Transcript ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM(!)

Arif Künar
VEN ESCO GENEL MÜDÜRÜ,
ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI
ODTÜ MEZUNLAR DERNEĞİ-26 OCAK 2013
«ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM(!)» …
“Güzel ve yalnız ülkemiz”; sorunlar, traji-komik durumlar, heba edilmiş kaynaklar (insan, çevre)
kaçırılmış fırsatlarla doludur. Olması gerekenlerin, olması gerektiği gibi olmadığı, iyi örneklerin,
uygulamaların değil de, kötü ve yanlış uygulamaların önce başladığı-başlatıldığı bir coğrafyadır.
Kuşkusuz bu konularda onlarca örnek verilebilir. Sunumda; yalnızca ikisinden bahsetmeye
çalışacağız.
İlki, yaşamımızın en önemli ve en fazla zamanını geçirdiğimiz evlerimizin, işyerlerimizin,
okullarımızın, hastanelerimizin, sitelerimizin, toplu konutlarımızın, şehirlerimizin; en enerji
verimsiz, iç ortam kalitesinin, konfor düzeylerinin, çevre, hijyen ve insan biyolojisi-fizyolojisipsikolojisi kriterlerine göre en yetersiz-sağlıksız olarak yapılmış ve hala yapılıyor olmasıdır.
Diğeri de, ülkemizi ve aslında gezegenimizi, çevremizi, ekosistemimizi, gelecek nesilleri, tüm
canlıları yok eden, edecek olan “iklim değişikliği ve karbon salımını” artırmaya dönük, kentsel
dönüşümle (!) doğrudan bağlantılı; enerji üretimi-tüketimi sorunudur.
Bu iki hayati-temel konuda da, ülkemiz; maalesef dünyanın-olması gerekenin tam tersine
davranmaktadır. Bunların birçok nedeni olabilir (konjonktörel, ekonomik, siyasi, kişisel, çıkar, hırs,
ego, bilgisizlik, aymazlık, farkındasızlık, art niyet, manupilasyon, dışa bağımlılık, dar görüşlülük,
yeniliklere kapalı olma vb.). Ancak, bu nedenlerin hiçbiri ve-veya toplamı, geri dönüşü
olamayacak ekolojik bir yok oluşa hızla gidişimizi veya kısmen de olsa, bu sonuca yardımcı
oluşumuzu açıklamaz, açıklayamaz ve etik olarak; insanlık vicdanı, ortak akıl ve sağduyu ile
doğayla, varoluşumuzla bağdaşamaz.
KENT Mİ, ŞEHİR Mİ?
Artık her adımımızın, yapılan her fiziki etkinliğin-değişikliğin (en küçük üretim-tüketim
ve uygulamaların bile), köklü veya kısmi kentsel yenilemenin-dönüştürmenin (!)yapılaşmanın; makro-mikro iklim değişikliğine yol açtığını, havayı, suyu, toprağı,
ekolojiyi, biyolojimizi, hayat kalitemizi doğrudan bozduğunu biliyoruz. Karar vericiler,
mevzuat yapıcılar, denetleyiciler, uygulayıcılar, uygulatıcılar, kullanıcılar, tüketiciler;
hepimiz aslında az ya da çok biliyoruz, farkındayız.
En önemlisi de, özellikle “güzel ve yalnız ülkemizin” aslında sahip olduğu, ancak artık
tamamen unuttuğumuz, kaybettiğimiz hasletlerimiz olan; Anadolu topraklarının
binlerce yıllık kadim ve bilge geleneği, göreneği, sade-minimalist yapılar, güneşAnadolu mimarlığı ve meydanlı, birbirinin ışığını, rüzgarını, manzarasını kesmeyen
«şehir» uygulamaları, hemşehrilik-komşuluk-sosyal dayanışma, islam-osmanlı
medeniyeti, tüketim-israf-çevre-insan duyarlılığı, bir arada-ortak yaşama kültürü vb.
konulardan çokça dem vuran ve bunlardan beslendiğini belirten bir hükümetin ve
iktidarın, bu konularda; daha da hassas ve dikkatli olması, yalnızca “söylemde”
kalmaması gerekir. «Şehir»den dem vurulup, «müteaahhit» mantığı ile ranta teslim
edilecek «kent»ler yapılmamalıdır. Bütün bu hasletler-değerler ayrıca hepimiz için,
insanlık ve gezegenimiz için; hem yeniden bir vizyon ve misyon oluşturabilir, hem de
zaten kaçınılmaz bir zorunluluktur.
YENİ VİZYON VE MİSYON NEDİR?
Vizyon; sade, yeterli, doğayla uyumlu, sürdürülebilir, yeşil bir ekonomi ile sınırlı
büyümek, üretimi-tüketimi-iklim değişikliğini-karbon salımını azaltmak, gelecek
nesillere yaşanabilir bir gezegen bırakmaktır.
Misyon; enerji etkin, sürdürülebilir, sağlıklı pasif-sıfır emisyonlu-sıfır enerjili binalar
geliştirmek, uygulamak ve bunlardan oluşan, planlı, yeşil ekonomi kriterlerine göre
tasarlanmış kalkınma modelleri üzerine kurulmuş, uygulanmış “yeşil” şehirler
kurmak, kentsel dönüşümü(!) de, bu kriterlere göre yapmaktır.
AB, ABD başta olmak üzere; 2020 den sonra tamamen; “sıfıra yakın enerjili bina,
enerji+ bina”, “sıfır karbon emisyonlu bina”, “pasif bina” yapmak üzere karar almış
ve uygulamalara başlamıştır. “Pasif Bina” standartları oluşmuş; 15 kWsaat / m2-yıl
ısıtma enerjisi, toplam 120 kWsaat / m2-yıl ise soğutma, havalandırma, beyaz eşya
vb. enerji kullanım sınırı belirlenmiştir.
Erzurum iklim kuşağına benzer bir iklimde yer alan Almanya’daki 100 m2 lik “pasif
bina”da yaşayan 4 kişilik bir ailenin, yıllık ısıtma gideri yalnızca; 38 Euro’dur. 100 m2
lik bir binada yaşayan 4 kişilik Erzurum’lu bir ailenin ısıtma enerji tüketimi 300-450
kWsaat /m2-yıl, yani Almanya’daki eşdeğer bir binaya göre; 20-30 kat fazladır.
FIRSAT: PASİF BİNALAR…
Genel olarak ülkemizde enerjinin; yaklaşık %40’ı binalarda tüketilmektedir. Enerjimizin;
%73’ü ithaldir ve giderek artmaktadır. Cari açığımızın da; %67.5’lik kısmı, enerji
ithalinden kaynaklanmaktadır. Asgari ücretli bir ailenin maaşının; %30-35’i enerjiye
(doğalgaz, yakıt, elektrik, su, ortak alan giderleri vb.) gitmektedir. Bütün bu rakamlar ve
ortaya çıkan matematik; binalarda enerjinin maksimum verimli kullanılması
zorunluluğunu zaten göstermektedir.
Bir yandan da giderek sıkışan ve patlayacak olan mevcut haliyle sürdürülemez konut,
toplu-konut, lüks-konut, site, yaşam merkezleri vb.nin stokunun artması (pahalı, lüks,
insan ölçeğine göre gereksiz büyük, fazla enerji tüketimi, işletme giderleri, yönetim,
güvenlik sorunları olan, izole, yapay, zorlama, sağlıksız, sanal konsep projelerle; şehire,
doğaya, çevreye, yaşlılara, engellilere ve çocuklara uygun olmayan tasarımlara sahip
kimliksiz-kişiliksiz birbirine benzer binalar-bloklar-kentler yığını vb.), inşaat sektörünü
zaten tıkamıştır. Yeni bir açılıma, fırsata ve dönüşüme ihtiyaç vardır.
Pasif-0 enerjili-sürdürülebilir bina projelerini hazırlayacak, uygulayacak mimar ve
mühendislerin, şirketlerin artması, yalıtım sistemleri-malzemeleri, kendinden yalıtımduvar teknolojileri, sızdırmaz pencere, özel cam, toprağın altından ısıtma ve soğutma
sistemleri, özel havalandırma ve mekanik sistemler, bunların otomasyonu-testleri vb.
konularda oluşacak yan sanayiler, ar-ge’ler; hem çok ciddi bir istihdam hem de çok canlı
«yeşil» ekonomik bir hareket sağlayacaktır. Bu birikim, ayrıca inşaat sektörünün; tüm
Ortadoğu ve Türki Cumhuriyetlerdeki başarılarını artıracak, yeni pazarlar yaratacaktır.
FIRSAT: PASİF BİNALAR…
Çevre ve Şehircilik Bakanı Sayın Erdoğan Bayraktar; “20 yılda, 6 500 000- 8 000 000
konut yapımı ve dönüşümünü” hedeflediklerini ve bunun da başlatıldığını beyan etmiştir.
Dünya bu kadar konut hedefi ve hamlesi olan TEK ülke olarak, bu konutlar artık
tamamen; enerji verimli-etkin, sürdürülebilir, yüksek performanslı, pasif binalar olmalıdır.
Bu, hepimiz için; çok önemli yeni bir fırsattır. Yıllar sonra tekrar gündeme gelmemelidir.
Yapılacak tüm konut, toplu konut ve yeni yerleşimler-şehirler; bölgesel ve-veya merkezi
kojen-trijen, ısı pompaları, biyogaz, jeotermal, mini HES, pv ve güneş kollektörleri vb. tek
olarak veya hibrid sistemlerin kullanıldığı “bölgesel enerji üretim ve dağıtım sistemleri” ile
oluşturulmalıdır. Güneş ışınımı olarak, neredeyse Türkiye’nin yarısı kapasitesi olan
Almanya (1 000 000 dan fazla çatı-teşvik uygulaması vb.); 28 Mayıs 2012 günü,
elektriğinin yarısını güneşten üreterek, tarihe geçti. Birçok AB ülkesi, tüm şehrin ısıtma
ve soğutmasını; kojen-trijen, jeotermal, güneş, rüzgar ve mevcut enerji santrallarının atık
ısıları ile bölgesel-dağıtık olarak sağlamaktadır.
Sayın ÇŞ Bakanı, TOKİ Başkanı iken ODTÜ-MATPUM’a; toplukonut projelerinin daha
çevreci, yeşil, ekonomik, akıllı, geleneksel mimariyle-şehir yapısıyla ilişkilendirilmiş,
yaşlı-engelli-çocukları gözeten standartlarını oluşturmak üzere «Toplu Konut Alanlarında
Kentsel Çevresel Standartlar İçin Bir Değerler Sistemi» çalışması yaptırmış ve İstanbul
Kayabaşı Toplu Konutları’nın bir grubu için “Yeşil Toplu Konut Projesi Yarışması” birincisi
projeyi uygulamaya soktu. «Yeşil Şehir» Projesini geçenlerde dillendirdi.
«YIKMAK-DÖNÜŞTÜRMEK» YERİNE, «YENİLEŞTİRME-İYİLEŞTİRME» YAKLAŞIMI…
«Dünyadaki kentsel dönüşüm örneklerine baktığımız zaman, genellikle
yıkıp-yapmak şeklinde olmuyor projeler; bu yüzden «kentsel
dönüşüm-urban transformation" kavramı kullanılmıyor.
Bu kavram yerine "urban regeneration", "urban renewal",
"gentrification", "restoratation", "rehabilitation" gibi kavramlar
kullanılıyor dünyada.
Özellikle son yıllarda yıkıp yapmak değil de, korumacılık anlayışıyla
yaklaşılıyor kentsel dönüşüm projelerine. Alandaki yenilenmeler
sağlanırken de; "resilience" ve «sustainibility" kavramlarıyla da
beraber enerji ve çevre gibi konular önemseniyor, dönüşüm bu
kavramların getirilerini kapsayacak şekilde yapılmaya çalışılıyor».
Kaynak: Büşra Durmaz-ODTÜ, henüz yayınlanmamış «Kentsel Dönüşüm» master tezi…
Proje
Başlangıç yılı
Kaç Yıl
Sürdü
1
Brisbane, Avusturalya (Urban Renewal)
1991
20
2
Elephant& Castle, İngiltere (Urban Regeneration)
1999
15
3
Paddington, İngiltere, (Regeneration Project)
1990
18
4
Newcastle Upon Tyne, İngiltere, Grangier Town
Projesi(koruma eksenli dönüşüm
1997
6
5
Newcastle Upon Tyne İngiltere, Going for growth stratejisi(
emlak eksenli dönüşüm deneyimi)
1999
20
6
Hiroşima – Danbara, Japonya (Urban Redevelopment
Project)
1983
12
74 ha
20.000
739
7
Pruitt-Igoe in St Louis, Misouri, USA (Urban Regeneration)
1950
5
23ha
yaklaşık 2000
33
8
Cabrini-Green, Chicago, USA (Urban Renewal)
1995
13
180.000
yeşil alanlar, yeraltı otoparkı, bazı belediye
birimleri, sinema, üniversitenin görsel sanatlar
bölümü ve iletişim bilimleri bölümü, sosyal ve
kültürel merkez, modern sanat galerisi.
9
Bologna ,İtalya (Preservation of the historical center)
The Old Cairo Rehabilitation Project: Mugamma’ al Dalyan,
Mısır
Amsterdam Doğu Liman Bölgesi, Hollanda
11
10
Alan
Etkilediği Nüfus
Yapılan Bina
224.000
80.000
68.7ha
6100
900
572 yeni yapı, 121 yapı restore, 51 iyileştirme
36 ha
20000(yapılacak)
1998
14
10ha
1999
3
350(renovation)
1995
10
8000
12
Potsdam Meydanı, Berlin, Almanya (Urban Renewal)
1994
13
Solidere (Beyrut tarihi kent merkezi geliştirme projesi),
Lübnan(Urban Regeneration)
1994-2004,20052020
10
191ha
14
La Défense, Paris ( Urban Renewal)
2007
9
564ha
15
Frank G. Mar Konut Projesi, Oakland, ABD
1991
16
Prince Salman Charity Housing Project,Riyad, Arabistan
1997
17
Hai El Salaam, Mısır (Development Projects)
1975
18
El Raval, Barselona, Katalunya, İspanya (Urban
Regeneration)
1985
15
19
Kop van Zuid, Roterdam, Hollanda(Urban Regeneration)
1987
23
125ha
20
Lyon, Fransa (Urban Renewal)
2003
12
41ha
9
13ha
300
25000(inhabitans)450
00 students
350
120
100.000
661
301.000
400 rehabilite 1700
7.200
6500
660
Proje
Başlangıç yılı
Kaç Yıl Sürdü
Alan
Etkilediği Nüfus
Yapılan Bina
Yıkılan Bina
1
Ayazma-Tepeüstü, Küçükçekmece, İstanbul
2004
8
144.6 ha
10.675
55
1625
2
Fener-Balat, Fatih, İstanbul (Rehabilitasyon)
2003
5
279 ha
18415
3
Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, Çankaya,
Ankara
1989
su an sürmekte..
290ha
250
4
Portakal Çiçeği Vadisi, Çankaya, Ankara
1984
16
11ha
5
Odunpazarı, Karapınar, Eskişehir
2009
4
48 ha
6
Eski Otogar Kentsel Dönüşüm Alanı, Konya
2000
3
7
Şentepe, Yenimahalle, Ankara
2006
8
Tarlabaşı, Beyoğlu, İstanbul
9
10
119 yapıda
restorasyon
4573
1844
180
67
768
1536
750
11ha
87093
469
su an sürmekte..
425ha
5500
35000
2005
su an sürmekte..
2 ha
Süleymaniye, Fatih, İstanbul
2006
su an sürmekte..
13ha
Sulukule, Fatih,İstanbul
2006
su an sürmekte..
9ha
14000
278
620
388
640
320
ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE FIRSATLAR…
Enerji ithalatına ödenen paranın % 10’u ile (5 Milyar $) sanayide ve binalarda yapılacak
iyileştirmeler ile birkaç yıl içinde;
Her yıl en az 10 milyar dolarlık bir tasarruf sağlanabilir, (cari açık, enerji ithalatı)
Çok ciddi bir yan sanayi ve ar-ge yatırımı gerçekleşebilir,
Yetkili EVD firmaları, ESCO ve EY’leri ve Türk mühendislik, müteahhitlik firmaları
gelişir,
İstihdam artışı sağlanır,
Ülke çapında zincirleme bir yeşil “ekonomik kalkınma-iyileşme-gelişme-büyümesürdürülebilirlik” sağlanır.
Enerji arz güvenliği, finansal kriz, dışa bağımlılık, iklim değişikliği, yeni enerji
yatırımı, uluslararası rekabet vb. sorunların çözüme katkı sağlar.
BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ POTANSİYELİ…
2000 yılında yapılan konut stoğu envanterinde
Türkiye’deki bina stoğu 7.8 milyon adet olarak
belirlenmişti (TUİK). Her yıl yaklaşık 300.000 yeni
bina ilave oluyor.
2012 itibariyle konut stoğunun; 20 milyona, bina
stoğunun ise; 10 milyona yaklaştığı tahmin
ediliyor.
Türkiye’de 10000 m2 üzerinde iyileştirilmesi
gereken ve yüksek tasarruf potansiyeline sahip
bina stoğunun (kamu ve özel) 7.500’ün üzerinde
olduğu tahmin ediliyor. ETKB yapılan etüt
çalışmalarında bina sektöründe; % 30 oranında
enerji tasarruf potansiyeli tespit edildi. Aslında; %
50 tasarruf potansiyeli var. Türkiye’de toplam
binalar, endüstriden daha fazla enerji tüketiyor.
ARTIK BİNALAR DAHA ÇOK ENERJİ TÜKETİYOR…
İLK ALIM MALİYETİ DEĞİL, ÖMÜR BOYU MALİYET ESASLI YAKLAŞIM…
BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ; YASAL DÜZENLEMELER…
BİNA ENERJİ KİMLİK BELGESİ…
BİNALARDA YAPILMASI GEREKENLER…
Yeni Binalarda Enerji Verimliliği
Tanım; 01 Ocak 2011 den sonra yapılmış 50 m2 den büyük, depo-şantiye olmayan
tüm binalar.
Yeni Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği; İskan öncesi EKB alınması
gerekmektedir. 10.000m2 üzerinde veya 250 TEP enerji kullanımı olan binalarda
Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu. Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme
zorunluluğu
Yeni Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; Enerji Kimlik Belgesi Sertifikası almış
bağımsız kişi ve proje-mühendislik ofislerinde yetkili kişiler.
Mevcut Binalarda Enerji Verimliliği
Tanım; 01 Ocak 2011 den önce yapılmış 50 m2den büyük, depo-şantiye olmayan
tüm binalar.
Mevzuat; 2017 yılına kadar, EKB alınması gerekmektedir. 10.000 m2 üzerinde veya
250 TEP enerji kullanımı olan binalarda Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu.
Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme zorunluluğu.
Mevcut Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; YEGM tarafından yetkilendirilmiş ve ŞÇB
dan yetkilendirilmiş EVD firmaları tarafından verilebilir.
BÜTÜNCÜL ÇÖZÜMLER…
Kamu ve özel sektör olarak, tüm ilgili-ilişkili
kurum-kuruluşlarla birlikte «Enerji Verimliliği
Merkezi (EVEM)» kurulmalı, uygun sektör ve
kaynakların önceliklendirilmesi ve koordinasyonu
sağlanmalı, pilot uygulamalar yapılmalı, ceza ve
teşvikler çalıştırılmalı, mevzuat ve yasal
kısıtlamaların önü açılmalı (KİK ihale, proje
finansmanı, sigorta vb.),
Mevcut
binalarda
EV
uygulamalarının
başlatılması, değerlendirilmesi için; etüt-ölçmedoğrulama, sözleşme standartları hazırlanmalı,
ESCO ve EPC-EPS, finansal mekanizma-model
başlatılmalı,
Kentsel dönüşüm (!); «0’a yakın enerjili, 0
emisyonlu, pasif, yeşil binalar»dan oluşmalı ve
«yenilenebilir enerjili sürdürülebilir, yeşil şehirler»
yapılmalıdır. Mümkünse korunabilir, sağlam,
tarihi yapılar yıkılmak yerine, yenilenmeliiyileştirilmelidir. Yıkıp, yeniden yaparak; 2. kere
enerji, maddi kaynak harcanmamalıdır.
MEVCUT BİNALAR İÇİN BÜTÜNCÜL BİR YAKLAŞIM: EPS-EPC…
Herhangi bir binada (sanayi, ticari, özel) enerji verimliliğinin arttırılması ve dolayısı ile
para-enerji-kaynak-çevre tasarrufu sağlanması için etkili ve pratik bir sözleşmedir.
Kısaca proje maliyetinin, müşterinin ekstra para harcamadan, elde edilecek tasarruf ve
verimlilik ile finanse edilmesi prensibine dayanır. Öncelikle «Müşteri» başta olmak
üzere, «Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (EVD)», «Enerji Servis Şirketi (ESCO)»,
mühendislik, proje, uygulama, ürün firmaları, ülke ve çevre-dünya kazanır, kaybedeni
yoktur. EPS-EPC sözleşmesi kapsamında yatırımlar 4 farklı yöntem ile finanse edilebilir;
-Müşteri-bina sahibi finansmanı,
-ESCO finansmanı,
-Üçüncü taraf finansmanı (TURSEFF, DÜNYA BANKASI, YERLİ BANKALAR vb).
-Kamu finansmanı (hazine, döner sermaye, cari bütçe, enerji-tadilat-bakım-işletme
ödenekleri vb.)
ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMESİ’NE (EPS-EPC) UYGUN ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJE TÜRLERİ…
Enerji-Bina Yönetim Sistemleri, otomasyon, scada,
Yol-park, sokak, iç ve dış aydınlatmalar,
Buhar, basınçlı hava dağıtım sistemi,
Yüksek verimli HVAC sistemleri,
Binanın dış kabuğundaki iyileştirmeler (yalıtım, pencere, gölgeleme),
Kazan/ısı geri kazanımı/yenileme/kontrol,
Kojen-trijen, ısı pompası, yenilenebilir enerjiler,
Su ve atık su tesislerinin pompa, fan ve motor iyileştirmeleri,
5 kW ve üzeri motorlar için değişken hız sürücüleri (VFD),
Asansör, kompresör,
Mekanik sistem ve tesisat yalıtımı,
Termal depo ve soğuk depo uygulamaları,
Talep tarafı yönetimi,
Uygun tarifeli enerji satış anlaşması,
Yeşil tesis, sertifikalı tesis (LEED, BREEAM, PASİF BİNA, ISO 50001
Enerji Yönetim Sistemi vb.)
TÜRKİYE’DE İLK LEED PLATİN SERTİFİKALI ESER YEŞİL BİNA…
YENİ VE ESKİ YAPILAR; «PASİF BİNA» STANDARTINA GÖRE YAPILMALIDIR...
SON SÖZ: YÜZÜMÜZÜ GÜNEŞE DÖNELİM…
Arif Künar
[email protected]
[email protected]
Cep: 0532 394 1100