Transcript dosyayı indir

VAAZA HAZIRLIK
VE
VAAZ HAZIRLAMA
Prof. Dr. İsmail L. ÇAKAN
Plan
Besmele, Hamdele, Salvele
I.Vaaz ve Vâizlik
II.Vaaz hazırlama
III.Genel Bir Vaaz Planı
IV.Vaaz Hazırlamada Yararlanılacak
Kaynaklar
Giriş
Muhterem meslektaşlarım,
Sizlerle
birlikte
olmanın,
yürütmekte
olduğunuz hizmet ile ilgili sizlerle fikir alışverişinde bulunmanın tatlı heyecanını
yaşamaktayım.
Bana ayrılan süreyi dikkate alarak –
müsaadenizle- doğrudan konuya girmek
istiyorum.
Söze Mehmet Akif merhumun bir tespiti ile
başlayacağım.
Bir tespit
• Merhum Âkif, 1910 yılında yazdığı
Hasbihal başlıklı yazısında
• “Câmiler efkâr-ı milleti tenvir için ne
müsâit yerlerdir” tespitini yapar. Ancak,
• “Mânidâr bir hutbe irâd edecek hatip”
• “Ağzı düzgün hâfızlar” ve
• “Milletin mâzisini, hâlini bilen ve
cemaati istikbâle hazırlayan vâizler”
arar.
Şartlar ve ihtiyaç
Bu tespitten tam bir asır sonra bugün,
kültürlerarası
mücadelenin
küresel
boyutlara ulaştığı gerçeği, ve
gelişen
elektronik
ve
teknolojik
propaganda şartları dikkate alınınca,
câmi hizmetlerinden ve özellikle vaazlardan
yararlanma ihtiyacının ne ölçüde artmış
(ve de zorlaşmış) olduğu anlaşılacaktır.
Şimdi artık konuya girebiliriz.
I. Vaaz,Vâizlik ve Vâiz

Vaaz, ma'bed içi dînî hitâbetin hutbeden
sonraki ikinci çeşididir. Câmilerde veya
toplu ibâdet edilen yerlerde yetkili din
adamları tarafından ibâdet öncesi veya
sonrasında yapılan dînî konuşmalara vaaz
diyoruz. Bu vasfıyla vaaz, hitâbet tekniği
içinde cemaate İslam hakkında bilgi ve
öğüt vermektir.
Vâizlik

Vâizlik, câmilerde ve topluca ibâdet edilen
yerlerde cemaati dinî konularda ibâdet
öncesinde veya sonrasında haftanın belli
günlerinde kürsüden aydınlatma görevidir.
Vâiz
a. Vâiz, mürşid-i umûmidir. Bu sebeple şeyhu’levrad değil, şeyhu’l-irşad olmalıdır.
b. Muhakkik ve mudakkik olmalıdır ki sathilikten,
etkisizlikten uzak kalabilsin ve dinin esasları
arasındaki ahengi koruyup yansıtabilsin.
Çünkü vâiz, toplumun, İslâm’ı kavrayışından ve
yaşayışından sorumluluk üstenmiş kişidir.
II.Vaaz


Vaaz, Kur'ân-ı Kerîm'de m e v ' i z a olarak
geçmektedir.
Mev'iza aynı zamanda Kur'ân-ı Kerîm'in bir
sıfatıdır. Şöyle buyurulur:

ْ ٌ َ ْ َ َ ً ُ َ َّ ٌ َ َ َ َ
َ‫نن‬
َّ
ُ
َّ ‫اس وهدى ومو ِعظة ِللم َّت ِِق‬
ِ ‫هذا بيان ِللن‬
" Bu Kur'an, insanlara bir açıklama,
Allah'tan korkanlara bir yol gösterme ve
öğüttür."[1]
[1]. Âl-i İmrân sûresi(3), 138
Vaaz
َ‫ْ ُ َ َ يل َ ب َك ب ْالح ْك َمة َو ْاْلَ ْوع َظ َّة ْال َح ََن َّة‬
ِ
ِ ِ
ِ ِ ِ ِ‫ادع ِإلى س ِب ِ ر‬
"İnsanları rabbinin yoluna hikmet ve
mev'iza -i hasene (güzel öğüt) ile davet et.."[1]
âyeti de vaazın temel vasfının ne olması
gerektiğini bildirmektedir:
“Mev'iza-i hasene”...
[1]. Nahl sûresi(16), 125
Vaaz
Allah, Kur'an-ı Kerim َ vasıtasıyla
َُّ َ َ ُ َّ َ َ ُ ُ vaaz
َ
ediyor, öğüt veriyor. ‫ن‬
ْ ‫ي ِعظكمْ لعلكمْ تذكرو‬
Dolayısıyla vaaz, sünnetullah'tır.
Sonra da Peygamber Efendimiz beşîr
ve nezîr olarak sünnet-i seniyyesiyle
evrensel planda öğütler vermiş,
rehberlik etmiştir.
Ulema ve görevliler vaaz hizmetini
asırlar boyu sürdüre gelmişlerdir.
Vaazın Konusu
Vaaz, halkı din konusunda,
daha doğru bir ifade ile
din yönünden aydınlatmaktır.
Bu sebeple
vaazın değişmeyen konusu
İslâm'dır.
Vaazda Amaç
Vaazda amaç;hakikatin beyânı ve ahlâk-ı
fâzılanın iktisâbıdır.
Bu amaca ulaşabilmek için
bilinçli olarak baş vurulacak düzenli, makul ve
en kısa yolu günümüz şartlarında
yakalayabilmek, gerçekten büyük bir dikkat
ve birikim istemektedir.
Usûle uygunluk
Vaazın “mev’iza-i hasene” niteliğini
kazanması; konunun tespiti,
hazırlanışı, ve sunuşu
aşamalarında usûle uygun
davranmakla yakından ilgilidir.
Zira
Usülsüzlük vusülsüzlüğe sebeptir.
Vaaz Hazırlamada İki
Yöntem
Genellikle konuların işlenmesinde iki yöntem takip
edilir:
a. Konu âyet ve hadislerle genel anlamda ortaya
konulduktan sonra giderek detaylara inilir. Buna
icmal'den sonra tafsil, analiz veya tahlil denir.
b. Önce konunun bir bölümü ele alınıp bu parçadan
hareketle neticede genel hükme ve çerçeveye
işâret edilir. Buna da tafsil'den sonra icmal,
sentez veya terkîb denir.
Hazırlık aşamasının merkezi
Vaazın hazırlanmasında bu iki usûlden hangisi
benimsenirse benimsensin, hazırlık safhasının
merkezini,
seçilmiş olan konuya ait âyet ve hadislerin
dikkatli bir araştırma ile mümkün olduğu
kadar bütünüyle tespit ve
değerlendirilmesi
teşkil eder
Vaaz hazırlarken
a. Bir şeyler bildiğini zannedenlerin, daha
çok şeyler öğrenmek ihtiyacında olduklarını
anlayacakları
b. Bazı şeyleri bilmediklerini kabul edenlerin
de muhtaç oldukları bilgileri bulabilecekleri
bir kapsam ve doyuruculuk esas alınmalıdır.
III. Vaaz Planı
Genel anlamda bir vaaz planı şöyle düşünülebilir:
1. Konunun gereği
2. Konunun dinî dayanakları
3. Konunun ağırlıklı şekilde işlenecek yönü
4. Konu etrafında belirtilmiş farklı görüş ve
anlayışların değerlendirilmesi.
5. Muhtemel sorulara cevaplar.
6. Cemaatın konu hakkında sahip olması gereken
asgarî düşünce, anlayış ve uygulama
7.Konunun önemli noktalarından oluşan bir özet ve
bir-iki cümlelik dua
IV. Vaaz Hazırlamada
Yararlanılacak Kaynaklar

Vaaza hazırlık safhasında yararlanılacak kaynaklar
şöylece gruplandırılabilir:
I. Kur’an, meal ve tefsir kitapları,
II. Hadis kaynakları ve şerhleri
III. Fıkıh, kelam, tasavvuf, Ahlak kaynakları;
IV. Tarih,Siyer ve Menakıp Kitapları
V. Genel Kültür Kitapları (şiir, fıkra, ata sözleri )
VI. Ansiklopediler ve bilimsel araştırmalar
VII. Bu kaynaklarla ilgili CD’ler ve Siteler
VIII.Yayımlanmış Hutbe ve vaaz kitapları
Kur’an, Meal ve Tefsirler
Yukarıda gruplandırdığımz kaynakları şimdi sırasıyla
müzâkere edelim.
I. Kur’an-ı Kerîm, Meal ve Tefsir Kaynakları:
A. Kur’an Mu’cemi ve âyetlerin tespiti
1. Kur’an mu’cemi’nden (el-Mu’cemü’l-müfehres li
elfâzı’l-Kur’ânı’l-kerîm) konu ile ilgili ayetlerin tespit
ve seçimi
2.Seçilen âyetlerin okunaklı bir yazı ile harekeli
olarak, sûre adı, sıra numarası ve âyet numarası ile
birlikte yazımı
Kur’an, Meal ve Tefsir Kaynakları
B. Seçilen âyetlerin meallendirilmesi
1. Âyetleri önce kendimiz meâllendirip
yazmalıyız.
2. Elimizde mevcut uzmanlarınca (tefsirciler)
tarafından hazırlanmış meallerle karşılaştırıp nihâî
meali kaydetmeliyiz.
C. Bir-iki rivayet ve dirayet tefsirinden âyetlerin
yorumu okunup notlar alınmalı
Hadis Kitapları ve Şerhleri

Peygamberimiz'in öneri, tesbit, teşvik,
uyarı ve tehdidlerini bizlere ulaştıran
metinler, çoğunlukla Hadîs
kitaplarımızdadır.
Bu sebeple
Hadis Kitapları ve Şerhleri
Vaaz ve irşadın Sünnet verilerinden uzak
kalması mümkün değildir. Çünkü onun
"tebliğ ve irşat" olmasının ana şartı
budur. Ancak hadis kaynaklarının
usûlüne uygun yani doğru ve sağlıklı
olarak
kullanılması
her
şeyden
önceliklidir.
Hadis Kitapları ve Şerhleri
 Hadîsten
delil
getirilirken
güvenilir
kaynaklara baş vurmak; dâveti zayıf ve
uydurma sözlerden arındırmak gerekir.
 Bazı
sözlerin Hadîs diye meşhur olması,
dillerde dolaşması hatta bazı kitaplara
geçmiş olması asla vâiz ve dâvetçiyi
aldatmamalıdır.
Bir zaafımız

Hatip ve vâizlerin genellikle, güvenilir
bir senedi olup olmadığına bakmaksızın,
halka câzip geleceğini düşündükleri
sözleri kullanma eğiliminde oldukları
bilinmektedir. İtiraf etmek gerekir ki bu
tür bir eğilim, bu mesleğin en büyük
zaafı ve zararı çok yaygın olan yönüdür.
Büyük sorumluluk
 Halkımızın
ifadesiyle "ipe sapa gelmez",
cinsten garip sözleri, hiç bir sıhhat kaygısı
taşımadan bol bol kullanmak, vâizleri halk
nezdinde meşhur etse de Hak nezdinde
büyük sorumluluk içinde bırakacağı açıktır.
Çünkü bu, kendi görevlileri eliyle dinin, dînî
bilincin ve dînî yaşayışın yozlaştırılması
demektir
Sahih-hasen hadislerle yetinmek


Vaaz
ve
irşat
hizmetlerine
yetecek kadar sahih-hasen hadis
vardır.
Zayıf hadislerin kullanılmasında
son
derece
dikkatli
olmak
gerekir.
Sahih-hasen hadislerle yetinmek
Sahih Hadîsler bile belli bir seçime
tâbi tutularak kullanılacaktır. Bu
aslâ bir sansür uygulaması değil,
vaaz ve irşat mesleğinin hizmet
önceliklerine sahip çıkılması
demektir.
Vaaz Hazırlamada kullanılmış ve
kullanılabilir Hadis kaynakları
 A. TEYSÎRÜ'L-VÜSÛL
 B. et-TERĞÎB VE'T-TERHÎB
 C. RİYÂZÜ'S-SÂLİHÎN
 D. MİŞKÂTÜ'L-MESÂBÎH
 E. et-TÂCÜ'L-CÂMİ'
Özellikleri
Teysîru'l-vusul, ve Mişkât, konuları alfabetik
olarak ihtivâ ettikleri için,
et-Tac ilk iki kısmı fıkıh kitapları tertibi içinde
olduğundan;
et-Tergîb ve't-terhib işlediği her konunun önce
teşvik sonra korkutma yönlerine dair hadîsler
içerdiği için;
Riyâzu's-sâlihin de konuları âyetler ve hadîslerle
işlediği için hitâbet ve irşat hizmetlerinde
büyük
kolaylıklar
sağlayan
özelliklere
sahiptir.
El Altında bulunması gerekli iki kitap
Hadis Diye Dillerde Dolaşan Ve
Hadis Diye Uydurulmuş
Sözlerle İlgili Kitaplar:
A. KEŞFÜ'L-HAFÂ
B. el-MEVZÛÂTÜ'L-KÜBRÂ
Son söz: Üç Kitaplık Bir Anı
İmam-Hatip'te öğrenci olduğum yıllarda bir
hocam, "Elmalı'nın tefsiri, A.Naim ve Kâmil
Miras'ın Tecrid Terceme ve şerhi bir de Âkif'in
Safahat'ı benim kütüphanem olarak yeter"
demişti.
O zaman hayretle karşıladığım bu söz, pek az
şeye razı olmak gibi gözükmüştü bana. Ancak
günümüzde bu üç eseri okuyup anlayan
kimsenin yeterli din kültürü ve coşkusu
kazanmış ve dinlenebilir vaazlar hazırlayıp
sunabileceği kanaatine ben de sahip
bulunmaktayım.
Selam
Sabırla dinlediğiniz için
teşekkür eder, üstün
başarılar dilerim.
Ve’s-selâmü aleyküm