Transcript İktisat 1 - Diyetisyen Turan Gelir

İKTİSADA GİRİŞ
1
Arz ve Talep Esneklikleri
• Esneklik, herhangi bir malın fonksiyonundaki
bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkene karşı
gösterdiği duyarlılığın derecesi veya tepkinin
şiddetidir.
2
Talep Esnekliği
• Herhangi bir malın fiyat değişikliği karşısında,
tüketicilerin bu değişikliğe karşı satın aldıkları
miktarı değiştirmek şeklinde gösterdikleri
duyarlılık derecesi ya da tepkinin şiddetidir.
3
Talep Esnekliği
• Talep esnekliği bir katsayı ile ifade edilir. Talep
esnekliği katsayısı, fiyattaki değişme
karşısında; talep edilen miktardaki yüzde
değişmenin fiyattaki yüzde değişmeye
oranıdır.
4
Talep Esnekliği
Talep edilen miktardaki yüzde değişme
et=
Fiyattaki yüzde değişme
(M2-M1) / M1
et=
(F2-F1) /F1
et=
∆M / M1
∆F / F1
Şeklinde hesaplanır. Çıkacak olan esneklik katsayısı mutlak değeri alınarak
hesaplanır. Kısacası negatif çıkmasına rağmen mutlak değer yardımı ile pozitife
çevrilir ve öyle yorumlanır.
5
Talep Esnekliği Katsayısı
• Talep esnekliği katsayısı yapılacak olan
hesaplamalar sonucunda 0 < et < ∞ arasında
olmaktadır.
6
Talep Esnekliği Katsayısı
• Eğer esneklik katsayısı 0<et<1 ise, yani talep
edilen miktardaki değişme fiyattaki
değişmeden küçükse “talep esnek değildir,
serttir ya da katıdır” denilir.
7
Talep Esnekliği Katsayısı
• Eğer esneklik 1’e eşitse “birim esnek” denir.
Bu durumda fiyat değişmeleri karşısında talep
miktarı da aynı oranda değişir.
8
Talep Esnekliği Katsayısı
• Eğer esneklik katsayısı 1’den büyükse, yani
talep edilen miktardaki değişme fiyattaki
değişmeden büyükse “talep esnektir,
yumuşaktır” denir.
9
Talep Esnekliği
• Örnek: Gaziantep piyasasında, değişen fiyatlar karşısında, ceviz
talebi şu şekilde olmaktadır:
• Ceviz fiyatı (F1) =1,5 TL iken bu fiyattan tüketiciler (M1)=4 bin ton
ceviz talep etmektedir.
• Ceviz fiyatı (F2)=2 TL olduğunda tüketiciler (M2)=2 bin ton ceviz
talep etmektedir.
10
Talep Esnekliği
Fiyat
.
B
2
∆F
A
1,5
∆M
0
2
4
Miktar
11
Talep Esnekliği
et=
(2-4)/4
(2-1.5) /1.5
-2/4
0.5
=
=
= -1.5
0.5/1.5
-0.333
Cevizin talep esnekliği -1.5 olarak bulunmuştur. Bulunan bu değerin
önündeki eksi işareti, fiyat ile talep arasındaki ters yönlü ilişkiyi
ifade eder. Bu değer mutlak değer olarak yorumlandığında 1’den
büyük bir esneklik katsayısı anlamına gelmektedir. Yani fiyatta
meydana gelen bir artış, o mala olan talebi fiyattaki artıştan daha
fazla düşürüyor demektir.
Örneğe göre ceviz fiyatları %1 arttığında cevize olan talep %1.5
düşmektedir.
12
Her noktada esnekliğin aynı olduğu
talep eğrileri
• Sıfır Esnek Talep: (et=0) bu durumda malın fiyatında meydana
gelen değişime karşı malın tüketim miktarında herhangi bir
değişme olmaz. Örneğin bazı ilaçlar.
• Birim Esnek Talep: (et=1) malın fiyatı ile talep edilen miktarın
aynı oranda değiştiği talep esnekliğidir.
• Sonsuz Esnek Talep: (et=∞) belirli bir fiyattan herhangi bir
mal, piyasaya ne kadar sürülürse sürülsün tüketicilerin
tamamını talep ettiği esneklik türüdür. Örneğin derbi maçı
bileti.
13
0 esnek talep
.
birim esnek talep
Fi
y
a
t
Sonsuz esnek
talep
Miktar
14
Talep esnekliğini etkileyen faktörler
•
•
•
•
Gereksinim şiddeti
Malın ikamesi
Harcama oranının tüketici bütçesindeki yeri
Zaman
15
Gereksinim Şiddeti
• Bir mala olan gereksinim şiddeti yüksekse o
malın talebi esnek değildir. Örneğin, su
elektrik, ekmek vs. Buna karşın mala olan
gereksinim şiddeti düşük ise o malın talep
esnekliği yüksek olacaktır.
16
Malın İkamesi
• Herhangi bir mal ve hizmetin ikamesi
mümkün değil ise o malın talebi esnek
değildir. Örneğin sağlık hizmetleri, uyuşturucu
maddeler vs. tersine herhangi bir malın
ikamesi kolay ise o malın talebi esnek
olacaktır. Örneğin kahve fiyatları yükselirse,
tüketiciler çaya yöneleceklerdir.
17
Harcama oranının tüketici
bütçesindeki yeri
• Eğer herhangi bir mal tüketici bütçesinde
önemli bir paya sahip değil ise,o malın talebi
esnek değildir. Tuz, çakmak, kağıt, kalem vs,
ancak mal tüketici bütçesinde önemli bir yere
sahip ise o mal ve hizmetin talebi esnektir.
18
Zaman
• Herhangi bir mal veya hizmetin talebi kısa
dönemde esnek değildir. Ancak uzun vadede
daha esnektir. Buna sebep, tüketici
davranışları veya malın modasının geçmesi
olabilmektedir. Örneğin üstün özelliklere sahip
bir telefonun zamanla bu özelliklerinin modası
geçmesi nedeniyle talebinin azalması.
19
Arz Esnekliği
20
Arz Esnekliği
• Arz esnekliği pek çok açıdan talep esnekliğine
benzemektedir.
• Arz esnekliği, talep esnekliği gibi fiyat
değişmeleri karşında, arz edilen miktardaki
değişmenin duyarlılık derecesini ölçmektedir.
21
Arz Esnekliği Katsayısı
• Arz esnekliği de talep esnekliğinde olduğu gibi
bir katsayı ile ifade edilmektedir.
• Arz esnekliği katsayısı, fiyattaki bir değişiklik
karşısında, arz edilen miktardaki yüzdelik
değişimin, fiyattaki yüzdelik değişime oranıdır.
22
Arz Esnekliği Katsayısı
ea=
Arz edilen miktardaki yüzde değişme
Fiyattaki yüzde değişme
ea=
(M2-M1) / M1
(F2-F1) /F1
ea=
∆M / M1
∆F / F1
Bu hesaplama sonucunda çıkan değerler 0<ea<∞ arasında
olmaktadır.
23
• Ancak arz esnekliğinin talep esnekliğinden
farklı bir yanı vardır. Talep kanunu gereği talep
esneklik katsayısının sonucu daima negatif (-)
değerler almaktadır.
• Arz esnekliğinde ise fiyattaki değişme ile
miktardaki değişme aynı yönde olduğundan
(arz kanunu) arz esneklik katsayısı daima
pozitif değerler alacaktır.
24
0<ea<1
• Esneklik 0<ea<1 aralığında ise, yani arz edilen
miktardaki yüzde değişme fiyattaki yüzde
değişmeden küçükse arz esnek değildir denir.
Arz esnek değil demek, fiyat arttığında
üreticiler, üretimlerini fiyat artışından daha az
artırmışlar demektir.
25
ea=1
• ea=1 ise, arz edilen miktardaki değişme oranı
ile fiyatta meydana gelen değişme oranı
birbirine eşit demektir. Bu duruma birim esnek
arz denilir. Yani fiyat değişmeleri karşısında arz
da aynı oranda değişiyor demektir.
26
1<ea<∞
• 1<ea<∞ ise, arz edilen miktardaki değişme
fiyattaki değişmeden büyük olduğundan arz
esnek olduğu durumu gösterir.
27
• Örneğin: otomotiv sektöründe fiyatların %25
artması sonucu, otomobil arz eden firmaların
arz miktarları %35 oranında artmış olsun.
Buna göre arz esnekliği
• ea =35/25=1.4 olacaktır.
• Bu durumda arz esnektir. Yani fiyat artışları
karşısında üreticinin arz artış oranı daha fazla
olmaktadır.
28
Şekle göre fiyatlar %50 oranında
arttığında, arz bu artışa %100
oranda karşılık vermektedir. Yani
arz esnektir. Bu durumda arz
esneklik katsayısı 2 çıkacaktır.
(%100/%50 = 2)
Fiyat
.
1500
1000
100
200
Miktar
29
Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu
Arz Eğrileri
• Sıfır Esnek Arz: Bu durumda malın fiyatı ne
kadar değişirse değişsin, üreticiler malın
üretim miktarını ve arzını değiştirmek
istemezler veya değiştiremezler. Örneğin,
yeniden üretilmesi mümkün olmayan ressamı
ölmüş tablolar gibi.
30
Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu
Arz Eğrileri
• Birim esnek arz: malın fiyatı ile üretilmek
istenen miktarın aynı oranda değiştiği arz
esnekliğidir.
31
Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu
Arz Eğrileri
• Sonsuz esnek arz: belirli bir fiyattan herhangi
bir mal piyasada ne kadar istenirse, üreticiler
de o kadar mal piyasaya sunmaya hazırlardır.
Yani üreticiler herhangi bir malı, tüketicilerin
talep miktarına eşit olarak üretmektedir.
32
Arz esnekliğini etkileyen faktörler
• Üretim esnasında üretim miktarının
değişebilirliği
• Stoklama olanakları ve stoklama maliyeti
• Mal veya hizmetin likiditesi
• Zaman
33
FAYDA ve TÜKETİCİ DENGESİ
(Tüketici Teorisi)
34
• Ekonomik faaliyetlerin nihai amacı bireylerin refah düzeylerini
artırmaktır. Belirli bir refah düzeyinin gerçekleşmesi ise sınırsız
ihtiyaçların azami düzeyde tatmini sağlayacak şekilde
karşılanması ile mümkün olacaktır.
• Geleneksel tüketici teorisi, veri bir gelir düzeyi ile çeşitli mal
grupları arasında faydayı optimum seviyeye çıkaracak mal
bileşimlerinin seçimiyle ilgilenmektedir.
35
Tercih ve Fayda
• Fayda, mal ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılama
özelliği veya bireyin tükettiği mal ve hizmetten
elde edeceği memnuniyettir.
• Tüketicilerin tercihleri iktisatta iki farklı
yaklaşımla analiz edilmektedir. Bunlar kardinal
(sayısalcı) ve ordinal (sırasalcı) yaklaşımlardır.
36
Kardinal ve Ordinal Yaklaşımlar
• Kardinal yaklaşım, faydayı mutlak rakamlarla
ölçülebilir bir kavram olarak kabul eder.
• Ordinal yaklaşım ise, faydanın
ölçülemeyeceğini, ancak daha çok ve daha az
diye sıralanabileceğini kabul etmektedir.
• Anlatımımıza kardinal yaklaşım üzerinden
devam edilecektir.
37
Toplam Fayda
• Toplam fayda, bireyin bir malın çeşitli
miktarlarını tüketmesi sonucu ulaşılan toplam
tatmin düzeyidir. Toplam fayda TF sembolü ile
ifade edilir.
• Bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça
tüketicinin elde ettiği toplam fayda belli
noktaya kadar artar. Belli bir noktadan sonra
da düşmeye başlar.
38
Marjinal Fayda
• Belli bir zaman diliminde bir maldan tüketilen
her yeni birimin toplam faydada yarattığı
değişikliktir. Yani bir malın son biriminin
tüketiminden elde edilen tatmini gösterir.
Marjinal fayda MF harfleriyle sembolize edilir.
39
Toplam ve Marjinal Fayda
İçilen Su Miktarı
Toplam Fayda
TF
Marjinal Fayda
MF
0
0
-
1
10
10
2
15
5
3
18
3
4
20
2
5
20
0
6
16
-4
40
• Tablodan da anlaşılacağı üzere suyun tüketimi
arttıkça toplam fayda 4. bardağa kadar
artmakta, 5. bardakta değişmemekte ve 6.
bardaktan itibaren de düşmektedir.
• Marjinal fayda ise 4. bardağa kadar giderek
azalmakta, 5. bardakta 0 ve 6. bardaktan
itibaren de negatif olmaktadır.
41
TF
MF
• .
20
TF
0
5
MF
Tüketim
Miktarı
42
Marjinal Fayda
• Herhangi bir A malının tüketiminden elde
edilecek olan marjinal fayda hesaplanırken,
toplam faydadaki değişimin tüketilen mal
miktarındaki değişime oranlanması gerekir.
MFa =
∆TFa
∆Qa
=
TF2-TF1
Q2-Q1
• Her ilave tüketim sonucunda marjinal faydanın giderek azalmasına
azalan marjinal fayda ilkesi denir.
43
Tüketici Dengesi
• Tüketicilerin gelirlerinin tümünü harcayarak,
faydasını maksimize ettiği duruma tüketici
dengesi denir.
• Burada yanıtlanması gereken soru, tüketicinin
hangi miktarlarda mal bileşimlerini tüketmesi
durumunda elde ettiği faydayı maksimuma
ulaştıracağıdır.
44
Tüketici Dengesi
• Kardinal yaklaşımda tüketici dengesi, her mal
için harcanan son liraların tüketiciye sağladığı
X malının marjinal
faydası = Y malının
marjinal
faydasıile oluşur.
marjinal
faydalarının
eşit
olması
X malının fiyatı
Y malının fiyatı
MFx = MFy
Fx
Fy
45
Tüketici Dengesi
• Örneğin bireyin günlük gelirini su ve çay
tüketimi için ayırdığını, bir bardak suyun 2 lira,
bir bardak çayın 4 lira olduğunu varsayalım.
Tüketici dengesini bulabilmek amacıyla bir
tablo oluşturulabilir. Bu tabloda içilen çay ve
su miktarları, marjinal faydalar ve marjinal
fayda/fiyat oranları yer alsın.
46
Su Bardak
/gün
MFs
3
Tüketici Dengesi
MFs/Fs
Çay Bardak /
Gün
MFç
Mfç/Fç
26
13
2
32
8
4
24
12
3
28
7
5
20
10
4
24
6
6
18
9
5
16
4
7
14
7
6
8
2
Yukarıdaki tabloya göre tüketici, 7 bardak su ve 3 bardak çay
içmesi durumunda maksimum faydayı sağlayacak bileşime yani
dengeye ulaşır.
47
•
.
MFs
Fs
=
MFç
Fç
Örneğe göre tüketici dengesi
=14/2 = 28/4 = 7
olarak bulunmaktadır. Bu bileşim dışındaki tüketim birimlerinde
tüketici iki mal arasında fayda dengesini sağlayamayacaktır.
48
İktisada Giriş
Üretim ve Maliyet
Üretim Teorisi
49
Üretim ve Maliyet
• Tüketicilerin amaçları faydalarını maksimum
hale getirmek olduğu gibi, üreticilerin amaçları
da genellikle karlarını maksimum hale
getirmektir. Kar gelirle maliyet arasındaki
farktır. Bu nedenle firmalar için üretim tesisi ve
üretim maliyetleri çok önemlidir.
50
Üretim
• Belli bir süre içerisinde üretim faktörlerinin
mal ve hizmete dönüştürülmesine üretim
denir.
• Kısaca üretim ekonomik anlamda fayda
sağlayan her türlü mal ve hizmetin insan ve
firma ihtiyaçlarına sunulmasıdır.
51
Üretim
• Firmalar üretim yapabilmek için üretim
faktörlerine ihtiyaç duyarlar. Üretimde
kullandıkları üretim faktörlerinin de firmalara
masrafları vardır. Bu katlanılan masraflar
firmaların maliyetlerini (C) oluşturur.
52
• Firmalar üretim faaliyetlerini tamamladıktan
ve ürünü piyasaya sattıktan sonra bir gelir elde
ederler. Elde edilen gelir ile maliyetler
arasındaki fark pozitif ise kar, negatif ise zarar
ederler. Firmaların faaliyetlerini
sürdürebilmeleri için kar etmeleri
gerekmektedir.
53
• Firmaların maliyetleri fiyatın belirlenmesinde
önemli bir paya sahiptir.
• Firmaların kullandıkları üretim faktörlerini
sabit ve değişken olarak sınıflandırabiliriz.
• Sabit üretim faktörleri ele alınan dönemde
miktarı değiştirilemeyen üretim faktörleridir.
54
• Üretim faktörlerinden birinin bile değişken
olduğu dönem kısa dönem olarak adlandırılır.
• Üretim faktörlerinin tümünün değiştirilebildiği
döneme ise uzun dönem denir.
55
Üretim Fonksiyonu
• Üreticiler üretim faktörlerini belirli oranlarda ve
miktarlarda kullanarak mal ve hizmet üretirler. Kullanılan
üretim faktörlerinin miktarı ile üretilen mal ve hizmetin
arasında matematiksel bir ilişki vardır. Bu ilişkiye üretim
fonksiyonu denir.
Q=f(K,L,M,…)
Q=Üretilen malın üretim miktarı
K=Sermaye
L=İşgücü
M= diğer üretim faktörlerinin miktarını gösterir.
56
• Üretim fonksiyonu aynı zamanda üretim
teknolojisi ile de ilişkilidir. Üretim faktörleri
üretim teknolojisindeki bir değişme ile farklılık
gösterebilir.
• Firmaların kısa dönemde üretim miktarına ve
tekniğine müdahalesi sınırlıdır. Ancak uzun
dönemde üretimde değişiklik yapmak
mümkündür.
57
Ortalama ve Marjinal Ürün
• Üretimde kullanılan bir birim değişken faktöre isabet eden
ürün miktarına ortalama ürün denir.
• İlave edilen her değişken faktörün üretim miktarında meydana
getirdiği değişikliğe Marjinal Ürün denir.
58
• Örneğin fındık ezmesi üreten küçük bir firma
düşünelim. Bu firma 70.000 TL sermaye ile bir
dükkan ve gerekli makineleri satın alıyor.
Bunun dışında üretim için gerek duyduğu tek
üretim faktörü insan gücü olduğunu
varsayalım. Burada makine ve teçhizat sabit
üretim faktörü iken kullanılan işgücü değişken
bir üretim faktörüdür. Q=f(L);K
59
Ortalama ve Marjinal Ürün
Sermaye
Miktarı
İşgücü Miktarı
Toplam Üretim
Ortalama
Üretim
Marjinal
Üretim
70000
0
0
0
-
70000
1
6
6.0
6
70000
2
18
9.0
12
70000
3
23
7.7
5
70000
4
26
6.5
3
70000
5
27
5.4
1
70000
6
26
4.3
-1
60
Toplam Ürün
TÜ
0
Ortalama Ürün
Marjinal Ürün
L
Artan
Verim
Azalan ve
pozitif
Verim
MÜ
0
Azalan ve
Negatif
Verim
OÜ
Grafiğe göre üretimin ilk safhalarında
üretime katılan her değişken faktör
toplam üretimi artan bir verimle
artırırken, 2. işçiden sonra üretime
katılan her işçi üretimi artırmakta ancak
azalan bir verim söz konusu olmaktadır.
Üretime katılan 3. işçi ile birlikte
ortalama ürün azalmaya başlamıştır.
Marjinal ürün ise 2. işçiye kadar
artmakta, 2. işçiden sonra azalmaya
başlamakta ve 5. işçiden sonra 0’ın altına
inmektedir. Yani toplam ürünü
düşürmektedir.
L
.
Azalan ve Artan Verimler
61
Artan ve Azalan Verimler Kanunu
• Üretim faktörlerinin tümünü
değiştirebiliyorken üretimi sürekli artırmakta
mümkündür. Ancak üretim faktörlerinden
sadece birini değiştirebildiğimiz kısa dönemde
üretim faktörü miktarı kullanımı arttıkça,
üretim önce artarak artar, daha sonra azalarak
artar, bir noktadan sonra da düşmeye başlar.
62
Artan ve Azalan Verimler Kanunu
• Eğer artırılan üretim faktörü ile hem toplam
üretim artıyor hem de marjinal üretim
artıyorsa buna artan verim denir. Üretim
faktörlerindeki artış bir noktadan sonra
marjinal verimin negatif değerler almasına
neden olur ve toplam ürün düşer bu duruma
da azalan verimler kanunu denir.
63
Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
• Üretime katılan tüm üretim faktörlerinin
değiştirilebildiği döneme uzun dönem denir.
Bu sürede firma üretim faktörlerine istediği
gibi müdahale ederek üretimi istediği gibi
artırabilir.
• Uzun dönemde üretim tesisinin ölçeği
artırabilir. Ölçekteki artış ortaya dört durum
çıkarabilir.
64
Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
• Eğer üretim faktörlerinde yapılan artış oranı, üretimi de aynı
oranda artırıyorsa ölçeğe göre sabit getiriden bahsederiz.
• İkinci durum, üretim faktörlerindeki artış oranı, üretimi
kendisinden daha yüksek bir oranda artırıyorsa ölçeğe göre
artan getiri olduğu söylenebilir.
• Üçüncü olarak da, üretim faktörlerindeki oransal artış,
üretimdeki oransal artıştan daha büyük ise ölçeğe göre azalan
getiri söz konusudur.
65
Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
• Dördüncü olarak da ölçeğe göre değişen getiri
söz konusu olabilir. Yani üretim faktörlerinin
her değişiminde farklı oranlarda üretim artışı
gerçekleşiyorsa bu durumu da ölçeğe göre
değişen getiri olarak adlandırabiliriz.
66
Eş Ürün Analizi
• İki değişken faktör ile yapılan üretimin
analizini içermektedir. Üretimde iki değişken
faktör kullanılıyorsa ve bunlar birbiri yerine
ikame edilebiliyorsa yapılan bu analize eş ürün
analizi denir ve uzun dönem üretim
fonksiyonunu gösterir.
Q=F(K,L)
67
Eş Ürün
Analizi
366
423
473
518
8
270
315
376
438
486
7
212
299
6
196
276
339
392
438
5
178
252
310
357
4
160
226
277
3
138
196
2
112
1
0
526
585
640
560
585
480
518
526
400
438
473
486
320
357
392
423
438
240
277
310
339
366
376
160
196
226
252
276
299
315
80
112
138
160
178
196
212
270
1
2
3
4
5
6
7
8
Tablo farklı üretim faktörleri kullanarak aynı miktarda üretim yapılan bazı noktaları
göstermektedir. Örneğin 196 birim üretim için 6K-1L ve 3K-1L, 2K-3L, 1K-6L
kullanılabilir. Bu bileşimlerin hepsi de bize aynı çıktı miktarını vermektedir.
68
Eş Ürün Eğrileri
• Eş ürün eğrileri belirli miktar mal üretmek için
K gerekli olan faktörlerin bileşimlerini gösteren
Yandaki şekilde, tabloda verilen
bileşimlerin eş ürün eğrileri
eğrilere verilen addır. gösterilmektedir.
518
438
196
160
0
L
69
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
• Eş ürün eğrilerinin eğimi negatiftir: Üretim
faktörleri farklı miktarlarda kullanılarak aynı
ürünü elde edebilmek için birinden kullanılan
miktar azaltılırken diğerinden kullanılan
miktarı artırmamız gerekir. Bu nedenle eş ürün
eğrileri negatif eğimlidir.
70
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
• Eş ürün eğrileri birbirlerini kesmezler: Eğer eş
ürün eğrilerinin birbirlerini kesebilecekleri
kabul edilirse, girişimcinin iki ayrı üretim
düzeyine erişebileceği kabul edilmiş olacaktır.
Bu ise olanaksızdır.
71
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
• Eş ürün eğrisi üretilen belirli bir miktar ürünü
gösterir: eş ürün eğrileri orjinden sağa doğru
K
kaydıkça daha büyük üretim seviyelerini temsil
eder.
438
196
160
0
L
72
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
• Eş ürün eğrileri azalan verimler kanunu nedeni ile orjine göre
dışbükeydir:
K
0
L
73
• Aynı üretim miktarını elde edebilmek için üretim faktörlerinden
birini bir birim arttırdığımızda, diğer üretim faktöründen
K
Sermaye
miktarını Kmiktara
1’den K2’ye
vazgeçtiğimiz
marjinal
teknik ikame oranı (MTİO) denir.
çıkardığımızda; emeği L1’den L2’ye
• düşürmemiz
MTİO = ΔK
/ ΔL
gerekmektedir.
Sermaye kullanımını 1 birim
artırdığımızda aynı üretim
düzeyinde kalmak için ne kadar
K
emekten vazgeçmemiz gerektiğini 2
K1
gösterir.
0
ΔK
L2 ΔL
L1
L
Marjinal Teknik İkame Oranı
MTİO
74
• Üreticiler üretim yaparken üretim faktörlerinin maliyetlerini ve kendi
bütçelerini göz önünde bulundurarak üretim yaparlar. Örneğin 30 birimlik
bir bütçemiz varken, sermayenin fiyatı FK =3 birim ve emeğin fiyatı FL=5
olsun. Bu durumda üretimde tamamen işgücü kullanarak 30/5=6 birim
işgücü ya da tamamen sermaye kullanacak olursak 30/3=10 birim sermaye
kullanabiliriz.
K
K
10
Eş Maliyet
Doğrusu
6
L
L
Eş Maliyet Doğrusu
75
Maliyet
• Maliyetler firmaların üretim yapıp yapmama ya da üretilecek malın
fiyatının belirlenmesinde çok önemli bir unsurdur. Firmaların amacı
kar olduğu için, Toplam Hasılatlarının (TH), Toplam Maliyetlerinden
(TM) fazla olması gerekmektedir. Dolayısıyla firmalar üretim
ölçeklerini değiştirerek, maliyetler üzerinde değişikliğe gidebilir ve
karlılık oranlarını belirleyebilirler.
76
Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
• Kısa dönem maliyet eğrileri, Sabit, Değişken ve
Toplam Maliyet olmak üzere üç grupta
incelenebilir.
77
Toplam Sabit Maliyetler (TSM)
• Firmaların kısa dönemde üretim yapsa da yapmasa da katlanmak
zorunda olduğu maliyetlere sabit maliyetler denir. Firmanın üretim
süresi içerisinde katlandığı sabi maliyetlerin tümüne Toplam Sabit
Maliyet
Maliyet adı verilir.
TSM
Miktar
78
• Üretime bağlı olarak değişen maliyetlere değişken maliyetler denir.
Hiç üretim yapılmadığında değişken maliyetler de 0 olur. Toplam
değişken maliyet eğrisi de orjinden başlar üretim arttıkça artar. Artış
hızı
ise azalan ve artan maliyetler kanunu gereği değişiklik gösterir.
Maliyet
TDM
Miktar
Toplam Değişken Maliyetler
TDM
79
• Toplam sabit maliyetler (TSM) ile toplam değişken maliyetlerin
(TDM) toplamına toplam maliyet denir. Kısaca firmanın çeşitli
üretim seviyelerinde katlanmak zorunda olduğu toplam maliyeti
gösterir.
Maliyet
TM= TSM + TDM
TM
TSM
Miktar
Toplam Maliyetler
TM
80
Ortalama ve Marjinal Maliyetler
• Firmalar üretim yaptıktan sonra ürettikleri malın fiyatını belirlemede
ya da bir ürün başına düşen maliyeti hesaplayabilmek için ortalama
maliyetlerden yararlanırlar. Üretilen bir birim ürünün firmaya ne
kadara mal olduğunu bulmak için hesaplanır. Hangi üretim
miktarında bir birim ürün en ucuza üretiliyorsa o noktada üretim
yapılır. Üretimin ekonomik bölgesi burasıdır.
81
Q
TSM
TDM
TM
OSM
ODM
OM
MM
0
50
0
50
1
50
15
65
50
15
65
15
2
50
25
75
25
12.50
37.50
10
3
50
34
84
16.67
11.33
28.00
9
4
50
42
92
12.50
10.50
23.00
8
5
50
52
102
10.00
10.40
20.40
10
6
50
64
114
8.33
10.67
19.00
12
7
50
79
129
7.14
11.29
18.43
15
82
Ortalama Sabit Maliyetler OSM
Maliyet
• Üretilen her bir mala karşılık gelen sabit maliyet miktarına ortalama
sabit maliyet denir.
OSM
Miktar
83
Ortalama Değişken Maliyet ODM
Maliyet
• Üretilen bir mala karşılık gelen değişken maliyet miktarına ortalama
değişken maliyet denir.
ODM
Miktar
84
Ortalama Toplam Maliyet OM
Maliyet
• Üretilen her bir mala karşılık gelen değişken ve sabit maliyetler
toplamına ortalama toplam maliyet denir.
OM
Miktar
85
Marjinal Maliyet (MM)
Maliyet
• Üretimdeki her bir birimlik değişimin toplam maliyette meydana
getirdiği değişmedir.
MM
Miktar
86
Uzun Dönem Maliyet Eğrileri
• Uzun dönem tüm üretim faktörlerinin
değişken olduğu bir dönem olduğu için sadece
değişken maliyetler vardır.
87
Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi
UDOM
• Toplam maliyetlerin üretim miktarına bölünmesi ile bulunur. Uzun
dönemde firma üretim kapasitesini belirledikten sonra bir veya
birkaç tesis kurabilir. Kuracağı bu tesislerin her biri tıpkı kısa
dönemdeymiş gibi üretim yaparlar. Bu tesislerin birim başına
maliyetlerinin ortalamasına uzun dönem ortalama maliyet UDOM
denir.
88
Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi
UDOM
• Kısa dönem ortalama maliyet eğrilerini her bir en düşük maliyetle
üretim yapan bir tesis olarak nitelendirilir. Uzun dönem ortalama
maliyet eğrisi ise kısa dönem ortalama maliyet eğrisine teğet
olduğundan her üretim miktarının minimum maliyetle
gerçekleştiğini gösterir. Böylece uzun dönemde firmanın kurduğu
tüm tesislerin maliyetleri minimum olmuş olur.
89
Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi
Maliyet
UDOM
•
.
KDOM1
KDOM3
UDOM
KDOM2
Miktar
90