Transcript Glærur – Sigurvin Jónsson

1
Sjö hópar úr frumkristni
Grundvallarspurningar.
• Hver er staða Biblíunnar í nútímanum?
• Hjúpuð dulúð, hunsuð og lítið þekkt.
• Hver er Biblía kristinna manna?
• Hvaðan kemur hún, hvernig er hún samsett, hverskonar
bækur tilheyra henni.
• Hver var boðskapur Jesú frá Galíleu og hvers
vegna hafði hann svona mikil áhrif?
• Hvernig gat hugmyndafræði þessa
minnihlutahóps orðið að ríkistrú í Róm á
rúmum 300 árum?
Nýja testamentið
• 27 bækur ritaðar á 1. og 2. öld sem
saman mynda regluritasafn kristinna
manna.
• Allar bækur Nt. eru ritaðar á grísku.
• Bækurnar eiga það eitt sameiginlegt að
hafa að umfjöllunarefni, hver Jesús er.
Guðspjöll
Q
Markúsarguðspjall
Matteusarguðspjall
Tvíbókaritið (Lk+P)
Jóhannesarguðspjall
(50-70)
(70)
(85-95)
(90-120)
(95-120)
------------Tómasarguðspjall
Pétursguðspjall
(65-85/2. öld)
(60-65/2. öld)
Pálsbréf
Fyrra bréf Páls til Þessaloníkumanna
Bréf Páls til Filippímanna
Bréf Páls til Fílemons
Fyrra bréf Páls til Korintumanna
Bréf Páls til Galatíumanna
Síðara bréf Páls til Korintumanna
Bréf Páls til Rómverja
(51)
(52-54)
(52-54)
(53-54)
(55)
(55-56)
(55-58)
Devt. Pálsbréf
Hirðisbréfin
- Fyrra bréf Páls til Tímóteusar
- Síðara bréf Páls til Tímóteusar
- Bréf Páls til Títusar
Bréf Páls til Efesusmanna
Bréf Páls til Kólossumanna
Síðara bréf Páls til Þesaloníkumanna
Bréfið til Hebrea
Önnur rit Nt.
Jakobsbréf
(65 / 2. öld)
Fyrra Pétursbréf
Júdasarbréf
Síðara Pétursbréf
Fyrsta Jóhannesarbréf
Annað Jóhannesarbréf
Þriðja Jóhannesarbréf
Opinberunarbók Jóhannesar
1. Ræðuheimildin (Q)
• Tveggja heimilda kenningin
• Fyrst sett fram í núverandi mynd af H.C.
Weisse 1835.
• Áhugi Nt. fræðinga á Q jókst mjög á 6.
áratugnum í kjölfar Nag Hammadi fundarins
(1945).
• Tengsl eru á milli bókmenntaforms
Tómasarguðspjalls og Q.
• IQP, alþjóðlegur rannsóknarhópur sem vann
að endurgerð Q. Gaf út endurgerð sína í
heilu lagi árið 2000 eftir rúmlega 20 ára starf.
1. Ræðuheimildin (Q)
1. Ræðuheimildin (Q)
• John S. Kloppenborg.
– Lagskipting Q (1987)
Q1 - Elsta lag ræðuheimildarinnar, spekiefni og
ummæli Jesú. Afdrifarík eftirfylgniskrafa. Ríki
Guðs miðlægt.
Q2 - Gyðinglegt efni verður áberandi.
Devterónómískt sögustef og sagan af Lot.
Jóhannes Skírari.
Q3 - Lögmálshyggja, freistingarfrásagan.
- Margir fræðimenn gera sér í hugarlund að Q
hópurinn hafi samlagast samfélaginu að baki
Matteusarguðspjalli.
1. Ræðuheimildin (Q)
Elska óvini sína (Q 6.27)
Bjóða hina kinnina (Q 6.29)
Gefa öllum sem biðja (Q 6.30)
Dæmið ekki, svo að þér verðið ekki dæmdir (Q 6.37)
Bjálkinn og flísin (Q 6.42)
Lát hina dauða grafa þá dauðu (Q 9.60)
Farið út sem sauðir á meðal úlfa (Q 10.3)
Hafa ekki pyngju, mal eða skó (Q 10.4)
Boðið ,,Guðs ríki er í nánd” (Q 10.9)
Biðjið og yður mun gefast (Q 11.9)
Verið ekki áhyggjufullir um líf yðar, hvað þér eigið að eta eða
hverju þér eigið að klæðast (Q 12.22)
Leitið heldur ríkis hans og þá mun þetta veitast (Q 12.31)
2. Yfirlýsingarsögur
- Pronouncement Stories.
• Kreijur - (Chriae) Grísk form á ræðulist sem
aðallega er tengt Kýnikeum (Cynics).
• Kýnikear voru menn sem höfnuðu gildum
samfélagsins og lifðu á eigin forsendum.
• Kallaðir hundingjar vegna þess að þeir neituðu
að sýna mannasiði.
• Verk um kýnikea sbr. Líf merkra heimspekinga
Diogenes Laertius og Lúsíans frá Samosata.
• Margar slíkar sögur í samstofna guðspjöllunum
benda til að þær eigi rætur að rekja til hóps sem
safnaði slíkum sögum eignuðum Jesú.
2. Yfirlýsingarsögur
- Pronouncement Stories.
• Sögurnar þjóna því hlutverki að færa
umræðuna frá gagnrýni á þann sem lifir
ekki í takt við gildi samfélagsins og yfir á
þann sem gagnrýnir.
• Áherslurnar eru í andstöðu við
hreinlætiskröfu Farísea, sem bendir til að
þessi hópur hafi verið í tengslum við eða
komið úr bakgrunni Farísea.
• Húmor gegnir veigamiklu hlutverki í
Kreijum ;)
2. Yfirlýsingarsögur
- Pronouncement Stories.
J-1 Þegar Jesús er spurður hversvegna hann etur með
tollheimtumönnum og bersyndugum, svarar hann ,,
Ekki þurfa heilbrigðir læknis við heldur þeir sem sjúkir
eru. Ég er ekki kominn til að kalla réttláta heldur
syndara.” (Mk 2.17)
J-2 Þegar Jesús er spurður hversvega lærisveinar hans
fasta ekki, svarar hann: „Hvort geta brúðkaupsgestir
fastað meðan brúðguminn er hjá þeim?”(Mk 2.19)
J-3 Þegar Jesús er spurður hversvegna lærisveinar
hans tína kornöx á hvíldardegi, svarar hann:
„Hvíldardagurinn varð til mannsins vegna og eigi
maðurinn vegna hvíldardagsins. Því er
Mannssonurinn einnig Drottinn hvíldardagsins.“ (Mk
2.27)
2. Yfirlýsingarsögur
- Pronouncement Stories.
J-4 Þegar Jesús er spurður hversvega lærisveinar
hans þvo sér ekki um hendur fyrir mat, svarar hann:
,,Ekkert er það utan mannsins er saurgi hann þótt
inn í hann fari. Hitt saurgar manninn sem út frá
honum fer.“(Mk 7.15)
J-5 Þegar Jesús er spurður hver þeirra væri fremstur,
svarar hann: „Hver sem vill vera fremstur sé
síðastur allra og þjónn allra.“
J-6 Þegar Jesús er ávarpaður „Góði meistari, hvað á
ég að gera til þess að öðlast eilíft líf?“ svarar hann,
„Hví kallar þú mig góðan? Enginn er góður nema
Guð einn.”
2. Yfirlýsingarsögur
- Pronouncement Stories.
J-7 Þegar Jesús er spurður hvort auðmenn komist til
himna, svarar hann: ,,Auðveldara er úlfalda að
fara gegnum nálarauga en auðmanni að
komast inn í Guðs ríki.“ (Mk 12.17)
J-8 Þegar Jesú er sýndur peningur með mynd
keisarans og hann er spurður: ,,Leyfist að
gjalda keisaranum skatt eða ekki?”, svarar
hann: „Gjaldið keisaranum það sem keisarans
er og Guði það sem Guðs er.“ (Mk 12.17)
ofl.
2. Kreijur Kýnikea
K-1 Þegar Antisteþenes er ávítaður fyrir að vera í slæmum
félagsskap, svarar hann: ,,Læknar umgangast sjúklinga sína
án þess að fá hita.” (DL 6.6)
K-2 Þegar einhver orðar við Antisteþenes ,,margir lofa þig”,
svarar hann: ,,Hví, hvað hef ég gert rangt” (DL 6.8)
K-3 Þegar einhver óskaði eftir því að gerast lærisveinn
Díógenesar, gaf hann honum fisk og sagði honum að bera
hann um fyrir sig. Lærisveinninn blygðaðist og henti fisknum
en þá hlær Díógenes og segir ,,Vinslit okkar urðu sökum
fisks.” (DL 6.36)
K-4 ,,Flestir”, segir Díógenes, ,,eru svo bilaðir að putti skiptir þá
sköpum. Ef ég geng um með löngutöng á lofti telja mig allir
brjálaðann, en það sama gildir ekki um litla fingur.
K-5 Þegar Díógenes er ávítaður fyrir að dvelja á óhreinum
stöðum, svarar hann: ,,sólin skín hvar sem hún vill án þess
að saurgast.
3. Tómasarguðspjall
• Fræðimenn hafa vitað um tilvist Tómasarguðspjalls
allar götur en kirkjufeður frá 3. öld vitna um það.
• Ritinu var hinsvegar markvisst eytt af kirkjunni á 5. öld
og var því aðeins þekkt í umfjöllun kirkjufeðra fram á
20. öld.
• Í Oxyrhynchus (1897) í Egyptalandi fundust
ruslahaugar frá fornöld þar sem leyndust mörg skjöl frá
fornöld, m.a. annars brot af ummælum Jesú sem
tilheyrðu ekki þeim guðspjöllum sem varðveitt voru.
• Við fundinn í Nag Hammadi (1945) eignuðumst við í
fyrsta sinn heildarútgáfu Tómasarguðspjalls en í
koptískri þýðingu. Þá varð ljóst að textabrotin frá
Oxyrhynchus tilheyrðu Tómasarguðspjalli.
3. Tómasarguðspjall
• Tómasarguðspjall er einstakt vegna þess að það er í
eðli sínu ummælasafn Jesú en fremst er narratískur
formáli.
• Fræðimenn höfðu gert sér í hugarlund að í frumkristni
hafi slík ummælaguðspjöll verið til og
Tómasarguðspjall staðfestir það.
• Tómasarguðspjall er dagsett frá 60 -140 en fræðimenn
hafa verið mjög ósammála um dagsetningu þess.
• Mest sannfærandi eru þær hugmyndir að guðspjallið
sé að kjarna frá því fyrir ritun guðspjalla Nýja
testamentisins og síðan orðið fyrir ritstýringu.
3. Tómasarguðspjall
• Ritið er ekki gnóstískt í eðli sínu en augljóst er að
einhver gnóstísk áhrif er það að finna, líklega á
síðasta stigi.
• Umfjöllunarefnið er ríki Guðs en hlutverk hins trúaða
er nokkuð ólíkur áherslum Nt.
• Hinn trúaði öðlast inngöngu í ríki Guðs með
uppljómun hið innra og verður þá jafn Jesú.
• Elsta lag Tómasarguðspjalls (T1) ber tengsl við
innihald Q1 en á síðari þrepum er ekki leitað fanga í
gyðinglegri hefð heldur í Tímeusi (sköpunarsögu
Plátóns) og loks í gnóstískum hefðum.
3. Tómasarguðspjall
§2) Nú hefur einhver leit.
Megi sá sami halda leit sinni áfram þar til hann finnur.
Í þeirri andrá mun hann sundla en gagntekinn hrifningu mun hann sigrast á
örvæntingu andartaksins og ríkja yfir öllu.
§3) Setjum sem svo að þeir sem eru í forsvari fyrir yður segi:
Sjá ríki konungsins er í himingeimnum.
Þá yrðu fuglar himinsins á undan yður ef satt væri.
Sömuleiðis segi þeir:
Ríki konungsins er í undirdjúpunum.
Þá yrðu fiskarnir yður fyrri til ef satt reyndist.
En þar skjátlast þeim því konungsríkið er bæði innra með yður og utan yðar.
Þá aðeins að þér þekkið sjálfa yður munu kennsl verða borin á yður og yður
mun skiljast að þér eruð afkomendur hins lifanda föður.
Ef þér ekki hlotnast að þekkja yður sjálfa munuð þér lifa í fátækt og fátæktin
mun eiga yður.
3. Tómasarguðspjall
• Líkt og aðrar greinar kristni (sbr. Jóhannesarkristni)
þróaðist Tómasarkristni og eru til þrjú varðveitt rit
sem bera vitni um þann meið.
• Tómasarguðspjall (1. öld)
• Tómasarkver (2. öld)
• Tómasarsaga ( 3. öld)
– - Er m.a. varðveitt í íslensku riti frá miðöldum.
4. Kraftaverkasögur.
• Markúsarguðspjall ber vitni um kraftaverkahefðir sem
skipað hafa veigamikinn sess fyrir einhverja hópa í
frumkristni.
• Ein af ráðgátum Markúsarguðspjalls er launstef
guðspjallsins en mikil áhersla er á það í guðspjallinu
að leyna því hver máttur Jesú er.
,,en Jesús lagði ríkt á við þá að láta engan vita þetta
og bauð að gefa henni að eta”
4. Kraftaverkasögur.
Jesús stillir storminn
(Mk. 4.35-41)
Maður andsetinn af Hersingu
(Mk. 5.1-20)
Dóttir Jaírusar
(5.21-23, 35-43)
Konan sem glímir við blóðlát
(Mk 5.25-34)
Jesús mettar 5000
(Mk 6.34-44, 53)
Jesús gengur á vatni
(Mk. 6.45 - 51)
Blindi maðurinn í Bethsaídu
(Mk. 8.22-26)
Sýrlenska konan
(Mk. 7.24b-30)
Daufdumbi maðurinn
(Mk 7.32-37)
Jesús mettar 4000
(Mk 8.1-10)
5. Máttarstólparnir í
Jerúsalem.
• Söfnuðurinn í Jerúsalem var efalítið mest áberandi á
árunum fyrir fall musterisins en Pálsbréfin vitna um
miðlæga stöðu hans.
• Í söfnuðinum voru þrír máttarstólpar, Pétur, Jakob og
Jóhannes en Jakob, bróðir Jesú, var forystumaður
safnaðarins.
• Páll lendir deilum við þá um hið gyðinglega eðli
fagnaðarerindisins og um borðsiði.
• Eftir átökin í Jerúsalem í lok sjöunda áratugarins varð
söfnuðurinn að flýja Jerúsalem segir hefðin að hann
hafi flúið til Pella.
5. Máttarstólparnir í
Jerúsalem.
• Jakobsbréf er sú heimild sem líklegust er að varðveita
áherslur safnaðarins í Jerúsalem en mjög ritunartími
bréfsins hefur verið deiluefni fræðimanna.
• Jakobsbréf er það bréf Nt. sem næst stendur
ummælahefð Jesú og tengsl þess við Q eru mjög
sterk.
• Hin himneska speki er miðlæg persóna í Jakobsbréfi
og má segja að hún sé frelsandi afl.
• Áherslan á félagslegt réttlæti og misskiptingu auðs
eru áberandi stef í bréfinu, sem og áherslan á að sýna
trú sína í verki.
5. Máttarstólparnir í
Jerúsalem.
Uppbygging Jakobsbréfs
• Inngangur: Umfjöllunarefni bréfsins kynnt.
• (A) Ríkir og fátækir
• (B) Gerendur orðsins
• (C) Um orð og að gæta tungu sinnar
(D) Speki: Spekin að ofan
(D) Speki: Spekiorð
• (C) Um orð og að gæta tungu sinnar
• (B) Gerendur orðsins
• (A) Ríkir og fátækir
• Niðurlag: Umfjöllunarefni dregið saman.
Jakobsbréf 3.13-18
Hver er vitur og skynsamur á meðal yðar? Hann sýni það
með því að vera hóglátur og vitur í allri breytni sinni.
En ef beiskur ofsi og eigingirni býr í hjarta yðar, þá stærið
yður ekki og ljúgið ekki.
Sú speki kemur ekki að ofan, heldur er hún jarðnesk,
andlaus, djöfulleg.
Því hvar sem ofsi og eigingirni er, þar er óstjórn og hvers
kyns spilling.
En sú speki, sem að ofan er, hún er í fyrsta lagi hrein, því
næst friðsöm, ljúfleg, sáttgjörn, full miskunnar og góðra
ávaxta, óhlutdræg, hræsnislaus.
En friðflytjendur uppskera réttlæti og frið.
Jesús og persónugerfð
speki / viska. (Sófía).
• Q:
– Jesús (og Jóhannes skírari) er sendiboði spekinnar. Kennir
veg hennar en er hafnað.
• Jakobsbréf:
– Jesús er upphafinn til föðursins, dýrðardrottinn. Tekur á sig
hlutverk spekinnar.
• Matteusarguðspjall:
– Jesús er holdgerfing spekinnar. Talar sem staðgengill
spekinnar og tekur á sig hlutverk hennar.
• Lúkasarguðspjall:
– Nær sami skilningur og í Q en spekin er ekki persónugerfing
heldur Guð sjálfur.
6. Forverar Páls.
• Af Pálsbréfum má ráða að hann hefur komist í snertingu við
hópa sem að játa krist sem frelsara.
• Arfleifð kristsdýrkendanna má fyrst og fremst greina í sálmum
og játningum sem Páll notar.
Sálmur:
Hann var í Guðs mynd. En hann fór ekki með það sem feng sinn að vera Guði líkur.
Hann svipti sig öllu, tók á sig þjóns mynd og varð mönnum líkur. Hann kom fram sem
maður, lægði sjálfan sig og varð hlýðinn allt til dauða, já, dauðans á krossi.
Fyrir því hefur og Guð hátt upp hafið hann og gefið honum nafnið, sem hverju nafni er
æðra, til þess að fyrir nafni Jesú skuli hvert kné beygja sig á himni, jörðu og undir
jörðu og sérhver tunga játa Guði föður til dýrðar: Jesús Kristur er Drottinn. (Fil 2.6-11)
•
Játning og samantekt:
Því það kenndi ég ykkur fyrst og fremst, sem ég einnig hef meðtekið, að Kristur dó
vegna synda okkar samkvæmt ritningunum, að hann var grafinn, að hann reis upp á
þriðja degi samkvæmt ritningunum og að hann birtist Kefasi, síðan þeim tólf.(1 Kor
15.3-5)
7. Páll Postuli
QuickTime™ and a
decompressor
are needed to see this picture.
Pálsbréf
Fyrra bréf Páls til Þessaloníkumanna
Bréf Páls til Filippímanna
Bréf Páls til Fílemons
Fyrra bréf Páls til Korintumanna
Bréf Páls til Galatíumanna
Síðara bréf Páls til Korintumanna
Bréf Páls til Rómverja
(51)
(52-54)
(52-54)
(53-54)
(55)
(55-56)
(55-58)
Devt. Pálsbréf
Hirðisbréfin
- Fyrra bréf Páls til Tímóteusar
- Síðara bréf Páls til Tímóteusar
- Bréf Páls til Títusar
Bréf Páls til Efesusmanna
Bréf Páls til Kólossumanna
Síðara bréf Páls til Þesaloníkumanna
Bréfið til Hebrea
Reglurit?
• Á annari öldinni hófst umræða um hvaða rit skyldu
vera álitin heilög, þ.a. hvernig Nýja testamentið skyldi
vera.
• Flestir hópar sem kenndu sig við Jesú lásu og
viðurkenndu hina grísku þýðingu Gamla
testamentisins, Septuagintu (LXX).
• Elsta tilraunin til að mynda regluritasafn er Markíon frá
Sinope (um 140) en hann taldi 10 Pálsbréf +
Lúkasarguðspjall en hafnaði LXX.
Reglurit?
• Íreníus (d. 202) var fyrstur til að viðurkenna fjögur
guðspjöll og taldi þá tölu heilaga. Aðrir töldu að gera ætti
samsuðu úr guðspjöllunum sbr. Tatían (f.120-d.180) sem
skrifaði samantekt guðspjallanna diatessaron en það náði
gríðarlegri útbreiðsl
• Snemma á 3. öld komu fram listar með ritum nálægt
þeim 27 sem nú mynda Nýja testamentið en umræðan
um hvaða rit skyldi telja stóð fram undir lok 3. aldar.
Aþanasíus biskup í Alexandríu nefndi fyrstur manna þau
27 rit sem nú mynda Nýja testamentið canon eða
regluritasafn (árið 367).
Reglurit?
• Marteinn Lúter vildi taka upp á nú spurninguna um
regluritasafn en hann taldi að Hebreabréfið, Jakobsbréf,
Júdasarbréf og Opinberun Jóhannesar ættu heima í Nýja
testamentinu, m.a. vegna þess að þau endurspegluðu ekki
þá áherslu sem hann taldi mikilvægasta hugmyndir Páls
um réttlætingu af trú.
• Handritafundir 20. aldar hafa krafið fræðimenn til að lesa
rit á borð við Ræðuheimildina Q og Tómasarguðspjall
sem einar elstu heimildir sem varðveittar eru um kristin
átrúnað.
Credo - Ég trúi?
• Þegar deilan um hvaða rit bæri að taka gild var frá, tóku
við deilur um hvernig beri að lesa samhengi úr ritasafni
sem innihélt mjög fjölbreyttar og ólíkar áherslur.
• Trúarjátningar og dómar um rétttrú (orthodoxy) og
villutrú (heresy) einkenndu þessar deilur sem enduðu í
markvissri eyðingu ,,villutrúarrita” á 4.-5. öld.
• Játningarnar svara spurningum um hverjir trúa rétt og
hverjir trúa rangt. Extra Ecclesiam nulla salus (Utan
kirkjunnar er enga sáluhjálp að finna) sbr. Kýpríanus frá
Karþagó (d. 258).
Postullega trúarjátn.
390
Ég trúi á Guð, föður almáttugan, skapara himins
og jarðar.
Ég trúi á Jesú Krist, hans einkason, Drottinn
vorn, sem getinn er af heilögum anda, fæddur af
Maríu mey, píndur á dögum Pontíusar Pílatusar,
krossfestur, dáinn og grafinn, steig niður til
heljar, reis á þriðja degi aftur upp frá dauðum,
steig upp til himna, situr við hægri hönd Guðs
föður almáttugs og mun þaðan koma að dæma
lifendur og dauða.
Ég trúi á heilagan anda, heilaga almenna kirkju,
samfélag heilagra, fyrirgefningu syndanna,
upprisu mannsins og eilíft líf.
Nikeujátningin
325
Ég trúi á einn Guð, föður almáttugan,
skapara himins og jarðar, alls hins sýnilega og ósýnilega.
Og á einn Drottin Jesú Krist, Guðs einkason,
sem er af föðurnum fæddur frá eilífð,
Guð af Guði, ljós af ljósi,
sannur Guð af Guði sönnum,
fæddur, eigi gjörður, samur föðurnum.
Fyrir hann er allt skapað.
Vegna vor mannanna og vorrar sáluhjálpar,
steig hann niður af himni,
klæddist holdi fyrir heilagan anda af Maríu mey46
og gjörðist maður.
Hann var og krossfestur fyrir oss
á dögum Pontíusar Pílatusar, píndur og grafinn.
Hann reis upp á þriðja degi samkvæmt ritningunum
og steig upp til himna, situr við hægri hönd föðurins
og mun aftur koma í dýrð að dæma lifendur og dauða.
Á ríki hans mun enginn endir verða.
Og á heilagan anda, Drottin og lífgjafann,
sem út gengur af föður og syni
og með föður og syni er tilbeðinn og ávallt dýrkaður
og mælti af munni spámannanna.
Og á eina, heilaga, almenna og postullega kirkju.
Ég játa, að ein sé skírn til fyrirgefningar syndanna
og vænti upprisu dauðra og lífs hinnar komandi aldar.
Amen.
47
Aþanasíusarjátningin
5. öld
1 Sérhver sá sem hólpinn vill verða, verður umfram allt að halda
almenna trú 2 og sá sem ekki varðveitir hana hreina og ómengaða
mun á efa glatast að eilífu.
3 En þetta er almenn trú, að vér heiðrum einn Guð í þrenningu og
þrenninguna í einingu 4 og vér hvorki ruglum saman persónunum
né greinum sundur veruna.
5 Því að ein er persóna föðurins, önnur sonarins, önnur heilags
anda.
6 En guðdómur föður, sonar og heilags anda er einn, jöfn er dýrð
48
þeirra og hátignin jafneilíf.
7 Svo sem faðirinn er, þannig er sonurinn, þannig er og heilagur
andi. 8 Faðirinn er óskapaður, sonurinn er óskapaður, heilagur andi
er óskapaður. 9 Faðirinn er ómælanlegur, sonurinn er
ómælanlegur, heilagur andi er ómælanlegur. 10 Faðirinn er eilífur,
sonurinn er eilífur, heilagur andi er eilífur 11 og samt sem áður eru
ekki þrír eilífir, heldur einn eilífur 12 eins og þeir eru ekki þrír
óskapaðir og ekki þrír ómælanlegir, heldur einn óskapaður og einn
ómælanlegur. 13 Á sama hátt er faðirinn almáttugur, sonurinn
almáttugur, heilagur andi almáttugur. 14 Þó eru ekki þrír almáttugir,
heldur einn almáttugur.
49
40 Þetta er almenn trú. Sérhver sem ekki trúir henni í einlægni og
staðfastlega mun ekki geta frelsast.
50
51