Transcript ارائه در کنفرانس فناوری اطلاعات و دانش

‫بانکداری راستین‬
‫پروتکل برداشت بین بانکی‬
‫)‪(IWP‬‬
‫در‬
‫بانکداری راستین‬
‫بیژن بیدآباد‬
‫بانکداری راستین‬
‫‪ ‬بانکداری راستین ‪ :‬بانکداری نوین اسالمی است‬
‫که معضالت نظری و اجرائی بانکداری ایران را‬
‫بررسی و برمبنای آخرین دستآوردهای علمی و‬
‫فنی راهحلهای قانونی و اجرائی ارائه میدهد‪.‬‬
‫بانکداری راستین‬
‫•بانکداری مشارکت در سود و زیان راستین‬
‫•اصول عملیاتی‬
‫•ارکان‬
‫•زیرسیستمهای مالی‬
‫•زیرسیستمهای ‪IT‬‬
‫•دستورالعملهای عملیاتی‬
‫•ابزارهای مالی جدید‬
‫•سازمان و تشکیالت‬
‫•آییننامه اجرایی‬
‫•مقررات‬
‫زیرسیستمهای‬
‫‪IT‬‬
‫•سامانه بازار گواهی راستین )‪(RCM‬‬
‫•سامانه ثبت وثیقه (‪)CRS‬‬
‫•پروتکل برداشت بینبانکی )‪(IWP‬‬
‫•تأمین وثیقه مالی (‪)CFS‬‬
‫•سامانه تسویه اوراق بدون کاغذ‬
‫غیرربوی (‪)NSSSS‬‬
‫•سامانه بازرسی و پایش عملیات )‪(OCM‬‬
‫ناکارائی عملیات‬
‫بانکی‬
‫بازرسی و کنترل‬
‫عملیات بانکی‬
‫سواستفاده بانکی‬
‫بانک‬
‫سازمان ثبت اسناد‬
‫و امالک کشور‬
‫بانک مرکزی‬
‫ایران‬
‫ناکارائی عملیات بانکی‬
‫زیرسیستمهای ‪IT‬‬
‫بانکداری راستین‬
‫‪ ‬سامانه بازار گواهی راستین (‪ :)RCM‬سیستم مبتنی بر وب تسویه حساب معاملهگران و‬
‫انتقالدهندگان گواهیهای راستین و اوراق بهادار بدون ربا در بانک‪.‬‬
‫‪ ‬تأمین وثیقه مالی (‪ :)CFS‬سیستم تبدیل دارائیهای فیزیکی به اوراق بهادار از طریق‬
‫صدور گواهی وثیقه توسط دفاتر اسناد رسمی قوه قضائیه‪.‬‬
‫سواستفاده بانکی‬
‫‪ ‬سامانه ثبت وثیقه (‪ :)CRS‬این سامانه وثیقه منقول و غیرمنقول را بصورت یکپارچه ثبت‬
‫میکند و قابل دسترس آنالین است‪.‬‬
‫‪ ‬پروتکل برداشت بینبانکی )‪ :(IWP‬توافقنامهای بین بانکی است که به بانک اجازه‬
‫میدهد تا مطالبات مشتری مدیون خود را پس از تهیسازی حساب وی نزد بانک عامل‬
‫از سایر حسابهای وی یا ضامنین مدیون نزد بانکها بصورت آنالین برداشت کند‪.‬‬
‫بازرسی و کنترل عملیات بانکی‬
‫‪ ‬سامانه تسویه اوراق بدون کاغذ غیرربوی (‪ :)NSSSS‬سیستم یکپارچه مبتنی بر وب‬
‫تسویه حساب معاملهگران و انتقالدهندگان گواهیهای راستین و اوراق بهادار بدون‬
‫ربا در بانک مرکزی‪.‬‬
‫‪ ‬سامانه بازرسی و پایش عملیات )‪ :(OCM‬سیستم مبتنی بر وب امکان بازرسی و کنترل‬
‫فعالیتهای مختلف پرسنل بانک و عملیات بانکی را بصورت آنالین را فراهم میسازد‪.‬‬
‫طرح مسئله‬
‫‪ .1‬برغم اخذ وثائق و تضمینات و الزماالجرا بودن قراردادها وصول مطالبات‬
‫از طریق اجرای ثبت یا محاکم قضایی‪ ،‬یکی از چالشهای عمده فراروی‬
‫بانکها و موسسات مالی و اعتباری غیربانکی و اشخاص است‪.‬‬
‫‪ .2‬بسیار دیده میشود که فردی در یک یا چند بانک مدیون است ولی منابع‬
‫خود را در حسابهایی نزد دیگر بانکها قرارداده و عملیات مالی خود را‬
‫با بانک اخیر انجام میدهد و نتیجتاً بدهیهای خود را نزد بانکهای دیگر‬
‫معوق ساخته است‪.‬‬
‫‪ .3‬حجم چکهای برگشتی بسیار زیاد شده و بسیاری از صادرکنندگان چک‬
‫بالمحل منابع مالی خود را در حسابهای خود نزد بانکهای مختلف نگاه‬
‫میدارند و طلبکار نمیتواند طلب خود را وصول کند‪.‬‬
‫‪ .4‬حمایتهای قانونی از طلبکار نیز به دلیل فرآیندهای دشوار و طوالنی و‬
‫پرهزینه قضائی عمالً مشکل طلبکار را حل نمیکند‪.‬‬
‫‪ .5‬این موضوع سبب تجری اشخاص نیز شده و در کشیدن چک بالمحل ترس‬
‫به خود راه نمیدهند‪.‬‬
‫بزرگی مسئله مطالبات معوق‬
‫‪ .1‬دارائیهای سمی‪ :‬مطالبات معوق‪ ،‬مشکوک الوصول‪ ،‬سررسید شده و‬
‫سوخت شده‬
‫‪ .2‬میزان مطالبات معوق بانکها ‪ 450‬هزار میلیارد ریال برآورد میشود‪.‬‬
‫کل مانده تسهیالت بانکها و موسسات اعتباری در پایان بهمن ماه ‪1390‬‬
‫برابر با ‪ 3676‬هزار میلیارد بوده‬
‫‪ .3‬نسبت مطالبات معوق به مانده تسهیالت ‪ 12 / 2‬درصد میباشد‪.‬‬
‫‪ .4‬خوشبینانه‪ :‬بانکها و باالخص بانکهای خصوصی وامهای اعطائی خود‬
‫را تجدید میکنند و معوق محسوب نمیشود‪.‬‬
‫بزرگی مسئله چکهای برگشتی‬
‫‪ .1‬در ‪ 8‬ماه اول سال ‪ 90‬در اتاق پایاپای اسناد بانکی تهران حدود ‪32 / 8‬‬
‫میلیون برگ سند به مبلغی معادل ‪ 4535‬هزار میلیارد ریال مبادله گردید‬
‫که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از لحاظ تعداد چک ‪ 2 / 9‬درصد و‬
‫از لحاظ مبلغ ‪ 14 / 8‬درصد افزایش داشته است‪.‬‬
‫‪ .2‬در همین مدت حدود ‪ 4 / 1‬میلیون برگ سند به مبلغی معادل ‪ 219‬هزار‬
‫میلیارد ریال برگشت داده شد‪ .‬در این دوره نسبت به دوره مشابه سال ‪89‬‬
‫از لحاظ تعداد ‪ 6 / 7‬درصد و از لحاظ مبلغ ‪ 25 / 7‬درصد افزایش یافته‬
‫است‪.‬‬
‫‪ .3‬در همین مدت نسبت اسناد برگشت داده شده به مبادله شده از نظر تعداد‬
‫‪ 12 / 4‬درصد و از لحاظ مبلغ ‪ 4 / 8‬درصد رسید‪ .‬نسبتهای اخیر در ‪8‬‬
‫ماه اول سال ‪ 89‬به ترتیب ‪ 12‬و ‪ 4/4‬درصد بوده است‪.‬‬
‫پروتکل برداشت بینبانکی (‪)IWP‬‬
‫‪ .1‬پروتکل برداشت بین بانکی از حسابهای مدیون در همه بانکها (‪ )IWP‬توافقنامهای بین بانکی و زیر نظر بانک‬
‫مرکزی جمهوری اسالمی ایران است که به بانک اجازه میدهد تا مطالبات خود یا مشتریان خود از مشتری مدیون‬
‫را پس از تهیسازی حساب مدیون نزد بانک عامل از سایر حسابهای وی نزد بانکهای دیگر بصورت آنالین‬
‫برداشت کند‪.‬‬
‫‪ .2‬نرم افزار پروتکل به صورت خودکار به محض واریز وجه به حساب مدیون در همان لحظه آن را به حساب طلبکار‬
‫واریز و اطالعات آن را در پایگاه داده نزد بانک مرکزی ثبت نماید‪.‬‬
‫‪ .3‬بانک مرکزی بسترهای قانونی و الکترونیکی الزم برای اجرایی شدن موضوع این پروتکل را فراهم میآورد‪.‬‬
‫‪ .4‬بانک مرکزی اطالعات برداشت از حساب مدیون را به صورت آنالین در اختیار مراجع قضائی قرار میدهد تا‬
‫مراجع قضائی قبل از صدور رأی با مراجعه اینترنتی به این پایگاه داده نسبت به استعالم میزان بدهی مدیون‬
‫اطمینان یابد‪.‬‬
‫‪ .5‬تمامی بانکها و موسسات پولی و اعتباری ملزم به قبول این پروتکل و ایجاد تمهیدات الزم برای اجرای آن‬
‫میشوند‪.‬‬
‫پروتکل برداشت بینبانکی (‪)IWP‬‬
‫‪ .1‬هر شخص اعم از حقیقی یا حقوقی باید فقط یک شناسه بانکی مشتری در تمامی بانکها در سیستم بانکی داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬تمامی چکها و سفتهها و براتها باید شماره سریال منحصر بفرد داشته باشند‪.‬‬
‫‪ .3‬وزارت امور اقتصادی و دارایی با هماهنگی بانک مرکزی آییننامه اجرایی باب چهارم قانون تجارت در رابطه با‬
‫برات‪ ،‬فته طلب‪ ،‬چک را با توجه به مفاد این پروتکل تدوین و به تصویب مراجع ذیصالح میرساند‪.‬‬
‫‪ .4‬محل درج شناسه بانکی متعهد باید بر روی چک‪ ،‬سفته و برات چاپ شود‪ .‬متعهد و پشتنویسان هنگام امضاء چک‪،‬‬
‫سفته یا برات باید شناسه بانکی خود را نیز همراه با سایر اطالعات الزم بر روی چک و سفته و برات درج نمایند‪.‬‬
‫‪ .5‬بانکها بر اساس پروتکل مجاز خواهند بود تا مطالبات خود و مشتریان خود که از طریق اعطای تسهیالت‪ ،‬چک‪،‬‬
‫سفته یا برات ایجاد و سررسید شده است را وصول نمایند‪.‬‬
‫‪ .6‬همچنین بانکها وصول مطالبات سررسیدشده‪ ،‬معوق‪ ،‬مشکوک الوصول و سوخت شده خود و مشتریان خود که از‬
‫تسهیالت‪ ،‬چک‪ ،‬سفته یا برات ایجاد شده و اسناد آنها به طریق قبل از اجرا شدن این سیستم به صورت غیر یکپارچه‬
‫نگهداری میشود را با استفاده از این پروتکل فراهم میکنند و مطالبات خود و مشتریان خود را وصول نمایند‪.‬‬
‫فرآیند عملیاتی پروتکل برداشت بینبانکی (‪)IWP‬‬
‫‪ .1‬مستند طلب با در نظر گرفتن مشخصههای احراز هویت استاندارد و شناسایی حسابهای متصل به کد منحصربفرد‬
‫متعهد را میتوان از طریق واحد ‪ IWP‬اطاق پایاپای الکترونیک و با نظارت بانک مرکزی برداشت نمود‪.‬‬
‫‪ .2‬تمامی عملیات اجرایی در یک بستر الکترونیک (‪ )ACH‬و امن صورت میپذیرد‪.‬‬
‫‪ .3‬متعهدله با ارجاء مستند طلب استاندارد به بانک و احراز هویت توسط متصدی‪ ،‬رسید دریافت مینماید‪ .‬بانک از‬
‫طریق تصویر دیجیتالی سند به همراه احراز هویت متعهد از طریق الصاق اطالعات در خط کد ‪ MICR‬یا برچسب‬
‫‪ RFID‬و همچنین استفاده از فناوری رمزنگاری نامتقارن و با قراردادن امضاء دیجیتالی روی تصویر سند در‬
‫اینترفیس برای بخش ‪ IWP‬اطاق پایاپای الکترونیک (‪ )ACH‬بارگذاری مینماید‪.‬‬
‫‪ .4‬اطاق پایاپای بطور خودکار از طریق کلید عمومی بانک ارسال کننده که در اختیار دارد سند را از رمز خارج کرده و‬
‫پس از اطمینان از اصلیت سند و اطالعات موجود در فیلدهای دریافتی نسبت به انجام پرس و جو برای بارگذاری‬
‫مانده حسابهای متعهد و یا سایر داراییهای مالی امانی در سایر بانکها و موسسات اعتباری غیر بانکی اقدام مینماید‪.‬‬
‫‪ .5‬سیستم بر اساس یک الگوریتم منطقی مبلغ مستند طلب را از حساب متعهد برداشت و آنگاه به حساب بستانکار‬
‫(متعهدله) در بانک اقدام کننده از طریق سیسم تسویه ناخالص آنی (‪ )RTGS‬واریز مینماید‪.‬‬
‫)‪Automatic Clearing House (ACH‬‬
‫)‪Magnetic Ink Character Recognition (MICR‬‬
‫الگوریتم برداشت از حساب در پروتکل برداشت بینبانکی (‪)IWP‬‬
‫‪ .1‬مستند طلب از حسابهای موجود متعهد در بانک اقدام کننده برداشت میشود‪.‬‬
‫‪ .2‬در صورت عدم موجودی کافی در حساب یا حسابهای مشتری در بانک اقدام کننده‪ ،‬تصویر مستند طلب از طریق‬
‫سامانه پروتکل برداشت برای ‪ ACH‬ارسال میشود‪.‬‬
‫‪ ACH .3‬براساس مجوز بانک مرکزی بطور خودکار نسبت به انجام پرس و جوی حسابهای متعهد و بر اساس کد منحصر‬
‫بفرد اقدام مینماید‪.‬‬
‫‪ .4‬محاسبه مجموع مبالغ موجودی حسابها در بانکهای مختلف با استفاده از توابع جمع محاسبه میشود‪.‬‬
‫‪ .5‬در صورت موجودی کافی و امکان برداشت مساوی از حسابها‪ :‬مبلغ مستند طلب در حسابهای موجود در شبکه بانکی‬
‫به نسبت مساوی برداشت و سند بدهکاری بانکها از طریق سامانه ‪ IWP‬به بانکها ابالغ میشود‪.‬‬
‫‪ .6‬در صورت موجودی کافی و عدم امکان برداشت مساوی از حسابها‪ :‬رکوردهای خروجی ناشی از عملیات پرس و جو‬
‫برحسب موجودی حساب از مبالغ بزرگ به کوچک مرتب میشود‪.‬‬
‫‪ .7‬تهیسازی حسابهای بانکها از موجودی حسابهای مدیون در بانکها با مبالغ باال به موجودی با مبالغ کم انجام‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ .8‬در صورت عدم موجودی کافی تهیسازی حسابها سند کسر موجودی صادر و تحویل متعهدله شده تا از طرق دیگر‬
‫اقدام شود‪.‬‬
‫‪ .9‬بنا به درخواست مشتری‪ ،‬عملیات برداشت بر اساس جدول زمانبندی از طریق ‪ ACH‬تا وصول طلب تکرار میشود‪.‬‬
‫‪ .10‬محاسبه آماری برداشت از حساب بانکها در سامانه ‪ IWP‬گزارش و به اطالع بانک رسیده میشود‪.‬‬
‫الگوریتم برداشت از حساب در پروتکل برداشت بینبانکی (‪)IWP‬‬
‫اولویت حسابها در الگوریتم برداشت از حساب مدیون‬
‫اولویت حسابهای متعهد برای برداشت‪:‬‬
‫‪ .1‬حساب سپرده قرض الحسنه جاری‬
‫‪ .2‬حساب سپرده قرض الحسنه پسانداز‬
‫‪ .3‬حساب سپرده سرمایهگذاری کوتاه مدت‬
‫‪ .4‬حسابهای سپرده سرمایهگذاری بلندمدت به ترتیب طول مدت حساب از کم به زیاد‬
‫‪ .5‬سایر حسابها‬
‫‪ .6‬اوراق بهادار‬
‫‪ .7‬حسابهای ارزی با ترتیب اولویت بندهای فوق برای حسابهای ریالی‬
‫ارکان پروتکل برداشت بین بانکی )‪(IWP‬‬
‫‪ .1‬بدهکار یا متعهد‪ :‬شخص حقیقی و یا حقوقی است که در جهت ادای دین‪ ،‬تعهد یا ضمانت تعهد‪ ،‬سندی را که مبین‬
‫بدهی است به نفع طرف مقابل‪ ،‬بانک یا شخص ثالث صادر کرده است‪.‬‬
‫‪ .2‬بستانکار یا متعهدله‪ :‬شخص ذینفع مستند طلب است ‪.‬‬
‫‪ .3‬بانک اقدام کننده‪ :‬بانک متعهدله و یا بانکی که مستند طلب از طریق بستانکار برای وصول به بانک ارائه میشود‪.‬‬
‫‪ .4‬اتاق پایاپای الکترونیکی (پایا) ‪ :ACH‬به منظور مکانیزه کردن فرآیند پرداختها و با حجم زیاد بین بانکی ایجاد‬
‫شده است که تراکنشها در این سیستم با اجرای برنامهای در ساعت معین (معموالً ساعت ‪ )24‬تسویه میشوند‪.‬‬
‫‪ .5‬واحد ‪ :IWP‬در اتاق پایاپای الکترونیک (‪ )ACH‬عهدهدار تسویه مستند طلب از حسابهای موجود متعهد در نظام‬
‫بانکی کشور و ارسال الکترونیک گزارش روزانه دریافتی و پرداختی زیر نظر بانک مرکزی است‪.‬‬
‫‪ .6‬تسویه ناخالص آنی (ساتنا) ‪ :RTGS‬به منظور پرداخت و انتقال مبالغ باال و یا حساس به زمان بدون توجه به مبلغ‬
‫آن مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬مالکیت و مدیریت این سامانه با بانک مرکزی میباشد‪ .‬این سامانه یک سیستم‬
‫انتقال وجوه غیرنقدی (اسنادی) است‪.‬‬
‫‪ .7‬سامانه برداشت بین بانکی (‪ :)IWPS‬عهدهدار کلیه فرآیندهای ثبت‪ ،‬انتقال و برداشت از حسابهای مدیون و متعهد‬
‫در کلیه بانکها‪ ،‬احراز هویت متعهد بر اساس کد منحصر بفرد مشتری در نظام بانکی و صدور اعالمی برداشت به‬
‫بانکها‪ ،‬گزارشهای مدیریتی براساس مبالغ برداشت‪ ،‬فرآیندهای تسویه‪ ،‬روئیت و مدیریت جریان کاری فرآیندها‬
‫براساس پارامترهای قابل تعریف است‪.‬‬
‫یکپارچگی ارجاعی سامانه پروتکل برداشت بین بانکی (‪ )IWP‬و سایر زیرسیستمهای بانکداری راستین‬
‫یکپارچگی داده اولین گام در جهت طراحی بانک اطالعاتی سیستمهای یکپارچه بشمار میرود و ضرورتاً نیازمند‬
‫سازگاری و صحت دادهها دارد که در بانک اطالعاتی ذخیره شدهاند‪.‬‬
‫جهت طراحی یک سیستم یکپارچه چهار نوع یکپارچگی داده وجود دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬یکپارچگی دامنه‪ :‬یکپارچگی دامنه (و یا ستون) حوزه و محدودیت پذیرش دادهها را بر اساس جنس فیلد اطالعاتی‬
‫در نظر میگیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬یکپارچگی موجودیت‪ :‬موجب خواهد شد که تمامی رکوردها منحصر بفرد باشد و این فیلد بعنوان کلید اولیه شناخته‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ .3‬یکپارچگی ارجاعی‪ :‬همواره تضمینکننده برقراری ارتباط بین کلید اولیه (در جدول پدر) و کلید خارجی (در‬
‫جدول بچه) است‪.‬‬
‫‪ .4‬یکپارچگی در ارائه مجوز کاربری‪ :‬تضمینکننده امنیت مقررات و قوانین سازمانی است و مانع از نقض آن توسط‬
‫یک فرد یا گروه کاربری خواهد شد‪.‬‬
‫ارتباط بین زیرسیستمهای بانکداری راستین از طریق کد منحصربفرد مشتری متعهد برقرار میشود‪.‬‬
‫بانکداری راستین‬
‫پروتکل برداشت بین بانکی )‪(IWP‬‬
‫در‬
‫بانکداری راستین‬
‫با تشکر‬
‫بیژن بیدآباد‬
‫‪http://www.bidabad.com‬‬
‫‪[email protected]‬‬