Transcript Mikro İktisat 1 - Diyetisyen Turan Gelir

İKTİSADA GİRİŞ
1
Arz ve Talep Esneklikleri

Esneklik, herhangi bir malın
fonksiyonundaki bağımsız değişkenlerin
bağımlı değişkene karşı gösterdiği
duyarlılığın derecesi veya tepkinin
şiddetidir.
2
Talep Esnekliği

Herhangi bir malın fiyat değişikliği
karşısında, tüketicilerin bu değişikliğe
karşı satın aldıkları miktarı değiştirmek
şeklinde gösterdikleri duyarlılık derecesi
ya da tepkinin şiddetidir.
3
Talep Esnekliği

Talep esnekliği bir katsayı ile ifade edilir.
Talep esnekliği katsayısı, fiyattaki değişme
karşısında; talep edilen miktardaki yüzde
değişmenin fiyattaki yüzde değişmeye
oranıdır.
4
Talep Esnekliği
et=
et=
et=
Talep edilen miktardaki yüzde değişme
Fiyattaki yüzde değişme
(M2-M1) / M1
(F2-F1) /F1
∆M / M1
∆F / F1
Şeklinde hesaplanır. Çıkacak olan esneklik katsayısı mutlak değeri
alınarak hesaplanır. Kısacası negatif çıkmasına rağmen mutlak değer
yardımı ile pozitife çevrilir ve öyle yorumlanır.
5
Talep Esnekliği Katsayısı

Talep esnekliği katsayısı yapılacak olan
hesaplamalar sonucunda 0 < et < ∞
arasında olmaktadır.
6
Talep Esnekliği Katsayısı

Eğer esneklik katsayısı 0<et<1 ise, yani
talep edilen miktardaki değişme fiyattaki
değişmeden küçükse “talep esnek değildir,
serttir ya da katıdır” denilir.
7
Talep Esnekliği Katsayısı

Eğer esneklik 1’e eşitse “birim esnek”
denir. Bu durumda fiyat değişmeleri
karşısında talep miktarı da aynı oranda
değişir.
8
Talep Esnekliği Katsayısı

Eğer esneklik katsayısı 1’den büyükse,
yani talep edilen miktardaki değişme
fiyattaki değişmeden büyükse “talep
esnektir, yumuşaktır” denir.
9
Talep Esnekliği
Örnek: Gaziantep piyasasında, değişen fiyatlar
karşısında, ceviz talebi şu şekilde olmaktadır:
 Ceviz fiyatı (F1) =1,5 TL iken bu fiyattan tüketiciler
(M1)=4 bin ton ceviz talep etmektedir.
 Ceviz fiyatı (F2)=2 TL olduğunda tüketiciler (M2)=2
bin ton ceviz talep etmektedir.

10
.
Fiyat
Talep Esnekliği
B
2
∆F
A
1,5
∆M
0
2
4
Miktar
11
Talep Esnekliği
et=
(2-4)/4
(2-1.5) /1.5
=
-2/4
0.5/1.5
=
0.5
= -1.5
-0.333
Cevizin talep esnekliği -1.5 olarak bulunmuştur.
Bulunan bu değerin önündeki eksi işareti, fiyat ile
talep arasındaki ters yönlü ilişkiyi ifade eder. Bu değer
mutlak değer olarak yorumlandığında 1’den büyük bir
esneklik katsayısı anlamına gelmektedir. Yani fiyatta
meydana gelen bir artış, o mala olan talebi fiyattaki
artıştan daha fazla düşürüyor demektir.
Örneğe göre ceviz fiyatları %1 arttığında cevize olan
talep %1.5 düşmektedir.
12



Sıfır Esnek Talep: (et=0) bu durumda malın
fiyatında meydana gelen değişime karşı malın
tüketim miktarında herhangi bir değişme olmaz.
Örneğin bazı ilaçlar.
Birim Esnek Talep: (et=1) malın fiyatı ile talep
edilen miktarın aynı oranda değiştiği talep
esnekliğidir.
Sonsuz Esnek Talep: (et=∞) belirli bir fiyattan
herhangi bir mal, piyasaya ne kadar sürülürse
sürülsün tüketicilerin tamamını talep ettiği
esneklik türüdür. Örneğin derbi maçı bileti.
Her noktada esnekliğin aynı
olduğu talep eğrileri
13
Talep esnekliğini etkileyen
faktörler
Gereksinim şiddeti
 Malın ikamesi
 Harcama oranının tüketici bütçesindeki
yeri
 Zaman

14
Gereksinim Şiddeti

Bir mala olan gereksinim şiddeti yüksekse
o malın talebi esnek değildir. Örneğin, su
elektrik, ekmek vs. Buna karşın mala olan
gereksinim şiddeti düşük ise o malın talep
esnekliği yüksek olacaktır.
15
Malın İkamesi

Herhangi bir mal ve hizmetin ikamesi
mümkün değil ise o malın talebi esnek
değildir. Örneğin sağlık hizmetleri,
uyuşturucu maddeler vs. tersine herhangi
bir malın ikamesi kolay ise o malın talebi
esnek olacaktır. Örneğin kahve fiyatları
yükselirse, tüketiciler çaya
yöneleceklerdir.
16
Harcama oranının tüketici
bütçesindeki yeri

Eğer herhangi bir mal tüketici bütçesinde
önemli bir paya sahip değil ise,o malın
talebi esnek değildir. Tuz, çakmak, kağıt,
kalem vs, ancak mal tüketici bütçesinde
önemli bir yere sahip ise o mal ve
hizmetin talebi esnektir.
17
Zaman

Herhangi bir mal veya hizmetin talebi kısa
dönemde esnek değildir. Ancak uzun
vadede daha esnektir. Buna sebep,
tüketici davranışları veya malın modasının
geçmesi olabilmektedir. Örneğin üstün
özelliklere sahip bir telefonun zamanla bu
özelliklerinin modası geçmesi nedeniyle
talebinin azalması.
18
Arz Esnekliği
Arz esnekliği pek çok açıdan talep
esnekliğine benzemektedir.
 Arz esnekliği, talep esnekliği gibi fiyat
değişmeleri karşında, arz edilen
miktardaki değişmenin duyarlılık
derecesini ölçmektedir.

19
Arz esnekliği de talep esnekliğinde olduğu
gibi bir katsayı ile ifade edilmektedir.
 Arz esnekliği katsayısı, fiyattaki bir
değişiklik karşısında, arz edilen miktardaki
yüzdelik değişimin, fiyattaki yüzdelik
değişime oranıdır.

Arz Esnekliği Katsayısı
20
ea=
ea=
ea=
Arz edilen miktardaki yüzde değişme
Fiyattaki yüzde değişme
(M2-M1) / M1
(F2-F1) /F1
∆M / M1
∆F / F1
Bu hesaplama sonucunda çıkan değerler 0<ea<∞
arasında olmaktadır.
Arz Esnekliği Katsayısı
21
Ancak arz esnekliğinin talep esnekliğinden
farklı bir yanı vardır. Talep kanunu gereği
talep esneklik katsayısının sonucu daima
negatif (-) değerler almaktadır.
 Arz esnekliğinde ise fiyattaki değişme ile
miktardaki değişme aynı yönde
olduğundan (arz kanunu) arz esneklik
katsayısı daima pozitif değerler alacaktır.

22

Esneklik 0<ea<1 aralığında ise, yani arz
edilen miktardaki yüzde değişme fiyattaki
yüzde değişmeden küçükse arz esnek
değildir denir. Arz esnek değil demek,
fiyat arttığında üreticiler, üretimlerini fiyat
artışından daha az artırmışlar demektir.
0<ea<1
23

ea=1 ise, arz edilen miktardaki değişme
oranı ile fiyatta meydana gelen değişme
oranı birbirine eşit demektir. Bu duruma
birim esnek arz denilir. Yani fiyat
değişmeleri karşısında arz da aynı oranda
değişiyor demektir.
ea=1
24

1<ea<∞ ise, arz edilen miktardaki
değişme fiyattaki değişmeden büyük
olduğundan arz esnek olduğu durumu
gösterir.
1<ea<∞
25
Örneğin: otomotiv sektöründe fiyatların
%25 artması sonucu, otomobil arz eden
firmaların arz miktarları %35 oranında
artmış olsun. Buna göre arz esnekliği
 ea =35/25=1.4 olacaktır.
 Bu durumda arz esnektir. Yani fiyat
artışları karşısında üreticinin arz artış
oranı daha fazla olmaktadır.

26
.
Şekle göre fiyatlar %50
oranında arttığında, arz bu
artışa %100 oranda karşılık
vermektedir. Yani arz
esnektir. Bu durumda arz
esneklik katsayısı 2
çıkacaktır. (%100/%50 = 2)
Fiyat
1500
1000
100
200
Miktar
27

Sıfır Esnek Arz: Bu durumda malın fiyatı
ne kadar değişirse değişsin, üreticiler
malın üretim miktarını ve arzını
değiştirmek istemezler veya
değiştiremezler. Örneğin, yeniden
üretilmesi mümkün olmayan ressamı
ölmüş tablolar gibi.
Her Noktada Esnekliğin Aynı
Olduğu Arz Eğrileri
28

Birim esnek arz: malın fiyatı ile üretilmek
istenen miktarın aynı oranda değiştiği arz
esnekliğidir.
Her Noktada Esnekliğin Aynı
Olduğu Arz Eğrileri
29

Sonsuz esnek arz: belirli bir fiyattan
herhangi bir mal piyasada ne kadar
istenirse, üreticiler de o kadar mal
piyasaya sunmaya hazırlardır. Yani
üreticiler herhangi bir malı, tüketicilerin
talep miktarına eşit olarak üretmektedir.
Her Noktada Esnekliğin Aynı
Olduğu Arz Eğrileri
30
Üretim esnasında üretim miktarının
değişebilirliği
 Stoklama olanakları ve stoklama maliyeti
 Mal veya hizmetin likiditesi
 Zaman

Arz esnekliğini etkileyen faktörler
31
FAYDA ve TÜKETİCİ DENGESİ
(Tüketici Teorisi)
32
Ekonomik faaliyetlerin nihai amacı bireylerin
refah düzeylerini artırmaktır. Belirli bir refah
düzeyinin gerçekleşmesi ise sınırsız ihtiyaçların
azami düzeyde tatmini sağlayacak şekilde
karşılanması ile mümkün olacaktır.
 Geleneksel tüketici teorisi, veri bir gelir düzeyi ile
çeşitli mal grupları arasında faydayı optimum
seviyeye çıkaracak mal bileşimlerinin seçimiyle
ilgilenmektedir.

33
Tercih ve Fayda
Fayda, mal ve hizmetlerin ihtiyaçları
karşılama özelliği veya bireyin tükettiği
mal ve hizmetten elde edeceği
memnuniyettir.
 Tüketicilerin tercihleri iktisatta iki farklı
yaklaşımla analiz edilmektedir. Bunlar
kardinal (sayısalcı) ve ordinal (sırasalcı)
yaklaşımlardır.

34
Kardinal ve Ordinal Yaklaşımlar
Kardinal yaklaşım, faydayı mutlak
rakamlarla ölçülebilir bir kavram olarak
kabul eder.
 Ordinal yaklaşım ise, faydanın
ölçülemeyeceğini, ancak daha çok ve daha
az diye sıralanabileceğini kabul
etmektedir.
 Anlatımımıza kardinal yaklaşım üzerinden
devam edilecektir.

35
Toplam Fayda
Toplam fayda, bireyin bir malın çeşitli
miktarlarını tüketmesi sonucu ulaşılan
toplam tatmin düzeyidir. Toplam fayda TF
sembolü ile ifade edilir.
 Bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça
tüketicinin elde ettiği toplam fayda belli
noktaya kadar artar. Belli bir noktadan
sonra da düşmeye başlar.

36
Marjinal Fayda

Belli bir zaman diliminde bir maldan
tüketilen her yeni birimin toplam faydada
yarattığı değişikliktir. Yani bir malın son
biriminin tüketiminden elde edilen tatmini
gösterir. Marjinal fayda MF harfleriyle
sembolize edilir.
37
Toplam ve Marjinal Fayda
İçilen Su Miktarı
Toplam Fayda
TF
Marjinal Fayda
MF
0
0
-
1
10
10
2
15
5
3
18
3
4
20
2
5
20
0
6
16
-4
38
Tablodan da anlaşılacağı üzere suyun
tüketimi arttıkça toplam fayda 4. bardağa
kadar artmakta, 5. bardakta
değişmemekte ve 6. bardaktan itibaren de
düşmektedir.
 Marjinal fayda ise 4. bardağa kadar
giderek azalmakta, 5. bardakta 0 ve 6.
bardaktan itibaren de negatif olmaktadır.

39

.TF
MF
20
TF
0
5
MF
Tüketim
Miktarı
40
Marjinal Fayda

Herhangi bir A malının tüketiminden elde
edilecek olan marjinal fayda hesaplanırken,
toplam faydadaki değişimin tüketilen mal
miktarındaki değişime oranlanması gerekir.
MFa =

∆TFa
∆Qa
=
TF2-TF1
Q2-Q1
Her ilave tüketim sonucunda marjinal faydanın giderek
azalmasına azalan marjinal fayda ilkesi denir.
41
Tüketici Dengesi
Tüketicilerin gelirlerinin tümünü
harcayarak, faydasını maksimize ettiği
duruma tüketici dengesi denir.
 Burada yanıtlanması gereken soru,
tüketicinin hangi miktarlarda mal
bileşimlerini tüketmesi durumunda elde
ettiği faydayı maksimuma ulaştıracağıdır.

42

Kardinal yaklaşımda tüketici dengesi, her
mal için harcanan son liraların tüketiciye
sağladığı marjinal faydalarının eşit olması
ile oluşur.
X malının marjinal faydası = Y malının marjinal faydası
X malının fiyatı
Y malının fiyatı
MFx = MFy
Fx
Fy
Tüketici Dengesi
43

Örneğin bireyin günlük gelirini su ve çay
tüketimi için ayırdığını, bir bardak suyun 2
lira, bir bardak çayın 4 lira olduğunu
varsayalım. Tüketici dengesini bulabilmek
amacıyla bir tablo oluşturulabilir. Bu
tabloda içilen çay ve su miktarları,
marjinal faydalar ve marjinal fayda/fiyat
oranları yer alsın.
Tüketici Dengesi
44
Su Bardak
/gün
MFs
MFs/Fs
Çay Bardak
/ Gün
MFç
Mfç/Fç
3
26
13
2
32
8
4
24
12
3
28
7
5
20
10
4
24
6
6
18
9
5
16
4
7
14
7
6
8
2
Yukarıdaki tabloya göre tüketici, 7 bardak su ve 3
bardak çay içmesi durumunda maksimum faydayı
sağlayacak bileşime yani dengeye ulaşır.
Tüketici Dengesi
45

.
MFs
Fs
=
MFç
Fç
Örneğe göre tüketici dengesi =14/2 = 28/4 = 7
olarak bulunmaktadır. Bu bileşim dışındaki tüketim
birimlerinde tüketici iki mal arasında fayda dengesini
sağlayamayacaktır.
46
İktisada Giriş
Üretim ve Maliyet
Üretim Teorisi
47

Tüketicilerin amaçları faydalarını
maksimum hale getirmek olduğu gibi,
üreticilerin amaçları da genellikle karlarını
maksimum hale getirmektir. Kar gelirle
maliyet arasındaki farktır. Bu nedenle
firmalar için üretim tesisi ve üretim
maliyetleri çok önemlidir.
Üretim ve Maliyet
48
Belli bir süre içerisinde üretim faktörlerinin
mal ve hizmete dönüştürülmesine üretim
denir.
 Kısaca üretim ekonomik anlamda fayda
sağlayan her türlü mal ve hizmetin insan
ve firma ihtiyaçlarına sunulmasıdır.

Üretim
49

Firmalar üretim yapabilmek için üretim
faktörlerine ihtiyaç duyarlar. Üretimde
kullandıkları üretim faktörlerinin de
firmalara masrafları vardır. Bu katlanılan
masraflar firmaların maliyetlerini (C)
oluşturur.
Üretim
50

Firmalar üretim faaliyetlerini
tamamladıktan ve ürünü piyasaya
sattıktan sonra bir gelir elde ederler. Elde
edilen gelir ile maliyetler arasındaki fark
pozitif ise kar, negatif ise zarar ederler.
Firmaların faaliyetlerini sürdürebilmeleri
için kar etmeleri gerekmektedir.
51
Firmaların maliyetleri fiyatın
belirlenmesinde önemli bir paya sahiptir.
 Firmaların kullandıkları üretim faktörlerini
sabit ve değişken olarak sınıflandırabiliriz.
 Sabit üretim faktörleri ele alınan dönemde
miktarı değiştirilemeyen üretim
faktörleridir.

52
Üretim faktörlerinden birinin bile değişken
olduğu dönem kısa dönem olarak
adlandırılır.
 Üretim faktörlerinin tümünün
değiştirilebildiği döneme ise uzun dönem
denir.

53

Üreticiler üretim faktörlerini belirli oranlarda ve
miktarlarda kullanarak mal ve hizmet üretirler.
Kullanılan üretim faktörlerinin miktarı ile üretilen
mal ve hizmetin arasında matematiksel bir ilişki
vardır. Bu ilişkiye üretim fonksiyonu denir.
Q=f(K,L,M,…)
Q=Üretilen malın üretim miktarı
K=Sermaye
L=İşgücü
M= diğer üretim faktörlerinin miktarını gösterir.
Üretim Fonksiyonu
54
Üretim fonksiyonu aynı zamanda üretim
teknolojisi ile de ilişkilidir. Üretim faktörleri
üretim teknolojisindeki bir değişme ile
farklılık gösterebilir.
 Firmaların kısa dönemde üretim miktarına
ve tekniğine müdahalesi sınırlıdır. Ancak
uzun dönemde üretimde değişiklik
yapmak mümkündür.

55

Üretimde kullanılan bir birim değişken faktöre
isabet eden ürün miktarına ortalama ürün denir.

İlave edilen her değişken faktörün üretim
miktarında meydana getirdiği değişikliğe Marjinal
Ürün denir.
Ortalama ve Marjinal Ürün
56

Örneğin fındık ezmesi üreten küçük bir
firma düşünelim. Bu firma 70.000 TL
sermaye ile bir dükkan ve gerekli
makineleri satın alıyor. Bunun dışında
üretim için gerek duyduğu tek üretim
faktörü insan gücü olduğunu varsayalım.
Burada makine ve teçhizat sabit üretim
faktörü iken kullanılan işgücü değişken bir
üretim faktörüdür. Q=f(L);K
57
Sermaye
Miktarı
İşgücü
Miktarı
Toplam
Üretim
Ortalama
Üretim
Marjinal
Üretim
70000
0
0
0
-
70000
1
6
6.0
6
70000
2
18
9.0
12
70000
3
23
7.7
5
70000
4
26
6.5
3
70000
5
27
5.4
1
70000
6
26
4.3
-1
Ortalama ve Marjinal Ürün
58
Toplam Ürün
TÜ
0
Ortalama Ürün
Marjinal Ürün
L
Artan
Verim
Azalan
ve pozitif
Verim
MÜ
0
Azalan ve
Negatif
Verim
OÜ
L
Grafiğe göre üretimin ilk
safhalarında üretime katılan her
değişken faktör toplam üretimi
artan bir verimle artırırken, 2.
işçiden sonra üretime katılan her
işçi üretimi artırmakta ancak
azalan bir verim söz konusu
olmaktadır. Üretime katılan 3.
işçi ile birlikte ortalama ürün
azalmaya başlamıştır. Marjinal
ürün ise 2. işçiye kadar
artmakta, 2. işçiden sonra
azalmaya başlamakta ve 5.
işçiden sonra 0’ın altına
inmektedir. Yani toplam ürünü
düşürmektedir.
.
Azalan ve Artan Verimler
59

Üretim faktörlerinin tümünü
değiştirebiliyorken üretimi sürekli
artırmakta mümkündür. Ancak üretim
faktörlerinden sadece birini
değiştirebildiğimiz kısa dönemde üretim
faktörü miktarı kullanımı arttıkça, üretim
önce artarak artar, daha sonra azalarak
artar, bir noktadan sonra da düşmeye
başlar.
Artan ve Azalan Verimler Kanunu
60

Eğer artırılan üretim faktörü ile hem
toplam üretim artıyor hem de marjinal
üretim artıyorsa buna artan verim denir.
Üretim faktörlerindeki artış bir noktadan
sonra marjinal verimin azalmasına ve
toplam ürünün azalarak artmasına neden
olur bu duruma da azalan verimler
kanunu denir.
Artan ve Azalan Verimler Kanunu
61
Üretime katılan tüm üretim faktörlerinin
değiştirilebildiği döneme uzun dönem
denir. Bu sürede firma üretim faktörlerine
istediği gibi müdahale ederek üretimi
istediği gibi artırabilir.
 Uzun dönemde üretim tesisinin ölçeği
artırabilir. Ölçekteki artış ortaya dört
durum çıkarabilir.

Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
62



Eğer üretim faktörlerinde yapılan artış oranı,
üretimi de aynı oranda artırıyorsa ölçeğe göre
sabit getiriden bahsederiz.
İkinci durum, üretim faktörlerindeki artış oranı,
üretimi kendisinden daha yüksek bir oranda
artırıyorsa ölçeğe göre artan getiri olduğu
söylenebilir.
Üçüncü olarak da, üretim faktörlerindeki oransal
artış, üretimdeki oransal artıştan daha büyük ise
ölçeğe göre azalan getiri söz konusudur.
Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
63

Dördüncü olarak da ölçeğe göre değişen
getiri söz konusu olabilir. Yani üretim
faktörlerinin her değişiminde farklı
oranlarda üretim artışı gerçekleşiyorsa bu
durumu da ölçeğe göre değişen getiri
olarak adlandırabiliriz.
Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri
64

İki değişken faktör ile yapılan üretimin
analizini içermektedir. Üretimde iki
değişken faktör kullanılıyorsa ve bunlar
birbiri yerine ikame edilebiliyorsa yapılan
bu analize eş ürün analizi denir ve uzun
dönem üretim fonksiyonunu gösterir.
Q=F(K,L)
Eş Ürün Analizi
65
Eş ürün eğrileri belirli miktar mal üretmek
için gerekli olan faktörlerin bileşimlerini
gösteren eğrilere verilen addır.

K
518
438
Yandaki şekilde, tabloda verilen
bileşimlerin eş ürün eğrileri
gösterilmektedir.
196
160
0
L
Eş Ürün Eğrileri
66

Eş ürün eğrilerinin eğimi negatiftir:
Üretim faktörleri farklı miktarlarda
kullanılarak aynı ürünü elde edebilmek
için birinden kullanılan miktar azaltılırken
diğerinden kullanılan miktarı artırmamız
gerekir. Bu nedenle eş ürün eğrileri
negatif eğimlidir.
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
67

Eş ürün eğrileri birbirlerini kesmezler:
Eğer eş ürün eğrilerinin birbirlerini
kesebilecekleri kabul edilirse, girişimcinin
iki ayrı üretim düzeyine erişebileceği kabul
edilmiş olacaktır. Bu ise olanaksızdır.
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
68

Eş ürün eğrisi üretilen belirli bir
miktar ürünü gösterir: eş ürün eğrileri
orjinden sağa doğru kaydıkça daha büyük
üretim seviyelerini temsil eder.
K
438
196
160
0
L
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
69

Eş ürün eğrileri azalan verimler kanunu
nedeni ile orjine göre dışbükeydir:
K
0
L
Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
70
Aynı üretim miktarını elde edebilmek için üretim
faktörlerinden birini bir birim arttırdığımızda, diğer
üretim faktöründen vazgeçtiğimiz miktara marjinal
teknik ikame oranı (MTİO) denir.
 MTİO = ΔK / ΔL

Sermaye miktarını K1’den K
K2’ye çıkardığımızda; emeği
L1’den L2’ye düşürmemiz
gerekmektedir. Sermaye
kullanımını 1 birim
artırdığımızda aynı üretim K
2
düzeyinde kalmak için ne
K1
kadar emekten
0
vazgeçmemiz gerektiğini
gösterir.
ΔK
L2 ΔL
L1
L
Marjinal Teknik İkame Oranı
MTİO
71

Üreticiler üretim yaparken üretim faktörlerinin maliyetlerini
ve kendi bütçelerini göz önünde bulundurarak üretim
yaparlar. Örneğin 30 birimlik bir bütçemiz varken,
sermayenin fiyatı FK =3 birim ve emeğin fiyatı FL=5 olsun.
Bu durumda üretimde tamamen işgücü kullanarak 30/5=6
birim işgücü ya da tamamen sermaye kullanacak olursak
30/3=10 birim sermaye kullanabiliriz.
K
K
10
Eş Maliyet
Doğrusu
6
L
Eş Maliyet Doğrusu
L
72

Maliyetler firmaların üretim yapıp yapmama ya da
üretilecek malın fiyatının belirlenmesinde çok önemli
bir unsurdur. Firmaların amacı kar olduğu için, Toplam
Hasılatlarının (TH), Toplam Maliyetlerinden (TM) fazla
olması gerekmektedir. Dolayısıyla firmalar üretim
ölçeklerini değiştirerek, maliyetler üzerinde değişikliğe
gidebilir ve karlılık oranlarını belirleyebilirler.
Maliyet
73

Kısa dönem maliyet eğrileri, Sabit,
Değişken ve Toplam Maliyet olmak üzere
üç grupta incelenebilir.
Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
74

Firmaların kısa dönemde üretim yapsa da yapmasa da
katlanmak zorunda olduğu maliyetlere sabit
maliyetler denir. Firmanın üretim süresi içerisinde
katlandığı sabi maliyetlerin tümüne Toplam Sabit
Maliyet adı verilir.
Maliyet
TSM
Miktar
Toplam Sabit Maliyetler (TSM)
75

Üretime bağlı olarak değişen maliyetlere değişken
maliyetler denir. Hiç üretim yapılmadığında değişken
maliyetler de 0 olur. Toplam değişken maliyet eğrisi
de orjinden başlar üretim arttıkça artar. Artış hızı ise
azalan ve artan maliyetler kanunu gereği değişiklik
gösterir.
Maliyet
TDM
Miktar
Toplam Değişken Maliyetler
TDM
76

Toplam sabit maliyetler (TSM) ile toplam değişken
maliyetlerin (TDM) toplamına toplam maliyet denir.
Kısaca firmanın çeşitli üretim seviyelerinde katlanmak
zorunda olduğu toplam maliyeti gösterir.
Maliyet
TM
TM= TSM + TDM
TSM
Miktar
Toplam Maliyetler
TM
77

Firmalar üretim yaptıktan sonra ürettikleri malın
fiyatını belirlemede ya da bir ürün başına düşen
maliyeti hesaplayabilmek için ortalama maliyetlerden
yararlanırlar. Üretilen bir birim ürünün firmaya ne
kadara mal olduğunu bulmak için hesaplanır. Hangi
üretim miktarında bir birim ürün en ucuza üretiliyorsa
o noktada üretim yapılır. Üretimin ekonomik bölgesi
burasıdır.
Ortalama ve Marjinal Maliyetler
78
Q
TSM
TDM
TM
OSM
ODM
OM
MM
0
50
0
50
1
50
15
65
50
15
65
15
2
50
25
75
25
12.50
37.50
10
3
50
34
84
16.67
11.33
28.00
9
4
50
42
92
12.50
10.50
23.00
8
5
50
52
102
10.00
10.40
20.40
10
6
50
64
114
8.33
10.67
19.00
12
7
50
79
129
7.14
11.29
18.43
15
79

Üretilen her bir mala karşılık gelen sabit maliyet
miktarına ortalama sabit maliyet denir.
Maliyet
OSM
Miktar
Ortalama Sabit Maliyetler OSM
80

Üretilen bir mala karşılık gelen değişken maliyet
miktarına ortalama değişken maliyet denir.
Maliyet
ODM
Miktar
Ortalama Değişken Maliyet ODM
81

Üretilen her bir mala karşılık gelen değişken ve sabit
maliyetler toplamına ortalama toplam maliyet denir.
Maliyet
OM
Miktar
Ortalama Toplam Maliyet OM
82

Üretimdeki her bir birimlik değişimin toplam maliyette
meydana getirdiği değişmedir.
Maliyet
MM
Miktar
Marjinal Maliyet (MM)
83

Uzun dönem tüm üretim faktörlerinin
değişken olduğu bir dönem olduğu için
sadece değişken maliyetler vardır.
Uzun Dönem Maliyet Eğrileri
84

Toplam maliyetlerin üretim miktarına bölünmesi ile
bulunur. Uzun dönemde firma üretim kapasitesini
belirledikten sonra bir veya birkaç tesis kurabilir.
Kuracağı bu tesislerin her biri tıpkı kısa dönemdeymiş
gibi üretim yaparlar. Bu tesislerin birim başına
maliyetlerinin ortalamasına uzun dönem ortalama
maliyet UDOM denir.
Uzun Dönem Ortalama Maliyet
Eğrisi UDOM
85

Kısa dönem ortalama maliyet eğrilerini her bir en
düşük maliyetle üretim yapan bir tesis olarak
nitelendirilir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi ise
kısa dönem ortalama maliyet eğrisine teğet
olduğundan her üretim miktarının minimum maliyetle
gerçekleştiğini gösterir. Böylece uzun dönemde
firmanın kurduğu tüm tesislerin maliyetleri minimum
olmuş olur.
Uzun Dönem Ortalama Maliyet
Eğrisi UDOM
86

.
Maliyet
KDOM1
KDOM3
UDOM
KDOM2
Miktar
Uzun Dönem Ortalama Maliyet
Eğrisi UDOM
87
Tam Rekabet Piyasası
88
Ekonomide piyasalar çeşitli şekillerde
sınıflandırılmaktadırlar. Bunlardan birisi piyasadaki
rekabetin aksayıp aksamadığına göre yapılan
sınıflandırmadır. Bu bağlamda piyasalar ikiye ayrılır.
Tam rekabet ve aksak rekabet piyasaları.
 Tam rekabet piyasası, alıcılarla satıcılar arasında
rekabetin en iyi şekilde sağlandığı ideal bir piyasadır.
Tam rekabet piyasası gerçekte pek rastlanmayan bir
piyasa türüdür. Sadece bir model olarak tasvir
edilmektedir.

Piyasalar ve Tam Rekabet Piyasası
89





Tam rekabet piyasasının gerçekleşmesi için şu dört
koşulun gerçekleşmesi gerekir:
Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır.
Piyasadaki ürünler birbirinin aynıdır (homojendir)
Firmalar kolaylıkla piyasaya girip çıkarlar
Alıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgiye
sahiptirler.
Tam rekabet piyasası varsayımları
90
Tam rekabet piyasasında fiyat tüm firmalar için
veridir. Bu bağlamda firmalar karlarını artırmak için
minimum maliyetle satış gelirlerini maksimum
yapmaya çalışırlar.
 Kar firmaların satışları sonucu elde ettikleri toplam
hasılat ile maliyetler arasındaki pozitif farktır. Firma
dengesi karlılığın maksimum olduğu noktada sağlanır.
Firma dengesi iki şekilde sağlanabilir:
 İlki Toplam hasıla toplam maliyet pozitif farkının en
yüksek olduğu nokta
 İkincisi ise marjinal maliyetin marjinal hasılaya eşit
olduğu noktadır.

Tam rekabet piyasası
91
Toplam Hasılat(TH), o maldan satılan toplam
miktarın malın fiyatına çarpımıyla elde edilir. TH=F*M
 Ortalama Hasılat (OH), Toplam hasılanın miktara
bölünmesi ile hesaplanır. OH=TH/M=(F*M)/M=F
 Marjinal Hasılat(MH), son birim malın satışından
elde edilen hasılatı gösterir. MH=ΔTH/ΔM=F

Hasılat Kavramları
92
Tam rekabet piyasasında faaliyette bulunan bir
firmanın talep eğrisi sonsuz esnektir. Yani yatay
eksene paraleldir. Tek bir firma piyasada oluşacak
talebi ve fiyatı etkileyemez. Firma ne kadar üretirse
üretsin piyasa fiyatından satacaktır.
Fiyat aynı zamanda firmanın
Fiyat
ortalama ve marjinal hasılatına
eşit olacaktır.

F=OH=MH
Miktar
Firma Talep Eğrisi
93

Tam rekabet piyasasında toplam eğriler yardımıyla firma dengesi
TM
TH
TM
Denge Noktası
TH
Başabaş Noktası
(zarara geçiş)
L
A
Başabaş Noktası
(kara geçiş)
K
0
M1
B
M2
M3
Miktar
Kar Zarar
Eğrisi
Tam rekabet piyasasında firmanın
kısa dönem dengesi
94

Tam rekabet piyasasında firmanın ortalama eğriler yardımı ile dengesi
F
OM
OH
MM
MH
F
E
MM
Başabaş Noktası
(kara geçiş)
Denge Noktası
K
KAR ALANI
M1
Başabaş Noktası
(zarara geçiş)
OM
L
A
F=MH=OH
B
M2
M3
Miktar
Tam rekabet piyasasında firmanın
kısa dönem dengesi
95

Tam rekabet piyasasında uzun dönem firma dengesi
UDMM
F
OM
OH
MM
MH
UDOM
F
F=MH=OH
M*
Miktar
Tam rekabet piyasasında uzun
dönem firma dengesi
96
Eksik rekabet piyasaları: monopol, duopol, oligopol
(satıcı, üretici sınırlı sayıdadır), monopson, duopson,
ve oligopson (alıcı sayısı sınırlıdır) olarak
sıralanabilirler.
 Monopol piyasada bir tek satıcı veya üretici
bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak monopol firma
piyasa fiyatını ya da piyasada satılacak mal miktarını
belirleyecektir.

Monopol Piyasa
97
Mal dayanıklı olmalıdır.
 Malın yurtdışından ithal edilememesi gerekir.
 O malın ikame imkanının olmaması gerekir.
 Malın talep esnekliğinin 1’den küçük olması gerekir.

Monopol piyasada ürünün
özellikleri
98

Malın ya da hizmetin yapısı gereği doğal monopoller
oluşur ve bu mal ya da hizmetler sınırlıdır. Örneğin,
sesi çok güzel olan bir sanatçı ya da çok yetenekli bir
futbolcu.
Monopol Çeşitleri
Doğal Monopol
99

Bazı monopoller gücünü kanundan alırlar ve bazı
malların üretimi kanunen tek bir üreticiye
bağlanmıştır. Örneğin, sigara ve alkol gibi.
Kanuni Monopol
100

Anlaşmalı monopoller birden fazla firmanın kendi
içlerinde anlaşarak tek satıcı şeklinde hareket
etmeleridir. Amaç karın yasal olmayan yollardan da
olsa maksimize edilmesidir. Örneğin karteller ve
tröstler. Bunlar yasal olmayan anlaşmalı oluşumlardır.
Anlaşmalı Monopoller
101





Aynı piyasada faaliyette bulunan iki ya da daha fazla
firmanın rekabeti ortadan kaldırmak için ekonomik ve
hukuki bağımsızlıklarını yitirmeden yaptıkları anlaşma ile
oluşturdukları tekelci birliktir.
Kimi kartellerde amaç fiyatı belirleyerek kar sağlamaktır ki
bu kartellere fiyat kartelleri denir.
Kimi karteller arzı sınırlayarak fiyatı artırmayı amaçlarlar,
bunlara da miktar kartelleri denir.
Bazı karteller de firmalar kendi aralarında coğrafi bölgeleri
paylaşarak üstünlük sağlarlar, bunlara da pazarlama
bölgesi kartelleri denir.
Kimi zaman da ürün tek elden satılmak koşuluyla bir kartel
oluşturulur buna da pazarlama karteli adı verilir.
Kartel
102

Tröstlerde ise şirketler birleşirken hukuki ve ekonomik
yapılarını kaybederler yani tam bir birleşme söz
konusu olur.
Tröst
103
Monopol piyasada satılan malın talep elastikiyeti,
monopol piyasa dengesini etkileyecektir. Malın talep
esnekliği düşük ise monopolcü firma malın fiyatını
yükselterek karını maksimize etmeye çalışır. Tersine
malın talep esnekliği yüksek ise malın fiyatı düşük
tutularak satılan miktarın artırılması yoluyla kar
maksimizasyonu sağlanacaktır.
 Talebin esnekliği malın fiyatını belirleyecektir.

Monopol Piyasasında Denge
104