Transcript slajdovi sa predavanja

Opšta sociologija – predmet
 Predmet sociologije nauke:
1. Razvoj nauke, struktura i odnosi u nauci i
među naukama
2. Odnos i uticaj društva na nauku
3. Uticaj nauke na društvo, prirodu i čoveka

Metod: analitičko – sintetički
 Osnovne kategorije:

1)
2)
3)
4)
Nauka – sistem objektivnog, jasnog,
proverljivog i praktično korisnog saznanja o
prirodi, čoveku i društvu
Cilj nauke je istina – potreba da se sagledaju i
objasne prirodne i društvene sile
Najviši cilj nauke – otkriće naučnog zakona
(zakonitosti razvoja pojava, poretka i strukture
u prirodi i društvu)
Zakon – objektivan, nužan, opšti, trajan ili
ograničen osnos među elementima, delovima,
pojavama i tvorevinama u prirodi i društvu
Zakon određuje veze, ponašanje i tokove
unutar pojava, procesa i odnosa u prirodi i
društvu
 Uzrok – posledica
 Opšti zakon pokriva širok spektar uzroka i
posledica
A. Dijalektički zakon (jedinstvo i borba
suprotnosti; prelazak kvantiteta u kvalitet i
obrnuto; negacija negacije)
B. Matematički zakoni – red i poredak među
pojavama

Logički zakoni u misaonom procesu (pojam,
sud, zaključak; premisa, varijable)
 Sociološki zakoni:
a) Potrebe – pokretači društvenog razvoja
b) Društvene grupe određuju karakter društva
c) Moć – poluga raspodele uloga, položaja,
bogatstva, dinamike i mobilnosti u društvu
d) Tehnologija i tehnika uslovljava društveni
razvoj
 Posebni zakoni - oblik ispoljavanja opštih
zakona u određenom prostoru i vremenu

Naučna teorija – skup opštih teorijskih
postavki i stavova, smisleno i logički
povezanih pomoću kojih se objašnjava neka
činjenica, pojava, stanje, podaci
 Naučna teorija je put od otkrića do
objašnjenja naučnuh zakona:
1. Otkriće – uočavanje da se nešto dašava, da
je prisutno, da se ponavlja, napreduje, širi
2. Naučno razumevanje – odgovara na
pitanje šta se desilo i kako se desilo
(namera, svrha, cilj delanja, pokretača,
pravila.....)

3.
Naučno objašnjenje – poznavanje strukture,
uzroka, geneze, funkcija, formi i osobina
neke pojave. Naučno objašnjenje odgovara
na pitanje zašto se nešto dešava tako u
kontinuitetu (dan-noć; zašto se ledi
tečnost? šta uslovljava ekonomski rast?
zašto se siromaštvo širi?)
Faze naučnog istraživanja:
a) Određenje teme istraživanja
b) Predmet i cilj istraživanja
c) Hipotetički okvir
d) Prikupljanje naučne građe
e) Naučni opis pojave koja se istražuje
f) Naučno objašnjenje i proveravanje
g) Uključivanje rezultata u naučnu teoriju i
sistem nauke

Prema opštosti:
1. Opšte
2. Posebne
3. Pojedinačne
 Prema području istraživanja:
a) Prirodne
b) Tehničke
c) Medicinske
d) Društvene
e) Humanističke

Opšta
sociologija
Posebne
sociologije
Pojedinačne
sociologije
Posebne sociologije
Sociologija kulture
Sociologija
politike
Sociologija
naselja
Sociologija
rada
Sociologija
porodice
Sociologija
umetnosti
Sociologija
nauke
Sociologija
obrazovanja
Sociologija
morala
Sociologija
masovnih
komunikacija
Sociologija književnosti
Sociologija pozorišta
Sociologija
likovnih umetnosti
Sociologija filma
Sociologija muzike
Sociologija nauke 20-tih i 30-tih godina XX veka
 SSSR – nauka o nauci (naukovedenije)
 Razvoj SSSR-a – kriza Zapada
 Planski razvoj nauke u SSSR-u (prirodne,
tehničke, medicinske nauke)
 Nikolaj Buharin (političar i naučnik):
a)
Časopis – Socijalistička rekonstrukcija i nauka
b) Nauka pomaže razvoj planske privrede
c)
Plansko uključivanje nauke u opšti tok razvoja
društva


•
•
•

•
•
•
•
Boris Hesen (1883-1939)
Delo: Društveni koreni Njutnovih principa
Uticaj nauke na kretanja u društvu i promene
shvatanja značaja nauke
Kao važan naučnik prihvaćen i na Zapadu
Džon Bernel – britanski teoretičar
Delo – Društvena funkcija nauke
Društveni preduslovi razvoja nauke
Kapitalizam – kriza
Socijalizam - razvoj
Podela naučnih ustanova:
a)
Univerzitetsko-akademske
b) Državni organi
c)
Privredne organizacije
•
Funkcije nauke:
1) Psihološka (naučna radoznalost)
2) Racionalna (razumevanje spoljnjeg sveta)
3) Društveni cilj (čovekovo blagostanje)
•
Prema Bernelovom mišljenju, nauka u Britaniji
30-tih godina nije ispunjavala nijednu od ovih
funkcija
•


•
•
•
•
Sociologija nauke od 30-tih do 50-tih godina
XX veka
Robert Merton (1910-2003)
Nauka, tehnika i društvo u Engleskoj 17. veka
(doktorska disertacija)
Funkcionalizam u sociologiji nauke
Uloga religije u razvoju nauke i tehnike
(protestantizam)
Odnos teorije i empirije u sociologiji
Stanislav Osovski
• “Nauka o nauci” – delo
• Dva stanovišta nauke:
A. Epistemološko – nauka kao način saznanja
sveta
B. Antropološko – nauka kao deo ljudske
kulture


1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Rezime:
Potreba za sociologijom nauke
Funkcija nauke
Društveni uslovi za razvoj nauke
(ekonomski, politički, kulturni.....)
Veza sociologije nauke sa istorijom nauke
Proučavanje uticaja prirodnih nauka i
tehnike
Planski razvoj nauke
Razvoj sociologije nauke u zemljama koje
su već imale elemente naučne organizacije

•
•
•
•
•
Šta je uslovilo pojačan interes za nauku?
Pojava atomskog oružja (“menhetn program”
– prva atomska bomba)
6. avgust 1945. Hirošima i Nagasaki
Industrijalizacija i tehnološki razvoj
Povećanje izdvajanja za nauku iz državnog
budžeta
SSSR – kosmička istraživanja (1957. prvi
veštački satelit u zemljinoj orbiti)
Evropa pokušava da razvije institucije za
podsticaj razvoju nauke (OECD –evropska
organizacija za saradnju i razvoj)
• UNESKO – briga za razvoj nerazvijenih
zemalja
 Robert Merton
 “Nauka i društveni napredak”(1942.);
“Sociologija nauke”(1952.)
 Vrednosno normativne osnove nauke – nauka
proširuje potvrđeno znanje
•
Vrednosti – norme: univerzalizam,
komunizam, nezainteresovanost,
organizovani skepticizam
 Organizacija nauke i naučni sistem
 Osnov su akademske, “čiste”, temeljne
prirodne nauke
 Uloga genija ili genijalnog naučnika za razvoj
nauke
 Priznanje naučnicima za njihova dela
 Merton ne prihvata podele na sitne discipline
(“mikrosociološki” pristup u podeli
sociologije)


•
•
•
Instrumentalizam, statističko proučavanje
nauke – naukometrija
Preciznost, merenje, kvantitativno
predstavljanje rezultata naučnog rada
Derek Prajs (1922-1983)- pokreće pitanje
unutrašnjih odnosa u nauci
Statističko-matematičko proučavanje veličine
i zakona razvoja nauke (merenje količine
radova, broja naučnika, izdvajanja
materijanih sredstava za mnauku)

•
•
•
•
Sociologija nauke od 60-tih do 80-tih godina
XX veka
Empirizam i instrumentalizam – bežanje od
ideologije i okretanje značaju prirodnih nauka
Marksistički pristup – upravljanje naučno
istraživačkim razvojem
70-tih i 80-tih godina pojavljuje se veliki broj
naučnih instituta, naučnika, velika izdvajanja
za nauku
Uspon sociologije nauke u socijalističkim
zemljama (osim Jugoslavije i Albanije)
Izbegavanje konflikta nauke i politike, kao i
nauke i ideologije (“naučna” ideologija)
 Posebni teorijski pogledi na razvoj nauke
A. Tomas Kun (1922-1996)
 Struktura naučnih revolucija (1962., 1970)
 Veliki uticaj na širenje sociologije nauke
 Njegovi učenici su Lakatoš i Fajerabend
 Celovit teorijsko metodološki pristup
 Nauka prolazi kroz različite faze u kojima se
naučna zajednica različito ponaša
•
 Naučna
zajednica – razlikuje se po veličini i
 Naučna
paradigma (obrazac, okvir, skup
sastavu
elemenata koje naučna zajednica prihvata kao
polazne)
 Paradigma naučne delatnosti
 “Zrela” nauka – prevladava podele na škole i
pravce, grana se na naučne discipline
 “Normalna” nauka, je rešavanje zagonetki,
daje prioritet paradigmi, otkriva nepravilnosti
u nauci, podstiče nova naučna otkrića
 Kriza
nauke – promena naučne paradigme
(naučna revolucija)
 Kunova univerzalna paradigma
 Postoje i opšte, teorijske i pojmovne
paradigme
 Šta je opšta paradigma za sociologiju?








Karl Poper (1902-1994)
“Objektivno znanje”, “Logika naučnog izraza”,
“Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji”,
“Beda istoricizma”
Problem empirizma i logičkih postulata
Uticaj prirodnih nauka
Kritika istoricizma – istorijsko predviđanje
kao cilj nauke
Situaciona analiza
Metodološki individualizam
Verifikacija hipoteze i falcifikat
 Pri kraju života je kritikovao većinu svojih
stavova
 Karl Manhajm (1893-1947)
 “Ideologija i utopija”
 Kritičko proučavanje ideologije
 Totalni pojam ideologije:
1. Egzistencijalno uslovljena znanja
2. Gnoseološke konsekvence sociologije
znanja

Nauka između utopije i ideologije
 Da li je moguće racionalno saznanje u
društvenoj praksi čiji su koreni iracionalni
 Nauka – ne samo teorijska, akademska
pobuda za saznanjem, već traganje za
izlazom iz krize građanskog društva
 Ne rešavati krizu putem revolucije, već
postepenom saglasnošću subjekata
 Potrebno stvoriti jednu novu idejno-teorijsku
sintezu naučnog znanja o savremenom
društvu

“misao ne treba da sadrži ni manje ni više
nego što sadrži stvarnost u čijem elementu se
ona nalazi” (K.Manhajm)
 Teorija saznanja (sociologija saznanja) – “to
nije društveno iskrivljena, lažna misao o
društvenim pojavama, procesima, već način,
struktura i sadržaj mišljenja koje je društveno
uslovljeno i koje se može razumeti samo ako
se uzme u obzir njegova društveno istorijska
geneza”







Ideologija – društveno uslovljeno mišljenje
“Društveno uslovljena misao povezana s
osnovnim kolektivnim životnim iskustvom,
htenjima i delovanjem nekih društvenih
grupa”
Ulrih Bek (1944 - )
“Rizično društvo”
Nauka stvara rizike
Nauka i rizik menjaju društvene odnose i
strukture – u kom reciprocitetu?

•
•
•
Entoni Gidens (1937 -)
“Posledice modernosti”, “Odbegli svet”
Moderno društvo, postmodernizam ili
posledice razvoja modernosti
Kako obuzdati rizike?

•
•
•
•
•
•
Naučno znanje
Preciznost, tačnost, proverljivost
Istraživanje, argumenti, dokazivanje
Naučni zakon ↔ naučna teorija
Kritička dimenzija (posebno društvene nauke)
Cilj nauke – istina
Između uitopije i stvarnosti (mogućnost
realnosti, promena i status quo)





Zdravoraumsko znanje
Početak objašnjenja pojava u prirodi, društvu
i ljudskom mišljenju
Zdravorazumsko i naučni napredak (instikt,
značaj u otkrićima, pobuna protiv novog)
Zdravorazumsko i neukost
Istrajnost zdravorazumskog saznanja (
sumnja u istinu, teret iskustva, vera u prosto i
poznato, lakše prilagođavanje starom
postupku, načinu, pravilima)
Religijsko znanje (saznanje)
 Obred, kult, magija,
 Religija kao sistem shvatanja → razumevanja
→učenja
 Religijski monopol na znanje, objašnjenje
 Dogma i promena (osuda naučnih otkrića)
 Religija i istina
 Religija ↔ vera
 Vera → ideologija
 (vero)nauka ili (vero)ideologija (verokontrola)

Filozofija
 Poreklo znanja
 Mogućnosti saznanja
 Granice znanja

 Ideologija
i znanje
 Počiva na znanju, istraživanju
 Spor sa naukom oko metoda
 Utopija ↔ prizemna (puka) realnost (grube
činjenice)
Proverljivost i dokazivanje tvrdnji i stavova
 Jednostrana kritika (selektivnost)
 Izražava mišljenje grrupe koju predstavlja
(interese socijalnog subjekta)
 Istina kao crvena linija između nauke i
ideologije
 Postoji li “čista” nauka?


o
o
o
o
o
o
o
o
Iskustveno saznanje
Značaj doživljenog, tradicionalnog, razumnog
Iskustvo ↔ empirija
Provera teorijskog i empirijskog
Sporost saznanja
Uticaj praktičnog, zanemarivanje teorijskog
Malo novih znanja – više rutine
Improvizacija i snalaženje
Problem inovacije i promene
Moral i znanje
 Iskonsko regulisanje odnosa u grupi,
zajednici, društvu
 Norme, pravila, vrednosti, sud, sankcije
 Čuvar znanja i nauke
 Moral i društvene promene
 Nauka i vrednosni sistem
 Umetničko saznanje
 Počiva na emocijama
 doživljaju

Osećanjima
 Talentu,
 Individualnom razumevanju
 Umetnička poruka i njena zagonetka
 Specifičnost umetničke kritike


TEORIJA
(autonomija
Polazište)
EMPIRIJA
(praksa kao
PotvrđenoIskustvo)
PRAKSA
(autonomija
delovanje)
TEORIJA
TEORIJA
(nove činjenice
korekcija)
EMPIRIJA
(susret starog
(potvrda,
i novog –sinteza) korekcija,
promena)



DRŽAVA
(teorija)
OBRAZOVANJE
(teorija)
Demokratija
(praksa)
DRŽAVA
(praksa)
DRAŽAVA
(“nova” teorija)
Obrazovanje Obrazovanje
(praksa)
(“n.” teorija)
demokratija
(teorija)
demokratija
(“nova” praksa)







Teorijska osnova
Metodološki principi
Naučna teorija
Znanje kao svrha
Problem prenosa i širenja znanja
Veština kao posrednik između teorije i prakse
Veština prenosa znanja
FUNDAMENTALNE NAUKE – teorija
(biologija, molekularna biologija, genetika,
fizika, astro-fizika)



VEŠTINA (medicina, farmacija, stomatologija,
vasionski brodovi)
PRAKSA (hirurgija, lrkovi, plombe, satelitski
program, odlazak u kosmos)




Menadžment
Stataistika
Marketing
Komunikacije
Dve posledice neravnoteže nauke i veštine:
1. Zatvaranje u teorijske okvire
2. Prihvatanje samo veštine i praktičnog rada

Posledice neravnoteže između nauke i prakse:
1. Scijentizam (svemoć nauke)
2. Instrumentalizam (dominacija instrumenata i
tehnike u istraživanju i nauci)
 SOCIOLOGIJA TEHNIKE
 Odnos nauke i tehnike
 Odnos tehnike i društva
 Patenti i naučni radovi
 Nauka i tehnika (razaranje i uništavanje)
 Sociologija tehnike i sociologija nauke

Nauka pokreće društveni razvoj:
1.
ubrzava,
2.
usporava,
3. širi komunikacije

Naučnici:
a) Kako se postaje naučnik?
b) Broj naučnika
razvijenost društva
c) Komunikacije i dostupnost naučnog rada

Zadatak naučnika:
1. Čuvati se uticaja i uplitanja ideologije
2. Da se protivi zloupotrebi nauke (nuklearna
istraživanja, hemijski i biološki agensi,
genetski inžinjering)
3. Biti svestan pripadnosti društvu (određenoj
zajednici)
 Intelektualci
 Šta podrazumeva pojam intelektualac?
 Intelektualac - naučnik

Zadatak sociologa:
1. Postavljati granice (paradigmatske i
diskurzivne) da bi ih dostizali i prelazili
2. Širiti duh nauke u društvu



Naučna politika
Posreduje između društvenih uslova i naučne
delatnosti
Šta obuhvata naučna politika?
a) Podsticanje razvoja nauke
b) Izdvajanje finansijskih sredstava za razvoj
nauke
c) Stvaranje optimalnih uslova za razvoj nauke
d) Planiranje naučnog razvoja
e) Uvažavanje i korištenje naučnog znanja
f)
Institucije za brigu o razvoju nauke

Naučni potencijal
 Rezultat naučne politike
 Šta sadrži naučni potencijal?
1. Organizacija nauke
2. Postojeće naučno znanje
3. Metode naučnog istraživanja
4. Tehnike i veštine za primenu nauke
5. Nova naučna otkrića
6. Brzina usvajanja naučnih znanja
7. Univerziteti i naučni instituti

Društvo kao objektivno stanje
 Šta je zatečeno
 Šta se menja
 Dinamična i statična društva
 Društvena funkcija nauke (domaća i
međunarodna komunikacija)
 Ekonomski uslovi
 Razvijena ekonomija
 Društveni standard
 Izdvajanje iz budžeta za nauku

Veza nauke i ekonomije
 Nauka kao prioritet
 Tehnička razvijenost
 Tehnika i društvene promene
 Odnos prema tehnici
 Nauka stvara tehniku
 “domaća” i “uvezena” tehnika
 Tehnika proširuje nauku (opremljenost
instituta i naučnih centara)

 Socijalni







uslovi
Bogatstvo ili siromaštvo
Socijalna struktura
Radno i nezaposleno stanovništvo
Socijalne grupe, interesi, nauka
Živeti od nauke
Živeti za nauku
“odliv mozgova” (neokolonizacija putem
nauke, koliko nobelovaca su Amerikanci?)
Kulturni uslovi
 Tradicija
 Odnos prema znanju, nauci, obrazovanju
 Razvijena i otvorena kultura podstiče nauku
 Obrazovanje i nauka
 Politički uslovi
• Politički sistem, vlast, autonomija, nauka
• Političke borbe i krize
• Politika potiskuje nauku iz javnog prostora
