Transcript 11-Nicel ve Nitel devam - Prof. Dr. Serdar ÖZTÜRK

NİTEL ve NİCEL ARAŞTIRMA
TASARIMLARI
DOÇ. DR. SERDAR ÖZTÜRK
Nitel Tasarım
Nitel araştırmacılar örnek olayların ve bağlamların dilini
kullanırlar. Biraz sonra belirteceğimiz brikolaj (yaptakçılık)
uygularlar. Toplumsal süreçler ve örnek olayları kendi
sosyal bağlamında incelerler. Belirli ortamlarda anlam
yaratımına veya yorumlarına bakarlar.
Toplumsal yaşama birçok bakış açısından bakar ve
insanların kimliklerini nasıl inşa ettiğini açıklarlar.
Değişkenleri seyrek kullanırlar. Hipotez kullanmazlar.
Toplumsal yaşamı sayıya çevirmekten kaçınırlar.
Değişkenler yerine temaları, ayrımları ve fikirleri incelerler.
Nitel veriler gerçek olayları belgelemeyi, insanların
kelimelerle,
jestlerle
ve
tonlamayla
söylediklerini
kaydetmeyi, belirli davranışları gözlemlemeyi, yazılı
belgeleri araştırmayı veya görsel imgeleri incelemeyi
gerektirir.
Nitel Tasarım
Bunlar, dünyanın somut yönleridir. Bir nitel
araştırmacı örneğin insanların veya toplumsal
olayların fotoğraflarını veya video kasetlerini
yakından dikkatle inceler.
Nitel bir araştırmacı veri toplama süreci
sırasında kuram geliştirir. Çoğu araştırmacı
temellendirilmiş kuram kullanır.
Nitel araştırmayı esnek hale getirir ve verilerle
kuramın etkileşimde bulunmasına izin verir.
Nitel araştırmacılar beklenmedik olana açıktır.
Araştırma sırasında dahi araştırma projesinin
yönünü veya odağını değiştirmeye isteklidir.
Nitel tasarım
Nitel araştırmacılar toplumsal dünyayı anlamak için
toplumsal bağlama vurgu yaparlar. Bir toplumsal eylemin
veya bildirimin anlamının, ortaya çıktığı bağlama bağlı
olduğunu savunurlar. Bir araştırmacı bir olayı, toplumsal
eylemi, bir sorunun yanıtını veya bir konuşmayı, onun
ortaya çıktığı toplumsal bağlamdan ayırdığında
toplumsal anlam ve önem çarpıtılır.
Brikoloj (Yaptakçılık): Pek çok şeyi yapmada usta olmak,
çeşitli kaynaklardan yararlanmak ve elde ne varsa ondan
yararlanmaktır. Çevremizde dağınık halde bulunan çeşitli
malzemelerden yararlanarak doğaçlama yapmak ve
onları pragmatik bir görevi yerine getirmek üzere yaratıcı
biçimlerde kullanmaktır. Nitel araştırmacılar
yaptakçıdırlar.
Süreç ve yorumlama
Nitel araştırmacılar, değişkenleri değil, olayları merkeze
koyan yaklaşım benimserler. Bir veya birkaç olayın çok
değişik yönlerini incelerler. Açıklamalar veya yorumlar
karmaşıktır.
Zengin ayrıntı ve örnek olayları zekice kavrayış öne
çıkar.
Yorumlama, önem veya tutarlı anlam atfetme demektir.
Nitel araştırmada yorum öne geçer.
Nitel yorumlamada ilk adım, bir şeyin incelenen insanlar
için anlamını bulmaktır. İnsanlar davranış
gerçekleştirdiklerinde kişisel gerekçeleri veya güdüleri
vardır. Bu, birinci düzeyde yorumlamadır. Önce bu
bulunur.
Bir araştırmacının bu birinci düzeyde yorumlamayı
keşfetmesi ve yeniden inşa etmesi, ikinci düzeyde
yorumlamadır. Çünkü araştırmacı neyin gerçekleştiğini
keşfetmek için dışarıdan içeriye girer.
Süreç ve yorumlama
İkinci düzeyde yorumlamada, araştırmacı
verilerde altta yatan bir tutarlılık veya anlam
ortaya çıkarır. Anlam boşlukta oluşmaz. Bir dizi
diğer anlamlar ve koşullar içinde gelişir. Böylece
insan eylemleri bağlama yerleştirilir.
Bazı nitel araştırmacılar ileriye yönelik üçüncü
düzeyde yorumlamaya geçerler. Yerleştirdikleri
bağlamı kuramla ilişkilendirirler, çalışma
genellenir.
Örnek Uygulama
Bazılarınız evde, bazılarınız yurtta
televizyon seyretme, sohbet etme veya
kitap okuma eylemi içinde bulunmakta.
Siz, bu eylemlerin evde ve yurtta icra
edilişi üzerine bir araştırma
tasarlıyorsunuz. Nitel bir araştırmacı
olarak bir araştırma sorusu dizayn ederek
araştırmayı nasıl bir bağlama ve
yorumlama düzeyine oturtacağınız üzerine
düşününüz.
Nicel Tasarım
Değişkenler ve Hipotezler: Değişken, değişiklik
gösteren kavramlardır. Değişkenler iki veya
daha fazla değer alır. Örneğin cinsiyet bir
değişkendir ve iki değer alır (bazılarına göre
daha fazla). Medeni durum değişkendir ve
evlenmemiş bekar, evli, dul veya boşanmış gibi
değerler alabilir. Takip edilen medya bir
değişkendir ve televizyon, radyo, internet,
gazete v.s. pek değeri içerir. Aile geliri bir
değişkendir sıfırdan milyarlarca liraya kadar
değer alabilir. Yaş, sınıf, gelir durumu, meslek
gibi değişkenler de çeşitli değerler alır.
Değişkenler
Dolayısıyla değişken, birden çok değer alabilen bir
kavram veya onun ampirik ölçümüdür.
Bir değişkenin değerleri veya kategorileri onun
özelliklerini oluşturur. Değişkenleri özellikleriyle
karıştırmamak gerekir.
Erkek bir değişken değildir. Cinsiyet değişkendir. Erkek,
cinsiyeti tanımlayan özelliklerden birisidir. Ancak erkeklik
tipi değişken olabilir: maço, kibar, meteroseksüel v.s. gibi
özellikler belirleyebiliriz.
Nicel araştırmacılar değişkenlerin diliyle konuşurlar ve
değişken olmayan kavramları değişken bir kavrama
dönüştürürler. Örneğin demokrasi bir kavramdır.
Demokrasi kavramı değişken hale getirilebilmek için
onun özellikleriyle işlevselleştirilir: insanların seçime
katılma oranı, partilerin olup olmaması, medyaya yönelik
sansür, gelir dağılım v.s. gibi özelliklerle demokrasi
kavramı ölçülebilir bir değişken haline getirilebilir.
Demokrasi üzerine çok farklı yaklaşımlar vardır. Siz,
araştırmacı olarak benimsediğiniz yaklaşıma uygun olarak
bu kavramı ölçülebilir bir değişken haline sokarsanız
Demokrasi!
Demokrasi
Değişken Türleri
Değişkenler nedensel ilişkiye göre sınıflandırılır. Neden değişkeni ya
da başka bir şey üzerinde etki eden değişkene bağımsız değişken
denir. Başka bir değişkenin etkisi veya sonucu veya neticesi olan
değişken ise bağımlı değişkendir.
Örneğin gelir durumu hırsızlığa yol açan etmenlerin başında gelir gibi
bir hipotez ortaya atmışsak, gelir durumu bağımsız, hırsızlık bağımlı
değişken olur. Hırsızlığı, gelir durumunun bir sonucu olarak görürüz
bu durumda.
Ancak yukarıdaki örnekte de olduğu gibi bir değişkenin bağımlı mı
bağımsız mı olduğunu belirlemek her zaman kolay değildir. Bu
nedenle iki soru sorarak bağımsız değişkeni bulmaya çalışırız. İlk
soru: “zamanda diğer değişkenlerden önce mi geliyor”dur. İkincisi,
“eğer değişkenler aynı zamanda gerçekleşiyorsa, yazar bir
değişkenin başka bir değişken üzerinde etkisi olduğunu ileri sürüyor
mu?” sorusudur.
Açıklanacak olgu bağımlı değişkenler olduğu için araştırma konuları
bağımlı değişkenler açısından ifade edilir.
Üçüncü değişken ara değişkendir. Daha karmaşık nedensel
ilişkilerde olur.
Değişken türleri
Örneğin bir araştırmada insanların yaz mevsimlerinde daha çok
intihar ettiği saptanıyor. Bu durumda “mevsimsel değişiklikler
(bağımlı değişken) insanların mevcut sorunlarının artmasına
(ara değişken) ve o da intiharı tetiklemektedir (bağımsız
değişken)” tarzında bir hipotez oluşturulabilir. Ya da evli aileler
arasında intihar azsa, “medeni durum (bağımsız) toplumsal
bütünleşme derecesine neden olabilir (ara değişken) ve bu da
intiharı etkileyebilir (bağımlı)” denebilir.
Karmaşık bir kuramsal açıklama, birden çok ara değişkenin
bulunduğu bir dizi içerir. Örneğin bir ailenin dağılması
çocuklarda özgüven azalmasına bu depresyona neden olur, bu
okulda düşük notlara, bu iyi bir iş bulma olasılığının azalmasına
ve bu da düşük yetişkin gelirine neden olur. Değişkenler zinciri,
ailenin dağılması (bağımsız), çocuklukta özgüven (ara),
depresyon (ara), okuldaki notlar (ara), iş olasılıkları (ara),
yetişkin geliri (bağımlı) biçiminde kurulur.
Uygulama
Değişik konularda değişkenlerin
bulunduğu hipotezler oluşturun.
Değişkenleri belirleyin.
Nedensel Kuram ve Hipotezler
Bir nedensel hipotez, iki değişken arasındaki bir ilişkiye dair geçici
bir bildirim veya test edilecek bir önermedir. Hipotezler, toplumsal
dünyanın nasıl işlediğiyle ilgili tahminlerdir.
Nedensel hipotezde en az bir bağımsız ve bir bağımlı değişken
bulunur. Bu hipotez ampirik olarak test edilebilecek olan bir
nedensel açıklamayı ve önermeyi içerir.
Nedensel ilişkileri ifade etme biçimlerine örnek.
Şiddet içerikli çizgi filmleri izlemek çocuklarda şiddet içerikli
davranışlara neden olur.
Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet içerikli
sonuçlar doğurur.
Çocukların şiddet içerikli davranışları sergilemeleri izledikleri çizgi
filmlerle ilgilidir.
Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet yönelimli
davranışları sergilemelerini etkiler.
Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet yönelimli
davranış sergilemeleri ihtimalini artıracaktır.
Uygulama: Siz de bir nedensel
hipotez üretip bunu değişik
şekillerde yazın
Nicel araştırmacılar hipotezleri test ederken
ispatlanmış kavramını kullanmazlar. Bir
televizyon reklamında “çamaşır deterjanının en
kirli lekeleri yok ettiği noter huzurunda ispat
edilmiştir” lafını duyabilirsiniz. Ancak bilimsel
çalışmalarda bu dil kullanılmaz.
Kanıtlar hipotezi destekler veya doğrular, ama
ispatlamaz. Yüzlerce çalışma aynı sonuçları
gösterdikten sonra bile, böyle denemez.
Nedensel Açıklamada Potansiyel
Hatalar
Totoloji: Bağımsız değişkenin ve bağımlı değişkenin
aslında aynı olduğu veya birinin ötekinin yeniden ifade
edilmesi olduğu açıklama hatasıdır. Bu, tanımı gereği doğru
olan görünüşte nedensel bir ilişki oluşturmaktadır.
Örneğin günümüzde medyanın etkilerini azaltmayla ilgili
medya okuryazarlığıyla ilgili tartışmalarda bu tür totolojiler
görebilirsiniz. Medya çocuklarda şiddet içerikli davranışlara
neden oluyorsa burada bağımlı değişken şiddet içerikli
davranışlar, bağımsız değişken medyadır. Ancak bu
durumda sorumluyu medyayı işletenler ve medyayla ilgili
mevzuatın gerisindeki devlet yerine izleyiciyi koyacak
biçimde bir hipotez yaratmak ilginç bir mantık hatasıdır.
Bu durumda şöyle denecek: Çocukların şiddet içerikli
iletilerden kaçınması şiddet yönelimli davranışlar
sergilemesini önleyecektir. Sorunun kaynağı çocukların
televizyon seyretmesi mi yoksa televizyondan gözümüzün
önünde şiddet içerikli davranışlar sergilenmesi midir?
Totolojik hata örnekleri
Çocukların yanlış davranışlarını önlemek için onlara
verilen cezalar artırılmalıdır diyen bir insan önlemi ceza
ile eşitlemiş demektir. Mesele çocukların davranışlarını
önlemek midir? Yoksa onlara ceza vermek midir? Eğer
önlemekse cezanın dışında başka yol yok mudur? Ağır
cezalandırma önlem olabilir mi? Önlemle eşitlenebilir mi?
Bu derste öğretmenin disipliner ve otoriter tavrı
öğrencilerin dersi öğrenmesini sağlamaktadır dediğimde
de aynı şey olur? Acaba öğrencilerin öğretmeni sevmesi
mi öğretmenin derste başarılı ve sempatik anlatım
sergilemesi mi yoksa otoriter tavır mı? Otoriter tavır ile
öğrenmenin gerçekleşmesi eşitlenebilir mi?
Teleoloji
Nedensel etken zamanda sonuçtan önce gelmediği için veya
nedensel etken ampirik olarak ölçülemeyen belirsiz, genel bir
güç olduğu için nedensel ilişkinin ampirik olarak test edilemez
olduğu açıklama hatasıdır.
Teleoloji, nihai bir amaç veya hedef yönlendirilen bir şeydir ve
iki biçim alır. İlki, “Tanrının takdiri” olduğu için gerçekleşen
olaylarla ilintili olabilir. Tanrı bir olayı önceden gerçekleşmesini
belirlediği için olur dediğimizde bu yaklaşımı benimseriz. Bir şey
kadiri mutlaktır deriz. O zaman kaçınılmaz kadere doğru
yolculuk yaparız.
Bu tür teleolojik söylemleri hayatımızda sık sergileriz. Örneğin
ahlakı düşük anne babanın çocuğu da ahlaksız hayat sürer
diyebiliriz. Ya da insan doğası gereği hırslı olduğu için ezelden
ebediyete kadar rekabet olacaktır. Bunu söylediğimizde ölçmek
de zaten mümkün değildir.
Teleoloji
Teleolojinin aldığı ikinci biçim, nedensel zaman sırasının
ihlal edilmesidir. Nedensel etken bu durumda aşırı
belirsizdir.
“Türkiye doğu ve batı arasında köprü olduğu ve
gelecekte büyük bir güç olacağı için Orta Asya’dan
göçler almıştır” dediğimizde teleolojik söylemde
bulunuruz.
Geleneksel toplumlarda geniş aile hakim aile biçimidir
çünkü toplumun ayakta kalması için işlevseldir
dediğimizde toplumun ayakta kalmasının aile biçiminin
gelişmesine neden olduğu söylenir. Ancak toplumun
ayakta kalıp kalmadığını görmek için önce onun bir aile
biçimine sahip olup olmadığını gözlemek gerekir.