Transcript Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek Ölümlerine Etkisi

Çocuk Sağlığı İzlemlerinin
Bebek Ölümlerine Etkisi
Dr. Nilgün Çöl Araz
Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi
Sosyal Pediatri BD.
VI. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı Kongresi
16-20 Kasım 2011, Antalya
Bebek ve Çocuk Ölümleri


Koruyucu hekimlik
çalışmalarının yeterlilik
göstergesi
Ülkelerin önemli kalkınma
kriteri
 Sosyoekonomik
durumu
 Sağlık hizmetlerinin
kalitesi
Bull World Health Organ, 2011
Bebek Ölüm Hızı
Bir yıl içinde canlı doğan ve 365 gününü tamamlamadan
ölen bebek sayısı
X 1000
Aynı yılda canlı doğan bebek sayısı
Dünyada Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm Nedenleri
TNSA-2008, Bebek Ölüm Nedenleri
Nedenler
n(%)
Prematürite
921(45.0)
Konjenital anomali/sendrom
208(10.2)
Konjenital kalp hastalığı
188(9.2)
Perinatal asfiksi/HİE
177(8.7)
Sepsis
124(6.1)
Alt solunum yolu enfeksiyonu
79(3.9)
Kalıtsal metabolik hastalık
48(2.3)
Diğer solunum hastalıkları
37(1.8)
Respiratuar distres sendromu
21(1.0)
Mekonyum aspirasyon sendromu
19(0.9)
Gastroenterit
17(0.8)
Genetik hastalıklar
13(0.6)
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu

Türkiye
 Binyıl kalkınma hedeflerine zamanından önce ulaşan ve bu
hedefi geçen az sayıdaki ülke arasında
 OECD ülkeleri arasında 5 yaş altı ölüm hızında en büyük
azalmayı gerçekleştiren 2. büyük ülke

Türkiye’de ‰17 olan bebek ölüm hızı
 DSÖ sınıflamasına göre orta-üst gelir grubundaki ülkelerle
benzer


Üst gelir grubundaki ülkelerde bebek ölüm hızı ‰6
Bebek ölüm hızlarının üst gelir grubundaki ülkelerin düzeyine
çekme

Yenidoğan ölümlerinin azaltılması
UNICEF, The State of World’s Children, 2009
WHO, World Health statistics, 2010
Yenidoğan Ölümleri

Çoğunlukla gebelik ve doğumla ilgili faktörlerden etkilenir


Önlenmesi zor
Tedavisi gelişmiş teknolojik gereçlere bağımlı
Koç İ, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2011
Yenidoğan Sonrası Dönemdeki Ölümler


Çevresel / sosyoekonomik faktörlerden daha çok etkilenir
Beş yaş öncesi ölümler
 Yoksulluk
 Beslenme yetersizliği
 Aşı oranlarının düşük olması
 Enfeksiyon hastalıkları
 Sağlıksız çevre koşulları

Sağlık hizmetlerine ulaşamama
Koç İ, Türk Neonatoloji Derneği Bülteni 2010
Yenidoğan Sonrası Ölümlerin Azaltılması

DSÖ Binyıl hedefleri




Aşılama
İshalle seyreden hastalıkların kontrolü
Akut solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi
DSÖ ve UNICEF “Çocuk Hastalıklarına Bütüncül Yaklaşım”
programı







Solunum yolu hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklar
İshalli hastalıklarla savaşım
Büyümenin geliştirilmesi
Aşılama
Anne sütünün desteklenmesi
Yeterli beslenmenin sağlanması
WHO. Levels & trends in child mortality. 2010
Çocuk Sağlığı İzlemi

Çocuk sağlığı izleminin ilkeleri
 İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme
 Emzirmenin ek besinlerle birlikte 2 yaşa kadar devamı
 Aşıların eksiksiz ve zamanında yapılması
 Taramalar ve fizik muayene aracılığı ile hastalıkların
erken tanı ve tedavisi
 Sağlıklı beslenme ve büyüme gelişmenin sağlanması
 Çocukların sağlıklı yetişmesi konusunda aileye
danışmanlık yapılması
Beslenme





Türkiye’de tüm çocukların
%97’si bir süre emzirilmiştir
Hayatın ilk iki ayında sadece
anne sütü ile beslenen bebek
oranı %69
2-3 aylık bebeklerde sadece
anne sütü ile beslenenler %42
Çocuklar 12-15 aylık
olduğunda %33’ü
emzirilmiyor
Ortanca emzirme süresi 16 ay
TNSA-2008
Beslenme

UNICEF ve DSÖ:
 Bebekler ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle beslenmeli
 Ek gıdaya yedinci aydan itibaren başlanmalı
 Anne sütü ile beslenme en az 2 yaşına kadar sürdürürülmeli

Sadece anne sutu ile beslenmenin artırılması icin yapılan
girişimlerin

Gelişmekte olan ulkelerde tum beş yaş altı olumleri %13 azalttığı
tahmin edilmektedir
AAP, Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 1997
Beslenme

DSÖ ve UNICEF “Emzirme Danışmanlığı” programı
 Anne sütünün özelikleri konusunda farkındalığı arttırmak
 Annelerin bebeklerini kendi sütüyle beslemesini özendirmek
 Anne sütü ile beslenme sırasında ortaya çıkabilecek sorunların
çözümlerini sunabilmek

Bu programın uygulanması
 Anne sütüne başlama sıklığı artar
 Emzirme süresi uzar
Bhandari N, Matern Child Nutr 2008
Beslenme

Anne sütü
 Annenin antikorları aracılığı ile bebeklerin yaşamlarının
ilk 6 ayında hastalıklara karşı bağışık olmasını sağlar
 Beslenme bozukluklarının sıklığını azaltır
 Gıda kaynaklı enfeksiyonları önler

Anne sütü ile beslenen bebeklerde
 Solunum sistemi enfeksiyonu daha az
 Enfeksiyonlar daha hafif
 Hastaneye yatış sayısı daha az
Talayere JMP, Pediatrics, 2006
Beslenme

İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme
 Diyare
 Sıklık azalır
 Hastaneye yatışları azalır
 Ölümler azalır

Ani Bebek Ölümü Sendromu
 Risk azalır
 Anne sütü ile beslenme ne kadar uzun sürdürülürse bu etki
o oranda artar
Lamberti LM, BMC Public Health, 2011
Hauck FR, Pediatrics, 2011
Beslenme

Annenin bebeği biberonla beslemeye başlamasının ya da
emzirmeyi kesmesinin en sık nedenlerinden biri sütünün
yetmediği düşüncesi
 Bir bebeğin yeterli süt alıp almadığının kontrolü
 Ağırlık artışı
 Bebekler ilk 3 ayda günde 30 gr.
 İlk 6 aylık dönemde ayda ortalama 500 gr.
 İdrar sıklığı
 Günde en az 6 kez idrar yapar
Beslenme

Çocuk sağlığı izleminde:
 Çocukluk çağı beslenmesinde çok fazla değişimler
olduğundan beslenme öyküsü her kontrolde mutlaka
alınmalı
 Emzirme
 Önemi, tekniği, sıklığı, süresi


Bebeğin sık sık ve uygun teknikle emzirilmesi, süt salgılanmasını
sağlayan en önemli faktördür ve süt yapımının devamını sağlar
Ek gıda
 Geçiş zamanı, hazırlanması,uyulması gereken kurallar

Bebeğin aile sofrasına oturtulma zamanı ve kendi
kendini beslemeye teşviki gibi konularda bilgi
verilmelidir
Aşılama

Ulusal aşı programımızın temel
amacı
 Hepatit B, tüberküloz, difteri,
boğmaca, tetanoz, çocuk felci,
kızamık, kızamıkçık, kabakulak,
ve haemophilus influenzea tip
B’ye bağlı hastalıklarla invazif
pnömokokkal hastalıkları kontrol
altına almak
 Bu hastalıkların olgu ve ölüm
hızlarını azaltmak, hatta
bazılarının ülkemizde hiç
görülmemesini sağlamak
Aşılama


Türkiye’de tam aşılanma oranı (15-26 aylık çocuklarda)
 Kentsel alanda %80; kırsal alanda %67
 Kız: %79 – erkek: %75
 İlk çocukta %81; 6. ve sonrası: %55
Hiç aşılanmayan çocuk oranı %2
TNSA-2008
Yıllara göre aşılanma oranları (%)
Aşılama

Çocuk sağlığı izleminde
 Her çocuğun aşılama durumu kontrol edilerek eksik
aşılar saptanıp, uygun şemalarla aşılanması sağlanır
 Aileler
 Uygulanan aşı
 Aşının gerekliliği
 Bir sonraki aşı için ne zaman gelecekleri
 Olası yan etkiler konusunda bilgilendirilir
 Aşı uygulamaları sırasında


O aşı için kontrendikasyon oluşturabilecek durumlar
mutlaka değerlendirilmeli
Yanlış kontrendikasyonların aşılamada çok önemli fırsatların
kaçmasına neden olduğu akılda tutulmalıdır
Büyüme

Her kontrolde boy, ağırlık
ve baş çevresi ölçülmeli ve
bunlar büyüme eğrileri
üzerinde işaretlenmeli


Büyüme verileri çocuk
gelişiminin nesnel
göstergeleri olmaları
nedeniyle çok önemli
Çocuklardaki büyüme
verilerinin
değerlendirilmesinde
DSÖ’nün önerdiği üç ölçüt
kullanılır
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Yaşa-göre-ağırlık endeksi


Akut ve kronik yetersiz
beslenmeyi değerlendirir
Beslenme durumunun uzun
süreli değerlendirmesini
yapmak için kullanılır

Referans grubun ortanca
değerinden

Eksi iki standart sapma gösteren
çocuklar

TNSA-2008

→ Düşük kilolu
Beş yaş altı çocukların

%3’ü düşük kilolu
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Yaşa-göre-boy endeksi


Yetersiz beslenmenin uzun
dönemdeki etkilerinin iyi bir
göstergesi
 Tekrarlayan enfeksiyonlar
 Kronik hastalıklardan
etkilenir
Verilerin toplandığı mevsime
göre önemli değişiklikler
göstermez

Referans grubun ortanca
değerinden

Eksi iki standart sapma (-2SD)
gösteren çocuklar


Eksi üç standart sapma (-3 SD)
gösteren çocuklar

TNSA-2008

→Yaşlarına göre kısa (bodur)
→ Ciddi olarak kısa boylu
Beş yaş altı çocukların

1/10’u bodur

Bunların 1/3’ü ciddi şekilde bodur
DSÖ - Büyüme Değerlendirme Ölçütleri
Boya-göre-ağırlık endeksi


Akut olarak yetersiz
beslenmiş çocukları gösterir
Yakın geçmişte geçirilen
 Enfeksiyon hastalığı
 İshal
 Gıda arzındaki mevsimsel
farklılıkların sonucu

Referans grubu ortanca
değerinden

Eksi iki standart sapma gösteren
çocuklar

TNSA-2008

→Zayıf
Beş yaş altı çocukların

%1’inden daha azı zayıf
Büyüme

Çocuk sağlığı izlemi




Büyümedeki bir duraklamanın erken dönemde
saptanması
Nedene yönelik araştırmaların yapılması
Önlem alınması
Tedavi yapılması
Aile Planlaması




Bebek ölüm riski doğum sırası
ile orantılı olarak artar
 Özellikle 4 doğumdan
sonra ikiye katlanır
Önceki doğum aralığı ile ölüm
hızları arasında negatif bir
ilişki vardır
 2 yıldan az ise bebek ölüm
hızı ‰ 51, 4
 2 yıldan fazla ise ‰18
Yetersiz beslenme ile çocuğun
doğum sırası ve doğumlar
arasındaki süre arasında bir
ilişki vardır
İki yıldan daha kısa aralıklarla
doğan çocukların bodur olma
olasılığı yüksektir
Aile Planlaması

Emzirme esnasında
 Yükselen prolaktin düzeyi
 Overler ve hipotalamus üzerine etki ederek
 Over fonksiyonlarını inhibe eder


→ Ovulasyonu önler
Emzirmenin etkin bir aile planlaması yöntemi olarak kullanılması
 Bebek 6 aylıktan küçük olmalı
 Anne amenoreik olmalı
 Bebek etkin şekilde sık emzirilmeli
 Her hangi bir ek besin almaması
 → Koruyuculuk %98’e ulaşır
 Bu şartlardan birinin yokluğunda
 → Koruyuculuk ortadan kalkar
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi


Annenin eğitim düzeyi ile
çocuğun ölüm riski arasında
negatif ilişki
Annenin eğitimle birlikte
 Beslenme
 Aşılanma
 Çocuk hastalıkları
 Tedavi konularında daha
çok bilgi sahibi olması ile
ilişkili
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni

Pnömoniyi önlemek çocukluk çağı mortalitesini azaltır
 Aşılama
 Kızamık, pnömokok, Hib
 Yeterli beslenmenin sağlanması
 Anne sütü ile beslenmenin arttırılması
 A vitamini takviyesi
 Çinko alımı
 Hava kirliliğinin azaltılması
 Evde sigara içilmesi
 → Solunum yolu infeksiyonlarını arttırır
 → Hastaneye yatışlarını arttırır
Huo K, Paediatr Perinat Epidemiol, 2010
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Pnömoni

DSÖ;
 1. basamağa erişimin kolaylaştırılması



Bakım kalitesinin arttırılması
Özel sektör bakım kalitesinin arttırılması
Toplum da sağlık çalışanlarının rolünün arttırılması
 Beş yaş altı
 Pnömoni ölümlerini %36
 Total ölümleri %24 azaltır
Shresthra BP, BioMed Central, 2011
Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi - Diyare

Sindirim sistemi
enfeksiyonları riskini
arttıran faktörler


Bebeklere erken yaşta ek
gıda verilmesi
Biberon kullanımı

Dehidratasyonun önlenmesi
 İshalli hastalıkların Kontrolü
Ulusal Programı (1986)
 Ağızdan Sıvı Tedavisi (AST)
eğitimi
 İshalli çocuklar için en uygun
beslenme
 Katı gıda miktarının öncesi ile
aynı tutulması
 Sıvı miktarının arttırılması
 Annelerin %63’ü 5 yaş altı ishalli
çocuğuna
 Verdikleri sıvı miktarını
arttırmış
 AST paketlerini kullanmışlardır
Bebek Ölümlerinin Önlenebilirlik Durumu
n(%)
Önlenemez
1750(85.5)
Önlenebilir
296(14.5)
Yeterli sağlık personeli
78(3.8)
Yeterli ekipman
8(0.4)
Yeterli ilaç
3(0.1)
Yeterli ve doğru tıbbi bilgi
17(0.8)
Uygun sosyokültürel davranış
63(3.1)
Hepsi
127(6.2)
Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı
Programları








Genişletilmiş bağışıklama programı
Aile planlaması programları
Polio eradikasyon programı
Neonatal tetanoz eliminasyon programı
Anne sütünün teşviki, bebek dostu hastaneler programı
Büyüme ve gelişmenin izlenmesi programı
İshalli hastalıkların kontrolü programı
Akut solunum yolu enfeksiyonlarının kontrolü programı
Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı
Programları








İyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı
Fenilketonüri tarama programı
Ağız ve diş sağlığını iyileştirmede flor kullanımı programı
Genetik hastalıklardan korunma programı
Yenidoğan canlandırma programı
Demir gibi Türkiye programı
Çocukluk çağı hastalıklarına bütüncül yaklaşım
D vitamini yetersizliğinin ve kemik sağlığının korunması projesi
TEŞEKKÜRLER…