Transcript metodologija drustvenih nauka

Prof. dr Ivan Šijaković
[email protected]
Predavanja
Istraživačka
radionica
Primeri
Izrda
istrazivackog projekta
Skica rada ili izrada istraživačkih
instrumenata
Usmeni ispit
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Pojam nauke i naučnog istraživanja
Faze procesa naučnog istraživanja
Metode naučnog istraživanja
Tehnike prikupljanja podataka
Tehnike ispitivanja
Pisanje naučnog dela
Primeri istraživanja, izrade istraživačkih
projekata, skica magistarskih i
doktorskih radova
 Obavezna
Kukić,
Slavo, Markić, Brano:
Metodologija društvenih znanosti,
Ekonomski fakultet Sveučilišta u
Mostaru, 2006.
 Šira
Zelenika,
Ratko: Metodologija i
tehnologija izrade znanstvenog i stručnog
djela, IV izd. Rijeka: Ekonomski fakultet,
2000.
 Milosavljević,
S. Radosavljević,I., Osnovi
metodologije političkih nauka, Službeni
glasnik, Beograd, 2003.godina
 Nauka
u širem smislu – ukupnost ljudskog
znanja, duhovnih tvorevina, materijalnih i
druhovnih rezultata kroz istoriju (naukanaučiti; znanost – znati)
 Nauka u užem smislu - vrsta društvene
misaone delatnosti čiji je temeljni cilj
otkrivanje zakona prirodnih i društvenih
pojava
 Da otkriva, klasifikuje i objašnjava veze,
odnose i strukturu među elementima,
činjenicama i svojstvima neke pojave,
procesa ili tvorevine, da daje pouzdane
prognoze
 Nauka
(lat. scire – znati; scientia – nauka) je
sistem znanja koja su povezana i koja se
stalno dopunjavaju, dodaju i razvijaju
 “Nauka, kao teorijsko saznajna i praktična,
organizovana i planska društvena delatnost
saznanja određenih oblasti, prirodnih,
bioloških, društvenih, kao i duhovnokulturnih pojava, u samoj svojoj strukturi,
pored svog predmeta, kao svoj drugi bitran
činilac, sadrži određeni metod (metodu)
istraživanja, odnosno saznanja.” (Bogdan
Šešić)
Suština nauke i naučnog istraživanja:
1. otkrivanje
2.
razumevanje
3.
objašnjenje
4. predviđanje
 Dve bitne funkcije nauke:
1) Teorijska ili saznajna funkcija
2) Praktična ili primenjena funkcja
 Ravnoteža između ove dve funkcije:
 Teorija – praksa – teorija
 Praksa – teorija – praksa
 Praksa
– empirija – iskustvo
 Metrodologija i metod (metoda)
 Oblici ljudskog znanja (saznanja)
1. Zdravorazumsko
2. Iskustveno
3. Versko
4. Ideološko
5. Umetničko
6. Naučno
 Bitna
obeležja nauke
1)
Društveni karakter
2)
Jedinstvenost
Jedinstvo naučne teorije i prakse
Kreativnost
Internacionalni karakter
Primena naučne metode u istraživanju
3)
4)
5)
6)
Dva
paralelna procesa razvoja nauke:
 U svetu se može identifikovati stalni
porast broja naučnih radova
 Vreme od određenog naučnog
pronalaska do njegove primene u
praksi stalno se skraćuje.
 Još
dve karaktristike naučnog razvoja
Bavljenje
znanošću u prošlosti bilo je
rezultat individualnog rada
Povećavanje kvantuma znanja, njihovo
integrisanje je izazvalo potrebu
interdisciplinarnih znanja, a time i
potrebu timskog rada u kom su uključeni
naučnici različitih specijalnosti
 Tri
magistralne razvojne faze nauke:
Opisna - temelji se na prikupljanju
činjenica i njihovoj prvoj sistematizaciji
Logičko-analitička faza, koju
karakteriše sadržajna analiza
proučavanog predmeta s određenog
metodološkog stanovišta,
Faza usklađivanja sadržajnih i
kvantitativnih metoda saznaja, u koju
su, bez sumnje, ušle prirodne znanosti i
tehnika u XX. stoljeću.
objektivnost
preciznost,
sistematičnost
opšost,
proverljivost
organiziranost
 OBJEKTIVNOST
u nauci ima najmanje dva
bitna aspekta ispoljavanja:
Objektivan odnos prema stvarnosti
 nastojanje da se stvori što svestranija i
što potpunija iskustvena osnova za
znanstveno zaključivanje
 spremnost da se bez ikakvih
predrasuda prihvati očiglednost svakog
novog podatka ili spoznaje
Mogućnost
provjerljivosti :
podrazumeva da se pridržavamo nekih
proceduralnih pravila:
1.
Pravilo javnosti i intersubjektivne
proverljivosti svakog izvornog
podatka.
2.
Pravilo potpune javnosti svih
sastavnih delova istraživačkog
procesa
3.
Potreba permanentne kontrole svakog
naučnog podatka i stava, ali i spremnost
da se oni, ukoliko se pokažu
neadekvatnima, popravljaju, izmene ili
potpuno odbace
 PRECIZNOST
naučnog saznanja
podrazumeva:
sposobnost da se u iskustvenim
pojavama utvrde razlike koje su
prividno male i teže uočljive, ali
saznajno bitne,
sposobnost da se, na temelju podataka
o elementima koji su zajednički ili
istovrsni, tačnije opiše jedna ili više
osobina nekih širih iskustvenih skupova.
 SISTEMATIČNOST
naučnog saznanja:
sistematično mišljenje, ali i korištenje
logičkih postupaka ispravnog mišljenja
 sitematično prikupljanje, sređivanje i
razvrstavanje prikupljenog materijala
standardizacija podataka i procesa koji
se koriste u prikupljanju.
 OPŠTOST
naučnog saznanja
podrazumeva:
Da se naučno saznanje ne odnosi na
pojedinačne slučajeve stvarnosti nego
na sve pojave iste vrste u toj stvarnosti
Opštost omogućava utvrđivanje i
pravilnost koja se odnosi na strukturu i
razvoj određene pojave, a time i
utvrđivanje onoga što je u pojavama
zajedničko i opšte
 PROVERLJIVOST
naučnog saznanja
podrazumeva:
 da
se ništa ne može prihvatiti po logici
«zdravo za gotovo», sve je podložno i
kontroli i proverljivosti,
 proverljivost naučne spoznaje ne može se
osloniti samo na mišljenje, na čulni uvid,
čulno opažanje se obično zadržava na
površini pojave, dopire tek do prostijih i
mehaničkih veza, ali ne otkriva ono što
bitno u pojavama.
 ORGANIZOVANOST
naučnog saznanja ima
dva oblika:
1. način sticanja naučnog saznanja mora
biti organizovan (primpema,
izvođenje, sređivanje)
2. primjena naučnih saznanja u praksi ne
može biti spontana i automatska, već
se moraju stvoriti povoljni uslovi
 Naučni
zakon je stala, opšti, nužan i
suštinski odnos između elemenata neke
pojave, kao i između pojava
 Zakon je potvrđeni hipotetički stav koji se
odnosi na množinu pojava (na primer:
potrebe su pokretač društvenog razvoja;
zakon ponude i potražnje)
 Naučni zakon predstavlja najviši cilj svake
nauke, najviši oblik naučnog saznanja
 N.t.
Predstavlja smislenu povezanost
opštih postavki na osnovu kojih se
objašnjava neko područje pojava,
činjenica, podataka
 Hipoteza – teorija
 Vrste naučnih teorija:
a) Genetička (poreklo)
b) Evolucionistička (razvoj)
c) Strukturalistčka
d) Funkcionalistička
e) Formalistička
f) Hermeneutička (značenje)
g) Epistemološka (istina)
h) Aksiološka (vrednosti)
 Funkcija naučne teorije:
 Definisanje teorijskih i operacionalnih
pojmova
 Predviđanje pojava i zakona
 CILJEVI
NUČNOG SAZNANJA :
naučna
deskripcija
naučna klasifikacija
naučno objašnjenje
naučno predviđanje
1.
2.
3.
fundamentalna
primenjena
razvojna istraživanja
 Fundamentalna
istraživanja su izravno
usmerena prema povećavanju znanja.
 njihov prvenstveni zadatak nije
praktična primena novih znanja nego
Otkrivanje određenih procesa,
 Otkrivanje uzročno-posledičnih veza i
zakonitosti u prirodi i društvu zbog
povećanja ljudskog znanja

 PRIMENJENA
 Njihov
ISTRAŽIVANJA
cilj je trostruk:
 uvećavanje obima znanja o prirodi i
društvu
 rešavanje nekog praktičnog zadatka,
 postizanje znanja koja će biti ili koje
može biti brzo i neposredno praktično
primenjeno
RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA
 predstavljaju
poslednju fazu procesa
istraživanja
 Temelje se na fundamentalnim i
primenjenim istraživanjima
 Razvijaju se i testiraju novi ili
poboljšavaju stari postupci, proizvodi,
usluge, organizacija
 razvojna istraživanja imaju naglašeno
praktični cilj
 Naučna
i stručna dela nisu sinonimi
 Temelj naučnog rada jeste
generalizacija, otkrivanje novih
zakona ili novih metoda
 Stručni rad bitno određuje
konkretizacija, delovanje na temelju
već otkrivenih spoznaja
 PRINCIPI
kojih se naučnik mora
pridržavati, bez obzira da li je delo
naučno ili stručno:
 Ne treba praviti velike uvode.
 poželjno je da se izlaganje već na
samom početku dovede u vezu s
predmetom istraživanja.
 U rad ne treba unositi ništa što nije u
neposrednoj vezi s predmetom
istraživanja.
 Rad
se ne sme pretrpavati beznačajnim
pojedinostima
 Misli, ideje i informacije u radu jednom
izrečene ne treba ponavljati
 U pisanju rada ne treba stvari, detaljno
razlagati i opširno objašnjavati ukoliko su
same po sebi razumljive
Monografija
je rasprava koja detaljno,
mada ne i preopširno, obrađuje pojedini
predmet, grupu predmeta ili neku osobu,
pri čemu koristi veoma opsežnu
bibliografiju
Doktorska disertacija - naučno delo koje
se temelji na fundamentalnim i
primijenjenim istraživanjima i metoda,
koje omogućuju otkrivanje novih naučnih
činjenica, pojava, zakonitosti, teorija
Naučna
studija je delo tima naučnika,
koje za potrebe naručioca rade naučni
instituti ili naučno-nastavne organizacije,
odnosno fakulteti
Naučni članak - opis originalnih rezultata
istraživanja, u pravilu u publikaciji koja
je lako dostupna međunarodnoj naučnoj
javnosti, a napisan je na način da se
istraživanja mogu ponoviti i zaključci
proveriti
 Izvorni
naučnii članak (rad) originalno
naučnono delo
 Pregledni rad donosi nove sinteze nastale na
osnovu pregleda najnovijih djela o određenom
predmetnom području, izvedene sažimanjem,
analizom, sintezom i evaluacijom sa ciljem da
se prikaže zakonomjernost, pravilo, trend ili
kauzalni odnos u vezi sa istraživanim
fenomenima – rad koji sadrži originalan,
detaljan i kritički prikaz istraživačkog
problema ili područja u kome je autor ostvario
određeni doprinos.
 Kratko
ili prethodno saopštenje
jeste originalni naučni rad punog formata ali
manjeg obima ili preliminarnog karaktera u
kome neki elementi IMRAD-a mogu biti
ispušteni – radi se o sažetom iznošenju
rezultata završenog izvornog istraživačkog
djela ili djela koje je još u toku.
 Naučna kritika/polemika/osvrt
jeste rasprava na određenu naučnu temu
zasnovana isključivo na naučnoj argumentaciji,
u kojoj autor dokazuje ispravnost određenog
kriterijuma/mišljenja, odnosno potvrđuje ili
pobija nalaze drugih autora.
 naslov
 rezime
(sažetak)
 uvod
 razrada
materije s rezultatima
istraživanja
 zaključak
 Fusnote (ukoliko se ne pišu na dnu
tekuće stranice)
 popis korištene literature
 prilozi (ukoliko postoje)
 Pojam
stručnog dela
delo kojim se ne otkrivaju nove, nego
prikupljaju i interpretiraju već poznate
naučne činjenice, spoznaje i teorije, širi i
popularizuje već dostignuta naučnana
spoznaja, i traga za načinom njihove primene
 Vrste stručnih dela
1.
Stručni članak - sadržina mu nije
iznošenje novih naučnih spoznaja nego
informiranje o njima s ciljem njihove
primene u praksi
2. Prikaz - najčešće se radi o oceni
određenog dela (knjige ili članka) i
njihovog predstavljanja naučnoj i
stručnoj javnosti
3. Elaborat -na metodološki ustaljen način,
temeljito obrađuje i izlaže neki problem
(recimo, investicioni elaborat).
4. Ekspertiza - delo u kojem ekspert, ili
ekspertski tim, iznosi stručni sud o
nekom predmetu ili praktičnom
problemu i njegovom rešenju
 To
je delo u kojem su u približno istoj meri
zastupljeni elementi i naučnog i stručnog
rada
 Udžbenik
 Enciklopedija
 Leksikon
 Praktikum
 Rečnik
 Zbornici radova
ORGANIZACIJA
VLASTITOG
STRUČNOG I ZNANSTVENOG
RADA
 Organizacija
rada = plan rada, raspored radnog
vremena, dnevni program rada, rokovnik, kontrolu
ispunjenih rokova, analizu rada i ostvarenje
plana, ocjenu djelotvornosti vlastitoga rada,
program samostalnog vlastitog rada, te analizu
ostvarenja programa rada.

Plan rada = detaljan popis svih zadataka, svih
problema i poslova koje – s ciljem da se zadaci
izvrše i riješe – treba obavit (= osnovni plan)

Osnovni plan je osnova za:


izradu posebnih planova i potrebnih rokovnika,
pretpostavka da bi se određenom znanstvenom
radu uopće i pristupilo.
 odnosi
se samo na službeno radno
vrijeme, ono u okviru radnog mjesta
 Mogući način organizacije radnog
vremena:
 pregled novina i časopisa,
 samostalni vlastiti (istraživački) rad,
 kontakti sa suradnicima,
 kontakti sa znanstvenicima iz drugih
organizacija i sl.,
 interni sastanci
 Dnevni
program rada = do u detalje
razrađen dnevni plan rada koji se odnosi
na jedan ili više zadataka
 Dnevnim programom se jave i pitanja
koja traže da ih se posebno markira,
ali i ona koja treba proslijediti prema
suradnicima u organizaciji
 Rokovnik
pojedinih zadataka, poslova i
kontakata
 Za svaki pojedini zadatak unosi se
detaljan rok do kojeg se pojedini
zadatak ima izvršiti, u vezi s njim se,
potom, markiraju obveze pojedinih
suradnika i slično
 Kontrola
ispunjenja rokova =
instrument uspješnog vođenja posla
 da se rokovnici svakodnevno pregledaju,
da se po izvršenom poslu okončanje
posla u rokovnicima zabilježi
 Analiza rada i ostvarenja plana =
prakticirati dnevno, a ako to nije moguće
onda barem tjedno
 snima se u kojoj mjeri su izvršeni
određeni zadaci, u kojoj mjeri je
ispunjen postavljeni plan
 Ocjena
djelotvornosti vlastitoga rada
 u pravilu, na početku radnog vremena i
ocjenjuje se djelotvornost vlastitoga
rada tijekom prethodnoga dana
 Program samostalnog vlastitoga rada =
može uključivati različite radnje i
aktivnosti:
 susrete sa znanstvenicima i
stručnjacima iz područja djelovanja
(znanstveno-nastavni, znanstveni i
nastavni radnici s fakulteta, instituta,
stručnih organizacija, komora, poslovnih
udruženja itd.,






seminare, savjetovanja, simpozije i sl.,
putovanja u inozemstvo,
posjete laboratorijima,
posjete bibliotekama, popis novina, časopisa i pisanih
materijala koje valja proučiti,
popis knjiga koje treba pročitati,
usavršavanje stranih jezika itd.
Analiza
ostvarenja programa rada =
najmanje jednom mjesečno, dobro je da
se izvrši i tromjesečno, dok godišnja
analiza mora biti detaljna.