Transcript Bilgisayar Donanımı Kişisel Bilgisayar Sistem Ünitesi

Bilgisayar Donanımı
Kişisel Bilgisayar Sistem Ünitesi
Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ
DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü
E-posta: [email protected]
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
Anakart (1)


Kişisel bilgisayar
sistemleri açık bir
mimariye
sahiptir.
Anakartların
üzerinde, değişik
amaçlar için
kullanılan
kartların
takılmalarına
imkan veren
yuvalar
bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Anakart (2)

Bu yuvalara
değişik amaçlı
genişleme
kartları
takılabilir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Anakartın Görevi



Anakartın görevi, kendi üzerine takılı olan tüm cihazlar
arasında bilgi alışverişinin düzgün yürütülmesini
sağlamaktır.
Anakart üzerine monte edilmiş birçok yonga bulunmaktadır.
Anakart üzerine takılmış olan aygıtlar arasındaki bilgi akımı
veriyolu (bus) adı verilen ve birbirine paralel olarak
düzenlemiş elektriksel yollar aracılığı ile sağlanmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Veriyolu (Bus)





Sistem veriyolu, işlemci ile bellek arasındaki veri
akışını sağlamaktadır.
Bir seferde taşınan veri bitlerinin sayısına o
veriyolunun genişliği denilmektedir.
Veriyolunun genişliği, aynı zamanda taşınabilecek
bilgi miktarını da belirlemektedir.
Veriyolu ne kadar geniş olursa aynı zaman
diliminde o kadar fazla veri taşınabilmekte, böylece
bilgisayar daha hızlı işlem yapabilmektedir.
Sistem veriyolu genişliği işlemci tasarımına
doğrudan bağlıdır. Daha büyük bir veriyolu ile;



İşlemci daha fazla veriyi aynı anda iletebilir ve
bilgisayarın hızı artar.
İşlemci daha fazla bellek birimin adresleyebilir ve sistem
belleği artar.
İşlemci daha fazla sayıda ve değişkenlikte deyimler
destekleyebilir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Veriyolu Hızı
Genel olarak, daha geniş veriyolunun
daha hızlı bilgisayar anlamına geldiği
söylenebilir.
 Veriyolunun genişliği yanında,
veriyolunun hızı da sistem
performansını etkileyen faktörler
arasındadır.
 Daha hızlı veriyolları, sistemde
verilerin daha hızlı iletilmesini,
dolayısıyla sistemin daha hızlı
çalışmasını sağlamaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Genişleme Kartları
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşlemci




Bir işlemci, temel olarak transistörlerden
oluşan bir devre bütünüdür.
Bilgisayarın tüm işlemlerinin yapılmasını
sağlayan temel eleman olan işlemci,
“bilgisayarın beyni” olarak da görülebilir.
İşlemci, Merkezi İşlem Birimi (CPU: Central
Processing Unit) olarak da adlandırılır.
Bilgisayarın en karmaşık birimi olan işlemci,
aynı zamanda en çok elemana sahip olan
bileşen olarak da sistem ünitesi içinde yer
almaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşlemci Bileşenleri







Günümüzde yaygın olarak kullanılan Intel Pentium
işlemcilerin içinde 42 milyondan fazla elektronik
bileşen yer almaktadır.
İşlemcinin büyüklüğü birkaç santimetrekaredir.
Bileşenlerin boyutları nanometre ile, yani metrenin
milyarda biri ile ifade edilen büyüklük ölçüsü ile
ifade edilebilmektedir.
Bu bileşenlerden bazıları, üç atom kalınlığına
karşılık gelen 30 nanometre kalınlığında
olabilmektedir.
Küçük boyutlarda üretilmiş bileşenler, işlemci
içinde değişik işlemleri yapmak üzere
gruplandırılmış konumda bulunmaktadırlar.
“Kontrol Birimi (KB; CU: Control Unit)”
“Aritmetik ve Mantık Birimi (AMB; ALU: Arithmetic
and Logic Unit)”
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Değişik İşlemciler
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşlemci Modelleri





Mikroişlemci modelleri, zaman içinde oldukça hızlı
bir gelişim göstermiştir.
Intel 4004: 1971; Pentium: 1993; Pentium II:
1997; Pentium III ve Xeon:1999; Pentium 4:
2000; Itanium: 2001;Itanium2:2002;
Intel Celeron (hesaplı işlemci): performans olarak
daha düşük ancak 100-300 USD daha ucuz
AMD Athlon, Duron, Sempron ve Turion işlemciler,
Intel firmasının Pentium ve Itanium serilerinin ciddi
rakipleri olarak piyasada kullanılmaktadırlar.
Duron serisi de AMD firmasının ekonomik modeli
olarak piyasada kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşlemcideki Görev Bölümü




İşlemcinin genel görevi, işlenecek olan bilgilerin ve
bu bilgilerin nasıl işleneceğini tarifleyen
programların belleğe yüklenmelerini ve
işletilmelerini sağlamaktır.
Bu görevler kontrol birimi ve aritmetik ve mantık
birimi tarafından paylaşılarak
gerçekleştirilmektedir.
Bilgisayar sisteminde tüm bileşenlerin, girdi-çıktı
aygıtlarının, bellek ve diğer aygıtlarla
haberleşmenin kontrolü ve bunlar arasındaki
ilişkilerin koordinasyonu Kontrol Birimi (KB)’nin
görevidir.
Bilgisayar içinde sözkonusu olan tüm aritmetik ve
mantıksal işlemler ise Aritmetik ve Mantık Birimi
(AMB) tarafından gerçekleştirilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yazmaç (Register)







İşlemci içinde, KB ve AMB’den ayrı olarak özel
bellek alanları da bulunmaktadır.
Yazmaç (register) olarak adlandırılmaktadır.
İşlenmiş ve işlenecek olan deyim ve verilerin
saklanmasını sağlamaktadırlar.
Yüksek hıza sahip geçici alanlardır.
KB’nin denetiminde işlemleri gerçekleştirirler.
Genel amaçlı yazmaçlar olduğu gibi, özel amaçlı
yazmaçlar da bulunmaktadır.
O anda işlenmekte olan deyimi depoladıkları gibi,
bir sonra işlenecek olan deyimin belleğin neresinde
depolandığı bilgisini de tutabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sistem Saat Yongası






Bir işlemcinin işlemleri gerçekleştirebilme
hızı, o işlemciye belirli aralıklarla sinyal
gönderen bir sistem saat yongası ile
ölçülmektedir.
İşlemci, veri ve deyimleri bu yonganın
gönderdiği sinyale göre işlemektedir.
Üretilen sinyallerin miktarı, bir saniyede
üretilen sinyal sayısı ile ölçülür.
Megahertz (MHz) veya Gigahertz (GHz) ile
ifade edilir.
Hertz = Bir sinyal döngüsü
1 MHz = Bir saniyede bir milyon sinyal
döngüsü.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Veriyolu Teknolojileri


Genişleme kartları ile
anakart arasında
bağlantı sağlayan
veriyolu teknolojisi
geçmişten günümüze
oldukça büyük
değişiklikler
göstermiştir.
En yaygın görülen ve
kullanılan veriyolu
yapıları




ISA
PCI
AGP
USB
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
ISA ve VESA






Endüstri Standart Mimarisi (ISA:Industry
Standard Architecture)
Bu veriyolu yapısı IBM PC’ler için
geliştirilmiştir.
İlk veriyolu genişliği 8 bittir.
Daha sonra bu değer 16 bite çıkartılmıştır.
Bir dönem mimari olarak VESA (Video
Electronics Standards Association)
kullanılmıştır.
VESA 32 bit veriyolu genişliğine sahiptir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
PCI
Çevre Birimi Bileşeni Bağlantısı
(PCI:Peripheral Component
Interconnect)
 Öncelikle grafik kullanıcı
arabirimlerinin hızlandırılması amacına
yönelik olarak tasarlanmıştır.
 Önce 32 bit sonra da 64 bitlik olarak
geliştirilmiştir.
 Günümüzde birçok genişleme kartı bu
veriyolu yapısını kullanmaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
AGP
Hızlandırılmış Grafik Kapısı
(AGP:Accelerated Graphics Port)
 Bu veriyolu yapısı, PCI veriyolunun iki
katından daha fazla bir hıza sahiptir.
 PCI veriyolu değişik amaçlar için
kullanılırken, bu veriyolu yalnızca
grafik arabirimler için kullanılmaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
USB




Evrensel Seri Veriyolu (USB:Universal Serial
Bus)
Bu veriyolu yapısı, ana kart üzerindeki bir
PCI veriyolu ile birleşmektedir.
Her bir aygıt için ayrı kartların sistem
ünitesine takılmasına gerek duyulmaksızın
bu aygıtların bilgisayara bağlanabilmesine
imkan sağlamaktadır.
Bu veriyolu yapısı genellikle tarayıcı, yazıcı,
video alma aygıtları ve depolama aygıtları
için kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Bilgisayar Donanımı
Kişisel Bilgisayar Sistem Ünitesi
Dış Bağlantı Kapıları
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
Bağlantı Kapısı (Port)
Bağlantı kapıları, bilgisayarların,
giriş/çıkış birimleri gibi dış birimlerle
bağlantı kurabilmelerini sağlarlar.
 Bu kapılar anakart üzerinde
bulunmaktadırlar.
 Bu kapılar klavye, fare ve görüntü
aygıtlarının bağlanmalarını sağlayan
özel amaçlı kapılar da içermektedirler.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Seri Bağlantı Kapısı




Seri (serial) bağlantı kapıları fare, klavye,
modem ve birçok değişik aygıtın
bağlanabilmesi için kullanılmaktadırlar.
Bu bağlantı kapıları, bilgilerin seri olarak
(bir zaman diliminde yalnızca bir bit)
gönderilmesini sağlamakta olup, uzun
mesafelere bilgi göndermek için
uygundurlar.
Bu kapılar aynı zamanda COM PORT
(Communications port) olarak da bilinirler.
Bir bilgisayarda standart olarak iki tane seri
kapı bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Koşut (Paralel) Bağlantı Kapısı




Koşut (paralel) bağlantı kapıları, kısa
mesafelerde çok fazla verinin gönderilmesi
veya alınması için kullanılmaktadırlar.
Bu kapılarda bilgi genellikle sekiz koşut
kablodan aynı anda sekiz bitin gönderilmesi
ile aktarılmaktadır.
Genellikle yazıcıların bağlanması için
kullanılmaktadırlar.
Bir bilgisayarda, özel olarak eklenmedikçe,
bir tane paralel kapı bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Seri ve Paralel İletimler
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
ESV Bağlantı Kapısı (USB)
Evrensel Seri Veriyolu (ESY;
USB:Universal Serial Bus)
 Seri ve koşut bağlantı kapılarının
yerini almak üzere tasarlanmıştır.
 Daha hızlı veri iletim kapasitesine
sahiptir ve aynı anda birçok aygıtın
bağlanmasına imkan vermektedir.
 Anakart özelliğine bağlı olarak 2-10
arasında değişebilen sayıda
olabilmektedir.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
YPSV Bağlantı Kapısı
Yüksek performanslı seri veriyolu
(YPSV; HPSB:High Performance Serial
Bus)
 “Firewire” olarak da
adlandırılmaktadır.
 Bu veriyolları, ESY’den 33 kat daha
hızlıdır.
 Sistem birimine video kamera veya
yüksek hızlı yazıcıların bağlanmasında
kullanılmaktadırlar.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Bilgisayar Donanımı
Kişisel Bilgisayar Sistem Ünitesi
Birincil Depolama Birimleri
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
Bellek






Birincil depolama birimidir.
Bu birimde veri, deyim ve bilgiler tutulmaktadır.
Bellek de sistem ünitesi içine konulabilen yongalardan
oluşmaktadır.
Yarıiletken teknolojisinin gelişimine bağlı olarak gelişmiş,
daha güvenilir, daha yoğun, daha düşük güç gereksinimli ve
daha ucuz olarak üretilebilir hale gelmiştir.
Yarıiletken belleklerin yoğun üretimi, fiyatlarının da
düşmesini beraberinde getirmiştir.
Kişisel bilgisayarlarda kullanılan bellek



“Rasgele Erişimli Bellek (REB; RAM:Random Acces Memory)”,
“Yalnızca Okunabilir Bellek (YOB; ROM:Read Only Memory)”
“Tümleyici Metal-oksit Yari-iletken (TMOY;
CMOS:Complementary Metal-Oxide Semiconductor)”
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Bellek Yuvaları ve Bellekler
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Bilgisayar Donanımı
Giriş/Çıkış Birimleri
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
Girdi
Girdi (Input), bilgisayar tarafından
kullanılan veri ve deyimlerdir.
 Kişilerden veya diğer kaynaklardan
gelebilir.
 Girdi donanımları, bilgisayara giriş
yapabilmek için kullanılan
donanımlardır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Klavye
Klavye (keyboard), bilgisayar
doğrudan bilgi girmeyi sağlayan ve en
yaygın olarak kullanılan donanımdır.
 Klavyeler, harf, rakam ve özel
karakterlerin bilgisayara elektrik
sinyallerine çevrilerek iletilmesini
sağlamaktadır.
 Bilgisayarlarda ikili kodlarla tanımlı
karakterler, klavyenin tuşlarına
basıldıkça oluşturulmakta ve
bilgisayara aktarılmaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Klavye Tuş Grupları

Klavyelerde değişik işlevleri yerine
getiren tuş grupları bulunmakta ise
de, en genel tuş grupları; Fonksiyon
tuşları, harf ve rakam tuşları, sayısal
klavye, yönlendirme tuşları ve özel
kontrol tuşlarıdır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Klavye Türleri-Ergonomik

Klavyeler değişik şekil ve özelliklerde
üretilmektedir. Bu klavyelerden
bazıları katlanabilmekte, bazıları
ergonomik şekilllerde üretilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Klavye Türleri-Çokluortam

Bazı klavyelerde, standart tuşların yanında
internet uygulamalarının kullanımı, ses
kontrollerinin gerçekleştirilmesi gibi değişik
amaçlara hizmet eden tuş grupları da
bulunabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Klavye Türleri-Sanal

Mobil iletişimin gelişmesine koşut
olarak sanal klavyeler de giderek
geniş kullanım alanı bulmaktadır
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşaretleme Aygıtları






İnsanın doğasındaki en temel güdü işaretlemedir.
İşaretleme aygıtları bilgisayar teknolojisinde de
kullanılmaktadır.
Grafik arayüzlerin bilgisayarlarda kullanımının
yaygınlaşması ile daha da çok kullanılmaya
başlanmıştır.
Birçok kullanıcı tarafından vazgeçilmez olarak
kabul edilmektedir.
Yazılım teknolojilerinin gelişimi ile bilgisayarlarda
gelişmiş oyunlar oynanmaya başlanmıştır.
Bu oyunların kontrolü için özel aygıtların
geliştirilmesi gerekmiştir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İşaretleme Aygıt Türleri

İşaretleme aygıtlarının en yaygın
kullanılanları,
fare (mouse),
 kumanda kolu (joystick),
 dokunmatik ekran(touch screen)
 ışıklı kalem (light pen)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Fare (mouse)
Fare (mouse), ekranda genellikle bir
ok şeklinde görünen bir işaretleyiciyi
kontrol eden bir aygıttır.
 Fare sayesinde, yazılımlar,
işaretleyicinin ekranın hangi
noktasında bulunduğunu kontrol
edebilmekte, tuşların kullanımı ile de
ekrandaki seçeneklerden istenilen
işaretlenebilmektedir.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Farelerin Yapısı


Farelerin üzerinde,
asgari iki ayrı tuş,
altında ise farenin
yatay ve düşey
hareketlerinin kontrol
edilmesini sağlayan
mekanizmaya
hareketleri aktaran bir
yapı bulunmaktadır.
Bazı farelerin
üzerlerinde bir veya
daha fazla tekerlek
bulunabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Farelerin Sınıflandırılması



Fareler, yatay ve düşey hareketleri algılama
mekanizmaları açısından mekanik ve optik,
bilgisayara bağlantı yönünden de kablolu
ve kablosuz olmak üzere farklı şekillerde
sınıflandırılmaktadırlar
Kablosuz bağlantı radyo frekansı (RF:Radio
Frequency) veya kızılötesi (IR:Infrared)
teknolojisi kullanılarak
gerçekleştirilmektedir.
Kablosuz farelerin hareket algılama
mekanizmaları yönünden diğer farelerle
herhangi bir farkları bulunmamakta,
yalnızca bilgisayarla aralarındaki iletişim
kablosuz olarak gerçekleştirilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Farelerde Hareket Algılama

Mekanik farelerde;




Farenin hareketi, altta bulunan bir topun farenin içinde
bulunan bir mekanizmayı hareket ettirmesi ile
algılanmakta ve bu harekete göre farenin işaretleyicisinin
ekrandaki konumu belirlenmektedir.
Temizlik gerektirmektedir.
Üzerinde kullanıldığı yüzey düzgün olmalıdır.
Optik farelerde;





Hareketli parçalar bulunmamaktadır.
Farenin hareketlerinin algılanması, ışık yayılımı ve bu
ışığın yeniden algılanması sayesinde gerçekleşmektedir.
Farenin üzerinde kullanıldığı yüzeyin renk özellikleri
kullanımını sınırlayabilmektedir.
Temizlik gerektirmez.
Daha duyarlıdır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Kumanda Kolu (Joystick)




Bir kumanda kolu (joystick), spor
arabalardaki vites kollarına
benzer şekilde tasarlanmış bir
aygıttır.
Bu kolun hareket miktarı ve
yönü, işaretleyicinin ekrandaki
konumunu belirtir.
Özellikle uçuş benzeştiricilerinde
(flight simulator) yaygın olarak
kullanılmaktadır.
Fare yerine de
kullanılabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Dokunmatik Ekran





Dokunmatik ekran (Touch
Screen)
Ekranda bulunan
menülerden istendiğinin
üzerine dokunulmasıyla
seçilmesini sağlanır.
Ekrana yatay ve düşey
yönde ışıklar verilmektedir.
Ekrana dokunulduğunda
bu ışıklar kesilmektedir.
Hangi ışıkların kesildiğinin
bulunmasıyla da ekranda
işaretlenen bölge
belirlenmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Işıklı Kalem



Işıklı kalemler (Light Pen)
Dokunmatik ekrana benzemektedir.
İşaretleme aygıtı olarak içinde ışık kaynağı
bulunan bir kalem kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tarayıcılar


Kağıt, film gibi herhangi bir ortam üzerinde
kayıtlı olan bilgilerin bilgisayar ortamına
aktarılması için kullanılırlar
Temel prensip:




Bir ışık kaynağından güçlü bir ışık verilmekte
Işık taranacak olan belgeye çarpıp geri
gelmekte
Işık şiddeti ölçülmekte
Belge üzerindeki şekiller sayısal hale
dönüştürülüp bilgisayar ortamına aktarılmakta
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tarayıcı Türleri

Tarayıcılar, genel olarak üç ana gruba
ayrılmaktadırlar.
Yatay Tarayıcı (Flatbed Scanner)
 Sayfa Beslemeli Tarayıcı (Sheetfeed
Scanner)
 Taşınabilir Tarayıcı (Handheld Scanner)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yatay Tarayıcı




Flatbed Scanner
Tek bir sayfayı tarayabilecek şekilde
tasarlanmış aygıtlardır.
Kimi zaman bu aygıtlara, 1’den fazla
sayfayı ardışık olarak tarayabilmelerine
imkan sağlayacak otomatik belge besleme
donanımları da eklenebilir.
Bu tarayıcılar,


Kitap sayfaları gibi toplu belgeleri kolaylıkla
tarayabilirler.
Masa üstünde fazla yer kaplarlar.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yatay Tarayıcı (2)
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayfa Beslemeli Tarayıcılar






Sheetfeed scanner
Sayfa bir tambur (drum) aracılığı ile tarayıcı
kafa önünden geçirilmekte ve tarama işlemi
gerçekleştirilmektedir.
Genellikle klavye ile ekran arasında küçük
bir alana yerleştirilebilecek şekilde ve
boyutta tasarlanmışlardır.
Yoğun doküman akışının sözkonusu olduğu
ortamlarda kullanılmaktadırlar.
Yatay tarayıcılara göre daha az duyarlı ve
hatalara daha açıktır.
Günümüzde pek kullanılmamaktadırlar.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Elde Taşınan Tarayıcılar






Handheld scanner
Tarayıcıların içinde en ucuz
ve en az duyarlı olan türdür.
Bu tür bir tarayıcı ile iyi bir
tarama elde etmek oldukça
zordur.
Kullanıcı tarayıcıyı düz bir hat
üzerinde ve sabit bir hızla
götürmek zorundadır.
Taranacak belge tarayıcıdan
daha geniş ise, belgeyi birçok
kez taramak ve tarama
sonuçlarını yazılımla
birleştirmek gerekmektedir.
Kullanılabilirlikleri düşüktür.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Karakter ve İşaret Tanıyıcılar

Character and Mark Recognition
Devices
Optik Karakter Tanıma.
 Optik İşaret Tanıma
 Manyetik Mürekkepli Karakter Tanıma
 Çubuk Kod Tanıma

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik Karakter Tanıma






Optical Character Recognition (OCR)
Yazılımsal olarak gerçekleştirilir.
Taranan ve bilgisayar ortamına resim olarak
aktarılan metindeki birbirinden ayrı şekiller ayrı
ayrı ele alınır.
Her şekil karakter tanıma yazılımında tanımlı olan
harf, rakam ve işaret şekilleri ile karşılaştırılır.
Ele alınan şekil, tanımlı şekillerden birisine benziyor
ise, o şekil harf olarak tanımlanır ve bir sonraki
şekle geçilir.
OKT işlemi için ANSI tarafından oluşturulan ve
OCR-A olarak adlandırılan standart yazı şekilleri
bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik İşaret Tanıma







Optical Mark Recognition (OMR)
Bu işlemde bir kağıt üzerindeki işaretler
algılanmaktadır.
Sınavlarda ve istatistiksel çalışmalarda karşılaşılan
ve genel olarak “optik form” olarak adlandırılan
kağıtlar başlıca uygulamasıdır.
Tüm form bir matris olarak algılanmaktadır.
Kullanıcı tarafından belirli bölgelerde bulunan
kutucuklar doldurulmaktadır.
Dolu bölgelerin yerleri, optik işaret tarayıcı aygıt
tarafından belirlenmektedir.
Tüm form, okuma işlemi sonunda “0” ve “1” lerden
oluşan bir matris olarak ifade edilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik Kart Okuyucu


Optical Card
Reader
Optik form
veya
kartların
okutulma
işlemi için
kullanılırlar.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Mürekkepli Karakter
Tanıma




MICR:Magnetic Ink Character Recognition
(MICR)
Genellikle bankacılık faaliyetlerinde
kullanılmaktadır.
Bankacılık sisteminde kullanılan çeklerin
üzerinde, manyetikleştirilme özelliği olan bir
mürekkeple basılmış harf ve yazılar
bulunmaktadır.
Belgenin okuma aygıtına okutulması
sırasında, aygıt manyetik mürekkeple
yazılmış yazı ve rakamları algılamakta ve
bir karakter tanıma işleminden geçirerek
belgenin doğruluğunu denetlemektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Çubuk Kod Tanıma




Bar Code
Evrensel Ürün Kodu (EÜK; UPC:
Universal Product Code) olarak
adlandırılan numaraların, bilgisayar
ortamına rahat aktarılabilmeleri için
geliştirilmiş bir uygulamadır.
Burada her karakter düşey olarak
oluşturulan işaretler veya
çubuklarla ifade edilmektedir.
Bu çubuklar, Çubuk Kod Okuyucu
(bar-code reader) olarak
adlandırılan bir fotoelektrik aygıt
tarafından yansıyan ışıktan
yararlanılarak algılanır ve eşdeğeri
karakterlere çevrilir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısallaştırma



Birçok mühendislik uygulamalarında,
başkaları tarafından hazırlanmış çizimler
üzerinde çalışılmakta, bazen de bazı
çizimleri tümüyle el ile yapmak ve bunları
bilgisayara aktarmak gerekmektedir.
Haritalama, mimari veya restorasyonda
hazırlanan çizimlerin sayısal değerler olarak
bilgisayara aktarılması istenebilmektedir.
Tüm çizim bir koordinat ekseni
tanımlanarak o eksene oturtulmakta,
sayısallaştırma için cetvel ve gönyeler
kullanılmakta, belirlenen noktaların
koordinatları ve –varsa- yükselti değerleri
bilgisayara el ile girilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısallaştırma (2)



Çizimlerdeki nokta sayısının az olması
durumunda, sayısal değerlerin
oluşturulması işlemi fazla zaman
almamaktadır.
Nokta sayısının fazla olması durumunda, bir
çizimin bilgisayara aktarılması bazen günler
sürebilmektedir.
Bu zaman kaybını, dolayısıyla maliyeti
azaltmak amacıyla “Sayısallaştırıcı
(Digitizer)” adı verilen aygıtlar
kullanılmaktadır..
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısallaştırıcı (Digitizer)

Elektronik bir
ızgara
oluşturacak
şekilde
düzenlenmiş bir
masa, bu
masaya bağlı
bir işaretleme
ve veri girme
aygıtı ile bir
bilgisayar
bağlantısı içerir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısallaştırıcı-Kullanım Alanları


Yalnızca
mühendislik ve
mimarlık
alanlarında değil,
güzel sanatlarda
da
kullanılmaktadır.
Değişik eklentilerle
çizici olarak da
kullanılmaktadırlar.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısal Kameralar

Bilgisayarlara bilgi aktarma işleminde
sayısal kameralar da kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sesli Girdi Sistemleri

Ses tanıma sistemi için gerekenler:
Mikrofon
 Ses kartı
 Özel yazılım

Kaydedilen sesler bilgisayara
aktarılmakta.
 Bazı sistemler, sesten yazıya çeviri
işlemini de gerçekleştirmekte.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Çıktı

Bilgisayardan alınan işlenmiş veri veya
bilgi.
Metin
 Grafik
 Fotoğraf
 Ses
 Video


Çıktı donanımları bilgisayardan çıkış
alabilmek için kullanılan donanımların
tümüdür.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yazıcı

Printer
Bilgisayarda elde edilen bilgileri kağıt
çıktısı olarak oluşturan bir aygıttır.
 Eski tür yazıcılar, yalnızca harf ve
rakamları yazabilirken, günümüzdeki
modern yazıcılar grafik çıktılar da
verebilmektedir.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yazıcıların Sınıflandırılması

Yazma tekniğine göre:




darbeli (impact)
darbesiz (non-impact)
Bir darbeli yazıcı, yazma işlemini
gerçekleştirebilmek için kağıt, şerit ve
yazma çekici ile birlikte kağıt üzerinde
fiziksel bir temas sağlamaktadır.
Darbeli yazıcılar



Elektronik daktilolar,
Nokta vuruşlu yazıcılar (dot-matrix printer),
Satır yazıcılar (line printer)’dır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Satır Yazıcı







Line printer
Anabilgisayarların ilk kullanıma girdiği
dönemlerden beri kullanılmaktadır.
Sonsuz bir metal şerit üzerinde bulunan harflerin
arkasında bulunan küçük çekiçler, şerit döndükçe
harflere vurmakta, bu harfler de mürekkepli şerite
vurmakta ve yazı yazılmaktadır.
Yalnızca metinsel (text) bilgilerin yazdırılmasında
kullanılmaktadırlar.
Fazla sayfalı çıktıların alınmasında
vazgeçilmezlerdir.
Hızları yüksektir (sd:satır/dakika; lpm: lines per
minute)
Baskı kalitesi düşüktür.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Satır Yazıcı (2)
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Nokta Vuruşlu Yazıcı




Dot-matrix
Kişisel bilgisayar kullanımının yaygınlaşması
ile, kullanıcılar yazıcılarını kendi yanlarında
bulundurmak ve istedikleri gibi kullanmak
istemeye başlamışlardır.
Büyük boyutlara sahip ve oldukça pahalı
olan satır yazıcıları her kullanıcının satın
alabilmesi ve kullanması mümkün
olamamaktadır.
Ağırlıklı olarak kişisel kullanıma yönelik
tasarlanan yazıcılar üretilmeye başlandı.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Nokta Vuruşlu Yazma Sistemi





Yazıcıda, üzerinde bir veya daha fazla sayıda
sütunlara yerleştirilmiş ince iğnelerin olduğu bir
yazma kafası bulunmaktadır.
Her harf bir nokta matrisi şeklinde
tanımlanmaktadır.
Yazıcı kafanın hareketi ile ve her harfi oluşturacak
şekilde gerekli iğnelerin yazıcı kafa ile kağıt
arasında bulunan şerite vurması ile yazma işlemi
gerçekleştirilmektedir.
Baskı hızı karakter/saniye (ks; cps:characters per
second) olarak verilir.
Baskı kalitesi, yazıcı kafada bulunan iğnelerin
sayısının artmasına bağlı olarak artmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Nokta Vuruşlu Yazıcı

Kişisel bilgisayar sistemlerinde yaygın
olarak kullanım alanı bulan nokta
vuruşlu yazıcılar, günümüzde yerlerini
darbesiz yazıcılara bırakmıştır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Darbesiz Yazıcı Türleri

Darbesiz yazıcı, bir resim veya metni
kağıda dokunmaksızın kağıt üzerinde
oluşturabilmektedir.
Mürekkep püskürtmeli (Inkjet,
BubbleJet)
 Laser (Laser)

Sayfa yazıcı olarak da
adlandırılmaktadır.
 Yazma hızları sayfa/dakika (sd; ppm:
pages per minute) olarak tanımlanır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Mürekkep Püskürtmeli Yazıcı






Inkjet / Bubblejet printer
Mürekkep püskürtmeli yazıcılar, yazıcı
kartuşlarının üzerinde bulunan ince
püskürtme deliklerinden kağıdın üzerine
mürekkep püskürtmek suretiyle yazma
işlemini gerçekleştirirler.
Evlerde veya çok fazla baskı yapılmayan
işyerlerinde yaygın olarak kullanılırlar.
Siyah ve renkli yazabilirler.
Kaliteli çıktı alabilmek için özel kağıtlar
kullanılmalıdır.
Fiyatları düşüktür.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Mürekkep Püskürtmeli Yazıcı (2)

Değişik kağıt boyutları (A4, A3, ... )
kullanabilirler.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Lazer Yazıcı

Laser printer

Çalışma prensipleri, fotokopi makineleri ile aynıdır.





Küçük noktalardan oluşan bir düzende, bilgisayarda
oluşturulan bilgiler bir laser ışığı aracılığı ile yazıcı içinde
bulunan ve pozitif elektrikle yüklenmiş bir tambura
taşınır.
Herhangi bir yazı veya resim yazdırılmak istendiğinde,
laser ışığı açılır ve tambur üzerinde pozitif olarak
yüklenmiş olan noktalar nötr hale gelir.
Çok ince boyutta öğütülmüş karbon parçacıklarını (toner)
içeren kartuşun içinden geçen tamburdaki nötr bölgelere
yapışan toner, daha sonra kağıdın üzerine aktarılır.
Yazdırma işleminin son aşamasında toneri kağıdın
üzerine sabitlemek için bir ısıtma ve baskı işlemi
uygulanır.
Yazma işlemini bitiren tambur, daha sonraki geçiş için
temizlenir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Lazer Yazıcı (2)
Günümüzde değişik renklerde toner
kullanarak renkli baskı yapabilen laser
yazıcıların kullanımı da giderek
yaygınlaşmaktadır.
 Evlerden büyük işyerlerine kadar
geniş bir alanda kullanılmaktadır.
 Yazma hızları yüksektir.

Kişisel kullanımda 8-10 sayfa/dakika
 Ağ yazıcılar: 35-50 sayfa/dakika
 Bankalar, sigorta firmaları gibi
işyerlerinde: 1,000 sayfa/dakika

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tümleşik Yazıcı

Gerek laser,
gerekse de
mürekkepli
yazıcılar, tarayıcı
ve belgegeçer
gibi aygıtlarla
bütünleştirilerek,
kullanıcıya ayrı
aygıtlarla
uğraşmamasını
sağlayacak
çözümler
sunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Termal Yazıcı



Thermal Printer
Otomobil, bisiklet ve beyaz eşya gibi
üretilen malların takiplerinin gerekli olduğu
yerlerde, ürünlerin üzerlerine çubuk kod ve
diğer bilgileri içeren etiketlerin yapıştırılması
gerekmektedir.
Bu etiketlerin dayanıklı olması için



Özel kağıtlar kullanılmalı
Yazılan bilgiler bozulmamalıdır.
Özel üretilmiş kağıtlara harf ve şekilleri
kağıdı yakarak oluşturarak baskı yapabilen
termal yazıcılar üretilmiştir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Termal Yazıcı (2)
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Baskı ve Renk Kalitesi





Satır yazıcıların baskı kalitesi en düşüktür.
Nokta vuruşlu, Mürekkep püskürtmeli ve lazer
yazıcıların, bir inçteki nokta sayısı (dpi: dots per
inch) ile belirlenmektedir.
Yaygın olarak kullanılan mürekkep püskürtmeli ve
lazer yazıcılardaki baskı kalitesi değerleri 300 ile
1,200 dpi arasında değişmektedir.
Baskı kalitesi ne kadar artarsa artsın, renkli
baskılardaki renk kalitesi, hiçbir zaman ekranda
görünen renklerle aynı olamamaktadır.
Baskı kalitesi:

Satır yazıcı < nokta vuruşlu < mürekkepli < lazer
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Nerede, hangi yazıcı ?




Belirli bir kalitede yüksek baskı hızlarının gerektiği
ve renkli baskının gerekmediği yerlerde, siyah
baskı yapabilen laser yazıcılar tercih edilmektedir.
Renkli baskının istendiği, yazı ve baskı kalitesinin
çok önemsenmediği yerlerde de mürekkep
püskürtmeli yazıcılar kullanılabilir.
Fatura basımı, bilet basımı, bankalarda kullanılan
çoklu kopyalı dekont basımı gibi yazdırma
işlemlerinde ise, hızları düşük olmalarına karşın,
darbeli yazıcılar tercih edilmektedir.
Baskı kalitesinin önemli olmadığı, ancak baskı
hızının yüksek olmasının gerekli olduğu yerlerde
ise satır yazıcılar kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Çizici





Plotter
Geniş Kalıplı Yazıcı (Large Format Printer)
Özellikle tasarım ve mühendislik
işlemlerinde oluşturulan grafik çıktıların
alınması için kullanılmaktadır
Gerek yazma tekniklerine, gerekse de
fiziksel şekillerine göre ayrı ayrı
sınıflandırılmaktadırlar.
A4 (210 mm x 297 mm) kağıt
boyutlarından başlamak üzere 1152 mm
genişliğinde ve 150 metre uzunluğa
varabilen kağıtlara çizim yapabilen çiziciler
de bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Çiziciler-Fiziksel Sınıflandırma

Fiziksel şekillerine göre:
Düzyataklı çiziciler (flatbed plotters)
 Tamburlu çiziciler (drum plotters)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Düzyataklı Çizici


Bürolardan sanayinin çeşitli kesimlerine kadar
geniş bir uygulama alanı bulmuştur.
Yazma mekanizması yerine kesici mekanizmaların
takılması ile, reklamcılıktan kalıp hazırlamaya kadar
çok değişik alanlarda kullanılabilen aygıtlar haline
dönüşmektedirler.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tamburlu Çizici



Düzyataklı çizicilerde kağıt
sabit, yazdırma
mekanizması hareketlidir.
Tamburlu çizicilerde, hem
kağıt, hem de yazdırma
mekanizması hareket
etmektedir.
Düzyataklı çizicilerde


Daha iyi sonuçlar
alınmakta.
Kağıt boyutları, çizici
masasının boyutları ile
sınırlı kalmakta.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Çiziciler-Yazım Teknikleri
Kalemli çizici (pen plotter)
 Mürekkepli (inkjet plotter)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Kalemli Çiziciler



Kalemli çizicilerde, içine değişik renkte mürekkep
doldurulmuş ve değişik uç kalınlıklarına sahip kalemlerle
çizim yapılmaktadır.
Kalemlerin konulabileceği kartuşun kalem kapasitesinin sınırlı
olması istenilen renk ve çizgi kalınlığının sağlanmasını
engellemekteydi.
Ayrıntılı çizimlerin oluşturulması, gerekirse kartuştaki
kalemlerin değiştirilmesi sayesinde sağlanabilmekte, ancak
bu işlem de uzun zaman almaktaydı.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Mürekkep Püskürtmeli Çiziciler




Mürekkep püskürtme
teknolojisinin gelişimi ile kalem
kullanan çizicilerin kullanımları
azalmıştır.
Yerlerini mürekkep püskürterek
yazma işlemini gerçekleştiren
çiziciler almıştır.
Mürekkepli çizicilerde hem
kağıt, hem de yazdıma
mekanizması hareketli olmasına
karşın, tüm yazdırma işlemi
kağıdın yazıcıdan bir kez
geçmesi sonunda
tamamlanmaktadır.
İstenildiği kadar renk elde
edilmekte ve daha duyarlı
çizimler yapılabilmektedir
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tümleşik Çiziciler



Çizicilere, özel tarama aygıtları takılarak
tarayıcı olarak kullanmak da mümkün
olabilmektedir.
Özellikle büyük harita ve resim gibi
çizimlerin bilgisayara aktarım işlemlerinde
çiziciler yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bilgisayara aktarılan çizimler, uygun
yazılımların kullanımı ile sayısal hale de
dönüştürülmekte, böylece çiziciler aynı
zamanda sayısallaştırıcı olarak da
kullanılmaktadırlar.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Ekran





Monitor, Video Gösterim Birimi (VDU:Video
Display Unit)
Bilgisayar sistemlerinde en çok kullanılan
çıktı birimidir.
Ekranlar, bilgisayarların ilk üretildikleri
günden bugüne büyük değişiklik
göstermişlerdir.
İlk kullanılan ekranlar yalnızca metin
tabanlı bilgileri gösterebilmektedir.
Sonra geliştirilen ekranlar grafik bilgilerin
de gösterilebilmesini sağlamaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Katod Işını Tüpü





Katod ışınları bir yüzey üzerinde bulunan elemanları
uyartmakta ve görüntü oluşmaktadır.
Katod Işını Tüpü (KIT; CRT: Cathod Ray Tube)
olarak adlandırılmaktadırlar.
Televizyon teknolojisi ile aynı teknolojiyi
kullanmaktadırlar.
En büyük avantajları düşük fiyatları ve üstün
görüntü kaliteleridir
KIT’ler




Boyutları büyük
Yüksek iletim maliyeti
Yer kaplama
Daha küçük ekranlar üretilmeli
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sıvı Kristal Ekranlar





Daha az yer kaplayan ve daha taşınabilir ekranlar üretildi.
Düz panel ekranlar veya Sıvı Kristal Ekranlar (SKE;
LCD:Liquid Crystal Display)
Sıvı kristallerle görüntü elde edilmektedir.
Kol saatlerinden cep telefonlarına kadar hemen her yerde
kullanılmaktadır.
Taşınabilir, gerek dizüstü gerekse de avuç içi
bilgisayarlarında kullanılan bu ekran türü, günümüzde masa
üstünde de yaygın olarak kullanım alanı bulmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Ekran Boyutları






Gerek KIT, gereksede SKE teknolojisine sahip
ekranlar, değişik boyutlarda üretilmektedir.
Ekran boyutları, ekranın çapraz köşeleri arasındaki
ölçünün inç (2.54 cm) cinsinden ifadesi ile
tanımlanmaktadır.
Bu boyutlar 15, 17, 19 ve 21 inç olabildiği gibi,
daha büyük boyutlarda ekranlar da özellikle
mühendislik ve grafik çalışmalarında
kullanılmaktadırlar.
Gerek KIT, gerekse de SKE ekranlar genel olarak
kare şeklinde üretilmektedirler.
Değişik gereksinimler doğrultusunda, özellikle
dizüstü bilgisayarlarda dikdörtgen şeklinde
ekranlar da yaygın olarak üretilmeye başlanmıştır.
Bu ekranların boyutları, 15.4, 17, 21 inç gibi
olabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Görüntü Netliği





Ekranlardaki görüntü netliği, o ekrandaki
görüntüyü oluşturan yatay ve düşey nokta sayısı
ile belirlenmektedir.
Ekrandaki görüntünün en küçük birimi “piksel
(pixel)” olarak adlandırılmaktadır.
Bir piksel, ekranda görüntüyü oluşturma sırasında
kullanılan en küçük noktaya karşılık gelmektedir.
Ekranda yatay ve düşey olarak ne kadar çok nokta
tanımlanabilirse, o kadar ayrıntılı ve duyarlı
görüntüler elde edilebilmektedir.
Bu duyarlılık hem ekran özelliğine, hem de
bilgisayar sisteminden ekrana görüntülerin
aktarılmasını sağlayan ekran kartı veya donanımı
özelliğine bağlı olarak değişmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Etkin ve Edilgen Matriks

Sıvı kristal ekranlarda görüntü
oluşturma teknikleri:
Edilgen (pasif) matriks (passive matrix)
 Etkin (aktif) matriks (active matrix)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Edilgen Matriks Ekran



Edilgen matriks ekranlar,
aynı zamanda çiftli tarama
ekranlar (dual scan monitor)
olarak da
adlandırılmaktadırlar.
Bu ekranlarda görüntü,
ekranın en üstünden
başlamak üzere, soldan sağa
ve yukarıdan aşağıya olmak
üzere tüm ekranın taranması
ile oluşturulmaktadır.
Az güç harcanmakta, ancak
elde edilen görüntü kalitesi
çok iyi olamamaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Etkin Matriks Ekran
İnce Filmli Transistör (İFT; TFT:Thin
Film Transistor) ekran.
 Görüntü, ekranı oluşturan her bir
noktanın ayrı ayrı elektriksel olarak
uyartımı ile oluşturulmaktadır.
 Bu ekranlarda daha fazla renk, daha
duyarlı bir görüntü kalitesi ile
görüntülenebilmektedir.
 Etkin matriks ekranların fiyatları daha
yüksek olup, aynı zamanda daha fazla
güç harcamaktadırlar.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Görüntü Standartları
Ekranların duyarlılıklarının
tanımlanması için değişik standartlar
geliştirilmiş ve uygulama
konulmuştur.
 Günümüzde en yaygın olarak
kullanılan standartlar:

SVGA
 XGA
 SXGA
 UXGA

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
SVGA
SVGA (Süper Video Grafik Dizini;
Super Video Graphics Array);
 En alt duyarlılık yatayda 800, düşeyde
ise 600 pikseli tanımlamaktadır.
 Bu standarttaki bir ekran görüntüsü,
800 x 600 = 480,000 pikselden
oluşmaktadır.
 Yaygın olarak 15 inç boyutundaki
ekranlarda bu standart
kullanılmaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
XGA
XGA (Genişletilmiş Grafik Dizini;
Extended Graphics Array):
 Yatayda 1,024, düşeyde ise 768
piksel tanımlanmaktadır.
 Özellikle 17 ve 19 inç boyutundaki
ekranlarda yaygın olarak
kullanılmaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
SXGA




SXGA (Süper Genişletilmiş Grafik Dizini;
Super Extended Graphics Array)
Bu standartta yatayda 1,280, düşeyde ise
1,024 piksel tanımlanmaktadır.
Özellikle 19 ve 21 inç boyutundaki
ekranlarda kullanılan bu standartla daha
duyarlı görüntüler elde edilmektedir.
Dizüstü bilgisayarlarda değişik ekran
boyutları olabildiğinden bu ekranlarda farklı
ekran duyarlılıkları (1,200 x 800; 1,600 x
1,200 gibi) da kullanılabilmektedir
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
UXGA




UXGA (Ultra Genişletilmiş Grafik Dizini;
Ultra Extended Graphics Array)
Bu standartta yatayda 1,600, düşeyde ise
1,200 piksel tanımlanmaktadır.
Özellikle 21 inç boyutundaki ekranların
kullanımının artmasına bağlı olarak bu
standart da yaygınlaşmaktadır.
UXGA ekranlar mühendislik veya güzel
sanatlar gibi yüksek çözünürlük isteyen
uygulamaların kullanıldığı yerlerde tercih
edilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Uçbirim

Terminal
Girdi ve çıktı özelliklerini birarada
bulundurmaktadır.
 Uçbirim türleri

Aptal uçbirim (Dumb Terminal)
 Akıllı uçbirim (Intelligent Terminal)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Aptal Uçbirim




Girdi işlemi için bir klavye ve çıktı
işlemi için de bir monitörden oluşan,
herhangi bir hesaplama
kapasitesine sahip olmayan ve
doğrudan bir ana bilgisayara bağlı
olan bir aygıttır
Klavyede yazılan herşey ana
bilgisayara gönderilip işlenmekte,
ana bilgisayardan ise işlenmiş
veriler uçbirim ekranına
aktarılmaktadır.
Ana bilgisayar ile bağlantısı
kesildiğinde herhangi bir işlevi
kalmamaktadır.
Genellikle anabilgisayar
(mainframe) ve UNIX işletim
sistemine sahip bilgisayarlara bağlı
olarak kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Akıllı Uçbirim




Akıllı uçbirim türü bellek ve sınırlı işlem
kapasitesine sahip bir işlemci
içermektedir.
Ekranda bulunan değişik formlar
aracılığı ile kullanıcının veri girmesine
ve yazdığı metni biçimlemesine imkan
sağlamakta, kullanıcı istediğinde ise
formdaki bilgileri toplu olarak ana
sisteme göndermektedir.
Ana sistem tarafından işlenen verilerin
sonuçlarını alıp biçimlendirebilmekte ve
ekranda görüntüleyebilmektedir.
Bu tür uçbirimler, Grafik Uçbirim
(Graphics Terminal) veya X-Uçbirim
(X-Terminal) olarak da
adlandırılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Uçbirim Benzeşim Yazılımları
Kişisel bilgisayarlarda kullanılabilen
uçbirim benzeşim (terminal
emulation) yazılımları ile de, kişisel
bilgisayarların birer uçbirim olarak
kullanılabilmeleri mümkün olmaktadır.
 Bu benzeşim yazılımları, kişisel
bilgisayarın gerek aptal, gerekse de
akıllı uçbirim olarak görev yapmalarını
sağlamaktadır.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Diğer Uçbirimler



Satış noktası uçbirimleri
(Point-of Sale Terminal)
Bu uçbirimler, girdi ve çıktı
özelliklerini birarada
bulundurmaktadır.
Girdi işlemi için genellikle
çubuk kod okuyucu
bulunduran bu aygıtlarda,
verilerin girilebileceği bir
klavye de bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Diğer Uçbirimler (2)



Kendi içinde bir işlemci,
bellek ve depolama birimi
bulundurur
Üzerlerinde yazılım
çalıştırılabilir.
Girilen veri işlenir,
gerektiğinde uçbirime
bağlanan veya bazı uçbirim
türlerinde doğrudan
uçbirimin kendi üzerinde
bulunan bir yazıcı sayesinde
de kağıda yazdırılabilir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İkincil Depolama Birimleri
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
İkincil Depolama Birimleri

Manyetik Depolama Birimleri
Disket (Floppy Disc),
 Manyetik Teyp (Magnetic Tape)
 Sabit Disk (Fixed/Hard Disc)


Optik Depolama Birimleri
Yoğun Disk (CD:Compact Disc)
 Sayısal Görüntü Diski (DVD:Digital Video
Disc, Digital Versatile Disc)

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Verilerin Depolanması
Manyetik depolama birimlerinde
veriler, ortam üzerinde mikroskobik
parçacıkların manyetikleştirilmesi ile
depolanmaktadır.
 Bu parçacıklar, yönleri değiştirilene
kadar konumlarını korumakta, böylece
disk ve teypleri kalıcı ancak
gerektiğinde değiştirilebilir bilgi
depolama araçları haline
getirmektedirler.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Ortamda Depolama

Disk sürücüdeki bir okuma-yazma
kafası, verileri gösterecek şekilde
manyetize edilmiş parçacıkları
okuyabilecek şekilde tasarlanmıştır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Bilgilerin Korunması

Manyetik ortamda tutulan veriler,








manyetik ortamlardan,
mıknatıslardan,
manyetik alanlardan,
toz, is veya duman parçacıklarından
etkilenmektedir.
Herhangi bir disketin üzerine mıknatıs
tutulduğunda, disket üzerinde bulunan veriler
bozulmaktadır.
Manyetik ortamlar, zamanla manyetiklik
özelliklerini kaybetmekte, bu da o ortam üzerinde
bulunan verilerin zamanla kaybolmasına neden
olmaktadır.
Saklama için öngörülen süre genellikle üç yıldır.
Bilgiler her iki yılda bir yenilenmelidir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik Depolama




Yoğun Disk (YD) ve Sayısal
Görüntü Diskleri’nde (SGD)
kullanılmaktadır.
Veriler, disk yüzeyinde
yoğun bir laser ışık demeti
gönderilerek oluşturulan,
koyu ve açık noktalar
kullanılarak
depolanmaktadır.
Disk yüzeyinde oluşturulan
derin çukurlar “çukur (pit)”,
düz bölgeler ise “düzlük
(land)” olarak
adlandırılmaktadır.
Ortam üzerindeki çukur ve
düzlükler güçlü bir
mikroskopla rahatlıkla
görülebilir durumdadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik Ortamdaki Bilgilerin
Korunması





Optik ortam üzerindeki çukur ve düz alanlar, veriyi
gösteren 1’ler ve 0’lar olarak kullanılmaktadır.
Optik depolama aygıtları, optik ortamlar üzerine
kaydedilmiş verileri düşük güçlü bir laser ışığı
kullanarak okumaktadırlar.
Laser ışığı diskin yüzeyine gönderilmekte, yansıyan
ışık miktarına göre o bölgede bulunan verinin
değeri elde edilmektedir.
Optik ortam üzerine kaydedilmiş veriler, manyetik
ortamdakine göre daha kalıcı ve bozulamaz olarak
kabul edilmektedir.
Optik depolama birimlerinin bilgi depolama
ömürlerinin teorikte sonsuz olduğu kabul
edilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disket









Esnek bir malzeme olan ince polyesterden
(Mylar) yapılmıştır.
Üzeri mıknatıslanabilir bir malzeme olan
“demir oksit” ile kaplanmıştır.
Boyutları küçüktür, ucuz ve kolay taşınırdır.
Farklı boyut ve kapasitelerde üretilmişlerdir.
Bilgisayarların ilk zamanlarında 8 inç (~20
cm)
Kişisel bilgisayarlarda kullanılmak üzere
5.25 inç ve 3.5 inç boyutunda
üretilmişlerdir.
Biçimlendirilmiş olarak 1.44 MB veri
depolama kapasitesine sahiptir.
Günümüzde çok daha yüksek kapasitelere
sahip olan türleri kullanılabilmektedir.
SuperDisk : 120/240 MB
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sabit Disk




Fixed disk, hard disk
Başlıca depolama
birimleri.
Üst üste konmuş ve
yüzeyleri manyetik
oksit ile kaplanmış
metal plakalardan
oluşmaktadır.
Üst üste konmuş metal
plakalar bir disk
paketini
oluşturmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disk Plakaları



Farklı sayıda metal
plakaya sahip olan
değişik türlerde
sabit diskler
bulunmaktadır.
Bazı disk
modellerinde her
plakanın alt ve üst
yüzeyleri kullanılır.
Bazı disk
modellerinde en üst
ve en alt yüzeyler
kullanılmaz.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disklerde Okuma Mekanizması




Sabit disklerde, tüm disk plakaları
aynı motora bağlı oldukları için
aynı zamanda dönmekte ve aynı
anda yalnızca birisinden bilgi
okunmaktadır.
Bilgi okumayı/yazmayı sağlayan
birim, “bağlantı kolu” adı verilen bir
mekanizma üzerine monte
edilmiştir.
Bu bağlantı kolu üzerinde bulunan
okuma/yazma kafaları, kolun ilerigeri hareketi sırasında bilginin
okunacağı veya yazılacağı konum
üzerine gitmektedir.
Okuma/yazma kafaları ile disk
yüzeyleri arasında bir cm’nin
birkaç milyonda biri kadar bir aralık
bulunmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disk Kapasiteleri ve Erişim Hızı









Sabit disklerin kapasiteleri, üretim teknolojilerinin gelişimine
paralel olarak artmıştır.
1980li yılların başlarında 5.25 inç, 10 MB
Günümüzde 3.5 inç 400 GB
Dizüstü bilgisayarlar gibi değişik türdeki bilgisayar sistemleri
için üretilen diskler daha küçük boyutlarda da olabilmektedir.
Disk üzerinde bulunan bilgilere erişmek için gereken zaman
da disk seçiminde önemli bir faktördür.
Günümüzde kullanılan sabit disklerde 6-11 ms (milisaniye)
zaman aralığında bilgiye erişim süresi kabul edilebilir bir
değerdir.
Bu değer, diskin dakikadaki dönüş hızına da bağlıdır.
Kişisel bilgisayar sistemlerinde yaygın olarak kullanılan
disklerin dönüş hızları 5,400, 7,200 hatta 10,000 devire
kadar ulaşabilmektedir.
Daha yüksek devir hızı, bilgiye daha hızlı erişim anlamına
gelmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disk Üzerinde Bilginin
Düzenlenmesi ve Bilgiye Erişim
Bir disk üzerinde verilerin fiziksel
olarak düzenlenmeleri farklı şekillerde
ifade edilmektedir.
 Hem disket hem de disklerde bilgilerin
ortak olarak depolandıkları
düzenlemelerde temel olan
karakteristikler:

“iz (track)”,
 “bölüm (sector)”
 “küme (cluster)” ve
 “silindir (cylinder)”

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İz (Track)



Bir iz, diskin merkezinden dışına doğru eşit aralıklarla
tanımlanmış dairesel bölgelerin herbirine verilen genel bir
addır.
Bu alanlar, disk döndükçe okuma-yazma kafası altından
geçmektedir.
Standart disketler 80 izden oluşurlarken, diskler 1,000 veya
daha fazla ize sahip olabilirler.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Bölüm (Sector)



Bölüm, disk üzerinde bulunan izlerin sabit
büyüklükte veri içerecek şekilde bölümlenmeleri ile
oluşmuş disk alanlarıdır.
Bu bölünme, diskin eşit açılarla bölünmesi ile
oluşturulur.
Her iz, aynı sayıda ve eşit kapasitede bölüm
içermektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
İz’deki Veriye Erişim



Verinin üzerinde bulunduğu yüzey, iz ve bölüm numaralarının
bilinmelidir.
Diskin dairesel özelliğinden dolayı, diskin merkezine en yakın
olan iz üzerindeki bir bölümün içerdiği bilgi ile en dışta
bulunan iz üzerinde bulunan bölümün içerdikleri bilgi miktarı
eşittir.
Bu da disk üzerindeki alanların verimsiz kullanılmasını
beraberinde getirmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Zon Kayıt (Zone Recording)





Disk üzerinde bulunan izlerden içte
bulunanlardaki bölüm sayıları, dışa doğru
gittikçe arttırılmaktadır
Farklı izlerde farklı bölüm sayıları elde
edilmektedir
Disk daha verimli kullanılmaktadır.
Disk üzerinde bulunan her bölüm aynı
sayıda veri depolayabilmektedir.
Disk üzerinde ne kadar çok bölüm
tanımlanabilirse o kadar çok veri
depolanabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Küme (Cluster)




Disk üzerinde yanyana bulunan sabit sayıdaki
bölümün bir araya gelmesinden oluşur.
İşletim sistemi tarafından tek bir depolama birimi
olarak değerlendirilir
Dosyalar kümeler temelinde depolanır.
Herhangi bir dosya bir kaç karakterden oluşmuş
olsa dahi bir kümeyi tümüyle kullanmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Silindir (Cylinder)



Bir sabit disk, 1’den daha fazla disk
plakalarından oluşabilmektedir.
Üstüste olan plakalarda bulunan aynı
hizadaki izlere “silindir” adı verilmektedir.
Okuma-yazma kafalarının aynı anda
üzerinde bulunduğu izlerin tümüdür.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Veriye Erişim Süresi


Bilgilere erişmek için gereken süre, erişim
zamanı olarak adlandırılmaktatır.
Üç ana bileşenden oluşur.



Arama Zamanı Gecikmesi: Bir bilginin disk
üzerinde nerede olduğunun bir dizin aracılığı ile
bulunmasını için geçen süreyi göstermektedir.
Bu süre, çok az mekanik hareket içermesi
nedeniyle çok küçük miktarda olmaktadır.
Kafa Yerleşimi Gecikmesi: Diskin okuyucu-yazıcı
kafalarının bilginin bulunduğu bölgeye gitmesi
için gereken süredir. Mekanik hareket içermesi
nedeni ile bu süre büyük değerlere
erişebilmektedir.
Dönme gecikmesi: Diskin, bilginin bulunduğu
yere gelmesi sırasında sözkonusu olan dönme
hareketi nedeniyle olan gecikmedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Disk Erişim Teknolojileri




Tüm sabit disk sürücü mekanizmaları
denetleyici olarak adlandırılan bir devre
kartı bulundurmaktadır.
Bu kart, sabit diskin bilgiye erişebilmek için
gereken dönme miktarını ve okuma-yazma
kafalarının yerleşimlerini belirlemektedir.
Disk sürücüler, denetleyicinin türüne göre
disk sürücüler sınıflandırılmaktadır.
Sabit disk denetleme mekanizmaları ATA ve
SCSI olarak iki gruba ayrılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Tümleşik Sürücü Elektroniği
(IDE)







Sabit diskleri tanımlarken yaygın olarak kullanılan
bir deyimdir.
IDE (Integrated Drive Electronics, Tümleşik Sürücü
Elektroniği), kendi içinde bir denetleyici (controller)
bulunan herhangi bir sürücüyü ifade etmektedir.
Yaygın olarak kullanılan IDE arayüzleri, ATA
(Advanced Technology Attachment: Gelişmiş
Teknoloji Eklentisi) olarak da adlandırılmaktadır.
AT deyimi IBM PC/AT modelinden gelmektedir.
Günümüzüdeki sürücülerin çoğunluğu IDE’dir.
Bu teknolojide, denetleyici sürücünün üzerinde
bulunmakta ve daha kısa veri iletim mesafeleri
sözkonusu olmaktadır.
Sürücünün güvenilirliği arttırılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
ATA IDE




ATA IDE, IDE’nin en revaçta şeklidir.
İlk olarak CDC, Compaq ve Western Digital
tarafından üretilmiştir.
1980’lerin sonlarına doğru ANSI tarafından
standart olarak belirlenmiştir.
Bu standartlaştırma ile,


Eski ve yeni disk sürücüleri ve firmalar
arasındaki uyumsuzluk ortadan kaldırılmıştır.
ATA IDE teknolojisi ile 1’den fazla sürücünün
arka arkaya bağlanbilmeleri sağlanmıştır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
ATA-2 (EIDE)



ATA teknolojisinin geliştirilmiş bir şeklidir.
Geliştirilmiş IDE (EIDE:Enhanced IDE)
olarak da adlandırılmaktadır.
EIDE teknolojisinde



Programlı Giriş/Çıkış (PIO:Programmed
Input/Output)
Doğrudan Bellek Erişimi (DMA:Direct Memory
Access)
teknikleri kullanılmaktadır.
EIDE teknolojisinde daha büyük disk
kapasiteleri ve daha yüksek veri iletim
hızları elde edilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
PATA-SATA




ATA disk erişim teknolojisi, Koşut Ata
(PATA: Parallel ATA) ve dizisel ATA
(SATA:Serial ATA) olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır.
UltraDMA, DBE teknolojisinin en güncel
sürümüdür. DMA ve UltraATA teknolojileri
genellikle birlikte kullanılmaktadır.
PATA teknolojisi disk sürücüler için kullanılır
ATAPI veya PATAPI (AT Attachment Packet
Interface, Parallel ATAPI, AT Ek Paket
Arayüzü, Koşut Ek Paket Arayüzü) YD, SGD
ve teyp aygıtları için kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
SATA-SATAPI
SATA veya SATAPI arayüzü, yalnızca
disk sürücülere bilgi aktarmak ve disk
sürücülerden bilgi almak için
kullanılmaktadır.
 Arayüz başka bir aygıtla
paylaşılmadığı için bu tür arayüzlerde
veri iletim hızları 6.0 GB (gigabyte)
mertebesine kadar çıkabilmektedir.

© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
SCSI






“KBSA: Küçük Bilgisayar Sistem Arayüzü
(SCSI:Small Computer Systems Interface)
IDE teknolojisinin yeterli olmadığı durumlarda
kullanılır.
Veri iletim hızları IDE teknolojisine göre iki kattan
fazla artmaktadır.
Bir bilgisayara 1’den fazla depolama birimi, gerek
içsel, gerekse de dışsal olarak bağlanabilmektedir.
Sistemlerin daha da genişlemesi
sağlanabilmektedir.
Günümüzde birçok sunucu ve iş istasyonunda bu
teknolojiyi kullanan depolama birimleri
kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
DMA, UltraDMA, UltraATA





Birçok kişisel bilgisayarda kullanılan
teknolojide, veriler diskten denetleyici
aracılığı ile işlemciye, oradan da işlenmek
üzere belleğe aktarılmaktadır.
Doğrudan Bellek Erişimi (DMA:Direct
Memory Access; DBE) teknolojisi
bilgisayarın verileri diskten alıp doğrudan
belleğe aktarmasını sağlamaktadır.
Bu teknolojide işlemcinin araya girmesine
gerek kalmamaktadır.
UltraDMA, DBE teknolojisinin en güncel
sürümüdür.
DMA ve UltraATA teknolojileri genellikle
birlikte kullanılmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Optik Diskler


Başlıca ik gruba ayrılırlar.
Birinci grup:



Üzerine fabrikasyon olarak bilgi yazılabilen diskleri içermektedir.
Bu diskler, üzerlerine yalnızca bir kez ve özel makinalarla bilgi
yazılabilecek şekilde üretilmiş olup, firmalar tarafından
geliştirilen yazılımların dağıtımları için kullanılmaktadır.
İkinci grup:




Bilgisayar kullanıcılarının bilgilerini depolayabilmeleri için
üretilmişlerdir.
Bu disklerin üzerine bir kere bilgi yazılabilmekte, birçok kez bu
bilgi okunabilmektedir.
Bir kere yaz, çok kez oku (WORM: Write Once Read Many)
olarak adlandırılan bu diskler, özellikle güvenli olarak
saklanması istenilen bilgilerin depolanmalarında
kullanılmaktadır.
Bir kez üzerlerine yazıldığında disk üzerindeki bilgiler
silinememektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Yoğun Disk


YD-YOB (Yoğun Disk-Yalnızca Okunur Bellek; CDROM: Compact Disc-Read Only Memory):

Kapasiteleri 700 MB seviyesindedir.

Kendisine yalnızca bir kez kayıt yapılabilir
Yazma işlemini için özel bir sürücü aygıtı ve özel
yoğun diskler gerekmektedir.
Üzerine kayıt yapılan KYD’ler herhangi bir KYD
sürücü veya YD sürücüde okunabilirler.
Kaydedilebilir Yoğun Disk (KYD; CD-R: Compact
Disc-Recordable),



Yeniden Yazılabilir Yoğun Disk (YYYD, Y3D; CDRW: Compact Disk Re-Writable):


Üzerlerine birçok kez veri kaydedilebilir ve silinebilir.
Bu disklerin bazı YD sürücüler tarafından
okunamama gibi problemlerle karşılaşmaları da
sözkonusu olmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Sayısal Görüntü Diski





Sayısal Görüntü Diski (SGD) (DVD:
Digital Versatile Disk, Sayısal Kalıcı
Disk; önceleri Digital Video DiskSayısal Görüntü Diski),
Video Yoğun Disklerinin (VCD:Video
Compact Disk) yerini almak üzere
tasarlanmıştır.
Veri depolama aygıtı olarak
bilgisayarlarda da kullanım alanı
bulmuştur.
Depolama kapasiteleri 4.7 GB ile
17 GB arasında değişebilmektedir.
SGD’lerin her iki yüzeyine de veri
kaydedilebilmekte, böylece depolama
kapasiteleri 17 GB’a kadar
çıkabilmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyeto-Optik Disk








Manyeto-optik (MO:Magneto-optical)
Melez disk türü olarak
Manyetik ve optik depolama birimlerinin
avantajlarını biraraya getirmektedir.
Optik disklerde olduğu gibi yüksek kapasitelere
sahiptir.
Bilgiler manyetik disklerde olduğu gibi
yazılmaktadır.
Disk yüzeyi plastik bir malzeme ile kaplı olup,
altında ise manyetik olarak duyarlı metal
kristaller içermektedir.
Verilerin yazılması sırasında bir laser ışığı plastik
yüzey üzerinde mikroskobik bir delik açmakta, ve
bir mıknatıs da plastik soğumadan metal
parçacıklarını düzenlemektedir.
Kristaller, bazıları ışığı yansıtacak şekilde
düzenlenmekte, verilerin diskten okunması
sırasında ise yalnızca ışığı yansıtan kristaller ele
alınmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Teypler



Bilgisayarların ilk dönemlerinden itibaren yaygın
olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde disk ve optik depolama birimlerinin
kapasitelerinin artmasına bağlı olarak kullanımları
azalmıştır.
Teknolojinin gelişimine bağlı olarak değişik şekil ve
ebatlarda üretilmişlerdir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Teyplerde Bilgi
Depolama




Manyetik teyplerdeki bilgi depolama
sistemi, sabit disk veya disketteki bilgi
depolama sistemine benzemektedir.
Diğer depolama birimlerinde, birim üzerine
kaydedilmiş olan herhangi bir veriye
doğrudan ulaşılabilir (Doğrudan Erişim).
Manyetik teyplerde herhangi bir bilgiye,
teybi o bilginin olduğu yere kadar
ilerleterek erişilir.
Manyetik teyplerde bilgiye erişim “sıralı”
olmaktadır.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118
Manyetik Teyplerin Kullanım
Alanları








Veri kayıt ve okuma hızlarının yavaşlığı nedeniyle yalnızca
yedekleme amaçlı olarak kulanılmaktadır.
Teyp kapasiteleri teknolojinin gelişimine bağlı olarak
artmıştır.
Kişisel bilgisayar sistemlerinde kullanım alanı bulamamıştır.
Manyetik teypler, genellikle orta ve büyük boy sistemlerde
verilerin yedeklenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Manyetik ortamlar zamanla manyetiklik özelliklerini
kaybetmektedirler.
Manyetik teyplerde çok uzun süre bilgi saklamak sağlıklı
olamayabilmektedir.
Manyetik teypler, günlük veya yıllık yedekleme işlemlerinde
kullanılmakta, üzerlerindeki bilgi sürekli yenilenmektedir.
Bu teyplerin saklandıkları ortamın da belirli ısı ve nem
koşullarını sağlaması gerekmektedir.
© 2009; Prof.Dr.Yalçın ÇEBİ; DEÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü;
118