Transcript نقشه توپوگرافی

‫باسمه تعالی‬
‫رسم نقشه‬
‫تهیه کننده ‪ :‬ناصر مستقیمی‬
‫شهرستان نایین ‪ -‬استان اصفهان‬
‫فهرست‬
‫تعریف نقشه‬
‫یافتن نقاط روی نقشه‬
‫طول وعرض جغرافیایی‬
‫زمان‬
‫مقیاس وانواع آن‬
‫تمرین‬
‫سیستم تصویر‬
‫عالئم قراردادی ورنگ در نقشه‬
‫منحنی های میزان‬
‫فهرست‬
‫نقشه خوانی‬
‫تعیین ارتفاع نقاط‬
‫محاسبه شیب متوسط بین دو نقطه‬
‫رسم نیمرخ توپوگرافی‬
‫تهیه نقشه زمین شناس ی‬
‫الیه ها در نفشه های توپوگرافی‬
‫چین ها در نقشه های زمین شناس ی‬
‫گسلها در نقشه های زمین شناس ی‬
‫تصاویر نقشه های توپوگرافی وزمین شناس ی‬
‫مسائل وسئواالت‬
‫تعریف نقشه‬
‫نقشه‪ ،‬تصوير قائم يا عمودي پديده‌هاي سطح زمین بر روی صفحة افقی است كه‬
‫در آن پديده‌های سطح زمین به طور يكسان و با يك نسبت مشخص كوچك شده‌اند‪.‬‬
‫به عبارت ديگر نقشه وسيله‌ای است که پديده‌هاي مرئي يا نامرئي سطح زمین را با‬
‫دقت هندس ی در يک مقياس كوچك‌تر نسبت به سطح زمین نمايش مي‌دهد‪ .‬پديده‌هاي‬
‫مرئی مانند پستی و بلندی‌ها‪ ،‬پوشش گياهي‪ ،‬شهرها‪ ،‬جاده‌ها و غیره و پديده‌هاي‬
‫نامرئی مانند منحنی‌های میزان و اسامی مناطق‪ .‬در اين تعاريف چند نكته وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬نوع تصوير (قائم بودن تصوير)‬
‫‪ -2‬يكسان بودن نسبت كوچک شدن پديده‌ها (مقياس)‬
‫‪ -3‬دقت هندس ی (مختصات نقشه)‬
‫يافتن نقاط در روي زمین‬
‫از آنجا كه كره ي زمين مي چرخد‪ ،‬دو نقطه اي را كه در‬
‫باال و پايين‪،‬زمين حول آن مي چرخد‪ ،‬مي توان نقاط‬
‫مبدأ در نظر گرفت‪ .‬به اين دو نقطه‪ ،‬قطب هاي‬
‫جغرافيايي مي گويند‪ .‬در نيم راه اين دو نقطه هم خطي‬
‫فرض ي به نام استوا در نظر گرفته مي شود كه زمين را‬
‫به دو نيم كره ي شمالي وجنوبي تقسيم مي كند‪.‬‬
‫مدارات ونصف النهارات‬
‫نمایش زاویه طول وعرض جغرافیایی‬
‫زمان‬
‫اگر خورشید را مبنای تعیین زمان حساب کنیم‪ ،‬ظهر‪ ،‬هنگامی است که خورشید‬
‫به باالترین نقطه مسیر خود در آسمان می رسد‪ .‬ظهر هر محل‪ ،‬ویژه همان محل‬
‫است‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬برای جلوگیری از بروز مشکالت مربوط به تعیین زمان‪ ،‬سطح‬
‫کره زمین را به ‪ 24‬منطقه تقسیم کرده اند و برای هر منطقه‪ ،‬ساعت استاندارد در نظر‬
‫گرفته شده است‪.‬گر محیط زمین‪ ،‬یعنی ‪ 360‬درجه را بر ‪ 24‬ساعت تقسیم کنیم‪،‬‬
‫مشاهده می کنیم که زمین در هر ساعت‪ ،‬معادل ‪ 15‬درجه می چرخد‪ .‬پس ‪ ،‬هر قسمت‬
‫از مناطق ‪ 24‬گانه ی زمانی‪ ،‬معادل ‪ 15‬درجه است و زمان در هر منطقه ‪ ،‬یک ساعت با‬
‫منطقه دیگر اختالف دارد و چون جهت چرخش زمین از غرب به شرق است‪ ،‬مناطق‬
‫شرقی از نظر زمانی‪ ،‬جلوتر از مناطق غربی هستند‪.‬‬
‫زمان‬
‫نقشه هاي توپوگرافي‬
‫نقشه هايي كه در علوم زمین كاربرد فراوان دارند‪ ،‬دو نوعند‪:‬‬
‫نقشه هاي توپوگرافي و نقشه هاي زمین شناس ي‪.‬‬
‫خصوصيات نقشه هاي توپوگرافي و فرق آنها با نقشه هاي‬
‫جغرافيايي در اين است كه روي چنین نقشه هايي‪ ،‬پستي ها و‬
‫بلندي هاي روي زمین مشخص شده است‪ .‬البته عوارض طبيعي‬
‫چون رودها‪ ،‬درياچه ها و حتي جاده ها و ساختمان ها را نیز گاهي‬
‫متناسب با احتياج‪ ،‬در روي اين نقشه ها مشخص مي كنند‪.‬‬
‫مقياس‬
‫مقياس هر نقشه عبارت از نسبت فاصله ي‬
‫دو نقطه در روي نقشه به فاصله ي افقي‬
‫همان دو نقطه در روي زمین است‪ .‬مقياس‬
‫ً‬
‫نقشه ها را معموال به صورت كسري يا‬
‫ترسيمي نشان مي دهند‪.‬‬
‫مقیاس کسری‬
‫این مقیاس به صورت یک کسر نشان داده می شود‪ .‬اگر چه این‬
‫ً‬
‫مقیاس به نام مقیاس کسری معروف شده اما معموال به شکل‬
‫ً‬
‫یک نسبت نوشته می شود‪ .‬مثال نمایش کسری ‪ ۱ :۱۰۰۰۰۰‬را می‬
‫توان به این صورت نوشت‪ .‬اگر طول و عرض نقشه در عدد‬
‫‪ ۱۰۰۰۰۰‬ضرب شود اندازه های واقعی آن به دست می آید‪ .‬در این‬
‫نقشه‪ ،‬یک سانتیمتر از نقشه برابر ‪ ۱۰۰۰۰۰‬سانتیمتر بر روی زمين یا‬
‫‪ ۱۰۰۰‬متر یا یک کیلومتر است‪.‬‬
‫مقیاس خطی یا ترسیمی‬
‫عبارت است از خطی که به تقسیمات مساوی افراز شده و هر‬
‫قسمت آن طول معینی از نقشه را در روی نقشه نشان می‌دهد‪.‬از‬
‫مزایای مقیاس خطی این است که اگر نقشه در اثر عوامل جوی‬
‫تغییر بعد داد مقیاس خطی هم تغییر بعد می‌دهد واندازه گیری با‬
‫این مقیاس روی نقشه با مقدار افقی آن در زمین مطابقت می‬
‫نماید‪.‬‬
‫تمرین‬
‫اگر ‪ ۴‬سانتیمتر از نقشه ای‪ ۴۰۰ ،‬متر در روی زمين را نشان دهد‪،‬‬
‫نمایش کسری آن چقدر است؟‬
‫•سانتیمتر‪ ۴۰۰ ،‬متر را روی زمين نمایش می دهد (واحدهای اندازه‬
‫گيری باید همجنس شود‪.‬‬
‫• یعنی تغیير متر به سانتیمتر الزم است)‪.‬‬
‫بنابراین ‪ ۴‬سانتیمتر‪ ۴۰۰۰۰ ،‬سانتیمتر را نشان می دهد‪ .‬و یک سانتی‬
‫متر ‪ ۱۰۰۰۰‬سانتیمتر را نشان‬
‫می دهد‪ ،‬پس نمایش کسری برابر ‪ ۱ :۱۰۰۰۰‬خواهد بود‪.‬‬
‫تمرین‬
‫اگر ‪ ۵۰‬سانتیمتر بر روی نقشه ‪ ۱۰‬کیلومتر بر روی زمين را نشان‬
‫دهد‪ ،‬نمایش کسری آن چقدر خواهد بود؟‬
‫‪ ۵۰‬سانتیمتر ‪ ۱۰‬کیلومتر را نشان می دهد ( واحد ها باید یکی‬
‫شود )‪.‬‬
‫‪ ۵۰‬سانتیمتر نقشه ‪ ۱۰۰۰۰۰۰‬سانتیمتر را روی زمين نمایش می‬
‫دهد‪ .‬یک سانتیمتر نقشه‪ ۲۰۰۰۰ ،‬سانتیمتر روی زمين را نشان‬
‫می دهد‪.‬‬
‫پس نمایش کسری برابر ‪ ۱ :۲۰۰۰۰‬خواهد بود‬
‫‪.‬‬
‫تمرین‬
‫اگر مقیاس نقشه ای ‪ ۱:۵۰۰۰۰‬باشد‪ ،‬یک فاصله ‪ ۲‬سانتیمتری روی نقشه‪ ،‬در‬
‫روی زمين چند متر خواهد بود؟‬
‫در این مثال مقیاس نقشه داده شده و فاصله روی نقشه نيز آورده شده‪ ،‬پس‬
‫باید فاصله حقیقی یا روی زمين را به دست آوریم‪.‬‬
‫یک سانتیمتر روی نقشه برابر است با ‪ ۵۰۰۰۰‬سانتیمتر روی زمين‪ ،‬پس ‪۲‬‬
‫سانتیمتر روی نقشه چقدر روی زمين است؟‬
‫از طریق تناسب جواب به دست آمده می شود یعنی ‪ ۲‬در ‪ ۵۰۰۰۰‬ضرب می‬
‫شود‬
‫‪ ۱۰۰۰۰۰‬سانتیمتر یا ‪ ۱۰۰۰‬متر یا ‪ ۱‬کیلومتر است‪.‬‬
‫تمرین‬
‫در نقشه ای با مقیاس ‪ ،۱:۲۵۰۰۰‬چند سانتیمتر از نقشه معادل یک‬
‫کیلومتر بر روی زمين خواهد بود؟‬
‫در این مثال ‪ ۱‬سانتیمتر در روی نقشه برابر با ‪ ۲۵۰۰۰‬سانتیمتر بروی زمين‬
‫است پس ‪ ۱‬کیلومتر روی زمين چند سانتیمتر روی نقشه است؟ باید‬
‫واحدها همجنس شود یعنی کیلومتر به سانتیمتر تبدیل شود که یک‬
‫کیلومتر برابر با ‪ ۱۰۰۰‬متر و ‪ ۱۰۰۰۰۰‬سانتیمتر است (برای این کار ‪۱‬‬
‫کیلومتر را در ‪ ۱۰۰۰‬ضرب می کنیم که متر به دست می آید و سپس در‬
‫‪ ۱۰۰‬ضرب می کنیم که به سانتیمتر به دست می آید)‪ ۱۰۰۰۰۰ .‬سانتیمتر‬
‫ر‬
‫ا بر ‪ ۲۵۰۰۰‬تقسیم می کنیم جواب به دست آمده برابر است با ‪۴‬‬
‫سانتیمتر‪.‬‬
‫سیستم تصویر‬
‫از آنجاییکه یک فضای کروی به راحتی قابل استفاده در زمین شناس ی نمی باشد یعنی براحتی‬
‫نمی توان تمامی یک سطح کره را در یک دید رؤیت کرد و همچنین به علت مشکل بودن اندازه‬
‫گیری ها روی کره احتیاج است که فضای سه بعدی را به یک فضای دو بعدی تبدیل نماییم ‪.‬‬
‫برای تبدیل یک ش ی ء سه بعدی به یک تصویر دو بعدی به نام نقشه باید مراحلی را طی کنیم ‪.‬‬
‫سیستم تصویر نقشه ما را به تبدیل یک فضای سه بعدی به یک تصویر دو بعدی کمک می‬
‫کند ‪.‬‬
‫تعاریف مختلفی در این رابطه به عنوان سیستم تصویر نقشه ارائه شده است مثل ‪:‬‬
‫سیستم تصویر عبارت است از انتقال شبکه مدارها و نصف النهارات روی فضای کروی زمین بر‬
‫روی سح هموار کاغذ‪.‬‬
‫سیستم تصویر عبارت است از به تصویر درآوردن مدارات و نصف النهارات یک سطح منحنی و‬
‫کروی بر روی یک سطح مسطح ‪.‬‬
‫عاليم قراردادي و رنگ نقشه‬
‫ً‬
‫مثال يك‬
‫براي نشان دادن قسمت بزرگي از زمین در روي نقشه ( ‌‬
‫ً‬
‫كشو ‌ر) ‪ ،‬اجبارا بايد مقياس نقشه را كوچك انتخاب كرد‪ .‬در اين‬
‫صورت نمي توان تمام عوارض طبيعي و جغرافيايي را با مقياس‬
‫نقشه و به ابعاد و اشكال حقيقي روي نقشه برد‪ .‬در نتيجه الزم‬
‫است در چنین مواردي از عالئم قراردادي استفاده كنيم‬
‫عالئم قراردادی درنقشه‬
‫رنگ در نقشه‬
‫هر رنگ و عالمتی که در نقشه توپوگرافی بکار رفته دارای معنی خاص ی‬
‫است‪ .‬معنی هر رنگ به قرار زیر است‪:‬‬
‫آبی ‪ -‬برای رودخانه ‪،‬دریاچه ودریا‬
‫سیاه ‪ -‬سازه‌های دست انسان مثل خانه ‪ ،‬مدرسه ‪ ،‬کلیسا ‪ ،‬جاده و‬
‫اسامی ونوشته های روی نقشه‬
‫قهوه‌ای – خطوط منحنی میزان‬
‫قرمز ‪ -‬نواحی شهری ‪ ،‬جاده‌های مهم ‪ ،‬خطوط تقسیم زمین‌های عمومی‬
‫وراه آهن وگسلها‬
‫سبز –مزرعه ‪،‬جنگل وپوششهای گیاهی‬
‫طرز نشان دادن پستي و بلندي زمين در روي نقشه‬
‫نشان دادن برجستگي ها و فرورفتگي ها در روي‬
‫نقشه كه يك صفحه ي مسطح است به روش‬
‫خاص ي نياز دارد‪ .‬طريقه هاي مختلفي براي اين كار‬
‫متداول است كه مهمترين آن ها عبارتند از ‪:‬‬
‫منحني میزان‬
‫منحني میزان‬
‫منحني میزان ‪:‬‬
‫از به هم پيوستن نقاطي كه داراي «ارتفاع‬
‫ي» هستند منحني هايي به وجود مي آيد‬
‫مساو ‌‬
‫كه در اصطالح نقشه برداري آن ها را منحني‬
‫میزان يا منحني تراز مي نامند‪.‬‬
‫منحني میزان‬
‫اگر روي يك منحني میزان عدد ‪ 1500‬نوشته شده باشد به‬
‫اين معني است كه تمام نقاط روي اين منحني از سطح دريا‬
‫‪ 1500‬متر ارتفاع دارند‪ .‬اگر روي يك منحني باالتر از منحني‬
‫فوق عدد ‪ 1600‬و روي يك منحني پايین تر‪ ،‬عدد ‪1400‬‬
‫نوشته شده باشد نشان دهنده اين است كه در اين نقشه‬
‫منحني هاي میزان با اختالف ارتفاع صدمتري ترسيم شده‬
‫اند‪ .‬اين اختالف‪ ،‬فاصله ي تراز نامیده می شود‪.‬‬
‫قوانين مربوط به منحنیهای ميزان‬
‫•فاصله خطوط تراز در دامنههای کمشیب بیشتر میشود‪.‬‬
‫•فاصله خطوط تراز در دامنههای پرشیب کم میشود‪.‬‬
‫•خطوط تراز دارای فواصل یکسان نشانگر دامنههای دارای شیب‬
‫یکنواخت است‬
‫خطوط تراز در موارد استثنایی همچون صخرههای آویزان ‪ ،‬از روی‬
‫یکدیگر عبور نکرده و همدیگر را قطع نمیکنند‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫قوانين مربوط به منحنیهای ميزان‬
‫•یک خط تراز باال هیچ وقت بين دو خط تراز پایينتر از خود قرار‬
‫نمیگيرد و بالعکس ‪ ،‬به عبارت دیگر تغیير در جهت شیب زمين‬
‫همیشه با تکرار خطوط تراز هم ارتفاع به صورت دو خط تراز‬
‫جداگانه هم ارتفاع و یا برروی یک خط ترازی که دور میزند همراه‬
‫است‪.‬‬
‫•تمام خطوط تراز ‪ ،‬در نهایت یا در روی خود نقشه یا در حاشیه‬
‫نقشه بسته میشوند‪.‬‬
‫قوانين مربوط به منحنیهای ميزان‬
‫• در محل درهها این منحنیها ‪ ،‬شکل ‪ V‬بوجود‬
‫میآورند که نوک آن به طرف باالدست رود است و‬
‫بطرف باالدست رود منحنی ميزان پیدرپی ارتفاعات‬
‫باالتری را نشان میدهند‪.‬‬
‫•خطوط تراز به طرف باالدست رودها یا به طرف‬
‫باالدست دره رود خم میشوند‪.‬‬
‫قوانين مربوط به منحنیهای ميزان‬
‫•خطوط تراز در قسمتهای فوقانی تپهها منحنیهای‬
‫بستهای را بوجود میآورند‪ .‬قله تپه باالتر از باالترین منحنی‬
‫ميزان بسته قرار دارد‪.‬‬
‫•گودالهای (فرورفتگیهای) فاقد راه خروجی را با منحنیها‬
‫بسته هاشوردار نشان میدهند‪ .‬هاشورها طوری زده‬
‫میشوند که نوک خطهای هاشور طرف داخل گودی را‬
‫نشان دهند‪.‬‬
‫نقشه خواني‬
‫جهت ‪:‬‬
‫روي هر نقشه‪ ،‬شبكه ي مدارات ونصف النهارات رسم‬
‫ً‬
‫شده است‪ .‬معموال پيكاني كه جهت شمال را نشان مي‬
‫دهد در كنار نقشه رسم شده است و اين شمال‬
‫ً‬
‫معموال شمال مغناطيس ي است‪.‬‬
‫یافتن جهت شمال جغرافیایی‬
‫در روز با استفاده از قطب نما به سادگی می توان شمال مغناطیس ی را یافت ‌و با‬
‫انجام اصالحات الزم آن را به شمال جغرافیایی تبدیل نمود‪ .‬برای این منظور‬
‫کافیست یک قطب نما در مقابل خود نگه دارید و متناسب با حرکت عقربه آن ؛‬
‫آن قدر جابجا شوید تا صورتتان در جهت نوک عقربه قرار کیرد در این حالت شما‬
‫رو به شمال ایستاده اید ‪.‬معموال عقربه قطب نما ها یا با حروف انگلیس ی مشخص‬
‫شدده اند ویا با رنگ آبی و قرمز ‪.‬که رنگ قرمز قطب شمال و رنگ آبی قطب جنوب‬
‫را نشان می دهد‪.‬‬
‫یافتن جهت شمال جغرافیایی دررو ‌ز‬
‫در روز همچنین می توان با استفاده از یک ساعت عقربه دار ؛‬
‫جهت شمال جغرافیایی را پیدا کرد‪.‬‬
‫اگر طور ی ساعت عقربه دار را به حالت افقی در مقابل روی‬
‫خود قرار دهید که نوک عقربه ساعت شمار به سمتی باشد که‬
‫خورشید قرار گرفته است‪ ،‬خطی که نیمساز زاویه بین عقربه‬
‫ساعت شمار و عدد ‪ ۱۲‬ساعت را می سازد ؛ جهت جنوب را‬
‫نشان می دهد‪ .‬و امتداد آن جهت شمال را‬
‫یافتن جهت شمال جغرافیایی درشب‬
‫ستاره قطبی نیز که عالمتی تقریبا ثابت است‬
‫جهت نمای شب می باشد ‪ .‬چنانچه دو ستاره‬
‫انتهایی دب اکبر را ‪ ۵‬برابرهمان فاصله بین دو‬
‫ستاره‪ ،‬امتداد دهیم به ستاره جدی یا ستاره‬
‫قطبی می رسیم که جهت شمال را با اندکی‬
‫اختالف نشان می دهد‪.‬‬
‫مسافت‬
‫براي تعيین مسافت بین دو نقطه الزم است اول مقياس نقشه را بدانيد‪،‬‬
‫سپس فاصله ي دو نقطه را با خط كش و با دقت (در حد ميلي متر)‬
‫اندازه بگیريد‪ .‬با استفاده از يك تناسب فاصله دو نقطه را تعيین كنيد‪.‬‬
‫ً‬
‫مثال اگر فاصله ي دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬در روي نقشه ‪ 23‬ميلي متر ومقياس‬
‫نقشه ‪ 1/20000‬باشد مطابق نسبت فوق ‪ :‬ميلي متر ‪=460000‬‬
‫‪ X=23×20000‬ميلي متر روي زمین ميلي متر روي نقشه‬
‫‪ 20000‬ـ ـ ـ ـ ‪1‬‬
‫‪ X‬ـ ـ ـ ـ ‪23‬‬
‫يعني فاصله دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬برابر با ‪ 460‬متر است‪.‬‬
‫تعیین ارتفاع نقاط‬
‫اگر یک نقطه روی منحنی میزان قرار داشته باشد ارتفاع نقطه‬
‫همان ارتفاع منحنی میزان می باشد ولی اگر نقطه ای بین دو‬
‫منحنی میزان قرار داشته باشد باید فاصله نقطه را از منحنی‬
‫میزان قبل یا بعد از آن برحسب میلیمتر اندازه گرفت وسپس‬
‫با دانستن فاصله تراز وانجام یک تناسب ارتفاع نقطه را‬
‫محاسبه کرد‪.‬‬
‫محاسبه شیب زمين از خطوط ميزان‬
‫برای پیدا کردن شیب کلی زمین در یک مسیر محدود و‬
‫معینی اول فاصله افقی ابتدا تا انتهای مسیر مور‌د نظر را‬
‫اندازه گرفته و سپس اختالف ارتفاع مبدا تا انتهای مسیر‬
‫را از خط میزان اول و آخر قرایت کرده و سپس فاصله‬
‫عمودی را بر افقی تقسیم می‌نمایند‪ .‬عدد حاصل زاویه‬
‫شیب مسیر را نشان خواهد داد‪.‬‬
‫رسم نیم رخ توپوگرافی‌‬
‫نیم رخ توپوگرافی ‪ ،‬نمایش پستی ها و بلندی های سطح زمین در یک برش قائم از ‌زمین است‪.‬‬
‫برای تهیه ی نیم رخ توپوگرافی طبق مراحل زیر عمل می کنیم‪:‬‬
‫ راستای نیم رخ را با رسم یک خط روی نقشه مشخص می کنیم‬‫ مقیاس قائم نیمرخ را تعیین می کنیم‬‫ بر روی یک صفحه کاغذ‪ ،‬تعدادی خطوط افقی رسم می کنیم‬‫ لبه ی باالیی کاغذ را در راستای مورد نظر (‪ )XY‬روی نقشه قرار می دهیم‪.‬‬‫ در هر جا که یک منحنی تراز لبه ی کاغذ را قطع کرد‪ ،‬خط قائمی به طرف پایینرسم می‬‫کنیم تا به خط افقی هم ارتفاع خود برسد‪.‬‬
‫ با متصل کردن نقاط حاصل‪ ،‬نیم رخ مورد نظر را رسم می کنیم‪.‬‬‫ با مشخص کردن جهت نیم رخ و درج مقیاس های قائم و افقی در روی آن نیم رخ را کامل‬‫می کنیم‪.‬‬
‫نیمرخ توپوگرافی‬
‫تهیه نقشه زمین شناس ی‬
‫تهيه ي نقشه زمین شناس ي مستلزم مطالعه و بررس ي مستقيم منطقه ي مورد نظر‬
‫و جمع آوري اطالعات الزم از بیرون زدگي هاست‪ .‬عالوه بر جنس سنگ ها و نوع‬
‫واحدهاي سنگي و سن نسبي آن ها‪ ،‬اطالعات ديگري مثل امتداد و شيب اليه ها و‬
‫گسل ها و درزها‪ ،‬ضخامت اليه ها‪ ،‬نوع ساختمان هاي زمین شناس ي‪ ،‬موقعيت‬
‫كانسارها و اطالعات الزم ديگر گردآوري مي شود‪ .‬خاك هاي ضخيم‪ ،‬پوشش هاي‬
‫گياهي‪ ،‬درياچه ها و با تالق ها مي توانند سنگ هاي زيرين را بپوشانند و تهيه ي‬
‫نقشه ي زمین شناس ي را مشكل تر كنند‪.‬‬
‫تهیه نقشه زمین شناس ی‬
‫يكي از ضروريات اوليه در تهيه ي نقشه ي زمین شناس ي براي يك محل‪ ،‬در‬
‫دست داشتن يك نقشه ي پايه يا داشتن عكسهاي هوايي محل است‪.‬‬
‫ً‬
‫آنچه كه در نقشه هاي زمین شناس ي عمال نشان داده مي شود مرز بین‬
‫واحدهاي سنگي مختلف است كه به آن همبري يا كنتاكت بین اليه ها مي‬
‫گويند‪.‬‬
‫تعبیر و تفسیر نقشه هاي زمین شناس ي‪ :‬نحوه ي بیرون زدگي اليه ها و توده‬
‫هاي سنگي در نقشه ها به وضعيت آن ها و توپوگرافي زمین بستگي د ارد‪.‬‬
‫مهمترین واحدهای سنگی چینه شناس ی که در نقشه های زمین شناس ی نشان‬
‫داده می شود سازند نام دارد ‪.‬‬
‫الیه افقی در نقشه های توپوگرافی‬
‫حالت ساده ای را در نظر بگیرید که الیه ها افقی و سطح زمین نیز افقی باشد‪.‬‬
‫روشن است که در این حالت تنها باالترین الیه در سطح زمین قابل مشاهده است‬
‫و در نتیجه در نقشه ی زمین شناس ی نیز تنها این الیه به نمایش درخواهد آمد‪ ،‬زیرا‬
‫الیه های زیرین در سطح زمین قابل مشاهده نیست و در نتیجه در نقشه ی زمین‬
‫شناس ی نیز تنها این الیه به نمایش درخواهد آمد‪ ،‬زیرا الیه های زیرین در سطح‬
‫زمین بیرون زدگی ندارند ‪.‬‬
‫ً‬
‫حال اگر چنین منطقه ای‪ ،‬مثال به علت فرسایش رودخانه ای ‪،‬دره ای ایجاد‬
‫در‬
‫شود‪ ،‬ممکن است الیه های زیرین نیز در سطح زمین رخنمون پیدا کنند و ‌‬
‫نتیجه در نقشه نشان داده شوند ‪.‬‬
‫الیه افقی در زمین مسطح (الف)وزمین فرسایش یافته (ب)‬
‫الیه های افقی در نقشه های توپوگرافی‬
‫وقتی الیه ها افقی باشند‪ ،‬چون سطح جدا کننده ی هر دو الیه‬
‫روی هم افقی است‪ ،‬بنابراین محل برخورد این سطح با سطح‬
‫زمین در تمام نقاط دارای ارتفاع یکسان است‪.‬‬
‫به این جهت ااگر نقشه ی زمین شناس ی همراه منحنی های ‌تراز‬
‫ی‬
‫توپوگرافی باشد‪،‬خط همبری الیه های افقی در همه جا مواز ‌‬
‫منحنی های تراز است ‪.‬‬
‫الیه های قائم در نقشه های توپوگرافی‬
‫طرح همبری الیه های قائم در نقشه های زمین شناس ی متأثر‬
‫از توپوگرافی نیست و به صورت خطوط مستقیم به نمایش‬
‫درمی آید‪.‬‬
‫الیه های مایل در نقشه های توپوگرافی‬
‫الگوی همبری الیه های مایل در نقشه های زمین‬
‫شناس ی به سادگی الیه های افقی و قائم نیست و با‬
‫توجه به توپوگرافی زمین و شیب الیه به شکل های‬
‫ً‬
‫مختلف ظاهر می شود ودر دره های رود معموال ‪v‬‬
‫شکل می باشد ونوک ‪ v‬جهت شیب الیه را نشان می‬
‫دهد‪.‬‬
‫الیه های مایل در نقشه های توپوگرافی‬
‫چین در نقشه های زمین شناس ی‬
‫اگر سطح زمین افقی باشد‪ ،‬چین افقی (چینی با محور افقی)‪،‬به صورت یک رشته‬
‫خطوط موازی در نقشه ی زمین شناس ی به نمایش درمی آید‪.‬‬
‫اگر چین برگشته باشد جهت شیب تمام الیه ها در یک جهت می باشد ‪.‬‬
‫ً‬
‫طرح همبری الیه ها در گنبدهای ساختمانی بصورت تقریبا دایره یا بیض ی است که‬
‫شیب الیه ها از مرکز دور می شود‪ .‬در چنین ساختمان هایی‪،‬قدیمی ترین سنگ ها‬
‫در مرکز قرار دارند‪.‬‬
‫ً‬
‫طرح همبری الیه ها درناودیسهای کاسه مانند بصورت تقریبا دایره یا بیض ی است‬
‫که شیب الیه ها از تمام جهات به طرف مرکز بوده وجدیدترین سنگها در مرکز قرار‬
‫دارند‪.‬‬
‫گسلها در نقشه های زمین شناس ی‬
‫آنچه که در مورد طرح بیرون زدگی سطوح الیه بندی گفتیم‬
‫در مورد گسل ها نیز صادق است‪ .‬گسل ها موجب قطع‬
‫شدگی و جابه جایی سنگ ها می شوند‪ ،‬بنابراین در نقشه ی‬
‫زمین شناس ی ممکن است یک الیه ی معین‪،‬یک توده ی آذرین‬
‫یا هر ساخت دیگری در طرفین یک گسل جابه جایی نشان‬
‫دهد‪.‬‬
‫گسلها ممکن است باعث تکرار الیه ها هم بشوند‪.‬‬
‫نقشه زمین شناس ی تاقدیس گنبدی(سمت راست) وگسل (سمت چپ)‬
‫توپوگرافی دره رود‬
‫توپوگرافی دره رود وخط الرأس‬
‫توپوگرافی قله آتشفشان‬
‫توپوگرافی کوه‬
‫الیه های افقی در یک دره رود‬
‫گسل طبیعی‬
‫انواع چین ها‬
‫نقشه زمین شناس ی یک ناودیس در زمین غیر افقی‬
‫امتداد الیه (خطوط آبی) وجهت شیب الیه (خط قرمز )‬
‫نقشه زمین شناس ی تاقدیس نامتقارن با محورافقی‬
‫ناودیس با محور مایل‬
‫تاقدیس با محور مایل‬
‫انواع گسلها‬
‫مسئله‬
‫اگر در لندن ظهر باشد روی نصف النهارات ‪ 30‬درجه شرقی و‪60‬‬
‫درجه غربی جه ساعتی است ؟‬
‫اگر دو نقطه ‪ 15‬درجه طول جغرافیایی اختالف داشته باشند‬
‫تفاوت زمانی آنها یک ساعت می باشد‬
‫ونقاط شرقی تر ساعت آنها جلوتراست ‪ .‬بنابر این روی نصف‬
‫النهار ‪ 30‬درجه شرقی ساعت ‪ 14‬یا ‪2‬‬
‫بعد از ظهر وروی نصف النهار ‪ 60‬درجه غربی ساعت ‪ 8‬صبح می‬
‫باشد‪.‬‬
‫مسئله‬
‫اگر فاصله نقطه ای در نیمکره شمالی از استوا ‪ 4995‬کیلومتر وزمان آن ‪8‬‬
‫ساعت جلوتر از گرینویج باشد مختصات جغرافیایی این نقطه را‬
‫محاسبه کنید‪.‬‬
‫فاصله هرنقطه از استوا معادل عرض جغرافیایی آن نقطه است وهر‬
‫درجه عرض جغرافیایی ‪ 111‬کیلومتر است ‪.‬بنابراین از تقسیم ‪ 4995‬بر‬
‫‪ 111‬عدد ‪ 45‬بدست می آید وچون این نقطه در نیمکره شمالی واقع‬
‫است عرض جغرافیایی آن ‪ 45‬درجه شمالی است‪.‬‬
‫چون زمان این نقطه جلوتر از گرینویچ است پس طول جغرافیایی آن‬
‫شرقی می باشد وحاصل ضرب ‪ 15‬در ‪ 8‬که برابر ‪ 120‬درجه می شود‬
‫بنابراین طول جغرافیایی ‪ 120‬درجه شرقی است‪.‬‬
‫مسئله‬
‫طول جغرافیایی نقطه ‪ 60 A‬درجه شرقی و نقطه ‪ 75 B‬درجه غربی است‬
‫ساعت ‪ 4‬بعد ازظهر(‪ )16‬در نقطه ‪ A‬چه ساعتی در نقطه ‪ B‬می باشد؟‬
‫چون یک نقطه طول جغرافیایی شرقی ونقطه دیگر طول غربی دارد برای‬
‫محاسبه تفاوت طول جغرافیایی این دونقطه باید این دو طول با هم جمع‬
‫شود که حاصل جمع برابر ‪ 135‬درجه طول جغرافیایی می شود و‪ 15‬درجه‬
‫تفاوت طول جغرافیایی موجب یک ساعت اختالف زمان می شود بنابراین‬
‫تفاوت زمانی این دونقطه ‪ 9‬ساعت است وچون نقطه ‪ B‬در غرب ‪ A‬قرار‬
‫دارد بنابراین ساعت در ‪B‬عقب تر از ‪ A‬می باشد ودرنتیجه ساعت نقطه ‪B‬‬
‫‪ 7‬صبح خواهد ‪.‬‬
‫مسئله‬
‫ساعت شهری ‪ 5‬ساعت عقب تر از تهران است طول جغرافیایی این شهر را‬
‫بدست آورید وبنویسید این شهر در کدام جهت تهران قراردارد ؟‬
‫‪ 5‬ساعت اختالف زمانی برابر ‪ 75‬درجه تفاوت طول جغرافیایی می شود وبا توجه‬
‫به اینکه طول جغرافیایی تهران حدود ‪ 52‬درجه شرقی است وساعت این نقطه‬
‫هم عقب تراز تهران است پس این نقطه در غرب تهران واقع است واگر ‪ 52‬را از‬
‫‪ 75‬کم کنیم طول جغرافیایی این شهر ‪ 23‬درجه غربی خواهد بود‬
‫‪.‬‬
‫ارتفاع نقطه ‪ C‬را با توجه به اطالعات داده شده تعیین کنید‪.‬‬
‫فاصله افقی ‪ AB‬که ‪ 20‬میلیمتر است برابربا یک فاصله تراز یعنی ‪ 40‬متر ارتفاع‬
‫است بنابراین ‪ BC‬که ‪ 5‬میلیمتر است طبق تناسب برابر با ‪ 10‬متر اختالف ارتفاع‬
‫می شود وچون نقطه ‪ C‬باالتر از نقطه ‪ B‬است پس باید ‪ 10‬متر اختالف ارتفاع به‬
‫ارتفاع نقطه ‪ B‬یعنی ‪ 120‬اضافه شود درنتیجه ارتفاع نقطه ‪ C‬برابر ‪ 130‬متر‬
‫است ‪.‬‬
‫اگر ‪ AB‬در طبیعت ‪ 2‬کیلومتر باشد شیب متوسط در امتداد ‪ AB‬چند درصد است ؟‬
‫نقشه توپوگرافی از یک قله آتشفشانی است ومنحنی های هاشور دار مربوط به دهانه آتشفشان‬
‫می باشد‪.‬ارتفاع باالترین منحنی عادی ‪ 350‬متر یعنی برابر با اولین منحنی هاشوردار خواهد‬
‫بود‪.‬بنبراین فاصله تراز ‪ 50‬متر است ودر نتیجه ارتفاع نقطه ‪ 200 A‬متر ونقطه ‪ 300 B‬متربنابراین‬
‫اختالف ارتفاع بین این دونقطه ‪ 100‬متر است ‪.‬طول ‪AB‬هم که ‪2‬کیلومتر است ‪ 2000‬متر می شود‬
‫ازتقسیم کردن اختالف ارتفاع بر فاصله افقی ‪ AB‬شیب متوسط برحسب د رصد ‪ 5‬درصد می‬
‫شود‪.‬‬
‫جمالت درست با (ص) ونادرست با (غ) مشخص می شود‪.‬‬
‫اگر مقیاس نقشه بزرگ وشیب زمین کم باشد فاصله تراز کمتر انتخاب می شود‪.‬‬
‫با افزایش عرض جغرافیایی نصف النهارات از هم دورتر می شوند‪.‬‬
‫خط همبری الیه های افقی همواره موازی منحنی های تراز است ‪.‬‬
‫یک دایک قائم در نقشه های توپوگرافی به صورت دوخط مستقیم وموازی می باشد‪.‬‬
‫در گسلها تکرار الیه ها به صورت قرینه می باشد ‪.‬‬
‫خط همبری الیه ها درناودیس با محور مایل ‪ V‬شکل بوده وشیب محور به سمت نوک ‪ V‬است‪.‬‬
‫جمالت درست با (ص) ونادرست با (غ) مشخص می شود‪.‬‬
‫تهیه نقشه های زمین شناس ی در مناطق مرطوب مشکل تر از منطق خشک می باشد‪.‬‬
‫در منحنی های میزان ‪ V‬شکل اگر نوک ‪ V‬به سمت ارتفاع کمتر باشد یک دره رود‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫در پرتگاهها وصخره ها منحنی های میزان برهم مماس می شوند‪.‬‬
‫الیه های مایل در نقشه های توپوگرافی همواره ‪ V‬شکل هستند‪.‬‬
‫گسلها گاهی مانند ناپیوستگیها باعث فقدان الیه ها می شوند‪.‬‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫اگر فاصله دونقطه ‪ A‬و ‪ 4 B‬کیلومتر و شیب متوسط بین این دو نقطه ‪ 5‬درصد‬
‫باشد اختالف ارتفاع بین این دو نقطه چند متر است ؟‬
‫الف‪ 2000 -‬متر‬
‫ب‪ 200 -‬متر‬
‫ج‪ 400 -‬متر‬
‫د‪ 4000 -‬متر‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫در نقشه زیرکدام نقطه برای احداث سد مناسب تر است ؟‬
‫الف‪ -‬نقطه ‪C‬‬
‫ب‪ -‬نقطه ‪A‬‬
‫ج‪ -‬نقطه ‪D‬‬
‫د‪-‬نقطه ‪B‬‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫برای احداث یک جاده مستقیم وبدون شیب بین دو نقطه ‪ A‬و ‪B‬چند پل‬
‫باید احداث شود ؟‬
‫الف‪ -‬شش پل‬
‫ب‪ -‬سه پل‬
‫ج‪ -‬چهار پل‬
‫د‪ -‬پنج پل‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫اگر خط همبری الیه ها دایره یا بیض ی شکل باشد وجدیدترین الیه ها در مرکز‬
‫قرار داشته باشند نقشه زمین شناس ی از کدام ساختار می باشد ؟‬
‫الف‪ -‬ناودیس افقی‬
‫ب‪ -‬ناودیس مایل‬
‫ج‪ -‬ناودیس کاسه مانند‬
‫د‪ -‬ناودیس برگشته‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫اگر در جهت شیب زمین ابتدا منحنی های میزان ازهم دور وسپس به هم نزدیک‬
‫شده ودوباره هم ازهم دور شوند نوع شیب زمین چگونه است ؟‬
‫الف‪ -‬محدب‬
‫ب‪ -‬ابتدا محدب وسپس مقعر‬
‫ج‪ -‬مقعر‬
‫د‪ -‬ابتدا مقعر وسپس محدب‬
‫با کلیک روی سئوال فقط گزینه درست تیک می خورد‪.‬‬
‫اگر دریک نقشه زمین شناس ی خط همبری الیه های چین زیگزاگی و‪ V‬شکل باشد وقدیمی ترین الیه‬
‫ها در مرکز چین قرارداشته باشد نوع چین وتوپوگرافی زمین چگونه است ؟‬
‫الف – تاقدیس مایل – زمین افقی‬
‫ب‪ -‬تاقدیس گنبدی‪ -‬زمین افقی‬
‫ج‪ -‬تاقدیس مایل – زمین شیب دار‬
‫د‪-‬تاقدیس افقی –زمین شیب دار‬
‫پایان‬