyjaznych dla środowiska), a także kształtowanie proekologicznego
systemu wartości w duchu zasady zrównoważonego rozwoju.
PROEKOLOGICZNA POLITYKA
PAŃSTWA POLSKIEGO
•
II Polityka Ekologiczna Państwa – postuluje zmniejszenie materiałochłonności i
odpadowości produkcji, szerokie upowszechnienie, wzorem ocen oddziaływania na
środowisko, ocen cyklu życiowego produktu; wprowadzenie ustawowego
obowiązku wykonywania takich ocen dla grup produktów o wysokiej
materiałochłonności i odpadowości oraz produktów zawierających substancje
niebezpieczne dla środowiska.
•
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz.
627), gdzie w art. 143 dotyczącym określania wymagań, jakie powinny spełniać
technologie stosowane w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny
instalacjach i urządzeniach – wskazane jest, że powinna spełniać wymagania, które
powinny uwzględniać, m.in. wykorzystanie analizy cyklu życia produktów – jednak
zapis ten funkcjonował jedynie do 18 maja 2005r., kiedy to został uchylony
Ustawą o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska.
LCA - OCENA CYKLU ŻYCIA
Ocena cyklu życia LCA jest techniką zarządzania środowiskowego, w której ocenia się zagrożenia
środowiskowe związane z wyrobem w całym okresie jego życia – „od kołyski po grób”.
Dzięki temu nie zostaje pominięty żaden aspekt wytwarzania, funkcjonowania i likwidacji wyrobu.
W LCA bierze się pod uwagę wszystkie ekosystemy i ich elementy, identyfikuje się transfer
oddziaływania na środowisko z jednego komponentu środowiska na inny, dlatego możliwa jest
pełna ocena wpływu wyrobu na środowisko.
Prawidłowo przeprowadzone badanie LCA ułatwia podjęcie decyzji i wskazanie produktu
lub procesu, który w najmniej szkodliwy sposób wpływa na środowisko.
LCA obejmuje kilka etapów, do których należy:
• określenie celu i zakresu badań,
• inwentaryzacja zbioru istotnych wejść i wyjść w systemie wyrobu
(LCI),
• ocena potencjalnych wpływów na środowisko związanych z
wejściami i wyjściami systemu (LCIA),
• interpretacja rezultatów analizy zbioru oraz fazy oceny wpływu w
odniesieniu do celów badań.
EKOETYKIETOWANIE
Jednym z narzędzi do wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju w budownictwie jest system deklaracji
środowiskowych jako obszernego i bezstronnego przekazywania informacji środowiskowych
o produkowanych materiałach i wyrobach budowlanych.
Certyfikacja jest postępowaniem, w którym niezależna strona trzecia udziela pisemnego zapewnienia,
że proces/produkt/usługa spełnia specyficzne wymagania.
Eko-etykietę przyznaje się produktom/usługom spełniającym publicznie dostępne kryteria
środowiskowe i użytkowe.
Kryteria ustalane są dla grup produktów o takim samym przeznaczeniu, konkurujących ze sobą na rynku.
Najczęściej kryteria przygotowuje się biorąc pod uwagę cały cykl życia produktu lub wyrobu,
od momentu wytwarzania, poprzez wykorzystywanie aż do jego utylizacji.
Tworzenie systemów znakowania ekologicznego jest uzasadnione pod warunkiem, że jest poparte:
• edukacją społeczeństwa
•
kształtowaniem proekologicznych wzorców konsumpcji
•
przebudową modelu produkcji w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej
FUNKCJE EKOETYKIETOWANIA
• EDUKACYJNA - poprawa stanu świadomości ekologicznej społeczeństw;
• INFORMACYJNA
ekoetykieta
informuje
konsumentów
o właściwościach produktu, ułatwiając wybór towarów;
• STYMULACYJNA - zachęca producentów do podejmowania działań
proekologicznych;
• MARKETINGOWA - oznaczanie towarów ekoetykietą ma służyć
zwiększeniu obrotu towarami o proekologicznym charakterze;
• POLITYCZNA - podstawowe narzędzie prewencyjnej polityki ochrony
środowiska;
• ŚRODOWISKOWA - ekoetykieta służy poprawie stanu środowiska
naturalnego, ponieważ promuje produkty najmniej dla niego uciążliwe.
DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I. RODZAJU
(wg ISO 14024)
Deklaracja środowiskowe I. typu (ekoznak) polega na
wyróżnianiu i promowaniu pewnych produktów lub ich odmian
mających mniej niekorzystny wpływ na środowisko od innych
produktów w danej kategorii.
Związana jest ona z uczestnictwem trzeciej strony udzielającej
zezwolenia na stosowanie etykiet środowiskowych na produktach
wskazujących na ich ogólną środowiskową preferencję w obrębie
konkretnej kategorii produktów.
Wśród popularnych deklaracji środowiskowych I. typu wymienić
należy:
• Der Blaue Engel – Niemcy (1978)
• Environmental Choise Label Scheme – Kanada (1988)
• Nordic Swan Environmental Label - Kraje skupione w Radzie
Nordyckiej (1989)
DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE
I. RODZAJU W POLSCE
KRAJOWA EKOETYKIETA - Zasady przyznawania Krajowej Ekoetykiety zostały
opracowane w 1998 r. przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC S.A.)
Wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujące (w odniesieniu do wcześniej
ustalonego akceptowanego poziomu) negatywnych skutków dla środowiska
oraz spełniające ustalone kryteria.
Znak EKO przyznawany jest wyrobom z 24 grup. Kryteria te zawarte są
w decyzjach Komisji Europejskiej ustanawiających kryteria ekologiczne
w ramach programu przyznawania europejskiego oznakowania ekologicznego
(Ecolabel).
Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i
ekonomicznego wykorzystania zasobów środowiska w trakcie całego cyklu
życia.
Ocena produktu obejmuje etapy: przed produkcją, produkcję, dystrybucję (w
tym pakowanie), użytkowanie, recykling, utylizację, odpady.
EKO-ITB – Ekologiczny znak branżowy przyznawany jest przez centrum
akredytacji Instytutu Techniki Budowlanej wyrobom budowlanym
powodującym mniejsze niż inne wyroby skutki dla środowiska w trakcie całego
cyklu życia. Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i
racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska.
DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE II. RODZAJU
(wg ISO 14021)
Deklaracja środowiskowa II. typu dotyczy stwierdzeń środowiskowych własnych
wytwórcy lub innej zainteresowanej strony w przypadku, gdy zamiarem jest
zadeklarowanie specjalnej cechy produktów dotyczącej np. biodegradacji lub
recyklingu.
Etykiety środowiskowe II. typu nie są poddawane procesowi certyfikacji przez
żadną niezależną instytucję (tzw. stronę trzecią), jednak do obowiązków
producenta należy dokonanie oceny wyrobu pod względem odpowiednich cech
(zalecane jest użycie uznanej metody badawczej, najlepiej znormalizowanej), a
także zapewnienie danych niezbędnych do jej weryfikacji.
Norma stawia też szczegółowe wymagania dwunastu wybranym
stwierdzeniom, które uznane zostały za powszechnie stosowane we własnych
stwierdzeniach środowiskowych.
Znalazły się wśród nich: „Kompostowalny”, „Degradowalny”, „Zaprojektowany
do rozmontowania”, „Wyrób o przedłużonym życiu”, „Odzyskana energia”,
„Zdatny do recyklingu”, „Zawartość materiału z recyklingu”, „Zmniejszone
zużycie energii”, „Zmniejszone zużycie zasobów naturalnych”, „Zmniejszone
zużycie wody”, „Nadający się do wielokrotnego użytku i wielokrotnego
napełniania”, „Zmniejszenie ilości odpadów”.
DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE III. RODZAJU
(wg ISO TR 14025)
• Etykiety środowiskowe III. typu, zgodnie z postanowieniami normy ISO,
powinny zawierać dane ilościowe na temat oddziaływań środowiskowych
produktu w ciągu całego jego cyklu życia, uzyskane na w wyniku procedur
badawczych zgodnych z normami serii ISO 14040 dotyczących analiz LCA.
• Deklaracja środowiskowa III. typu jest weryfikowana przez stronę trzecią,
co zapewnia jej wiarygodność. Z uwagi na szczegółowość oraz bardziej
techniczny
sposób
prezentowania
informacji,
podstawowym
przeznaczeniem etykiet środowiskowych III. typu jest usprawnienie
komunikacji pomiędzy przedsiębiorcami na różnym szczeblu łańcucha
produkcji. Ich rola jest szczególnie istotna przy wyborze półproduktów lub
komponentów do produkcji bardziej złożonych wyrobów, które mają być
przyjazne dla środowiska. Wpływa na to modułowa struktura koncepcji
deklaracji środowiskowych III. typu, z której wynika, że całkowite
oddziaływanie na środowisko wszystkich półproduktów jest uwzględnione
przy wyznaczaniu oddziaływania wyrobu końcowego.
ROLA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH NA RYNKU
MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH
•
•
•
•
Etykiety i deklaracje środowiskowe są przede wszystkim narzędziem komunikacji
Etykiety i deklaracje środowiskowe wyrobów mają wyróżniać produkty cechujące się
ponadprzeciętną jakością środowiskową, wykazujące mniejszy wpływ na środowisko
naturalne niż pozostałe dostępne na rynku. Aby mogły spełniać taką funkcję konieczne jest
ustalenie standardów, które zapewnią wiarygodność oraz jednoznaczność przekazywanym
komunikatom. Normy serii ISO 14000 regulują ten obszar, formułując wytyczne dla trzech,
uzupełniających się wzajemnie, typów etykiet środowiskowych.
Etykiety środowiskowe zapewniają wykazującym troskę o środowisko naturalne
konsumentom możliwość dokonywania świadomych wyborów, jednak aby ich stosowanie
przyniosło oczekiwany efekt stymulacji rozwoju innowacyjnych, przyjaznych dla środowiska
produktów, konieczne jest dalsze pogłębianie świadomości społecznej w zakresie
oddziaływania na środowisko naturalne. To powinno skutkować nieustannie rosnącym
popytem na produkty ekologiczne i w naturalny sposób motywować przedsiębiorców do
dalszego rozwoju w tym obszarze.
Etykiety i deklaracje środowiskowe dotyczące materiałów i wyrobów budowlanych w
Polsce są całkowicie dobrowolne.
DZIĘKUJĘ
Z A U WA G Ę !