Jus Romanorum

JUS QUOD AD RES PERTINED E DREJTA E TRASHEGIMORE “mortis causa” RREGULLAT JURIDIKE E drejta trashëgimore ishte përmbledhje e dispozitave juridike që rregullonin të drejtën e trashëgimit univerzal apo singular të pasurisë në rast të vdekjes të pronarit të saj.

SINGULA RES pasuria e personave të vdekur kalonte mbi trashëgimtarë ose në tërësi ose në disa pjesë përbërëse I. SUKCESIONI UNIVERSAL TRASHEGIMI I PERGJITHSHEM II. SUKCESIONI SINGULAR TRASHEGIMI I DISA SENDEVE

 1) DEFUNCTUS, DE CUJUS, trashëgoheshin, apo cilët persona mund të ishin trashëgimlënës; cilët persona mund të  2) HEREDIATAS, ç'mund të trashëgohej, gjegjësisht, ç'përbënte masën e trashëgimit të trashëgimlënësit;  3) HERES, cilët persona mund të ishin trashëgimtarë në përgjithësi, pra cilët persona në përgjithësi ishin të zot për pozitën e trashëgimtarit univerzal apo trashëgimtarit të disa sendeve (sukcesori singular, legatari, fedeikomisari);  4) VOCATIO HEREDETUM, si apo në çfarë mënyrash janë thirrrë trashëgimtarët që të pranojnë masën e trashëgimit të trashëgimlënësit të caktuar, pra cilat dhe si ishin mënyrat e thirrjes për trashëgim.



Trashëgimlënësi, ishte vetëm person fizik, i cili për të gjallë mund të ishte titullar i të drejtave dhe detyrimeve të trashëgueshme.



Personat fizikë, të aftë për të qenë trashëgimlënës, e fitonin statusin e trashëgimlënësit në momentin e vdekjes

 I.

II.

Masa e trashëgimit ishte një grumbull sendesh ( universitas juris përbërë nga të gjitha të drejtat pronësore të trashëgueshme, të cilat i kishte de cujusi në momentin e vdekjes. Përbëhej nga të gjitha: autorizimet pronësore të trashëgimlënësit, dhe të drejtat reale mbi sendet e huaja.

) e Masa e trashëgimit përbëhej edhe nga: 1.

aktivet obligatore, AKTIVI I MASES SE TRASHEGIMIT 2.

borxhet obligatore, (duke i përjashtuar borxhet intuitu personae, që shuheshin në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit-kontratat intuitu personae, detyrimet deliktore), PASIVI I MASES SE TRASHEGIMIT Diferenca midis vlerës së aktivit dhe lartësisë së pasivit përbënte thjeshtë masën e trashëgimit.

 Të drejtat personale (servitutet personale mbi sendet e huaja, shuheshin në momentin e vdekjes) dhe te drejtat familjare të trashëgimlënësit nuk mund të ishin objekt i masës së trashëgimit.

   Statusin për të qenë trashëgimtar, nën kushte të caktuara, mund ta fitonte çdo person fizik i gjallë, në momentin e hapjes së trashëgimit: momenti i delacionit momenti i vdekjes së de cujusit.

I vetmi përjashtim nga kjo rregullë parashihej për fëmijën e lindur pas vdekjes së të atit. Kur ishte fjala për personat që kishin humbur jetën njëkohësisht, aplikohej supozimi j'uridik se ati kishte rrojtur pas vdekjes së të birit të mitur, ndërsa i biri rnadhor kishte rrojtur pas vdekjes së të atit. Në rastet e tjera supozohej se personat kishin vdekur bashkë, prandaj nuk mund të konsideroheshin si trashëgimtarë reciprokë.

   Statusin e trashëgimtarit mund të fitonin: Personat juridikë Personat juridikë privatë, në bazë të privilegjës së veçantë.

Organizatave kishtare.

Thirrje testamentare Thirrje ligjore Thirrja e trashëgimit i ishte lënë kryesisht vullnetit të de cujusit.

TESTAMENTIO FACTIO AKTIVA “e drejta që me testament të disponojë pasurinë” Kur decujusi nuk e kishte lënë testamentin si dhe kur i kalonte autorizimët që i kishte sipas ligjit, rregullohej në mënyrë ligjore.

Vlente jo vetëm për trashëgimtarët universal por edhe për trashëgimtarët singular.

1. Trashëgim ligjor, INTESTATOR 2. T. i domosdoshem IMPERATIV

 Ne te drejten postklasike rendi ligjor ishte: I. Pasardhësit (descendentët) e trashëgimlënësit. Pasardhësit e shkallës së njëjtë të gjinisë e ndanin masen e trashëgimit nëne dhe prej ati. xnasën e trashëgimit per capita.

per capita, ndërsa pasardhësit e shkallës më të largët të gjinisë në konkurencë me kushërinjtë më të afërt sipas parimeve të përfaqësimit apo II. Paraardhësit per stirpes.

(ascendentët) e trashëgimlënësit dhe vëllezërit e motrat e tij prej Ascendentët më të afërt i përjashtonin ata që ishin më të largët, ndërsa në konkurencë me vëllezërit dhe motrat e ndanin III. Vëllezërit dhe motrat që ishin ose prej një .nëne ose prej një ati (consanguinei dhe uterini). Edhe në këtë rend të trashëgimit masa e trashëgimit ndahej per capita më aplikimin e parimit'të përfaqësimit (per stirpes).

III. Kushërinjtë, të afërmit anësor të gjakut apo collaterales . IV. Burri dhe gruaja (vir et uxor), mund të kërkonin të cilët sipas dispozitave të ediktit pretorian bonorum possesio . E veja vidua inops mund të kërkonte ¼ e masës së trashëgimit të burrit të pasur, në konkurencë me të gjitë të afërmit, por e kishte te kufizuar masen e trashegimit.

V. Shtetit, kur nuk kishte fare trashëgimtar apo kur asnjëri nga trashëgimtarët e thirrur nuk e pranonte masën e trashëgimit, masa e trashëgimit ishte „bonum vacans" dhe i takonte shtetit, gjegjësisht kishës apo legjioneve, kur trashëgimlënësi ishte klerik apo ushtar .

    Testamenti ishte shprehje solemne e dëshirës së trashëgimlënësit se kujt ti takojë dhe si të ndahet pasuria e tij në rast vdekjeje. Llojet te testemateve: Testamenti i lene dy here ne vit Testamenti i jashtezakonshem, qe e linin ushtaret romak gjate ekspeditave; Testamentum principi oblatum ishte testamenti që përmbante dokumenti që i dërgohej zyrës perandorake apo perandorit personlisht që ta ruajë; Testamente të jashtëzakonshme (ato te ushtareve, të verbërve, shurdhmemecëve), etj.

 Përmbajtja themelore e testamentit ishte emërimi i trashëgimtarit:

heres ex asse,

një person, (tere pasuria) “ 

heredes ex partibus,

shumë persona , (pjese te pasurise) Emërimi ishte baza e testatmentit.

Trashëgimtarët duhej emëruar:

verbis latinis directis et imperativis

“në gjuhë latine drejtpërdrejtë dhe me urdhër:

Titius heres esto

”.

”

Përmbatja tjetër e testamentit ishin dispozitat sekondare: urdhëresat dhe kushtet.

Heres ex asse merrte tërë pasurinë e de cujusit, Heredes ex partibus Testamenti e përbënin: I. Dispozitat themelore emërimi i trashëgimtarëve, II. Dispozita sekondare urdhëresat dhe kushtet.

Heredes ex partibus merrnin shtimin proporcional të kuotave të veta të trashëgimit. Heredes ex partibus, të emëruar conjunctim, kishin të drejtë ta ndanin pjesën e hereditas e cila do t'i takonte ndonjërit prej bashkë trashëgimtarëve nga grupi i tyre i trashëgimit. E drejta e zmadhimit të pjesëve të trashëgimit apo jus accrescendi aplikohej vetëm për aplikimin e të drejtës së përfaqësimit: ( jus repreasentationis ).

    Në testamentet romake lejohej emërimi i trashëgimtarëve indirektë, apo trashëgimtarëve të tillë, e drejta trashëgimofe e të thirrej i pari (institutus) të mos e marrë trashëgimin për shkak se kishte vdekur para trashëgimlënësit, se trashëgimin nuk e kishte pranuar, nuk e kishte mbajtur gjer në afatin e paraparë.

Trashëgimtari që thirrej i dyti apo ai indirekti quhej substitutus, ndërsa i tërë inst.juridik quhej: SUPSTITUTI TESTAMENTAR.

i.

ii.

iii.

Supstituti vulgar-i rendomte: kur madhori heres nuk e pranonte trashegimin; Supstituti pupilar: heres ishte personi i mitur ; Supstituti kuazipupilar: heres ishte personi madhor pa zotesi iv.

veprimi ; Supstituti fideikomisar: heres ishte personi me i larget por deri ne brezin e katert.

REVOKIMI Testamenti nuk e obligonte de cujus-in, ai mund ta revonkonte atë në çdo kohë dhe bënte T.të ri. TESTAMENTI NUL formën e caktuar, i. emëruar heres; , Ishin ato T. të cilat nuk ishin bërë: në ii. nuk u ishte kushtuar kujdes të drejtave trashëgimore të bijve.

TESTAMENTI I ANULUESHEM, (relativisht nul) ishin ato T. të cilat nuk u ishte kushtuar kujdes të drejtave trashëgimore: i. bijave, ii. postumusit, iii. trashëgimtarëve të domosdoshëm.

HAPJA E TESTAMENTIT Hapja e T. ishte akt i rëndësishëm për të gjithë personat që pretendonin të merrnin masën e trashëgimit të de cujusit.

Ky akt ishte privat dhe zhvillohej në praninë e dëshmitarëve gjersa nuk hyri tatimi i trashëgimit (lex Julia de vicesima hereditatum) për praninë e organet shtetërore (pretorët), të cilët e lexonin testamentin kurse pas leximit e vulosnin përsëri me vulë shtetërore.

dhe obligimi

   Decujus-i, nuk kishte të drejtë të dispononte krejt lirisht hereditas në rast të vdekjes.

Padia “ ligjorë. querelia inofficiosi testamenti” perdorej per anulimin e T.të trashëgimtarëve intestatorë apo E drejta e trashëgimtarëve ligjorë që të kërkojnë anulimin e testamentit në të cilin nuk ishin respektuar të drejtat e tyre, quhej e drejtë e domos doshme trashëgimore, ndërsa trashëgimtarët ligjorë që mund të kërkonin anulimin e testamentit për shkak se de cujusi riuk kishte treguar kujdes për të drejtat e tyre, quheshin trashëgimtarë të domos doshëm.

  N

ë m

omentin e vdejkes fizike: hapej trash

ëgimi (DELACIONI) dhe lindte e drejta e trashëgimit.

 

Për trashëgimtarin kërkohej që në momentin e vjdekjes së decujus-it, të ishte i gjallë dhe i aftë për të pranuar trashëgiminë.

Të drejtën trashëgimore nuk e fitonin personat që e kishin vrarë decuju-sin, penguar të bëj T, e kishin hapur T.para përfundit të hetimit, gratë me sjellje të dyshitë, etj.

   i.

ii.

Heredes sui et necessarii , të gjithë personat të cilët në momentin e delacionit gjendesliin nën patria apo dominica potestas të trashëgimlënësit: personat alieni juris dhe skllevërit. Nuk kishin të drejtë ta refuzonin trashëgimin, ishin heres sipas dispozitave të vetë ligjit apo ipso jure „Sive velint, sive nolint“; Heredes voluntarii, e dëshirës së tyre; personat qe nuk ishin nen pushtetin ateror te decujus-it, nuk ishin të detyruar ta pranonin trashëgimin, prandaj kërkohej shprehja Hereditas jacens, Çështja se kujt i takon trashëgimi ndërmjet momentit të delacionit dhe deklarimit të trashëgimtarëve është zgjidhur në mën.të ndryshme në kohët/të d. romake: rregullës mbi përvetësimin e res nullius, sendet e masës së trashëgimit i akojnë atij qytetari që i okuponë.

Me vone u ndalua zaptimi nga personat qe nuk kishin status te trashegimtarit.

Borxhet e trashëgimit Të gjitha aktivet dhe të gjitha borxhet e trashëgimlënësit, me përjashtim të aktiveve dhe borxhet thjesht personale kalonin mbi trashëgimtarë, proporcionalisht me madhësinë e kuotave trashëgimore. Heres, ishin të autorizuar: i. t'i nxirrnin aktivet dhe ii. t'i paguanin të gjitha borxhet e de cujusit.

1. Vështirsia e parë trashëgimit ishte aktive, ndërsa trashëgimtari i mbytur në borxh.

2. Vështirësia e dytë madh së aktivi.

, dilte kur masa e dilte kur masa e trashëgimit ishte mbytur borxh, gjegj.kur pasivi i hereditas ishte më i Mbrojtja e trashëgimtarëve Heres të thirrur në rregull kishin në dispozicion tri lloje themelore të mjeteve juridike që shërbenin: 1. për realizimin e vetë të drejtës së trashëgimit, NJOHJA E STATUSIT TE TRASHEGIMTARIT: i.

rastet kur ju mohohen te drejtat e trashegimit; ii. Kur ishin lene anash me testament; 2. për realizim in e disa të drejtave nga trashëgimi; 3. për ndarjen e masës së trashëgimit midis bashkëtrashëgimtarëve.

 LEGATUM , LEGU  i.

ii.

Dhuratë të cilën trashëgimlënësi ja kishte testamentuar legatarit në kurriz të rashëgimtarit.

Forma e dhënjes së legut ishin: Testamentet; Kodicilet, përfaqësonin deshirën me shkrim të de cujusit mbi ndarjen e masës së trashëgimit pas vdekjes, që nuk i përgjigjej formave tr parashikuara për testamentin e plotfuqishëm.

 Objekt i legut mund të ishin të gjitha sendet që ishin edhe objekt trashëgimi madje edhe sendet të cilat nuk gjendeshin në masën e trashëgimit të de cujusit. Sipas objektit.

Sipas emërimit të legatarëve dhe sipas të drejtave të cilat legatari i fitonte ndaj trashëgimtarit, ndaheshin në 4 lloje:     Legatum per vindicationem , në momentin e marrjes së trashëgimit fitonte të drejtën që ta marrë në pronë objektin e legut. E drejta e legatarëve mbrohej me rei vindicatio .

Legatum damnationem, Legatum sinendi të rëndomta.

legu damnator sendet e huaja. E drejta mbrohej me sendet e personave të tjerë. Legatum per praeceptionem – objekt ishin edhe actio ex testamento.

, i përgjante me përmbajtje edhe legut vindikator edhe atij damnator. Objekt i këtij legu mund të ishin edhe sendet e dekujuesit dhe heresit por jo edhe , merrej objekti i legut e mandej ndahej me trashëgimtarët e tjerë sipas rregiillave

 Legatari ishte

honorat

trashëgimtari ishte imponuar barra. -person i favorizuar,

onerat

-personi të cilit i ishte 

“dies legati cedens”

trashëgimlënësi.

, momenti i delacionit të trashëgimit, që nënkupton të drejtën e legatarit për të kërkuar dobitë e testamentuara nga  Legatari kishte pozitën e trashëgimtarit singular.

 i.

ii.

Legatarët mbroheshin /mund të shfrytëzonin: rei vindicatio (legu vindikator dhe preceptiv), actio ex testamento personale.

Sipas objektit te legut, leget ndaheshin në: i.

legatum speciei , objekt i legut ishte sendi i caktuar individualisht dhe i pazëvendësueshëm; ii.

iii.

iv.

v.

legatum generis , kur is objekt legu ishin sendet e caktuara in genere; legatum optionis , objekt legu ishin sendet e caktuara alternativisht; legatum annuum, kur si objekt legu ishte renta e përhershme vjetore; legatum liberationis , kur si objekt legu ishte falja e borxhit; vi.

vii.

viii.

legatum nominis , kur objekt legu ishte ndonjë aktiv; legatum servitutis, kur objekt legu ishte konstituimi i ndonjë servituti; në legatum partitionis , kur si objekt legu ishte pjesa alikuote e trashëgimit; etj.

 Fideikomisi -lutje joformaie që tek nga heres , legatarëve hereditas marrjes së trashëgi decujus ua drejtonte dhe personave të tjerë të cilët do të kishin dobi materiale, që pas mit, legut apo çfardo dobie, t'ja dorëzojnë sendin e caktuar ndonjë personi të tretë që quhej fideikomisar.

  i.

ii.

iii.

iv.

Konstituohej me: testament, kodicilin e vërtetuar testamentar, kodicilet e pavërtetuara, me lutje gojarisht.

Sipas objektit, fideikomisi, ishte: unirversal, familjar dhe dhurata ne rast vdekje.

FIDEIKOMISI UNIVERSAL Fideicommissum universale Objekt i fideikomisit ishte e tërë masa e trashëgimit.

trashëgimtarët përdornin të drejtën që të heqnin dorë nga trashëgimi (jus abstinendi). FIDEIKOMISI FAMILJAR fideicommissum familiae relictum Ekzis tonte kur decujusi i lutej heresit që tërë hereditas në rast të vdekjes së tij, ta kalonte mbi personin që në fa milje ka të njejtën pozitë.

Pasuria famiijare në bazë të supstitutit fideikomisar duhej të kalonte patjetër prej brezit në brez, të zgjatë së shumti gjer në brezin e katërt.

DHURATA NE RAST VDEKJE donatio mortis causa ishte kontratë e posaçme mbi dhuratën, e lidhur midis: i. Dhuratëdhënësit i li gjendej në rrezik vdekjeje dhe ii. Dhuratëmarrësit.

Dhuratëdhënësi dorëzonte: i. ndonjë send të tij, duke ruajtur të drejtën që sendin ta marrë përsëri; ii. premtonte dhënien e dhuratës po qe se dhuratëmarrësi rron pas vdekjes së dhuratëdhënësit; iii. Premtimi i dhuratës duhej bërë para pesë dëshmitarëve. Premtimi i dhuratës mund të revokohej përherë.