Transcript Doç. Dr. Bedriye ÖNCÜ - GENEL PRATİSYEN

ERİŞKİNLERDE DİKKAT
EKSİKLİĞİ/ HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU
(DEHB)
Doç.Dr. Bedriye Öncü
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Konuşma planı
DEHB (tanım, etiyoloji, sıklık, ve belirtiler)
 Tanı koyma süreci
 Ayırıcı tanı
 DEHB ile birlikte görülen hastalıklar
 Tedavi

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tanım
DEHB ;
 Kronik bir sendrom;
 dikkati toplama ve sürdürme bozukluğu
 dürtüsellik
 aşırı hareketlilik
 Kalıcı ve sürekli
 Kişinin bulunduğu gelişim dönemine uymaz
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB
Çocuk Psikiyatrisi’nin en sık tanı konan
hastalığı
Tedavinin etkileri:
Belirgin düzelme mümkün
Tedavi edilmezse pek çok psikiyatrik ve
sosyal sorun
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Yakın zamana dek çocukluk çağının sorunu
olarak düşünülmekteydi
 Psikiyatrik sınıflandırma sistemlerindeki
yeri
 Ölçüt sorunları

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB’nin görülme sıklığı

Çocuklarda DEHB sıklığı %3-10
 Erkeklerde daha sık
 Klinik dışında K/E: 2/1 veya 3/1 (klinikte
oran daha yüksek)
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde DEHB görülme sıklığı

Takip çalışmaları DEHB saptanan
çocukların
%80 inde ergenlik döneminde,
%50-70 inde erişkinlikte de belirtilerin
devam ettiğini göstermiş.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
10 ülkede yapılmış bir çalışmada
yetişkinlerde DEHB sıklığı:
%1.2- 7.3 (ort %3.4)
Düşük gelirli ülkelerde sıklık düşük
Yüksek gelirli ülkelerde sıklık yüksek .
(Fayyad ve ark. 2007 )
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Etiyoloji

Tam olarak bilinmemektedir.

Çok etkenli
 Her olguda bozukluk farklı nedenlere
bağlı olabilir,
 Aynı olguda farklı nedenler bir arada
bulunabilir.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Etiyoloji
Genetik
 Çevresel

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Etiyoloji: Genetik etkenler
DEHB olan çocukların anne babalarında
da DEHB olma riski 2- 8 kat yüksek.
Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma
oranları çift yumurta ikizlerine göre
yüksek.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Hangi genler?
Katekolamin ve serotonin
metabolizmasını düzenleyenler
En fazla üzerinde durulan dopamin
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dopamin D4 reseptor geni (DRD4)
 Dopamin D5 reseptor geni (DRD5)
 Dopamin transporter geni (DAT)
 Dopamin beta-hidroksilaz geni (DBH)
 Serotonin taşıyıcı geni (5-HTT)
 Serotonin reseptor 1B geni (HTR1B)
 Synaptosomal-associated protein 25 gene
(SNAP25)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Etiyoloji; Çevresel etkenler
 Beyne zarar veren durumlar:
İntrauterin rubella ve diğer enfeksiyonlar
Gebelikte sigara kullanımı
Perinatal ve neonatal hipoksi
Doğum travmaları
Ensefalit, menenjit
Kurşun zehirlenmesi
Kafa travması
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Etiyoloji; Çevresel etkenler
Çevresel etmenler sonucu beynin
etkilenmesi DEHB belirtilerine neden
olabilir.
 Bu etmenler herkeste DEHB’na yol açmaz.

 Çevresel
ve genetik etmenlerin
etkileşimi söz konusu
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB’nin Alt Tipleri
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dikkatsizlik ön planda
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik
ön planda
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Bileşik tip
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dikkatsizlik Belirtileri
1.Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çeker,
dikkatsizce hatalar yapar.
2. Üzerine aldığı görevlerde, oynadığı
etkinliklerde dikkati dağılır.
3. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda
dinlemiyormuş gibi görünür.
4. Ödevleri ya da verilen görevleri bitiremez,
verilen plana/yönergeye uyamaz.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dikkatsizlik Belirtileri
5. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte
zorlanır.
6. Konsantrasyon gerektiren işleri yapmayı
istemez.
7. Üzerine aldığı görev ve etkinlikler için
gerekli şeyleri kaybeder (oyuncak, ödev,
kalem-kitap).
8. Günlük etkinliklerinde unutkandır.
9. Dikkati dış uyaranlarla kolayca dağılır
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Aşırı hareketlilik belirtileri
1.Uygunsuz durumlarda koşuşturup durur ya
da tırmanır (ergen ya da erişkinlerde öznel
huzursuzluk hissi olabilir)
2. Elleri ayakları kıpır kıpırdır, oturduğu yerde
kıpırdanıp durur.
3. Sakin biçimde boş zaman geçirme
etkinliklerine katılma ya da oyun oynamada
zorlanır
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Aşırı hareketlilik belirtileri
4. Çok konuşur
5. Sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda
oturduğu yerden kalkar
6. Sürekli hareket halindedir ya da bir motor
tarafından sürülüyormuş gibi davranır.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dürtüsellik Belirtileri
1. Başkalarının sözünü keser ya da
yaptıklarının arasına girer (konuşma ya da
oyunlara burnunu sokar).
2. Sırasını bekleme güçlüğü vardır.
3. Sorulan soru tamamlanmadan önce
cevabını verir.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Belirtiler;
7 yaşından önce başlamıştır
 Kişinin yaşıtlarına kıyasla daha fazladır
 Farklı ortamlarda (ev, iş gibi) gözlenir
 İş hayatı, aile ve arkadaş ilişkilerini etkiler
 Başka bir bedensel ya da psikiyatrik
hastalığa bağlı değildir

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlik ve Erişkinlikteki DEHB
Belirtileri
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dikkat Eksikliği
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dikkat eksikliği
Dağınıktır (odası, çantası, dolapları)
 Ödevlerini, sınavlarını unutur
 Unutmazsa da pek ödev yapmaz
 Çabuk sıkılır (ders dinlerken, çalışırken,
kitap okurken sıkılır, dersin başında uzun
süre kalamaz, bilgisayar oyunlarından
sıkılmaz)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dikkat eksikliği
Eşyalarını kaybeder (kalem, kitap, cüzdan,
palto!)
 Akademik başarısı kapasitesinin altındadır
 Bazı derslerde bildiği halde başarısız olur
(soruyu yanlış anlar, formülü bilir ama
yanlış sonuç bulur, ya da sonucu doğru
bulduğu halde yanlış seçeneği işaretler,
parağraf sorularını tekrar tekrar okur)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dikkat eksikliği
Yalnızca dikkat eksikliği varsa ilkokulda
sorun yaşanmamış olabilir
Beklentiler ve ödevler az
Derse tek öğretmen giriyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dikkat eksikliği
Orta öğrenimde başarılı olmak için daha
uzun süreler konsantre olabilmek ve daha
çok dikkat gerekir sorunlar fark edilir.
“Biraz daha dikkatli olması lazım” denen
çocuklar..
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde dikkat eksikliği
Yaptığı işe sık sık ara verme ihtiyacı duyar
 Randevuları veya projelerin son teslim
tarihlerini unutur
 Plan yapmakta ve işlerini düzene koymakta
zorlanır

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde dikkat eksikliği
Projeleri bitiremez
 Konsantre olamaz
 Unutkanlığını ve sık eşya kaybettiğini
bildiği için kompulsiyon benzeri
kompanzasyon mekanizmaları geliştirebilir
(cüzdan, telefon, evden çıkarken ocak
kontrolü vb.)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Aşırı Hareketlilik
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde aşırı hareketlilik




Ergenlikle çocuklukta görülen aşırı hareketlilik ve
koşturma kaybolur ama bu gençler;
Huzursuz hisseder
Kıpır kıpırdır, genellikle
 ayaklarını sallar
 elleri bir şeylerle meşguldür, kalem çevirir
Pek çok faaliyete başlar
Çok ve hızlı konuşur, bu nedenle sınıfta azar
işitirler.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde aşırı hareketlilik
Uzun süre yerinde kalamama (toplantılar,
sinema vb.)
 Çeşitli bahaneler bularak oturduğu yerden
kalkma (su içme, kahve alma vb.)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dürtüsellik
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dürtüsellik
Ergenlik dönemi doğası gereği dürtüselliğin
arttığı bir dönem.
 DEHB olan gençlerde dürtüsellik belirtileri
daha ağır ve ergenlik daha zor geçebilir.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergenlerde dürtüsellik
Çabuk tepki verme, kavga etme
 Devamsızlık, okulu bırakma
 Tehlikeli işlere girişme, tehlikeli araba
kullanma
 Erken yaşta alkol ve madde kullanımı
 Erken yaşta cinsel deneyim

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde dürtüsellik
Öfke kontrolü sorunları
 Para hesabını bilememe, gereksiz/dürtüsel
harcamalar yapma
 Evlilik sorunları
 Sık iş değiştirme
 Eş değiştirme

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Erişkinlerde görülen diğer özellikler
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Zamanı ayarlayamamak
 Pek çok işi aynı anda yürütmeye çalışmak
 Genel bir düzensizlik, geç kalma ve telaş
 Sonuçlarını düşünmeden konuşmak
 Yapacağı işleri ertelemek
 Üstlenilen iş ya da projeleri yarım bırakma
eğilimi

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Kitap okurken konsantre olamama
 Hesaplar, raporlar gibi kağıt işlerini
bitirmekte zorluk
 Sıra beklemekte zorluk
 Uzun süreli ilişkiler kurma güçlüğü
 Yineleyici depresyonlar (genellikle ergenlik
döneminde başlar)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Karar verme sorunları (ani kararlar verme
ya da karar verememe)
 Maymun iştahlılık
 Kolayca hayal kırıklığına uğrama
 Hayal kırıklıklarına tahammül edememe
 Alkol/madde kullanımı ya da bağımlılığı

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Gece uykuya dalmakta ve sabah kalkmakta
zorluk ( gece kuşu )
 Başarısızlık hissi, potansiyeline
ulaşamadığını hissetme
 Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları,
aşırı hız yapma

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tanı koyarken yalnızca ölçüt sayısı değil
kişinin genel gelişimi ve belirtilere bağlı
gelişen bozulma dikkate alınmalıdır.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Bozulmanın değerlendirilmesi
Kişinin potansiyeli nedir ve bu potansiyele
ne kadar ulaşabilmiştir?
DEHB belirtilerine bağlı sorunların düzeyi
Dürtüsellik nedeniyle evde, okulda, iş
yerinde ve diğer ortamlarda ne kadar
sorun yaşıyor?
Dikkatsizlik okul ve iş başarısını, günlük
yaşamını ne kadar etkiliyor?
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Bozulmanın değerlendirmesi –2Var olan işlevselliğini korumak için ne
kadar çaba harcıyor?
 Yaşıtlarıyla aynı başarıyı göstermek için
daha çok zaman ve çaba harcıyor mu?

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tanının gecikmesi
Kişinin kapasitesi ve çabası
 Ailesinin ve kendisinin beklentisi
 Devam ettiği okul, çalıştığı iş
 Dikkatsizlik belirtilerinin şiddeti

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB belirtilerinin olması tanı
koymak için yeterli mi?
Pek çok psikiyatrik hastalıkta DEHB’ nda
görülen belirtilere benzer belirtiler görülür.
 Özellikle dikkat sorunları..
 Bu nedenle; DEHB tanısı diğer psikiyatrik
hastalıklar konusunda deneyimli bir
klinisyenin yapacağı değerlendirmeden
sonra konmalıdır.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB değerlendirmesi yaptığımız
yetişkinler;



genellikle çocuklarında DEHB olan ve
kendilerinde de buna benzer belirtilerin olduğunu
söyleyerek baş vuranlar
gazetelerde ya da katıldıkları toplantılarda bilgi
alarak kendilerinde DEHB olduğunu düşünen
kişiler
ilişki sorunları, depresyon vb. yakınmalarla gelip
yaptığımız değerlendirmeler sonucu DEHB
düşündüğümüz kişiler
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ergen ve Yetişkinde DEHB Tanısı
Yetişkinlerde DEHB tanısı için hala bir
değerlendirme ölçeği ve tanı ölçütü yok.
 Tanı anamneze dayalı olarak konuyor.
 Testlerle tanımızı destekliyoruz.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tanı koymak için neler yapıyoruz?
İlk görüşme
 Ölçeklerin doldurulması
 Ölçeklerin değerlendirildiği ayrıntılı 2.
görüşme
 Nöropsikolojik testler
 Gerekirse yapılacak tetkikler

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme
Prenatal dönemden başlayan ve DEHB için
risk etmenlerini ve DEHB belirtilerini
sorgulayan ayrıntılı anamnez
Prenatal özellikler: Gebelikte ilaç, sigara,
hastalık. Anne karnında hareketli mi?
Doğum??
Postnatal sorunlar
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme
Bebeklik: gazlı, uyku sorunu olan,
huysuz ve bakımı zor bebek mi?
 Gelişim basamakları (yürüme, konuşma,
tuvalet eğitimi)
 Erken çocuklukta dikkat ve hareketlilik
öyküsü (oyunları sürdürme, yerinde
oturabilme, kreşte öğle uykusu?, susam
sokağı vb. izleyebilme)

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme

Okul öyküsü: Okumayı ne zaman
öğrenmiş? Yazısı nasıl? Harf atlama
karıştırma var mı? Öğretmenleri neler
söyler? Kendiliğinden ödev yapar mı?
Başarısı nasıl? Dikkat hataları? Ders
dinleyememe? Derste konuşma, dolaşma,
yerinde duramama?
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme
SBS, OKS, ÖSS.. İşlem hataları, soru
kaydırma, paragraf soruları??
 Dersin başında kalma süresi..
 İş öyküsü
 İkili ilişkiler..

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tanı

Yaşamın erken dönemlerinden beri
hareketlilik- dürtüsellik

Uzun süredir var olan dikkat sorunları
DEHB’yi akla getirmeli..
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Öte yandan....
Dikkati sürdürme sorunları, dikkatsizlik,
hareketlilik ve huzursuzluk hali, hızlı
konuşma gibi belirtiler ergen ve erişkinlerde
görülebilen pek çok psikiyatrik hastalıkta
bulunur.
 DEHB’nin diğer psikiyatrik hastalıklarda
ayrılması ve eş tanılar ..

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
OKS...ÖSS..ALES..TUS ve diğerleri....
Özellikle ergenlik ve genç erişkinlik
döneminde akademik beklentilerin
artmasıyla birlikte “dikkat eksikliği”,
“dikkatsizlik”, “konsantre olamama” gibi
yakınmalarla pek çok genç kliniklere
geliyor.
Hepsi DEHB mi??
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ayırıcı tanı ve eştanılar
 Duygudurum bozuklukları
Depresyon
İki uçlu bozukluk
 Kaygı bozuklukları
 Zeka gerilikleri
 Şizofreni
 Kişilik bozuklukları
 Yaygın gelişimsel bozukluklar
 Madde kullanımı
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Depresyon
DEHB ile depresyonu ayırmak zor olabilir
 Belirtiler karışabilir
 DEHB olan erişkinlerde sık görülür
 Genelde hekimin hastada DEHB
olabileceğini düşünmediği durumlarda en
sık konan tanıdır (dikkatsizlik, irritabilite).

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Depresyon- DEHB ayrımı
Depresyondaki dikkat/ konsantrasyon
sorunları ve huzursuzluk hissi sürekli değil
 Anhedoni, disforik duygudurum ya da
irritabilite dönemleriyle sınırlı
 Vejetatif belirtilerin (uyku-iştah
değişiklikleri) varlığı depresyon tanısını
güçlendirir.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Depresyon DEHB eştanısı
DEHB’de ergenlikle birlikte depresyon
oranları artar.
DEHB’nda depresyon sık (%10-30).
Ortak biyolojik yatkınlık?
Yıllardır süren başarısızlık?
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İki Uçlu Bozukluk
 Manik nöbet belirtileri:
enerji artışı, hareketlilik, çok konuşma,
dikkatin kolayca dağılması, sinirlilik
DEHB’de aynı belirtiler var!!!
 Ayırmak kolay değil..Kesitsel
değerlendirmede ayrım neredeyse imkansız.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İki Uçlu Bozukluk
Belirtiler manik nöbetle sınırlıysa DEHB
tanısı dışlanır.
 Özellikle çocuklarda ayrım çok güç
olabilmektedir.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Anksiyete bozuklukları

Anksiyete belirtileri ve DEHB belirtileri
karışabildiği gibi, bildirilen eştanı oranları
da oldukça yüksek (%30-50).
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Alkol – madde kötü kullanımı ve
bağımlılığı
Eş tanı oranları sık: %10-40
 Alkol ve madde kötü kullanımı ve
bağımlılığı tedavisi için psikiyatriye
başvuran kişiler içinde DEHB olanların
oranının yüksek olduğu bildirilmektedir.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB Tedavisi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Tedavi
Etkili bir tedavi için çok boyutlu yaklaşım
gerekliyor
 İlaç tedavisi
 İlaç dışı tedaviler:
 Eğitim
 Psikoterapi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlaç tedavisi
Ana amaç belirtilerin azaltılmasından
çok kişinin başına gelebilecek ikincil
zararların da azaltılması
Ergenler için okul başarısızlığı, sınıf tekrarı, kazalar,
arkadaş reddi, disiplin sorunları, antisosyal eylemler, alkolmadde kullanımı/bağımlılığı
Erişkinler için işte başarısızlık, maddi sorunlar, aile ve
eşle ilgili sorunlar, kazalar, alkol-madde kullanımı/
bağımlılığı
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlaç Tedavisinin Etkileri
Aşırı hareketlilik: Huzursuzluk ve kıpır
kıpırlık azalır. Kişi yerinde durabilmeye
başlar.
 Dikkatsizlik: Dikkat ve konsantrasyon
artar. Akademik başarı yükselir.
Konuşulanları dinlemeye başladığı için
bozuk ilişkiler düzelmeye başlar.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlaç Tedavisinin Etkileri

Dürtüsellik: Azalır. Daha az acele eder.
Başkalarının sözünü daha az keser,
konuşmadan önce düşünmeye başlar.
Dürtüselliğin azalması da insanlarla
ilişkilerin düzelmesine katkıda bulunur.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlaç Tedavisinin Etkileri
Çabuk sinirlenme: Öfke patlamaları
seyrekleşir, şiddeti azalır.
 Düzensizlik-organize olamama:
Organizasyon bozukluğu azalır. İşleri
tamamlamak için plan yapmaya başlarlar.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlaç tedavisi
Uyarıcılar (psikostimulanlar) en etkili
tedavi.
 Bazı antidepresanlar da tedavide etkili.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Uyarıcılar
Metilfenidat (Ritalin 10 mg tab)
 Metilfenidat OROS (Concerta 18, 27,
36, 54 mg)
 Erişkinlerde de en az çocuk ve ergenlerdeki
kadar etkin.
 Metilfenidat kullanımı ve dozları bireysel
ihtiyaçlara göre hasta-hekim işbirliğiyle
ayarlanmaktadır.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Metilfenidat (Ritalin)



Alındıktan 30 dk içinde etki başlar, 4-5 saat sürer.
 Uykusuzluk
 İştahsızlık
 Taşikardi ve hipertansiyon (daha nadir)
Günde 2-3 kez verilebilir.
Ritalin kullanımı ve dozları bireysel ihtiyaçlara
göre hasta-hekim işbirliğiyle ayarlanır.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Metilfenidat OROS (Concerta)
Metilfenidatın osmotik salınımını sağlar.
 Gün boyu etkili (12 saat).

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Psikostimulanlar kontrole tabi
 Kırmızı reçete
 Psikiyatristler reçete edebiliyor
 18 yaşa kadar geri ödemede

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Atomoksetin (Strattera)
Selektif NRI
 10, 18, 25, 40, 60 mg kapsül
 Erişkinlerde 40-100 mg/gün
 Kontrole tabi değil
 18 yaşa dek geri ödemede
 Geri ödeme için heyet raporu
 Çocuk psikiyatrları reçete edebiliyor

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Antidepresanlar




İmipramin (Tofranil): Ritalin kullanmak
istemeyen, yan etkiler nedeniyle kullanamayan ya
da yanıt alınamayan kişilerde, DEHB ile birlikte
depresyon ve kaygı bozuklukları olanlarda tercih
ediliyor
Etki 3-4 haftada başlar
25- 100 mg/gün (genelde depresyonda olduğundan
daha düşük dozda etkili)
Yan etkiler nedeniyle tercih edilmiyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Diğer tedaviler

Klonidin, karbamazepin, venlafaksin,
reboksetin, buspiron, bupropion vb.
üzerinde çalışmalar yapılıyor.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Eğitim
DEHB olan pek çok erişkin okul, iş yeri,
arkadaşlar ve aileyle yıllardır yaşadıkları
sorunlar nedeniyle kendilerini yetersiz ve
başarısız hissederler.
 Bu durumun değişmeyeceğine inanırlar.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Eğitim

Yıllardır yaşamı zorlaştıran ve artık kişiliğin
bir parçası olarak kabul edilen özelliklerin
değişebileceğini öğrenmek kişideki suçluluk
ve yetersizlik duygularını azaltır.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB’nun olumlu yönleri
DEHB olan kişiler;
- enerjik
- yeni çözümler bulan, yeni fikirler üreten
- öfkesi uzun sürmeyen
- konuşkan
- yaratıcı
- eğlenceli
- coşkulu ve heveslidirler.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Pratisyen Hekim ve DEHB
Tanı
 Tedaviye yönlendirme
 Tedaviye uyum
 Tedaviyle ilgili yanlış inanışların
giderilmesi

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB’li olgulara nasıl destek
olunabilir?
Eğitim (hasta, aile, öğretmen)
 Doğru kaynaklara yönlendirme
 Okullarda (ilköğretimde) uygulamalar
 SBS, LGS ve LYS uygulamaları
 Bazı üniversitelerdeki uygulamalar

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB gerçekten bu kadar sık mı?
Dünyada yapılmış sıklık çalışmasına göre
ülkemizde tanısı konmuş DEHB’li olgu
sayısı yetersiz
 Ayırıcı tanı – eştanılar nedeniyle özellikle
yetişkinlerde dikkatli değerlendirme gerekir
 Sadece belirtilere bakılarak konacak tanı
yanlış olacaktır

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Olgu Örnekleri
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
2007
C.G.
45 yaşında, erkek, üniversite terk, evli
Kendi iş yerinde takı tasarlıyor ve satıyor
Tesadüfen DEHB belirtilerini öğrenmiş ve
kendisinde de benzer belirtiler olduğunu
düşünerek gelmiş.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Yakınma
“4 fakülteye girdim, hiç birini bitiremedim.”
“İstediğim gibi çalışamıyorum, 30dk bir işle
uğraşınca sıkılıp bırakıyorum.”
“Dalıp gidiyorum.”
“Bütün işleri son anda yapıyorum.”
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
“Çok unutkanım. Banka kartlarını makinede
unutup gittiğim olur.”
“Olur olmaz yerlerde aklımdan geçeni
söylüyorum.”
“Huzursuz hissediyorum.”
“Yaşamda istediğim yere gelemedim.”
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Bu yakınmalarla gelen hastada DEHB
olabileceği düşünülerek değerlendirmeye
alındı.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Doğum ve Gelişim Öyküsü
2 erkek kardeşin küçüğü
 İstenen ve beklenen bir bebek
 Prenatal, natal, postnatal bir özellik yok.
 9 aylık yürümüş, konuşma ve tuvalet
eğitimi gibi gelişim basamakları vaktinde
 Bebeklik ve çocuklukta çok hareketli

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Daha emeklerken kapı açık kalsa üst
katlarda bulurlarmış
 Kendi kendine evden çıkar bakkala
gidermiş
 Oyunlarda yetenekli fakat çabuk sıkılırmış
 Sakarmış, her tarafı yara bere içinde
dolaşırmış

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Okul Öyküsü
Okumayı ilk öğrenenlerden
 Sınıfta sırasında oturmakta zorlanır, ders
dinleyemezmiş, bu durum hep sürmüş
 Çok konuştuğu için dayak yediğini
hatırlıyor
 Okuduğunu hemen anlasa da başarısı vasat

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlkokul dönemiyle ilgili başka bilgi
veremiyor
 Ortaokulda özel bir koleje girmiş
 Okulda zorlanmış
 Ders dinlemez, istese de dinleyemez bu
nedenle de derslerle ilgilenmezmiş
 Ödevlerini yapmaz, yaparsa da son ana
bırakırmış

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Okul için gerekli defter, kitap vb. araç
gereçleri unuturmuş. Gözlük, ayakkabı gibi
eşyalarını da kaybettiğini hatırlıyor
 Okuldan eve sürekli şikayet gelirmiş
 ders düzenini bozma,
 derste konuşma,
 okuldan kaçma,
 ortaokulda kütüphane kolundan para
çalmış
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi

27-31 Ekim 2010
Tarih, sosyal gibi sözel derslerde daha
başarısızmış, hep bu derslerden kalırmış
 Sayısal dersleri öğrendiyse yapabilirmiş
 Biraz daha büyüdüğünde okulu yerine
kahveye gitmeye başlamış, okul sorunları
nedeniyle ailesiyle de arası bozulmuş
 “Ben onlardan iyice kopmuştum, aramız
kötüydü.”

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Lisede okulla ilgisi iyice azalmış
 Lise 1 ve 2’de sınıfta kalmış
 60 gün devamsızlık yapmış
 “Dersler bitmek bilmezdi” diyor.
 Lise 3’te okul değiştirip daha kolay bir
okula geçmiş, doğrudan geçmiş
 Futbolla ilgilenmeye başlamış
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Üniversite öyküsü
 Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazanmış, 3
yıl sonra bırakmış
 Turizm Bölümü’ne girmiş, 1 yıl sonra
bırakmış
 DTCF’nde 1 yıl okumuş
 Güzel sanatları birincilikle kazanmış,
bitirememiş
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Üniversite yılları boyunca profesyonel
futbolcuymuş, devam ettirememiş
 Okulu bırakıp turistik bir merkezde bar
açmış, kısa süre sonra kapatmış
 5 kez farklı işler kurmuş, devam edememiş
 Kitap, gazete okuyamaz
 Sıra bekleyemezmiş

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

15 yıl önce evlenmiş
 Evliliğinin eşi sayesinde devam ettiğini
söylüyor
 Halen işini devam ettirmek konusunda da
eşinin çok destek olduğunu, o olmasa
şimdiki işini de bırakmış olacağını
söylüyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Sigara 1 paket/gün (25 yıldır)
 Alkol kötüye kullanımı; akşamları alkol
alıyor. Önceleri gündüz de alkol kullandığı
olmuş.
 Madde kullanım öyküsü yok.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Özgeçmişte başka önemli hastalık, kaza,
ameliyat öyküsü yok.
 Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü yok
 Anne ve dayısında da DEHB belirtileri
olduğunu söylüyor.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Görüşmede kolayca iletişim kurulabilen
hastanın söylenenleri sonuna kadar
dinleyememesi, söz kesmesi, uflayıp
puflayarak yerinde kıpırdanması ve
aceleciği dikkat çekiyordu.

Bunun dışında belirgin psikopatoloji
saptamadı.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Nöropsikolojik değerlendirmede dikkat ve
konsantrasyon sorunları belirgin
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Erişkin DEHB (bileşik tip) tanısı kondu
 Metilfenidat 3x10 mg başlandı
 Bileğini burktuğu öğrenilen hasta
“eskiden olsa yatak istirahati
yapamazdım, mutlaka kalkardım, şimdi
yapabiliyorum” dedi
 Gazete ve kitap okuyabilmeye başladığını
ifade etti
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Hasta kendi isteğiyle önce alkolü, sonra
sigarayı bıraktı
 İsteklerini erteleyebilmeye başladı
 İşlerinin başında daha uzun süreler
kalabiliyordu
 Eskiden pek çok işine başlayıp, sıkılıp
yarım bırakırken artık işlerini
tamamlayabildiği öğrenildi

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Son görüşmede;
 Aftan yararlanıp üniversite dönmeyi
planlıyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Ailede muhtemel DEHB
 Aşırıhareketlilik ve dikkatsizlik küçük
yaşlardan beri işlevselliği olumsuz yönde
etkileyecek düzeyde
 Çok zeki olmasına rağmen hep başarısız
 DEHB’nin erişkinlerde de ne kadar işlev
bozucu olabileceğini ve etkin tedaviyle
bunun düzeltilebileceğini gösteriyor.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Olgu 2
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
2007
T.H.
16 yaşında, erkek
Anadolu Lisesi 3. sınıf öğrencisi
Bekar, ailesiyle yaşıyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Yakınmaları
“Ders çalışamıyorum”
“Dikkatimi toplayamıyorum”
Bu yakınmalarla gittiği doktor DEHB
düşünerek değerlendirme için göndermiş.
Değerlendirmeye DEHB hakkında bilgi
edinerek gelmesi
önerildi.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Doğum ve Gelişim Öyküsü
4 kardeşin en küçüğü, istenen ve beklenen
bir bebek.
 Gebeliğin 7. ayında annenin etiyolojisi
bilinmeyen bir dehidratasyon öyküsü.
 Hastanede NVD. Doğum zor ve gecikmiş.
 Gazlı, bakımı zor bir bebek.
 Gelişim basamakları zamanında.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Yaramaz ve hareketli bir çocuk:
 Koltuklara, dolaplara tırmanır
 Oyuncaklarını kırar
 Kreşte öğlen uyku saatlerinde uyuyamaz,
diğer çocukları uyandırırmış .
 Ana sınıfında faaliyetleri sıkılıp yarım
bıraktığı söylenirmiş.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Oyunlar ve çocuk programlarından
sıkılmazmış
 İlkokula başladığında okumayı hemen
öğrenmiş
 Yazısı okunaksızmış, yazmayı sevmezmiş
(halen bu sorun sürüyor)
 Sınıfta belirgin yakınma yok

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Dersi derste dinleyip öğrenir, ödev hiç
yapmaz
 Hiç çalışmadan ve dershaneye gitmeden
OKS’de Anadolu Lisesi’ni kazanmış.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Birkaç yıldır okuldan gelir gelmez
bilgisayar başına geçiyor, bütün gün
bilgisayar oynuyor.
 ÖSS yaklaştığı için artık ders çalışmayı
istiyor ama çalışamıyor, deneme
sınavlarında dikkatsizlikten puan
kaybediyor.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Görüşmede dikkat çeken hareketlilik,
dürtüsellik ya da dikkatsizlik saptanmadı.
Zihinsel gelişiminin yaşıtlarının ilerisinde
olabileceği düşünüldü.
 Ruhsal durum muayenesinde dikkat çeken
başka sorun saptanmadı.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Nöropsikolojik Değerlendirme
Kendini değerlendirme ölçeklerini
doldururken çok sıkılan hasta bazı testlerde
(WKET) yönerge verilmeden testin nasıl
yapılacağını anlamış.
 Dürtüsellik ve dikkat sorunları testlerde
belirgin

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB bileşik tip, şu an dikkatsizlik
belirtileri ön planda
 Metilfenidat başlandı.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Tedavi sonrası:
 Okulda hayatında ilk kez düzgün not
tuttu.
 Deneme sınavlarında matematik netleri 2
kat arttı.
 Halen Metilfenidat kullanıyor.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Bu olguya aile yapılandırılmış bir ortam
sunmuş ve muhtemelen de 1. olguya göre
(aile öyküsü olmadığından) daha tutarlı
davranmıştır.
Ailenin eğitimle ilgili beklentileri
yüksektir ve gittiği okullarda da beklentiler
benzerdir.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Kapasiteli olduğu için okulda başarılı
olan (çalışmadan Anadolu Lisesi’ni
kazanan) olgumuz, belli bir düzeyden sonra
dikkat sorunları nedeniyle işlevselliğin
etkilenebileceğini göstermektedir.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Olgu 3
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
I.D.
18 yaşında, kadın
Üniversite 1.sınıf öğrencisi
Bekar, ailesiyle yaşıyor
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Üniversitede tekrar tekrar sınava
girmesine rağmen TOEFL sınavını
veremediği için başvurdu.
Bu sınavı veremezse müfredat gereği 2.
sınıfta gitmesi gereken Amerikan
üniversitesine gidemeyecekti.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Dikkatsizlik dışında başka yakınma yok
 Unutkanlıklar (ödev, spor ayakkabı, hırka
unutma)
 Ders dinlememe, derste konuşma
 Dikkatsizlik hataları nedeniyle
sınavlardan düşük notlar alma
 Uzun süreli sınavlarda süre dolmadan
çıkma
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
Özel bir kolejde okuduğu ve anlayışlı
öğretmenleri olduğu için ilk ve orta
öğrenimde hiç zorlanmamış.
 ÖSS’de dikkat hataları yapmış, fakat puanı
özel üniversite için yeterliymiş.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
DEHB dikkatsiz tip düşünülen hastaya
metilfenidat başlandı.
 Girdiği ilk TOEFL sınavını geçti.
 Tedavi uyumu düşük, üniversitede düzenli
ilaç kullanmadı.
 Okul değiştirdiği öğrenildi.

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010

Bu olgu;
 dikkat eksikliğinin ön planda olduğu
durumlarda
 beklentiler düşük,
 kişinin kapasitesinin yüksekse,
 lise hatta üniversiteye dek sorun
yaşanmayabileceğini gösteriyor.
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010
İlginize teşekkür ederim...
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi
27-31 Ekim 2010