Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek Ölümlerine Etkisi
Download
Report
Transcript Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek Ölümlerine Etkisi
Çocuk Sağlığı İzlemlerinin
Bebek Ölümlerine Etkisi
Dr. Nilgün Çöl Araz
Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi
Sosyal Pediatri BD.
VI. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı Kongresi
16-20 Kasım 2011, Antalya
Bebek ve Çocuk Ölümleri
Koruyucu hekimlik
çalışmalarının yeterlilik
göstergesi
Ülkelerin önemli kalkınma
kriteri
Sosyoekonomik
durumu
Sağlık hizmetlerinin
kalitesi
Bull World Health Organ, 2011
Bebek Ölüm Hızı
Bir yıl içinde canlı doğan ve 365 gününü tamamlamadan
ölen bebek sayısı
X 1000
Aynı yılda canlı doğan bebek sayısı
Dünyada Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm Nedenleri
TNSA-2008, Bebek Ölüm Nedenleri
Nedenler
n(%)
Prematürite
921(45.0)
Konjenital anomali/sendrom
208(10.2)
Konjenital kalp hastalığı
188(9.2)
Perinatal asfiksi/HİE
177(8.7)
Sepsis
124(6.1)
Alt solunum yolu enfeksiyonu
79(3.9)
Kalıtsal metabolik hastalık
48(2.3)
Diğer solunum hastalıkları
37(1.8)
Respiratuar distres sendromu
21(1.0)
Mekonyum aspirasyon sendromu
19(0.9)
Gastroenterit
17(0.8)
Genetik hastalıklar
13(0.6)
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu
Türkiye
Binyıl kalkınma hedeflerine zamanından önce ulaşan ve bu
hedefi geçen az sayıdaki ülke arasında
OECD ülkeleri arasında 5 yaş altı ölüm hızında en büyük
azalmayı gerçekleştiren 2. büyük ülke
Türkiye’de ‰17 olan bebek ölüm hızı
DSÖ sınıflamasına göre orta-üst gelir grubundaki ülkelerle
benzer
Üst gelir grubundaki ülkelerde bebek ölüm hızı ‰6
Bebek ölüm hızlarının üst gelir grubundaki ülkelerin düzeyine
çekme
Yenidoğan ölümlerinin azaltılması
UNICEF, The State of World’s Children, 2009
WHO, World Health statistics, 2010
Yenidoğan Ölümleri
Çoğunlukla gebelik ve doğumla ilgili faktörlerden etkilenir
Önlenmesi zor
Tedavisi gelişmiş teknolojik gereçlere bağımlı
Koç İ, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2011
Yenidoğan Sonrası Dönemdeki Ölümler
Çevresel / sosyoekonomik faktörlerden daha çok etkilenir
Beş yaş öncesi ölümler
Yoksulluk
Beslenme yetersizliği
Aşı oranlarının düşük olması
Enfeksiyon hastalıkları
Sağlıksız çevre koşulları
Sağlık hizmetlerine ulaşamama
Koç İ, Türk Neonatoloji Derneği Bülteni 2010
Yenidoğan Sonrası Ölümlerin Azaltılması
DSÖ Binyıl hedefleri
Aşılama
İshalle seyreden hastalıkların kontrolü
Akut solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi
DSÖ ve UNICEF “Çocuk Hastalıklarına Bütüncül Yaklaşım”
programı
Solunum yolu hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklar
İshalli hastalıklarla savaşım
Büyümenin geliştirilmesi
Aşılama
Anne sütünün desteklenmesi
Yeterli beslenmenin sağlanması
WHO. Levels & trends in child mortality. 2010
Çocuk Sağlığı İzlemi
Çocuk sağlığı izleminin ilkeleri
İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme
Emzirmenin ek besinlerle birlikte 2 yaşa kadar devamı
Aşıların eksiksiz ve zamanında yapılması
Taramalar ve fizik muayene aracılığı ile hastalıkların
erken tanı ve tedavisi
Sağlıklı beslenme ve büyüme gelişmenin sağlanması
Çocukların sağlıklı yetişmesi konusunda aileye
danışmanlık yapılması
Beslenme
Türkiye’de tüm çocukların
%97’si bir süre emzirilmiştir
Hayatın ilk iki ayında sadece
anne sütü ile beslenen bebek
oranı %69
2-3 aylık bebeklerde sadece
anne sütü ile beslenenler %42
Çocuklar 12-15 aylık
olduğunda %33’ü
emzirilmiyor
Ortanca emzirme süresi 16 ay
TNSA-2008
Beslenme
UNICEF ve DSÖ:
Bebekler ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle beslenmeli
Ek gıdaya yedinci aydan itibaren başlanmalı
Anne sütü ile beslenme en az 2 yaşına kadar sürdürürülmeli
Sadece anne sutu ile beslenmenin artırılması icin yapılan
girişimlerin
Gelişmekte olan ulkelerde tum beş yaş altı olumleri %13 azalttığı
tahmin edilmektedir
AAP, Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 1997
Beslenme
DSÖ ve UNICEF “Emzirme Danışmanlığı” programı
Anne sütünün özelikleri konusunda farkındalığı arttırmak
Annelerin bebeklerini kendi sütüyle beslemesini özendirmek
Anne sütü ile beslenme sırasında ortaya çıkabilecek sorunların
çözümlerini sunabilmek
Bu programın uygulanması
Anne sütüne başlama sıklığı artar
Emzirme süresi uzar
Bhandari N, Matern Child Nutr 2008
Beslenme
Anne sütü
Annenin antikorları aracılığı ile bebeklerin yaşamlarının
ilk 6 ayında hastalıklara karşı bağışık olmasını sağlar
Beslenme bozukluklarının sıklığını azaltır
Gıda kaynaklı enfeksiyonları önler
Anne sütü ile beslenen bebeklerde
Solunum sistemi enfeksiyonu daha az
Enfeksiyonlar daha hafif
Hastaneye yatış sayısı daha az
Talayere JMP, Pediatrics, 2006
Beslenme
İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme
Diyare
Sıklık azalır
Hastaneye yatışları azalır
Ölümler azalır
Ani Bebek Ölümü Sendromu
Risk azalır
Anne sütü ile beslenme ne kadar uzun sürdürülürse bu etki
o oranda artar
Lamberti LM, BMC Public Health, 2011
Hauck FR, Pediatrics, 2011
Beslenme
Annenin bebeği biberonla beslemeye başlamasının ya da
emzirmeyi kesmesinin en sık nedenlerinden biri sütünün
yetmediği düşüncesi
Bir bebeğin yeterli süt alıp almadığının kontrolü
Ağırlık artışı
Bebekler ilk 3 ayda günde 30 gr.
İlk 6 aylık dönemde ayda ortalama 500 gr.
İdrar sıklığı
Günde en az 6 kez idrar yapar
Beslenme
Çocuk sağlığı izleminde:
Çocukluk çağı beslenmesinde çok fazla değişimler
olduğundan beslenme öyküsü her kontrolde mutlaka
alınmalı
Emzirme
Önemi, tekniği, sıklığı, süresi
Bebeğin sık sık ve uygun teknikle emzirilmesi, süt salgılanmasını
sağlayan en önemli faktördür ve süt yapımının devamını sağlar
Ek gıda
Geçiş zamanı, hazırlanması,uyulması gereken kurallar
Bebeğin aile sofrasına oturtulma zamanı ve kendi
kendini beslemeye teşviki gibi konularda bilgi
verilmelidir
Aşılama
Ulusal aşı programımızın temel
amacı
Hepatit B, tüberküloz, difteri,
boğmaca, tetanoz, çocuk felci,
kızamık, kızamıkçık, kabakulak,
ve haemophilus influenzea tip
B’ye bağlı hastalıklarla invazif
pnömokokkal hastalıkları kontrol
altına almak
Bu hastalıkların olgu ve ölüm
hızlarını azaltmak, hatta
bazılarının ülkemizde hiç
görülmemesini sağlamak
Aşılama
Türkiye’de tam aşılanma oranı (15-26 aylık çocuklarda)
Kentsel alanda %80; kırsal alanda %67
Kız: %79 – erkek: %75
İlk çocukta %81; 6. ve sonrası: %55
Hiç aşılanmayan çocuk oranı %2
TNSA-2008
Yıllara göre aşılanma oranları (%)
Aşılama
Çocuk sağlığı izleminde
Her çocuğun aşılama durumu kontrol edilerek eksik
aşılar saptanıp, uygun şemalarla aşılanması sağlanır
Aileler
Uygulanan aşı
Aşının gerekliliği
Bir sonraki aşı için ne zaman gelecekleri
Olası yan etkiler konusunda bilgilendirilir
Aşı uygulamaları sırasında
O aşı için kontrendikasyon oluşturabilecek durumlar
mutlaka değerlendirilmeli
Yanlış kontrendikasyonların aşılamada çok önemli fırsatların
kaçmasına neden olduğu akılda tutulmalıdır
Büyüme
Her kontrolde boy, ağırlık
ve baş çevresi ölçülmeli ve
bunlar büyüme eğrileri
üzerinde işaretlenmeli
Büyüme verileri çocuk
gelişiminin nesnel
göstergeleri olmaları
nedeniyle çok önemli
Çocuklardaki büyüme
verilerinin
değerlendirilmesinde
DSÖ’nün önerdiği üç ölçüt
kullanılır
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Yaşa-göre-ağırlık endeksi
Akut ve kronik yetersiz
beslenmeyi değerlendirir
Beslenme durumunun uzun
süreli değerlendirmesini
yapmak için kullanılır
Referans grubun ortanca
değerinden
Eksi iki standart sapma gösteren
çocuklar
TNSA-2008
→ Düşük kilolu
Beş yaş altı çocukların
%3’ü düşük kilolu
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Yaşa-göre-boy endeksi
Yetersiz beslenmenin uzun
dönemdeki etkilerinin iyi bir
göstergesi
Tekrarlayan enfeksiyonlar
Kronik hastalıklardan
etkilenir
Verilerin toplandığı mevsime
göre önemli değişiklikler
göstermez
Referans grubun ortanca
değerinden
Eksi iki standart sapma (-2SD)
gösteren çocuklar
Eksi üç standart sapma (-3 SD)
gösteren çocuklar
TNSA-2008
→Yaşlarına göre kısa (bodur)
→ Ciddi olarak kısa boylu
Beş yaş altı çocukların
1/10’u bodur
Bunların 1/3’ü ciddi şekilde bodur
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Boya-göre-ağırlık endeksi
Akut olarak yetersiz
beslenmiş çocukları gösterir
Yakın geçmişte geçirilen
Enfeksiyon hastalığı
İshal
Gıda arzındaki mevsimsel
farklılıkların sonucu
Referans grubu ortanca
değerinden
Eksi iki standart sapma gösteren
çocuklar
TNSA-2008
→Zayıf
Beş yaş altı çocukların
%1’inden daha azı zayıf
Büyüme
Çocuk sağlığı izlemi
Büyümedeki bir duraklamanın erken dönemde
saptanması
Nedene yönelik araştırmaların yapılması
Önlem alınması
Tedavi yapılması
Aile Planlaması
Bebek ölüm riski doğum sırası
ile orantılı olarak artar
Özellikle 4 doğumdan
sonra ikiye katlanır
Önceki doğum aralığı ile ölüm
hızları arasında negatif bir
ilişki vardır
2 yıldan az ise bebek ölüm
hızı ‰ 51, 4
2 yıldan fazla ise ‰18
Yetersiz beslenme ile çocuğun
doğum sırası ve doğumlar
arasındaki süre arasında bir
ilişki vardır
İki yıldan daha kısa aralıklarla
doğan çocukların bodur olma
olasılığı yüksektir
Aile Planlaması
Emzirme esnasında
Yükselen prolaktin düzeyi
Overler ve hipotalamus üzerine etki ederek
Over fonksiyonlarını inhibe eder
→ Ovulasyonu önler
Emzirmenin etkin bir aile planlaması yöntemi olarak kullanılması
Bebek 6 aylıktan küçük olmalı
Anne amenoreik olmalı
Bebek etkin şekilde sık emzirilmeli
Her hangi bir ek besin almaması
→ Koruyuculuk %98’e ulaşır
Bu şartlardan birinin yokluğunda
→ Koruyuculuk ortadan kalkar
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi
Annenin eğitim düzeyi ile
çocuğun ölüm riski arasında
negatif ilişki
Annenin eğitimle birlikte
Beslenme
Aşılanma
Çocuk hastalıkları
Tedavi konularında daha
çok bilgi sahibi olması ile
ilişkili
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni
Pnömoniyi önlemek çocukluk çağı mortalitesini azaltır
Aşılama
Kızamık, pnömokok, Hib
Yeterli beslenmenin sağlanması
Anne sütü ile beslenmenin arttırılması
A vitamini takviyesi
Çinko alımı
Hava kirliliğinin azaltılması
Evde sigara içilmesi
→ Solunum yolu infeksiyonlarını arttırır
→ Hastaneye yatışlarını arttırır
Huo K, Paediatr Perinat Epidemiol, 2010
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni
DSÖ;
1. basamağa erişimin kolaylaştırılması
Bakım kalitesinin arttırılması
Özel sektör bakım kalitesinin arttırılması
Toplum da sağlık çalışanlarının rolünün arttırılması
Beş yaş altı
Pnömoni ölümlerini %36
Total ölümleri %24 azaltır
Shresthra BP, BioMed Central, 2011
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi - Diyare
Sindirim sistemi
enfeksiyonları riskini
arttıran faktörler
Bebeklere erken yaşta ek
gıda verilmesi
Biberon kullanımı
Dehidratasyonun önlenmesi
İshalli hastalıkların Kontrolü
Ulusal Programı (1986)
Ağızdan Sıvı Tedavisi (AST)
eğitimi
İshalli çocuklar için en uygun
beslenme
Katı gıda miktarının öncesi ile
aynı tutulması
Sıvı miktarının arttırılması
Annelerin %63’ü 5 yaş altı ishalli
çocuğuna
Verdikleri sıvı miktarını
arttırmış
AST paketlerini kullanmışlardır
Bebek Ölümlerinin Önlenebilirlik Durumu
n(%)
Önlenemez
1750(85.5)
Önlenebilir
296(14.5)
Yeterli sağlık personeli
78(3.8)
Yeterli ekipman
8(0.4)
Yeterli ilaç
3(0.1)
Yeterli ve doğru tıbbi bilgi
17(0.8)
Uygun sosyokültürel davranış
63(3.1)
Hepsi
127(6.2)
Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı
Programları
Genişletilmiş bağışıklama programı
Aile planlaması programları
Polio eradikasyon programı
Neonatal tetanoz eliminasyon programı
Anne sütünün teşviki, bebek dostu hastaneler programı
Büyüme ve gelişmenin izlenmesi programı
İshalli hastalıkların kontrolü programı
Akut solunum yolu enfeksiyonlarının kontrolü programı
Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı
Programları
İyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı
Fenilketonüri tarama programı
Ağız ve diş sağlığını iyileştirmede flor kullanımı programı
Genetik hastalıklardan korunma programı
Yenidoğan canlandırma programı
Demir gibi Türkiye programı
Çocukluk çağı hastalıklarına bütüncül yaklaşım
D vitamini yetersizliğinin ve kemik sağlığının korunması projesi
TEŞEKKÜRLER…