Transcript Dobra praktyka weterynaryjna w gospodarstwie rybackim

Dobra praktyka weterynaryjna
w gospodarstwie rybackim
Jan Żelazny
Państwowy Instytut WeterynaryjnyPaństwowy Instytut Badawczy w Puławach
Czynniki wpływające na
wzrost zagrożenia
zdrowia ryb
1. Intensyfikacja chowu i hodowli ryb.
2. Przemieszczanie ryb w celach handlowych.
3. Przemieszczanie ryb w celach hodowlanych.
4. Postępująca eutrofizacja wód śródlądowych.
5. Brak komplementarności regulacji prawnych z zakresu ochrony
środowiska wodnego.
Czynniki wpływające na
wzrost zagrożenia
zdrowia ryb c.d.
6. Niedoskonałość regulacji prawnych z zakresu gospodarki
wodnej - np:
● sprzedaż ujęcia wody,
● sprzedaż źródliska
● udzielanie pozwoleń wodno-prawnych, które nie
uwzględniają ilości (spadku ilości) wody na przestrzeni roku
lub lat.
7. Postępujący deficyt zasobów wodnych:
● zanikanie źródlisk,
● skutki budowanie wielkich ujęć wód dla aglomeracji
miejskich,
● skutki działań kopalni.
Czynniki wywołujące
choroby lub usposabiające
do ich wystąpienia
●
●
●
czynniki biologiczne: wirusy, bakterie, grzyny, pasożyty,
intensywny zakwit sinic
czynniki chemiczne: H2S, azotyny, amoniak, cyjanotoksyny,
itp.
czynniki fizyczne:
– deficyt tlenu
– zbyt niski lub zbyt wysoki poziom odczynu wody (pH)
– nieodpowiednia temperatura wody
– brak falowania wody
– deficyt wody (uzupełnienie, wymiana)
– duża ilość zawiesin stałych
– gwałtowny spadek ciśnienia atmosferycznego
Czynniki wywołujące
choroby lub usposabiające
do ich wystąpienia c.d.
●
czynniki związane ze specyfiką hodowli:
– okresowe odłowy
– przerzuty między gospodarstwami
– transport
– różnice temperatury wody (przerzuty, wahania dobowe)
Uwaga:
Czynniki te rzadko występują samodzielnie, najczęściej są one ze
sobą w różny sposób powiązane.
Często czynniki te wzajemnie pogłębiają swoje szkodliwe
działanie na ryby.
Wymagania
weterynaryjne UE



Przepisy ochrony zdrowia zwierząt akwakultury (ryb) muszą
być ustanowione na poziomie Wspólnoty,
Sytuacja zdrowotna ryb (ZA) nie jest jednakowa na całym
terytorium Wspólnoty,
W tym celu konieczne stało się szczegółowe określenie
kryteriów i procedur dotyczących:
– przyznawania,
– utrzymywania,
– zawieszania,
– przywracania,
– wycofywania – specjalnego statusu stref wolnych
Wymagania
weterynaryjne UE c.d.

Ważne są też wymagania weterynaryjne w imporcie ZA – by
nie zawlekać chorób,

Ważne jest by podmiot gospodarczy opracował
i realizował program nadzoru stanu zdrowia ZA, celem:
–
wykrycia podwyższonej śmiertelności ZA,
–
wykrycia podejrzenia występowania choroby zwalczanej z
mocy prawa.
Choroby podlegające
obowiązkowi zwalczania

Choroby nieegzotyczne
– wirusowa posocznica krwotoczna (VHS),
– zakaźna martwica układu krwiotwórczego
ryb łososiowatych (IHN),
– zakażenie herpeswirusem koi (KHV).

Choroby egzotyczne
–
–
epizootyczna martwica układu krwiotwórczego ryb
łososiowatych (EHN),
zakaźny zespół owrzodzenia (EUS).
Choroby przebiegające z
masowym śnięciem ryb, lecz
nie podlegające obowiązkowi
zwalczania

jersinioza (ERM),

bakteryjna choroba nerek (BKD),

wibrioza,

posocznica MAS,

branchiomykoza (BM),

przyducha,

ichtioftirioza,

daktylogyroza.
Jersinioza (ERM)







Zwana też chorobą „czerwonej gęby” (enteric redmonth – ERM)
Czynnik etiologiczny: Yersinia ruckeri
Występuje w wielu krajach świata, w Polsce również
Atakuje ryby łososiowate, najczęściej Pt
Okres inkubacji: 5-19 dni
Straty w pogłowiu ryb: 30-35% obsady,
a niekiedy nawet 70%
Objawy:
–
–
–
–
–
–
–
–
podpływanie pod dopływ,
zaczerwienienie jamy gębowej i gardła (przekrwienie),
wybroczyny w jamie gębowej, w gardle oraz u nasady płetw,
wylewy krwawe w gałce ocznej,
ogniskowe przekrwienie powłok zewnętrznych,
martwicze ubytki mięśni,
pociemnienie skóry,
niekiedy wysadzenie gałek ocznych.
Bakteryjna choroba
nerek (BKD)









Zwana też renibakteriozą
Czynnik etiologiczny: Renibacterium salmoninarum
Występuje na całym świecie, również w Polsce
Atakuje ryby łososiowate w wodach śródlądowych
i morskich
Atakuje z reguły ryby powyżej 6 miesiąca życia
Okres inkubacji: 17-31 dni w 13°C,
22-35 dni w 14°C
Czas trwania śnięć: 12-23 dni
Wysokość strat: do 95% obsady
Bakteryjna choroba
nerek (BKD) c.d.

–
–
–
–
–
–
–
–
Objawy:
pociemnienie powłok zewnętrznych
wysadzenie gałek ocznych
bladość skrzeli
powiększenie jamy brzusznej
wybroczyny u nasady płetw i przy odbycie
błony wokół narządów wewnętrznych, głównie nerek
ogniska martwicze w śledzionie, wątrobie i sercu
niekiedy ogniska martwicze w mięśniach nadosiowych,
przechodzące w duże ubytki, zwane kawernami
Wibrioza






Czynnik etiologiczny: V. anguillarum
V. salmonicida
V. ordalii
Występuje na całym świecie, również w Polsce
Atakuje wiele gatunków ryb, głównie węgorza (Rumienica) i
ryby łososiowate (choroba Hitra)
Występuje w wodach morskich i śródlądowych
Czas trwania śnięć: 14-27 dni
Wysokość strat: 30-65% obsady
Wibrioza c.d.

Objawy:
– nagłe wystąpienie śnięć, nawet bez objawów klinicznych
– pociemnienie skóry
– obniżona reakcja na bodźce zewnętrzne
– wybroczyny i ogniska przekrwione na skórze brzucha i
pokrywach skrzelowych, okolicy otworu gębowego oraz
odbytu
– przekrwienie płetw
– niekiedy ogniskowe ubytki skóry
– obrzęk i przekrwienie skrzeli
– stan zapalny błon śluzowych przewodu pokarmowego
– powiększenie i przekrwienie wątroby i śledziony
Branchiomykoza (BM)
• Czynnik etiologiczny: Branchiomyces sanguinis oraz B. demigrans
• Występuje na całym świecie, również w Polsce
• Atakuje wiele gatunków ryb w okresie upałów, najczęściej K, L, Kas, Szcz,
ciernika, sielawę i Pt
• Czas trwania śnięć: 1-3 dni
• Wysokość strat: 50-80% obsady
• Objawy:
– śnięcia masowe,
– dziobkowaniu ryb,
– marmurkowatości skrzeli,
– atakuje różne wiekowo ryby,
– w zeskrobinie ze skrzeli widoczne pod mikroskopem spory grzyba.
Przyducha





Czynnik etiologiczny: deficyt tlenu w wodzie
Atakuje wiele gatunków ryb, najczęściej w okresie upałów
letnich i w zimie (przy pokrywie lodowej)
Wysokość strat do 100% obsady
Czas trwania śnięć: kilka godzin
Najczęściej przyczyną jest:
– zanieczyszczenie wody pochodzenia komunalnego,
hodowlanego lub rolniczego
– zanieczyszczenia z przemysłu rolnego (mleczarnie,
gorzelnie, cukrownie, przetwórstwo owocowo-warzywne)
Przyducha c.d.
• Istotne okoliczności przyczyniające się do wystąpienia przyduchy:
– brak dopływu wody,
– niski poziom wody w zbiorniku wodnym/jeziorze/stawie,
– brak wiatru i falowania wody,
–gwałtowny spadek ciśnienia atmosferycznego,
–zbyt intensywne karmienie ryb,
–nadmierne zagęszczenie ryb,
–zmniejszenie lub całkowite zahamowanie fotosyntezy z powodu:
pochmurnej pogody,
pokrycia powierzchni wody gęstą warstwą glonów lub roślin (np.
moczarka),
niski poziom odczynu wody (pH poniżej 6,0), co zmniejsza
zdolność adsorpcji tlenu przez hemoglobinę erytrocytów.
Przyducha c.d.

Objawy przyduchy:
– podpływanie ryb pod powierzchnię wody,
– dziobkowanie ryb,
– podpływanie pod brzegi stawu oraz pod dopływ do zbiornika
wodnego/jeziora/stawu – o ile woda jeszcze dopływa,
– osłabienie ryb,
– ograniczona reakcja na bodźce zewnętrzne,
– brak reakcji na bodźce zewnętrzne,
– zaburzenia równowagi ciała ryby podczas pływania,
– zwiększona ilość śluzu w skrzelach i na powłokach
zewnętrznych,
– masowe śnięcie wielu gatunków ryb, różnych wiekowo.
Ichtioftririoza

Czynnik etiologiczny: Ichthyophthirius multifiliis
(kulorzęsek),

Występuje na całym świecie, również w Polsce

Atakuje skórę i skrzela wielu gatunków ryb
śródlądowych, akwariowych i morskich

Czas trwania śnięć: 10-20 dni

Wysokość strat: 40-70% obsady
Ichtioftririoza c.d.

Objawy:
– gromadzenie się ryb w różnych miejscach zbiornika
wodnego/jeziora/stawu,
– podpływanie ku brzegom i pod dopływ wody,
– wykonywanie gwałtownych ruchów przez ryby,
– ocieranie się ryb o roślinność wodną, stąd liczne, wyraźne
zadrapania,
– pociemnienie skóry,
– utrata apetytu,
– obrzęk skrzeli,
– zwiększona ilość śluzu w skrzelach,
Ichtioftririoza c.d.
–
–
–
–
–
–
–
–
powierzchnia skóry i skrzeli pokryta dużą ilością
pasożytów, widocznych jako drobne, biało-szare gruzełki, o
średnicy ok. 1-1,2 mm,
zwiększona ilość śluzu na skórze,
postrzępienie płetw,
dziobkowanie ryb,
zmniejszona reakcja na bodźce zewnętrzne,
brak reakcji na bodźce zewnętrzne,
śnięcie ryb o dużym natężeniu,
w zeskrobinie ze skóry i skrzeli widoczne pod mikroskopem
bardzo liczne pasożyty.
Daktylogyroza






Czynnik etiologiczny: Dactylogyrus sp.
Występuje na całym świecie, również w Polsce
Atakuje skrzela wielu gatunków ryb, najczęściej karpia w pierwszych 6-8
tygodniach życia
Czas trwania śnięć: 7-15 dni
Wysokość strat: do 100% obsady
Objawy:
–
–
–
–
–
–
–
–
zaniepokojenie ryb,
podpływanie ryb pod dopływ wody,
osłabienie ryb,
bladość lub nierównomierne zabarwienie skrzeli,
zwiększona ilość śluzu w skrzelach,
dziobkowanie ryb,
śnięcie ryb o różnym natężeniu, często mające charakter masowy,
w zeskrobinie ze skrzeli widoczne bardzo liczne pasożyty rodzaju Dactylogyrus.
Warunki dobrej
współpracy hodowcy z
lekarzem weterynarii
1.
Możliwie wczesne zgłaszanie zaburzeń w hodowli ryb.
2.
Precyzyjne i rzetelne udzielanie przez hodowcę odpowiedzi na
pytania wywiadu lekarskiego
Terminowe i dokładne wykonywanie zaleceń lekarza
weterynarii – specjalisty chorób ryb.
Terminowe i ścisłe wykonywanie poleceń, zakazów i nakazów
powiatowego lekarza weterynarii podczas zwalczania chorób z
mocy prawa.
Czynne uczestnictwo hodowcy we wdrażaniu programów
zwalczania szczególnie groźnych chorób ryb.
3.
4.
5.
Warunki postawienia
prawidłowej diagnozy
chorób ryb
1.
Odpowiedni dobór rodzaju i metod badań.
2.
Kompetencja (wiedza) lekarza weterynarii.
3.
Właściwa interpretacja uzyskanych wyników badań.
4.
Dobrze przeprowadzony wywiad lekarski.
5.
Umiejętność postawienia właściwej diagnozy, uwzględniającej
fakt, że nie zawsze przyczyną zaburzeń jest tylko jedna
choroba.
Wywiad lekarski
Podstawowe dane wywiadu lekarskiego składają się z
uzyskania informacji na temat:
●
●
●
sposobu pobrania i przechowywania próby ryb,
opisu warunków technicznych zbiornika wodnego z dokładnym
jego oznaczeniem,
opisu zaobserwowanych zaburzeń w hodowli ryb oraz
żywienia, dotychczasowego leczenia i przeznaczenia obsady
ryb.
Sposób pobrania
i przechowywania próby
ryb
●
data odłowu ryb z danego zbiornika wodnego,
●
miejsce ewentualnego przetrzymywania próby do czasu jej
dostarczenia,
●
miejsce pobrania próby ryb w stawie (karmisko, dopływ,
odpływ, przy brzegu),
●
rodzaj i liczba ryb w przesyłanej próbie,
●
sposób oznaczenia ryb (w przypadku przesyłania kilku prób
razem).
Opis warunków
technicznego zbiornika
wodnego










nazwa gospodarstwa,
nazwa stawu (zbiornika wodnego),
powierzchnia zalewu stawu (zbiornika),
wielkość i rodzaj obsady ryb w danym stawie (zbiorniku),
data zarybienia,
rodzaj wody zasilającej stawy (opadowa, rzeczna, źródlana,
mieszana),
ciągłość dopływu i przepływu wody w stawie,
system nawadniania stawu (paciorkowy, indywidualny),
przeciętna głębokość wody w stawie,
temperatura wody w stawie,
Opis warunków
technicznego zbiornika
wodnego c.d.






obecność ewentualnych zanieczyszczeń w wodzie
dopływającej do danego stawu (mleczarnia, gorzelnia,
cukrownia, przetwórnie owocowo-warzywne, ścieki komunalne,
obory, chlewnie itd.),
obecność zakwitów w stawie (dotyczy sezonu hodowlanego),
rodzaj dna stawu (zbiornika wodnego),
jaka część stawu zarośnięta jest roślinnością twardą, kiedy i na
jakiej części stawu ostatnio koszono roślinność twardą, czy
usunięto skoszoną roślinność twardą ze stawu,
data i rodzaj stosowanego nawożenia organicznego i
nieorganicznego,
przygotowanie stawu do produkcji lub zimowania (okres
osuszenia stawu, dezynfekcja, uprawa dna, renowacja rowów i
łowisk itp.).
Opis zaobserwowanych
zaburzeń w hodowli ryb oraz
żywienie,

odpadki rzeźniane, ryby małowartościowe dla
pstrąga:
–
–
rzadko
Niebezpieczeństwa

nadzór i atesty dla pasz

zagrożenia ze strony pasz
–
–
–
–
aflatolesyny, itp.
substancje niepożądane z mączki rybnej (Hg, As itp.)
stymulatory wzrostu –b. rzadko
astaksautyna u łososia norweskiego
Zanieczyszczenie
środowiska wodnego

zanieczyszczenia przemysłowe małych cieków- b. rzadko

zanieczyszczenia z przemysłu rolnego:
–
–
–
–
–
–

mleczarnie
gorzelnie
rzeźnia
masarnie
cukrownie
zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego
zanieczyszczenia komunalne
–
–
–
dzikie wylewiska
zła praca oczyszczalni ścieków
patologiczna „oszczędność” w pracy oczyszczalni
Zanieczyszczenie
środowiska wodnego cd.

skutki zanieczyszczeń
- najczęściej przyducha
- pozostałości niskie u K, wyższe u P, np. PCB u K
0,092mg/kg tłuszczu, a u P 1,74mg/kg, okonia
1,58mg/kg, sandacza 1,39mg/kg
- spadek tych wartości w ostatnich 15-20 latach
- promieniotwórczość ryb- w latach 1986-1995 od
2,7 do 6,3 Bq/kg-1 –przy dopuszczalnej 600 Bq/kg-1
Zanieczyszczenie
środowiska wodnego cd.

skażenia bakteriami (p.p. , powłoki zewnętrzne), takie jak:

Salmonella paratyphi A
Salmonella paratyphi B
S. suipestifer
S. enteritidis Gärtneri
Escherichia coli
Clostridium botulinum typ E
Clostridium tytani
Staphylococcus sp. (głównie zakażenia ryb spowodowane przez ludzi nosicieli
zarazka)
Erysipelothrix rhusiopathiae
Edwardsiella tarda
Serratia liquefaciens
Shigella sonnei
Shigella dysynteriae
Citrobacter freundi
Mycobacterium sp. (różne, nierozstrzygnięte ostatecznie są opinie na ten temat)














Istotne czynniki dobrostanu
mające wpływ na jakość ryb jako
produktu żywnościowego







właściwy dobór materiału matecznego
zapewnienie dobrych warunków żywieniowych
delikatne obchodzenie się z rybami podczas ich odłowu
ze stawu (jeziora), ich załadunku i rozładunku oraz
transportu
niedopuszczenie do deficytów tlenu fizycznie
rozpuszczonego w wodzie podczas chowu i hodowli,
odłowów i transportu ryb
stosowanie odpijania ryb w płuczce po ich odłowie,
przed i po transporcie
zapewnienie właściwej, specjalistycznej opieki
weterynaryjnej
sposób uśmiercania ryb
Kontakt z człowiekiem

możliwość skażenia drobnoustrojami ryb przez
człowieka podczas procesu przetwórstwa

regulacje prawne dopuszczające pracownika do
pracy

wymagania weterynaryjne w przetwórniach

nadzór inspekcji weterynaryjnej

nadzór inspekcji sanitarnej
Możliwość przenoszenia
pasożytów niebezpiecznych
dla człowieka








Opistorchis felineus (ryba jest żywicielem pośrednim, człowiek i świnia
ostatecznym), występuje w Polsce, ale bardzo rzadko,
Opistorchis sinensis ( ryba jest żywicielem pośrednim, człowiek
ostatecznym),
Echinochasmus perfoliatus (ryba jest żywicielem pośrednim, a pies,
kot, świnia i rzadko człowiek ostatecznym),
Euparyphium melis ( ryba jest żywicielem pośrednim, a ssaki, gryzonie
lub rzadko człowiek ostatecznym),
Metagonimus yokogawai (ryby karpiowate i łososiowate są żywicielem
pośrednim, a człowiek , świnia i zwierzęta mięsożerne ostatecznym),
Pseudamphistomum truncatum (ryby karpiowate są żywicielem
pośrednim, a człowiek i ssaki mięsożerne ostatecznym),
Rossicotrema donicom (różne gatunki ryb są żywicielami pośrednimi,
a ptaki i rzadko człowiek ostatecznym),
Nanophyetus salmincola (ryby łososiowate są żywicielem pośrednim,
a ssaki mięsożerne lub człowiek ostatecznym),
Możliwość przenoszenia
pasożytów niebezpiecznych
dla człowieka









Diphyllobothrium latum (ryby drapieżne są żywicielem pośrednim, a człowiek,
pies, kot, lis lub świnia ostatecznym), występuje w Polsce, głównie w jeziorach
Mazur i Kujaw, al. Bardzo rzadko,
Diphyllobothrium minus (ryby drapieżne są żywicielem pośrednim, ptaki
ostatecznym, a człowiek przypadkowym),
Diphyllobothrium norvegicum (ryby łososiowate są żywicielem pośrednim, ptaki
i gryzonie ostatecznym, a człowiek przypadkowym),
Diphyllobothrium cordatum (ryby są żywicielem pośrednim,a psy i rzadko
człowiek ostatecznym),
Diplogonoporus sp. (człowiek może być przypadkowym żywicielem),
Gnathostoma hispidum (żywicielem paratenicznym są między innymi ryby,
a człowiek może być żywicielem przypadkowym),
Dictophyma renale (żywicielami paratenicznymi są ryby, głównie sumowate,
a ssaki mięsożerne i rzadko człowiek ostatecznym).
w Polsce występują jedynie…….
pozostałe głównie na Dalekim Wschodzie (panga, węgorz itp.)
Podsumowanie


zagrożenie ze strony ryb hodowlanych w Polsce
niewielkie-nieistotne
zabezpieczenie
–
–

nadzór weterynaryjny
odpowiednia obróbka termiczna
konieczność - pomimo tego – prowadzenia
i dokumentowania badań:
–
–
–
–
–
stanu zdrowia ryb
stanu środowiska wodnego
jakości paszy
dobrostanu ryb
innych warunków hodowli
Podsumowanie

należy mieć nadzieję na dobrą współpracę pomiędzy
rybactwem a weterynarią i odwrotnie, dla:

utrzymania dobrej jakości ryb jako produktu
żywnościowego i surowca do przetwórstwa
właściwie pojętej ochrony zdrowia ryb
właściwie pojętej ochrony zdrowia publicznego
spełnienia wymagań weterynaryjnych UE
wchodzenia na rynek państw członkowskich UE
i innych krajów bez obaw i zahamowań.




Dziękuję za uwagę