Transcript OSTEOPOROZA profilaktyka, diagnostyka, leczenie, pielęgnowanie.

OSTEOPOROZA
profilaktyka, diagnostyka,
pielęgnowanie.
Katedra i Klinika Zdrowia Matki i
Dziecka
Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu
charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną
mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji
zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania
Wskazówki diagnostyczne i terminologia zagrożenia
osteoporozą wg. WHO




Osteoporoza zaawansowana (jawna klinicznie), gęstośc mineralna kości
(BMD)jest obniżona o więcej niż 2,5 odchylenia standardowego (SD)poniżej
szczytowej masy kostnej u młodych, zdrowych kobiet i stwierdza się obecność
złamań
Osteoporoza, BMD obniżona o więcej niż 2,5 SD poniżej szczytowej masy
kostnej obserwowanej u młodych zdrowych kobiet (bez złamań)
Osteopenia (mała masa kostna) BMD obniżona o 1,0 – 2,5 SD poniżej szczytowej
masy kostnej u młodych zdrowych kobiet
Norma, BMD nie obniżona o więcej niż 1 SD w stosunku do szczytowej masy
kostnej u młodych zdrowych kobiet.
Objawy choroby:
Osteoporoza rozwija się skrycie i chory nie
odczuwa żadnej dolegliwości. Często I
objawem jest ostry ból kości wskutek
złamania.
Czynniki ryzyka i przyczyny:
 Zaawansowany
 Płeć
wiek
żeńska
 Jasna karnacja skóry
 Przedwczesne klimakterium
 Wątła, niska masa ciała
 Przedłużona terapia pewnymi lekami, np.:
kortykosteroidami, preparatami tarczycy, lekami
przeciwdrgawkowymi i lekami
przeciwzakrzepowymi.
 Mała
aktywność fizyczna
 Niedostateczne spożycie wapnia
 Mała podaż witaminy D
 Alkohol, kawa, papierosy, białko zwierzęce
Podział osteoporoz:
 Miejscowe
 Uogólnione
(pod kątem etiologicznym
wyróżniamy postacie pierwotne i
wtórne).Pierwotne dzieli się na idiopatyczne i
inwolucyjne.
Nieinwazyjne metody diagnostyczne
 Badania
densytometryczne
 Ilościowa tomografia komputerowa
 Badanie USG
 Badania radiologiczne
 Biochemiczne markery przebudowy tkanki kostnej
Badania densytometryczne
Zasada ich działania polega na określeniu
stopnia pochłaniania przez badaną strukturę
kostną promieniowania -y wysyłanego przez
izotop promieniotwórczy lub lampę
rentgenowską.
Jednoenergetyczna densytometria fotonowa - stosowana jest
w badaniach klinicznych od ponad 20 lat. Technika ta
wykorzystuje strumień promieniowania wysyłanego przez
izotop jodu 125I, który na drodze do detektora zostaje częściowo
pochłonięty i rozproszony przez badany element szkieletu
obwodowego, najczęściej kości przedramienia. Badaniu
poddawany jest zwykle trzon kości promieniowej 1/3 swej
długości - licząc od wyrostka rylcowatego - oraz jej nasada
dalsza. Pozwala to uzyskać informacje zarówno o gęstości kości
korowej (dominującej w trzonie), jak i kości gąbczastej
stanowiącej około 50% masy nasady kości promieniowej.
Jednoenergetyczna densytometria rentgenowska. Jest ona
modyfikacją jednoenergetycznej densytometrii fotonowej, w
której izotop promieniotwórczy zastąpiono lampą
rentgenowską.
Dwuenergetyczna densytometria rentgenowska (DXA)
DXA stała się metodą z wyboru i „złotym standardem" w
pomiarach gęstości kośćca. Możliwe stało się dokonywanie
pomiarów gęstości mineralnej kości (BMD)
Ilościowa tomografia komputerowa
(QCT)
Metoda ta jest modyfikacją konwencjonalnej tomografii
komputerowej (CT). Obraz uzyskiwany w CT jest
generowany przez analizę komputerową informacji
uzyskanych w wyniku wielokrotnego prześwietlania pacjenta
promieniowaniem rtg, pod różnymi kątami. Z tak uzyskanych
skanów gęstość mineralna kości jest obliczana przez
porównanie gęstości wybranych przez operatora rejonów
szkieletu z gęstością specjalnego fantomu kalibracyjnego.
Badanie umożliwia ocenę rzeczywistej, przestrzennej
gęstości tkanki kostnej, w tym wybiórczo kości
beleczkowej bądź korowej. Może więc służyć do
rozpoznawania ubytku tkanki kostnej gąbczastej we
wczesnym okresie po menopauzie. Metoda odznacza się
wysoką precyzją pomiarów. Jej istotne wady to wysoki
koszt wykonywanych badań i duża dawka
promieniowania jonizującego, sięgająca kilkuset
miliremów.
Badania radiologiczne
Badanie rtg jest zwykle jednym z pierwszych badań
wykonywanych u osoby z dolegliwościami ze strony
układu kostnego. Nie pozwala ono na ilościową ocenę
stopnia ubytku masy kostnej, lekarze radiolodzy zwykli
jednak określać cechy niewielkiego zaniku kostnego
mianem osteopenii, a bardziej zaawansowane stadia zmian
kostnych deformacje i złamania mianem osteoporozy.
Diagnozowane radiologicznie złamania
osteoporotyczne występują najczęściej w
odcinku piersiowym i lędźwiowym kręgosłupa.
Profilaktyka osteoporozy
W profilaktyce osteoporozy zasadnicze znaczenie ma
uświadomienie społeczeństwu, że wystąpienie złamania
poprzedza długi okres choroby przebiegający
bezobjawowo. Nieprzypadkowo określa się
osteoporozę jako „cichego złodzieja tkanki kostnej".
Wszystkie działania zapobiegające rozwojowi
osteoporozy są niedoceniane i trudne ze względu na
odległy, trwający dziesiątki lat, w stosunku do
zalecanych kompleksowych działań profilaktycznych,
czas do wystąpienia złamań osteoporotycznych.
Strategia skutecznych działań zapobiegających
osteoporozie dotyczy: odpowiedniej podaży wapnia,
ćwiczeń fizycznych, eliminacji upadków, stosowania
estrogenów, kalcytoniny i bisfosfonianów. Zalecenia
profilaktyczne powinny być ukierunkowane różnie,
w zależności od grup wiekowych. W okresie
dojrzewania i budowania maksymalnej masy kostnej
najistotniejsze znaczenie ma odpowiednia dieta,
zawierająca dostateczną ilość soli, zwłaszcza
wapniowych, a także odpowiednie ćwiczenia
fizyczne.
Wapń i czynniki żywieniowe
Odpowiednia podaż wapnia w diecie jest niezbędna do
właściwego wzrostu szkieletu i osiągnięcia maksymalnej
masy kostnej. Supłementacja niedostatecznego spożycia
wapnia u dzieci i dorastającej młodzieży powoduje wzrost
masy kostnej, a w okresie starzenia się zmniejsza wielkość
jej utraty. Duże spożycie wapnia nie może jednak zapobiec
przyspieszonej resorpcji tkanki kostnej u kobiet
bezpośrednio po menopauzie. Zalecane dzienne spożycie
wapnia wynosi: 1000 mg dla osób dorosłych, 1500 mg dla
kobiet w okresie pomenopauzalnym i u osób starych, i 1200
mg dla dorastającej młodzieży.
Ćwiczenia fizyczne
Pobudzają one wzrost kości, natomiast unieruchomienie
(immobilizacja), np. w wyniku długotrwałego leżenia w
łóżku, powoduje istotne zmniejszenie masy kostnej.
Intensywne ćwiczenia fizyczne zwiększają masę kości u osób
dorosłych przez cały okres ich stosowania
Do głównych korzyści płynących z ćwiczeń fizycznych
prowadzonych u osób starszych należy zwiększenie ruchliwości,
zwinności, masy mięśniowej i poprawa koordynacji ruchowej, co
zmniejsza prawdopodobieństwo upadków. Osobom starszym
należy zalecać głównie chodzenie oraz ćwiczenia intensyfikujące
pracę mięśni, a także ćwiczenia czynne wzmacniające mięśnie
grzbietu i przeciwdziałające zniekształceniu kręgosłupa.
Korzystny efekt można osiągnąć przez chodzenie, spacery w
lekkiej, odpowiednio ciepłej odzieży, w butach na niskim obcasie
i miękkiej podeszwie wykonanej z mikrogumy, co najmniej 1 h
dziennie.
W ciągu dnia zaleca się również odpoczynek, najlepiej w
pozycji leżącej na brzuchu w celu odciążenia trzonów
kręgowych. Łóżko powinno mieć twarde podłoże, pokryte
niezbyt grubym, gąbkowym materacem. Należy też
podkreślić, aby osoby, które muszą odpoczywać w ciągu
dnia z powodu innych schorzeń, odpoczywały raczej w
fotelach, a nie w łóżku ze względu na niekorzystne
oddziaływanie sił grawitacji na masę kostną.
Zapobieganie upadkom
Złamania osteoporotyczne u ludzi starych są najczęściej
następstwem upadków. Przyczynia się do nich mniejsza siła
mięśni, towarzyszące choroby i stosowane leczenie, mogące
nasilać zaburzenia równowagi. Dlatego w celu zmniejszenia
ryzyka upadku należy podjąć działania zmierzające zarówno do
modyfikacji leczenia, jak i stworzenia bezpiecznych warunków
życia w bezpośrednim otoczeniu ludzi starych
Należy zadbać, aby osoby stare nie potykały się o
chodniki, dywany, przedmioty lub zwierzęta leżące
na podłodze. Ze względu na to, że największe
ryzyko upadku istnieje po wstaniu od posiłku i przy
wychodzeniu z łóżka w nocy, należy uświadomić
ludziom starym, że zarówno wstawanie z krzesła,
jak i z łóżka powinno odbywać się powoli, po
adaptacji do pionowej pozycji ciała
Estrogeny
Stosowanie estrogenów zmniejsza częstość złamań
osteoporotycznych i dlatego jest postępowaniem z wyboru.
Estrogeny są również skuteczne w hamowaniu ubytku masy
kostnej przez wiele lat po menopauzie. Wynika z tego, że jeśli
nie ma przeciwwskazań, to podanie estrogenów należy
rozważyć u wszystkich kobiet, u których istnieje ryzyko
rozwoju osteoporozy.
Wskazania do leczenia estrogenami z(lub)
progestagenami ustala najczęściej lekarz internista po
uwzględnieniu przeciwwskazań do ich podania.
Leczenie estrogenami powinno być prowadzone przy
współpracy z ginekologiem-endokrynologiem, przy
pełnej świadomości kobiety, że korzystny wpływ
estrogenów na kość utrzymuje się tylko w czasie ich
podawania oraz że ten rodzaj terapii wymaga
okresowych badań lekarskich narządu rodnego i piersi.
Zaprzestanie podawania estrogenów powoduje
ponowną utratę kości. Stosowanie estrogenów
przez 5 lat, rozpoczęte we wczesnym okresie
menopauzy, zmniejsza występowanie złamań
kości przedramienia i szyjki kości udowej u około
50%, a trzonów kręgowych u około 90% kobiet.
Stosowanie równocześnie suplementacji wapnia w
dawce 1000 mg na dobę pozwala zmniejszyć
dawkę stosowanych estrogenów o połowę, co
wiąże się z większym bezpieczeństwem tej terapii.
Kalcytonina
Jest ona lekiem, który ma uznane miejsce zarówno w
profilaktyce, jak i leczeniu wszystkich typów
osteoporozy. Szczególnie korzystne działanie
kalcytoniny (zmniejsza resorpcję kości) odnotowano w
leczeniu osteoporozy charakteryzującej się wysokim
obrotem kostnym i dotyczącej kości beleczkowatej.
Kalcytonina jest preparatem bezpiecznym, mającym również
działanie przeciwbólowe. Stosuje się ją w zastrzykach - domięśniowych i podskórnych oraz w postaci aerozolu
donosowego (równa skuteczność przy mniejszej ilości
objawów niepożądanych). Udowodniono, że kalcytonina
zmniejsza częstość złamań osteoporotycznych Należy
pamiętać o konieczności stosowania, wraz z kalcytonina,
suplementacji wapniowej.
Witamina D
Właściwa podaż witaminy D jest istotna u ludzi
starszych nie wychodzących z domu oraz
spożywających dietą zawierającą zbyt mało
witaminy D.Jej niedobór sprzyja powstaniu
osteoporozy. Dlatego u osób starszych należy
podawać profilaktycznie witaminę D w ilości
400-800 jm. Na dobę, co jest dawka bezpieczna
i zmniejszającą utratę kości.