Transcript Yaşlanma ve Yaşlılıkta Sık Görülen Fizyolojik Değişiklikler ve

Yaşlanma ve Yaşlılıkta Sık
Görülen Fizyolojik
Değişiklikler ve
Bakımındaki Özellikler
Doç. Dr. Sevgisun Kapucu
HÜ. Hemşirelik Fakültesi
Yaşlanma
DSÖ yaşlılığı çevresel faktörlere uyum
sağlayabilme yeteneğinin azalması olarak
tanımlamaktadır.
 Yaşlanma bireysel farlılıklar göstermekle birlikte
genetik, çevresel faktörlerden, yaşam tarzından,
kronik hastalıklardan ve fizyolojik başa çıkma
yollarını kullanma durumlarından
etkilenmektedir.

Yaşlı birey
Kronik sorunları olabilen
 Homeostazisi kolay bozulabilen
 Uzun süreli değişikliklere uyum
sağlaması zaman alan
 Adaptasyon kapasitesi azalmış
 Stres durumunda baş etme kapasitesi
yetersiz olabilen bireydir.

Deri
Saç ve tırnaklarda yaşa bağlı deride incelme,
kuruluk, kabuklaşma, kırışıklıklar ve renk açılması
(beyazlaşma),
 Güneşe maruz kalan ben ve çillerde sayıca artış
ve büyüme görülür (yaşlılık lekeleri),
 Cilt altı yağ dokusu azalır karın ve kalçalardaki
yağ dokusu ise artar

Nedenleri
Subkutan yağ dokusunda azalma
 İnterstisyel sıvıda azalma
 Kas tonüsünde azalma
 Salgı bezlerinin aktivitelerinde azalma
 Duyu reseptörlerinde azalmaya bağlı
travmalara, aşırı ısıya ve güneş ışınlarına
maruz kalmadan korunmada azalma
 Terleme ve doğal yağların sekresyonunda
azalma

Cilt sorunları;
Kuruluk
 Kırışıklık
 Yatak yarası gelişme riski
 Isı regülasyon sorunu
 Basınç ülserleri

Sık görülen sorun ve hastalıklar
Herpes zoster
 Cilt kanseri
 Mantar enfeksiyonları
 Diğer deri enfeksiyonları
 Nasır
 Tırnak kalınlaşması
 Tırnak kıvrılması

Hemşirelik bakımı
Cilt bütünlüğü korunur
 Enfeksiyonlardan korunur
 Dehidratasyon önlenir
 Ödem varsa cilt bakımı ve ödeme yönelik
bakım ele alınır
 Ayak ve tırnak bakımı
 İnkontinans varsa cilt bakımı ve hijyenik
bakım verilir

Sağlığı destekleyici girişimler
Vitamin D için güneş ışınlarına maruz
kalmayı günde 10-15 dakika ile
sınırlanması.
 Isıya uygun giyinme
 İç ortamın ısısını güvenli seviyede
sürdürme
 Küvet banyo yerine duş şeklinde banyo
yapılması
 Cildi mineral yağı ya da petrolyum içeren
losyonlarla nemlendirmesi.

Kas iskelet sistemi:
Boyda kısalma postürde öne eğilme
 Kemik kütlesinde azalma ve mineral kaybı

Nedenleri
 Kemik
dansite kaybı
 Kas gücü ve büyüklüğünde kayıp
 Eklem kıkırdağının dejenere olması
Sorunlar
 Çabuk yorulma
 Kırık riski
 Denge, yürüme sorunları
 Atrofi ve artroz sorunu
 Osteoartrit
 Skolyoz
 Osteopeni
 Osteoporoz
 Dejeneratif artrit
Hemşirelik bakımı
 Besinlerle
yeterince kalsiyum alımı
desteklenir
 D vitamini alımı, uygun zamanlarda
güneşlenme
 Kazalardan korunur
 Egzersize yönlendirilir
Sağlığı destekleyici girişimler
Düzenli egzersiz
 Yüksek kalsiyumlu
diyet
 Fosfor alımının
kısıtlanması
 Reçete edilirmişse
kalsiyum ve vitamin D
alımı

Kardiyovasküler Sistem:
Myokard ve kan damarlarında sertleşmesi,
betaadrenoreseptör tepkide azalma ve
kalp hızında otonomik refleks
kontrolünde bozulma
 Kalbin pompalama gücünde, kardiyak output ve ejeksiyon fraksiyonunda azalma

Sorunlar
Dolaşım yavaşlaması
 Oksijen yetersizliği
 Halsizlik, yorgunluk
 Değişen durumlara uyumda güçlük
 Ödem eğilimi

Sık görülen hastalıklar
 Ortostatik
hipotansiyon
 Koroner arter hastalığı
 Hipertansiyon
Hemşirelik bakımı
Periferik vasküler hastalıkları kontrol
altında tutmak,
 Hipertansiyonu kontrol altında tutmak,
 Kalp hastalıklarını kontrol altında tutmak,
 Yaşam
biçimi düzenlenmesi (diyet,
egzersiz).

Sağlığı destekleyici girişimler
Düzenli egzersiz
 Sigara içmeden kaçınma
 Düşük yağ-düşük tuzlu diyet
 Stres azaltma aktivitelerine katılma
 Düzenli kan basıncı kontrolü
 İlaç uyumu
 Kilo kontrolü

Solunum Sistemi:
Yaşla birlikte akciğerlerde, torasik kafesde,
solunum kaslarında ve solunum
merkezinde değişiklikler ve
fonksiyonlarında gerileme
 Asit- baz regülasyonu bozulabilir, gögüs
kafesi esnekliği azalır, postür değişikliği
(skolyoz), alveolar membranda kalınlaşma
gibi durumlardan dolayı akciğer solunum
kapasitesinde azalma olabilir.

 Ayrıca
yaşlılarda silial
hareketlerde ve öksürük
refleksinde azalmaya bağlı akciğer
enfeksiyon riski artabilir.
Sorunlar
 Enfeksiyon
riski-pnömoni
 Halsizlik, yorgunluk,
 Solunum sıkıntısı (dispne)
 Yüzeyel solunum,
 Aspirasyon
Sık görülen hastalıklar
 Pulmoner
tüberküloz
 KOAH
 Pnömoni
 Pulmoner
trombo-emboli
Hemşirelik bakımı
 Pnömoni
ve influenza aşısı
 Solunum egzersizi
 Azar azar sık sık beslenme
 Aktivite planlaması
 Enfeksiyonlardan korunma
Renal ve Ürolojik Sistem:
Yaşlanmayla birlikte nefron kaybı, böbrek
kitlesinde ve böbreğin idrarı konsantre
etme yetisinde azalma görülür. 80’li
yaşların sonunda böbrekler %20-30
oranında küçülmekte ve renal kan akımı
%50 azalmaktadır
 Glomerüler filtrasyon hızı azalır ve
protein atımı olur.

Genito üriner sisteme ilişkin


Yaşlanmaya bağlı olarak kadınlarda; vajen
epitelinde incelme ve kuruluk, uterusda
küçülme, östrojen seviyesinde ve
perineal adale tonüsünde azalma
görülebilir.
Yaşlı erkeklerde ise; testis atrofisi,
testeron ve sperm sayısında azalma
görülebilir.
Sorun ve hastalıklar
 Akut
ya da kronik böbrek yetmezliği
 Erkeklerde prostat
 Ödem
 Hipertansiyon
 Proteinüri
Sağlığı destekleyici girişimler







Akşam kafeinli içecekler ve alkol gibi
içeceklerin içiminin sınırlandırılması
İdrar yapma için uzun süre beklenmemesi
Üroloji takibi
Kolay manipule edilen kıyafetlerin giyilmesi
Yeterli miktarda sıvı içilmesi
Mesane iritanlarından kaçınılması
Pelvik taban kas egzersizlerinin öğretilmesi
Endokrin Sistem:


Yaşlanmayla birlikte troid bezinde bir miktar
atrofi ve iyot düzeyinde azalma görülmektedir.
Bu nedenle yaşlı bireylerde hipotroidizm
insidansında artış olmaktadır.
Yaşla
birlikte
pankreas
hormonları
etkilenmemekle birlikte insülin direnci
gelişebilmektedir, özellikle aşırı kilosu olan
diyabete genetik yatkınlığı olan yaşlılarda tip 2
diyabet gelişebilmektedir.
Sorun ve hastalıklar
Halsizlik, yorgunluk
 Menapoz, antropoz
 Glikoz intoleransı
 İnsülin direnci
 Tip 2 diyabet
 Hipo-hipertiroidzm
 Hiperparotroidzm

Sağlığı destekleyici girişimler
 Stres
ile baş etme
 Eğitim ve danışmanlık
 Düzenli sağlık kontrolü
Sindirim Sistemi:

Ağızda kuruluk, tükrük salgısında azalma,
tat değişiklikleri, tat ve koku reseptör
duyarlılığında azalma gibi değişimler
yaşlılarda iştahsızlığa ve yetersiz beslenme
sorunlarına yol açmaktadır.

Ayrıca yaşlılarda ösefagus ve mide
yapısındaki değişimler reflü ve mide
sorunlarının gelişmesine yol açmaktadır.
Yaşlılarda mide motilitesi, volümü,
bikarbonat ve müküs sekresyonları
azalmaktadır ve buna bağlı intrensek
faktör salınım sorunu ile birlikte B12 vit.
eksikliği yaşanabilmektedir.

Mide motilesinin yanı sıra barsak
hareketlerinde
yavaşlama
olmasıyla
yaşlılarda
emilim
sorunları
ve
konstipasyon sık görülür.
Sorun ve hastalıklar










İştahsızlık
Hazımsızlık
Kırık diş ve protez lezyonları
Yeme alışkanlığında değişme
Emilim güçlüğü
Aspirasyon riski
Malnütrisyon
Atrofik gastrit
Diyare ve konstipasyon
Anemi
Sağlığı destekleyici girişimler
Buz parçaları, gargara kullanılması
 Her gün diş fırçası ve diş ipi ve kullanılması
 Düzenli diş kontrolü
 Yemeklerin az az ve sık sık yenilmesi
 Yemekten sonra ağır aktivitelerden kaçınılması ve dik
oturulması
 Antiasit kullanımının kısıtlanması
 Yüksek lifli düşük yağlı diyet
 Laksatifleri kısıtlanması
 Düzenli tuvalete gidilmesi
 Yeterli sıvı içilmesi

Sinir Sistemi:
Yaşa paralel olarak entelletüel kapasitede
azalma, bellek zayıflığı, sempatik ve
parasempatik fonksiyonlarda azalma
görülebilmektedir.
Yaşlanma ile birlikte nöron kayıpları
olduğu için merkezi ve periferal sinir
iletim sorunları yaşanabilmektedir.
Sorun ve hastalıklar











Refleks zayıflığı
Kaza, donma ve yanıklara yatkınlık
Uyku sorunları
Aspirasyon riski
Öğrenme güçlüğü
Disoryantasyon
Demans ve Alzheimer
Depresyon
Bunama
Stresle baş etme güçlüğü
Deliryum
Sağlığı destekleyici girişimler
 Yürüyüş
eğitimi
 Duyusal uyarıyı arttırmak
 Ani konfüzyon durumunda nedeninin
aranması
 Dinlenme durumundan yavaş yavaş
kalkılması
Hematopoetik ve Bağışıklık
Sistemi:


Yaşlanmayla birlikte kemik iliği ve lenfoid
doku fonksiyonu azaldığı için anemi ya da
pıhtılaşma sorunları yaşanabilmektedir.
Bunun yanı sıra yaşlılarda antikor cevabı
azalı iken otoantikor cevabı arttığından
dolayı otoimmün hastalıklar bu grupta
daha sık görülmektedir.
Sorun ve hastalıklar
 Halsizlik, yorgunluk
 Anemi
 Enfeksiyona
yatkınlık
Sağlığı destekleyici girişimler
 Aktivite
planlaması
 Dengeli beslenme
 Koruyucu önlemler
Duyu Değişiklikleri:
Yaşlanma ile birlikte beş duyu organında
fonksiyonlarında azalma görülmektedir.
Sorun ve hastalıklar
 Görme
sorunları
 Kaza riski
 Göz enfeksiyonu
 İletişim sorunları
 Bağımlılık
 Karanlık ve fazla ışığa uyum sorunu
 Oryantasyon sorunu
Sağlığı destekleyici girişimler
İşitme muayenesi önerilmesi
 Dış ortamdaki gürültülerin azaltılması,
 Yüz yüze iletişim
 Açık bir şekilde ve düşük perdeden
konuşulması
 Sözel olmayan işaretler kullanılması

Hemşirenin yaşlı sağlığına yönelik
fonksiyonları
Yaşlı bireye ve bakım veren kişilere eğitim vermek ve
danışmanlık yapmak
 Sağlığı korumak
 Fiziksel değerlendirme yapmak
 Öz bakım ve kişisel hijyeni öğretmek
 Ev sağlık hizmetlerini organize etmek
 Ev ziyaretleri yapmak
 Kazaya neden olabilecek durumları değerlendirmek
 Beslenme ve egzersiz konusunda eğitim vermek
 Hastanın fiziksel kapasitesini arttırmak
 Akut sağlık sorunları, kronik hastalıkların
değerlendirmesini yapmak
 Hemşirelik tanılarına yönelik girişimleri uygulamak

Öncelikli bakıma ihtiyacı olan yaşlılar
Yalnız yaşayan
 İnkontinansı olan
 Demansı ya da depresyonu olan
 Sosyal izolasyonda olan
 Yakınında akrabaları olmayan
 Birden fazla tıbbi sorunu olan
 Hareketsiz olan
 Yakın zamanda kayıp yaşamış
 Hastaneden yeni taburcu olmuş olan
 Günlük yaşam aktivitelerini kendileri yerine getiremeyen
yaşlıların öncelikli bakıma ihtiyaçları vardır

Cilt Bakımı
Derinin kuru olması nedeniyle haftada 1-2 kez
yumuşak bir sabun kullanılarak banyo yapılması
yeterlidir.
 Periferal dolaşımı arttırmak ve yumuşak bir cilt
için cilde nemlendirici losyon sürülmelidir.
 Banyo sonrası dökülen deri artıkları, giysilerin
lifleri ve nemle birleşip özellikle mantar
enfeksiyonları için zemin oluşturması nedeniyle
meme altı, koltuk altı ve ayak parmak aralarının
iyice kurulanması gerekir.
 Banyodan sonra cildin lanolin ya da vazelin ile
yağlanması ve masaj yapılması önerilir.

Saç Bakımı

Yaşlıların saçları incedir ve kolay kırılırlar.
Bu nedenle saçların çok sık
şampuanlanmaması, alkol içermeyen
sabun/şampuan kullanılması gerekir.
Ayak bakımı
Yaşlılarda tırnaklar özellikle ayak tırnakları kalın
ve serttir.
 Sert ve kalınlaşmış tırnaklar yetersiz beslenme ve
dolaşım yetersizliğine bağlı olarak da gelişebilir.
 Yaşlıların ayakları her gün yıkanmalı, iyice
kurulanmalı ve parmak araları, tırnak kenarları ve
ayak tabanı incelenmelidir.
 Ayak bakımı ılık su ile yapılmalı, nasır ve
tırnakların üzerine vazelin sürülerek ılık suda bir
süre bekletilmeli, ponza taşı ile ovularak
yumuşatılmalı, kesinlikle kesici aletler
kullanılmamalıdır.

Ayak bakımı





Tırnaklar yumuşadıktan sonra düz bir şekilde ve
tırnak ucu deri dışında olacak şekilde
kesilmelidir.
Tırnak makasının bireye özel olması gerekir.
Yaşlılar ev içinde çıplak ayakla dolaşmamalı,
pamuklu ve sıkmayan çorap giymelidirler.
Ev içinde rahat, ayağı kavrayan terlikler
kullanılmalı ve ayak yaralanmalarına neden
olabilecek batıcı, delici, keskin cisimlerin
olmamasına dikkat edilmelidir.
Ayakkabıların ise ayağa tam uyan düz ya da hafif
topuklu olması gerekir
Göz bakımı
Düzenli göz kontrolü
 Gözyaşının azalması yaşlı bireylerde sık
karşılaşılan ve enfeksiyonlara zemin
hazırlayan bir sorundur.
 Göz kuruluğu için yapay gözyaşı
önerilebilir.

Ağız-Diş Bakımı
Yaşlanmayla birlikte giderek ihmal edilen temel
bir ihtiyaç.
Nedeni:
 Yaşlıların diş kaybını yaşlanmanın doğal bir
sonucu olarak görmeler
 Diş bakımının pahalı, ağrılı, sık ve uzun
kontrolleri gerektirdiğini düşünmeleri
 Dişleri olmayan yaşlıların ise diş kontrolüne
gitme gereksinimi hissetmemeleri.

Ağız bakımını engelleyen durumlar

Ağız hijyeninin önemi hakkında yeterli bilgi ve
eğitimin olmaması

Ağız bakım ihtiyacını algılamada eksiklik

Ağır iş yükünün olması

Demansı olan kişilerin ağız bakımına direnç
göstermesi
Kötü ağız hijyeni ve diş sorunları
Fiziksel ve psikososyal fonksiyonu ve
sağlığını
 Benlik saygısını
 Konuşmasını
 Beslenmesini
 Sosyalleşmesini
 Özgüvenini olumsuz etkiler.

Kötü ağız hijyeni











Sosyal izolasyon ve depresyon
Aspirasyon pnömonisi ve kalp hastalıkları gibi
sistemik hastalıklar
Kalp, böbrek gibi organların etkilenmesi
Diabeti olan kişilerde glisemik kontrolü olumsuz
etkileyebilecek periodontal hastalıklar
Malnütrisyon
Vitamin eksiklikleri
Ağrı
Ağız kokusu
Diş kaybı
Diş çürükleri
Protez stomatit ile sonuçlanabilir.
Ağız-Diş Bakımı
Ağız bakımının amacı;
Ağız içindeki yapıların temizlenmesi,
 Ağız içi enfeksiyonların önlenmesi
 Temizlik ve rahatlık duygusunun
kazandırılmasıdır.

Ağız Bakımı Uygulamaları

Dişlerin/protezlerin fırçalanması

Dişlerin diş ipi ile temizlenmesi

Diş etlerinin uyarılması

Ağzın bol su ile çalkalanmasını içerir.
Ağız-Diş Bakımı
Doğal dişler varsa floridli diş macunu ile fırçalanmalı
Fırçalama ile diş etlerindeki kan akımı hızlandırılır ve
sağlıklı dokunun korunması sağlanır.



Düzenli diş ipi kullanılmalı
Dil fırçalanmalı
Yaşlanmayla birlikte ağız içindeki organizmaların dil
üzerinde beyaz bir tabaka oluşturması ve oluşan bu
tabakanın fırçalanarak temizlenmesinin gerekliliğidir.
Protez Bakımı
Dişetinde gelişebilecek enfeksiyonların
önlenmesi
 Ağız hijyeninin sağlanması için önemlidir.
 Koku, leke ve plak gelişimini önler
 Protezin altındaki yemek artıklarının
temizlenmesini sağlar.

Protez Bakımı
Protezin dişetine uygun olup olmadığı kontrol
edilmeli(iritasyon).
 Protez kişinin uyanık olduğu süre boyunca
takılmalı
 Protez dişetlerine bası olacağı için yatmadan
önce çıkarılmalı, temizlenmeli, uygun bir kaba
konmalı ve sabah tekrar takılmalı
 Dişler çıkarıldıktan sonra yumuşak bir fırçayla
dişetleri ve dil üzeri fırçalanmalı ya da ağız
solüsyonla çalkalanmalı

Protez Bakımı
Kişi protezle birlikte uyumayı tercih ediyorsa
günde en az 4 saat protezi çıkartmalı ve protezi
temizlemeli
 Protezin tüm yüzeyleri fırçalanmalı, sonrasında
bir kabın 1/3 ya da ½ si suyla doldurularak
protez içine koyup kapatılmalı
 Protez dişler hastanın ağzına tekrar takılmadan
önce hastanın ağız içi mutlaka fırçalanmalı ve su
ile iyice durulanmalı
 Protez dişler ağız içine yerleştirilirken önce üst
dişler sonra alt dişler yerleştirilmeli
