Transcript dosyayı indir

VAAZA
HAZIRLANIRKEN
YARARLANILACAK
KAYNAKLAR
Din Görevlilerine Uygulamalı Vaaz
Hazırlama Programı için
Prof. Dr. İsmail L. ÇAKAN
Plan
Besmele, Hamdele, Salvele
I.Vaaz ve Vâizlik
II.Vaazın Dindeki Yeri
III.Genel Bir Vaaz Planı
IV.Vaaz Hazırlamada Yararlanılacak Kaynaklar
A. Kur’an-ı Kerim ve Tefsir Kaynakları
B. Hadis, Siyer ve İslâm tarihi Kaynakları
C. Fıkıh, Kelâm, Tasavvuf v.b.Kaynaklar
D. Ansiklopediler ve Bilimsel Araştırmalar
E. Halk Kültürü ve Eğitimi İle İlgili Diğer Kaynaklar
F. Yayımlanmış hutbe ve vaaz Kitapları
I. Vaaz ve Vâizlik
Vaaz, ma'bed içi dînî hitâbetin hutbeden
sonraki ikinci çeşididir. Câmilerde veya toplu
ibâdet edilen yerlerde yetkili din adamları
tarafından ibâdet öncesi veya sonrasında
yapılan dînî konuşmalardır. Bu vasfıyla vaaz,
bir din telkini vasıtasıdır. Bir başka ifade ile
vaaz, hitâbet tekniği içinde cemaate öğüt
vermektir.
 Vâizlik, câmilerde ve topluca ibâdet edilen
yerlerde cemaatı dinî konularda ibâdet
öncesinde veya sonrasında haftanın belli
günlerinde kürsüden aydınlatma görevidir.

II.Vaazın Dindeki Yeri

Vaaz, Kur'ân-ı Kerîm'de m e v ' i z a olarak
geçmektedir. Mev'iza, nasihat ve öğüt
anlamlarına gelir. Mev'iza aynı zamanda
Kur'ân-ı Kerîm'in bir sıfatıdır. Şöyle buyurulur:

ْ ٌ َ ْ َ َ ً ُ َ َّ ٌ َ َ َ َ
َ‫نن‬
َّ
ُ
َّ ‫اس وهدى ومو ِعظة ِللم َّت ِِق‬
ِ ‫هذا بيان ِللن‬
" Bu Kur'an, insanlara bir açıklama,
Allah'tan korkanlara bir yol gösterme ve
öğüttür."[1]
[1]. Âl-i İmrân sûresi(3), 138
Vaazın Dindeki Yeri
Kur'ân-ı Kerim, bir çok âyet-i kerimede
öğüt olarak vasıflandırılmaktadır.
Vaazın dindeki yerini anlatmak için
bu yeter.
َ ُ ْ
َ َْْ َ َ ْ ْ َ َ
َ‫ظة ْال َح َسن َّة‬
َ
ِ َّ ‫ادع ِإلى س ِب ِيل رِبك ِبال ِحكم ِة واْلو ِع‬
ِ
" İnsanları rabbinin yoluna hikmet ve
mev'iza -i hasene (güzel öğüt) ile
davet et.."[1] âyeti de vaazın temel
vasfının ne olması gerektiğini
bildirmektedir: Mev'iza-i hasene...
[1]. Nahl sûresi(16), 125
Vaazın Dindeki Yeri

Bu demektir ki önce bize Allah, Kur'an-ı
Kerim
vasıtasıyla
vaaz
ediyor,
öğüt
veriyor.
َ
ُ
َ ُ َّ
ُ
َ‫َيعظك َّْم ل َعلك َّْم َتذ َّك ُرو َّن‬
ِ
Dolayısıyla vaaz, sünnetullah'tır.
Sonra da Peygamber Efendimiz beşîr ve nezîr
olarak Kur’an ve sünnetiyle evrensel planda
öğütler vermiş, rehberlik etmiştir.
Vaazın Dindeki Yeri
• Asırlar boyu uygulama da va’z u nasihat,
irşat ve davet çizgisinde sürdürülmüştür.
• Kur'an hidâyet kitabıdır. Vaaz da hidâyet
hitâbı olmalıdır.
• Vaaz, halkı din konusunda, daha doğru bir
ifade ile din yönünden aydınlatmaktır.
Bu sebeple vaazın değişmeyen mevzuu
İslâm'dır.
III. Vaaz Planı
Genel anlamda bir vaaz planı şöyle düşünülebilir:
1. Konunun gereği
2. Konunun dinî dayanakları
3. Konunun ağırlıklı şekilde işlenecek yönü
4. Konu etrafında belirtilmiş farklı görüş ve
anlayışların değerlendirilmesi.
5. Muhtemel sorular ve cevapları.
6. Cemaatın konu hakkında sahip olması gereken
asgarî düşünce, anlayış ve uygulama
7.Konunun önemli noktalarından oluşan bir özet ve
bir-iki cümlelik dua
IV. Vaaz Hazırlamada
Yararlanılacak Kaynaklar

Vaaza hazırlık safhasında yararlanılacak kaynaklar
şöylece gruplandırılabilir:
I.Kur’an, meal ve tefsir kitapları,
II. Nadis kaynakları ve şerhleri
III. Fıkıh, kelam, tasavvuf, Ahlak kaynakları;
IV. Tarih,Siyer ve Menakıp Kitapları
V. Genel Kültür Kitapları (şiir, fıkra, ata sözleri
hikemiyât)
VI.Ansiklopediler ve bilimsel araştırmalar
VII.Yayımlanmış Hutbe ve vaaz kitapları
Kur’an, Meal ve Tefsir Kaynakları
Yukarıda gruplandırdığımz kaynakları şimdi sırasıyla
müzâkere edelim.
I. Kur’an-ı Kerîm, Meal ve Tefsir Kaynakları:
A. Kur’an Mu’cemi ve âyetlerin tespiti
1.el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzı’l- Kur’anı’ıKerîm’den konu ile ilgili ayetlerin tespit ve seçimi
2.Seçilen âyetlerin okunaklı bir yazı ile harekeli
olarak, sûre adı, sıra numarası ve âyetnumarası ile
birlikte yazımı
Kur’an, Meal ve Tefsir Kaynakları
B. Seçilen âyetlerin meallendirilmesi
1. Âyetleri önce kendimiz meâllendirip yazmalıyız.
2. Elimizde mevcut uzmanlarınca (tefsirciler)
tarafından hazırlanmış meallerle karşılaştırıp nihâî
meali kaydetmeliyiz.
C. En az bir rivayet ve bir dirayet tefsirinden âyetlerin
yorumu okunup notlar alınmalı
Rivâyet: Taberi, İbn Kesir ve Kurtubî
Dirâyet: Tefsir-i kebîr, Elmalılı, Şevkânî, Nesefî
Kur’an, Meal ve Tefsir
Kaynakları
D. Seyyid Kutup, Mevdûdi, Şifa Tefsiri,
Kur’an Yolu gibi modern tefsirlerden de
âyetlerin yorumu okunmalı. (Hülâsatü’lbeyan ve Ruhu’l-beyân gibi tefsirlere de
müracaat edilebilir.)
Hadis Kaynakları ve Şerhleri
İslâmda tebliğin sünnet verilerinden uzak
kalması mümkün değildir. Çünkü onun
"tebliğ" olmasının ana şartı budur. Ancak
bu kaynağın usulüne uygun yani doğru ve
sağlıklı olarak kullanılması her şeyden
önceliklidir. Çünkü doğru bir kaynağın
yanlış kullanılması, o kaynağın hiç
kullanılmamasından daha büyük sıkıntılara
vesile olabilir.
Hadis Kaynakları ve Şerhleri

Sevgili Peygamberimiz mübelliğ,
muallim ve müzekkirdir. Ashâb-ı kirâm,
Hz. Peygamber'in irşat ve sohbetleriyle
yetişmiş ve olgunlaşmışlardır. Bu tarihî
bir gerçektir.
Hadis Kaynakları ve Şerhleri

Peygamberimiz'in öneri, tesbit, teşvik, uyarı
ve tehdidlerini bizlere ulaştıran metinler,
çoğunlukla Hadîs kitaplarımızdadır. Böyle
olunca, günün müslümanlarına Dînî Hitâbet
alanında hizmet verecek olanların sünnet
kaynaklarına, özellikle Hadîs kitaplarına
başvurmadan bu hizmeti başarı ile
sürdürmelerinin mümkün olmadığı
kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Hadis Kaynakları ve Şerhleri
Etkisi denenmiş ve kesinleşmiş olan sünnete
ait bilgi ve belgeler, hiç şüphesiz İslâm
dâveti, eğitim-öğretimi ve tebliğiyle
meşgul olanların sürekli olarak
başvurmaları gerekli belgelerdir
Hadis Kaynakları ve Şerhleri
Sünnet;
kalp ve gönülleri yumuşatacak,
gayret ve himmetleri canlandıracak, gâfilleri
uyaracak,
etkili delillere,
özlü sözlere,
ibret dolu misallere,
eğitici kıssalara ve
engin hikmetlere sahiptir.
Hadis Kaynakları ve Şerhleri
Hadîsten
delil
getirilirken
güvenilir
kaynaklara baş vurmak; dâveti zayıf ve
uydurma sözlerden arındırmak gerekir.
 Bazı sözlerin Hadîs diye meşhur olması,
dillerde dolaşması hatta bazı kitaplara
geçmiş
olması
asla
dâvetçiyi
aldatmamalıdır.

Hadis Kaynakları ve Şerhleri
• Bu
sorumluluğun
gereğini
yerine
getirebilmek
için,
öncelikle
Hadîs
kaynakları hakkında sağlıklı ve yeterli
bir bilgiye sahip olmak lâzımdır. Sonra
da her Hadîsin sıhhat derecesini tespite
yarayan ölçüleri bilmek gerekmektedir.
En azından bu konularda kendisinden
güvenle
faydalanılabilecek
eserler
tanınmalıdır.
Bir zaafımız

Hatip ve vâizlerin genellikle, güvenilir bir senedi olup
olmadığına bakmaksızın, halka câzip geleceğini
düşündükleri sözleri kullanma eğiliminde oldukları
bilinmektedir. İtiraf etmek gerekir ki bu tür bir eğilim,
bu mesleğin en büyük zaafı ve zararı çok yaygın olan
yönüdür. Halkımızın ifadesiyle "ipe sapa gelmez",
cinsten garip sözleri, hiç bir sıhhat kaygısı taşımadan
bol bol kullanmak, hatip ve vaizleri halk nezdinde
meşhur etse de Hak nezdinde büyük sorumluluk
içinde bırakacağı açıktır. Çünkü bu, kendi görevlileri
eliyle dinin, dînî bilincin ve dînî yaşayışın
yozlaştırılması demektir
Bir zaafımız

Öte yandan toplumda nasıl haram para
helâl parayı defederse, asılsız ve
uydurma sözler de sahih ve güvenilir
sünnet bilgilerinin yer etmesine mâni
olur. Birtakım ölçüsüzlüklerin din adına
kafa ve gönüllerde yerleşmesine vesile
olur. Bir yerleşti mi bunların bir daha
sökülüp atılması ise son derece zorlaşır,
hatta imkansız hale gelir.
Sahih hadislerle yetinmek


Hitâbet ve dâvet hizmetlerine
yetecek kadar sahih-hasen hadis
vardır.
Zayıf hadislerin kullanılmasında
son
derece
dikkatli
olmak
gerekir.
Sahih hadislerle yetinmek
Terğîb ve terhîb (teşvik ve tehdid) için ya
da amellerin faziletleri gibi konularda zayıf
hadis kullanımına müsamaha gösterilmiştir
diye, bunca sahih ve hasen hadisler
varken sürekli zayıf hadîs kaynaklarından
yararlanmaya kalkmak, hatip ve vaizlerin
sahip olması gereken dînî ve meslekî
sorumluluk
bilinci,
olgunluğu
ve
uygulamasıyla asla bağdaşmaz.
Sahih hadislerle yetinmek
Sahih Hadîsler bile belli bir seçime
tâbi tutularak kullanılacaktır. Bu
aslâ bir sansür uygulaması değil,
hitâbet ve irşat mesleğinin hizmet
önceliklerine sahip çıkılması
demektir.
Sahih hadis kaynakları



Hadîs kitaplarının ilk sırasında hiç kuşkusuz,
Sahihân veya Sahihayn diye bilinen Buhârî ve
Müslim'in el-Cami'ü's-sahih[1] adını taşıyan
eserleri yer alır.
Bu iki Hadîs kitabı asırlardır müslümanlar
tarafından sünnet konusunda büyük bir güven
ve itimatla başvuru kaynağı olarak kullanılmıştır.
[1]. Bu iki eser hakkında geniş bilgi için bk. İ.L. Çakan, Hadis Edebiyâtı, s.54-69 (4. baskı); M.Y.Kandemir, "elCâmiü's-sahih", DİA, VII, 114-129
Sahih hadis kaynakları
İşleri Başkanlığınca Sahih-i Buhârî
Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi adıyla,
kılavuzuyla birlikte on üç cilt halinde
yayınlanmış olan tercüme ve şerh,
Buhârî'den seçilmiş 2189 Hadîsi ihtiva
etmektedir. Bu şerh, -dikkatlice okunup
anlaşılması halinde- hatip ve vâizlerimiz için
doyurucu bilgiler hazinesi durumundadır
► Diyanet
Sahih hadis kaynakları
 Müslim'in Sahih'i merhum Ahmet Davudoğlu
tarafından hem tercüme hem de şerh edilmiştir.
Davudoğlu'nun tercüme ve şerhi, hem Hadîs
kitabı özelliklerini yansıtması hem de anlaşılır
ve doyurucu açıklamalar ihtiva etmesi
dolayısıyla Hitâbet ve vaaz hizmetlerinde tercih
edilmelidir.
 Bu tercüme ve şerh için yayınevinin hazırlattığı
fihrist cildinin ne yazık ki hiç bir kolaylaştırıcı
özelliği bulunmamaktadır. Necdet Arman
tarafından
hazırlanmış olan
"Çok Yönlü
Fihrist" ten yararlanmak gerekmektedir.
Hadis kaynakları
 Sünen-i erbaa diye tanınan, Ebû Dâvûd,
Tirmizî, Nesâî ve İbni Mâce'ye ait dört Hadîs
kitabı hem aslî şekilleriyle hem de tercüme
ve şerhleriyle (Arapça-Türkçe)
yayınlanmıştır. Bunlara İmam Mâlik'in
Muvatta'ını ve Dârimî'nin Sünen'ini de ilave
edebiliriz.[1]
[1]. Bu ve benzeri hadis kaynaklarını ve bunların muteber şerhlerini geniş bir şekilde
tanımak isteyenler, "Hadis Edebiyatı" adlı kitabımıza müracaat etmelidirler.
Hadis kaynakları

Şah Veliyyullah ed-Dihlevî‘ye göre itibar ve
güvenilirlik bakımından Hadîs kitaplarının bir
ve ikinci tabakalarını teşkil eden ve her
birinin Türkçe’ye tercümeleri bulunan bu
temel Hadîs kaynakları,ülkemizde yürütülecek
vaaz ve irşad faaliyetleri ve diğer din
hizmetleri için yeterli ve güvenilir eserlerdir.
Vaaz Hazırlamada kullanılmış ve
kullanılabilir Hadis kaynakları
 A. el-CÂMİ'Ü'S-SAĞÎR
 B. TEYSÎRÜ'L-VÜSÛL
 C. et-TERĞÎB VE'T-TERHÎB
 D. RİYÂZÜ'S-SÂLİHÎN
 E. MİŞKÂTÜ'L-MESÂBÎH
 F. et-TÂCÜ'L-CÂMİ'
Özet
Teysîru'l-vusul, ve Mişkât, konuları alfabetik olarak ihtivâ
ettikleri için,
et-Tac ilk iki kısmı fıkıh kitapları tertibi içinde olduğundan;
et-Tergîb ve't-terhib işlediği her konunun önce teşvik
sonra korkutma yönlerine dair hadîsler içerdiği için;
el-Câmiu's-sağîr ilk kelimelerine göre alfabetik olarak
hadîsleri sıralaması itibariyle ve
Riyâzu's-sâlihin de konuları âyetler ve hadîslerle işlediği
için hitâbet ve irşat hizmetlerinde büyük kolaylıklar
sağlayan özelliklere sahiptir.
Dînî Hitâbette en azından bu kitaplardan bir veya bir kaç
tanesine baş vurmak gerekir.
Vaaz Hazırlamada kullanılabilecek Hadis
kaynakları




A. el-EDEBÜ'L-MÜFRED
B. MESÂBÎHÜ'S-SÜNNE
C. CÂMİÜ'L-USÛL Lİ EHÂDÎSİ'R-RESÛL
D. el-EZKÂR
El Altında bulunması gerekli iki kitap
Hadis Diye Dillerde Dolaşan Ve
Hadis Diye Uydurulmuş
Sözlerle İlgili Kitaplar:
A. KEŞFÜ'L-HAFÂ
B. el-MEVZÛÂTÜ'L-KÜBRÂ
Netice
Buraya kadar tanıttığımız hadîs kitapları,
her hatip ve vâizin asgarî düzeyde sahip
olması ve kullanması gerekli eserlerdir.
 Aynı nitelikleri taşıyan daha bir çok hadîs
kitabı bulunmaktadır. Bunların her birini
güvenle kullanabilmek için hadîs, sünnet ve
hadîs kaynakları hakkında yeterli bilgi ve
kullanım pratiğine sahip olmak şarttır.
 Başarı, hadîs kaynaklarından yararlanma
oranına bağlıdır.

III. Fıkıh, Kelam, Tasavvuf
kaynakları





Vaazın muhataplarına göre (mezhebi açıdan)
4 mezhebin fıkhıyla ilgili bir fıkıh kitabı tercih
edilmeli
İlmihal kitapları da ihmal edilmemeli
Hüccetüllahı’l-bâliğa gibi hikmet-i teşri ile ilgili
kitaplar görülmeli
Ehl-i sünnet akaidi ile ilgili esereler
Zühd ü takva ve ahlak kaynakları (İhyâ,
Kimyay-ıSaadet, Mesnevi v.b.)
IV. Tarih-Siyer ve Menâkıp Kitapları
İslâm Tarihi (M.Asım Köksal)
 İslâm Peygamberi (M. Hamidullah)
 Zâdü’l-me’âd
 Şifay-ı şerif
 Siret Ansiklopedisi
 Hayatü’s-sahâbe

Son söz: Üç Kitaplık Bir Anı
İmam-Hatip'te öğrenci olduğum yıllarda bir
hocam
 "Elmalı'nın tefsiri,
 A.Naim ve K. Miras'ın Tecrid Terceme ve şerhi
 Âkif'in Safahat'ı
benim kütüphanem olarak yeter" demişti.
O zaman hayretle karşıladığım bu söz, pek az
şeye razı olmak gibi gözükmüştü bana. Ancak
günümüzde bu üç eseri okuyup anlayan
kimsenin yeterli din kültürü almış olacağı
kanaatine ben de sahip bulunmaktayım.
Selam
Sabırla dinlediğiniz için
teşekkür eder, üstün
başarılar dilerim.
Ve’s-selâmü aleyküm