Transcript Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Nedensellik Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www.acikders.org.tr Plan • • • • • • Bilimselliğin nitelikleri Nedensellik Nedensellik ölçütleri Korelasyon ve nedensellik Nedensel hipotezler Nedensel açıklamada potansiyel hatalar Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www.acikders.org.tr.

Sosyal Bilimlerde Araştırma
Yöntemleri
Nedensellik
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
1
Plan
•
•
•
•
•
•
Bilimselliğin nitelikleri
Nedensellik
Nedensellik ölçütleri
Korelasyon ve nedensellik
Nedensel hipotezler
Nedensel açıklamada potansiyel hatalar
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
2
Bilimselliğin Nitelikleri
“1. Tabiat içinde belirli bir türden olan
olayların düzenliliğinin ifade edilmesi.
2. Bu düzenliliklerinin diğer bir türden
olayların düzenliliği ile bir ilişkisinin
kurulması.
3. Bu ilişkilerin önce kurallar, daha sonra
kuralların toplamı olan teorilerle ifade
edilmesi.”
Kaynak: Mardin, 2008, s. 24
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
3
Düzenlilikleri Anlama
“Doğal bilimcilerin incelediği doğal çevre,
bu çevrede bulunan molekül, atom ve
elektronlar için bir ‘anlam’ ifade etmez.
Sosyal bilimcilerin gözlem sahasının,
diğer bir deyimle sosyal gerçeklerin ise,
bu ortam içinde yaşayan, hareket eden ve
düşünen insanlar için belirli bir anlam ve
önemi vardır.”
Kaynak: Schutz’den (1954) aktaran Mardin, 2008, s. 24-25
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
4
Gerekircilik ve Sosyal Bilimler
• Davranışlarımız kendi özgürce verdiğimiz
kararlarımızın bir ürünü mü yoksa
dünyadaki denetleyemediğimiz ya da
bilmediğimiz güçlerin ve etmenlerin bir
ürünü mü?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
5
Doğa Bilimlerinde Nedensellik
• Düşen bir cismin hızını hesaplama (cismin
ağırlığı, çevre koşulları vs. biliniyorsa kesin
olarak hesaplanabilir)
• Bitkilerin gelişmesini denetleme (ışık, su,
gübre vs.)
• Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik
kalıtım) insanların gelişmesini de açıklıyor
• Doğa bilimlerindeki neden-sonuç ilişkisi
insanlar, bitkiler ve cansız nesnelere de
genellikle uygulanıyor.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
6
Toplumsal Bilimlerde Nedenleri Saptama
• Önyargının nedenleri nelerdir?
• Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değil?
(Kendi seçimleri mi?)
• Ekonomik rekabet, dini ideoloji, siyasi
görüş, çocukluk deneyimleri, eğitim …
• Bu nedenler denetlenebilir mi?
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
7
Nedenlerin de Nedenleri Var
• Önyargılı, suçlu ya da sencil olmak bireylerin
seçimi
• Okula gidip gitmemek kendi seçimimiz değil
mi?
• Ama ister gidelim ister gitmeyelim, bunun da
nedenleri var
• Aksi takdirde sosyal bilimlerde nedenleri
açıklayıp bunları araştırmayla
doğrulayamazdık
• İnsanların kendi seçimlerinin çok az olduğu bir
insan davranışı modeli kullanıyoruz
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
8
Toplumsal Araştırmalarda Gerekirciliğin Rolü
• Tüm insan davranış, düşünce ve duyguları
önceden mi belirleniyor?
• Her şeyin nedenini biliyor muyuz?
• Nedensel model olasılıkçı
• Kestirim yapmak yerine önyargının eğitim
düzeyiyle ilişkisi olduğunu öne sürüyor
• İlgili etmenler ya da güçler araştırmayla
ortaya çıkarılabilir
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
9
İdiografik ve Nomotetik Modellerde Nedensellik
• Afrika’daki açlığın nedenleri
• Diktatörlükle yönetilen ülkelerde
doğurganlık oranının daha yüksek
olmasının nedenleri
• Oy verme davranışlarını etkileyen
nedenler (cinsiyet, eğitim düzeyi, siyasidini eğilim, ırk, vd.)
• Fransız Devriminin nedenleri
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
10
İdiografik – Nomotetik Açıklama
• İdiografik model nedenselliği bireysel
örneklere ya da olaylara dayanarak
açıklamaya çalışır
• Nomotetik model nedenselliği kısmi
olarak açıklayan az sayıda değişkeni
ortaya çıkarmaya çalışır; olasılıkçıdır
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
11
Nomotetik Açıklama
“Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değildir?”
Eğitimsiz
Eğitimli
Hoşgörülü I I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ı I I
IIııIıIıIIIı
I
IIIıIıIIIııIıIıIIIı I I
I ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI
I
I
I
I
ı
Önyargılı
ı
I
ı
I
I
I
I
ı
I
ı
I
I Iı I ıI I Iı
ıI ı Iı I Iı
I Iı I ıI I Iı
ıI ı Iı I Iı
ı IIIıIıIIIııIıIıIIIı
IIııIıIıIIIı
IIIıIıIIIııIıIıIIIı
ı I ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI
Kaynak: Babbie, 2001, s. 74’ten uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
12
Nedensellik Ölçütleri
• İki değişken arasında neden-sonuç
ilişkisi olabilmesi için:
– Neden sonuçtan önce gelmeli
– Değişkenler arasında korelasyon olmalı
– Gözlenen değişim üçüncü bir değişkenle
açıklanamamalı
Kaynak: Babbie, 2001, s. 75-76
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
13
Korelasyon ve Nedensellik
Gözlenen ilişkiler
Negatif (ters) korelasyon
Pozitif (doğrudan) korelasyon
Eğitim
Kazanç
Yüksek eğitim-yüksek gelir ile
ilişkili (ya da tersi)
Eğitim
Önyargı
Yüksek eğitim-düşük önyargı
ile ilişkili (ya da tersi)
Nedensel ilişkiler
Ters nedensel korelasyon
Doğrudan nedensel korelasyon
Eğitim
Kazanç
Daha yüksek eğitim daha fazla
para kazanma nedeni
Eğitim
Önyargı
Daha yüksek eğitim düzeyi
önyargı düzeyini azaltıyor
Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
14
Nedensellik Diyagramları
a
b
+
Stres
+
Stres
Boşanma
-
Kaynaklar
c
Boşanma
+
Stres
Kavga
+
Boşanma
+
d
e
Stres
Stres
Boşanma
İyi uyum sağlamış çocuklar
-
+
+
Kaynaklar
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
-
Kavga
Kaynak: Neuman, 2008, s. 104
www.acikders.org.tr
-
Boşanma
İyi uyum sağlamış çocuklar
15
Korelasyon ve Yalancı Nedensellik
Gözlenen ilişkiler
Pozitif (doğrudan) ilişki
Ayakkabı
numarası
Matematik
yeteneği
Daha büyük ayakkabı numarası daha yüksek matematik
becerisiyle ilgili (ya da tersi)
Gerçek nedensel ilişki
Yalancı nedensel ilişki
Ayakkabı
numarası
Ayakkabı
numarası
Yaş
Matematik
yeteneği
Matematik
yeteneği
Daha yüksek numara daha fazla
matematik yeteneği
Ayakkabı
numarası
Matematik
yeteneği
Yaş hem daha büyük ayakkabı
numarası hem de daha yüksek
matematik becerisini açıklıyor
Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
16
Gerekli ve Yeterli Nedenler
• Gerekli neden: Etkinin meydana
gelebilmesi için yerine getirilmesi
gereken koşul
• Yeterli neden: Etkiyi hemen hemen
garantileyen koşul
• Nomotetik ilişkileri incelerken kesinlikle
gerekli ve kesinlikle yeterli nedenleri
keşfetmek zor
Kaynak: Babbie, 2001, s. 93-94
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
17
Gerekli ve Yeterli Nedenler
Sınava girmedi
Sınava Girdi
Kaldı
K
K
K
K
K
K
k
K
Geçti
K
K
K
K K
K
KK
k
K K K
A AC B D A B B
A C D D A
B A B D C CC
A B BB C CC D
A BBB C C A
Geçmek için sınava girmek gerekli ama yeterli değil, sınavdan geçmek için hem
sınava girmek gerekli hem de geçer not almak. Kalmak için sınava girmemek
yeterli neden (ama başka nedenlerle de kalınabilir)
Kaynak: Babbie, 2001, s. 80’den uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
18
Nedensel Hipotezler
• En az iki değişken vardır
• Değişkenler arasında nedensel ilişki veya nedensonuç ilişkisi ifade eder
• Bir kestirim ya da gelecekte beklenen bir sonuç
olarak ifade edilebilir
• Mantıksal olarak bir araştırma sorusuna ve bir
kurama bağlıdır
• Yanlışlanabilir; yani, ampirik kanıtlarla test
edilebilir ve doğru veya yanlış olduğu
gösterilebilir.
Kaynak: Neuman, 2008, s. 241
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
20
Nedensel İlişkileri İfade Etme Biçimleri
• Dini törenlere katılma boşanma
oranlarında düşüşe neden olur
• Dini törenlere katılma oranı ne kadar
yüksekse, boşanma ihtimali aynı derecede
düşüktür.
• Dini törenlere katılma, boşanma
oranlarındaki düşüşle ilişkilendirilir.
• Dini törenlere katılma, boşanma
ihtimalini azaltmaktadır.
Kaynak: Neuman, 2008, s. 242
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
21
Nedensel Açıklamada Potansiyel Hatalar
Hata türü
Kısa tanım
Örnek
Totoloji
İlişki tanım olarak doğru ama
döngüsel bir mantığı var
Yoksulluğun nedeni az parası olmaktır
Teleoloji
Sebep, uygun olmayan bir niyettir,
veya zaman sırası yanlıştır
İnsanlar imam nikahıyla
evleniyor çünkü toplum öyle istiyor
Ekolojik yanılgı
Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi
açıklamak için çok üst düzeyde
Ankara’da suç oranı yüksek. Ali
Ankara’da yaşıyor. Bu nedenle saatimi
muhtemelen o çaldı
İndirgemecilik
Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi
açıklamak için çok alt düzeyde
Ali işsiz kaldığı ve yeni
araba alamadığı için ülke
ekonomisi durgun
Yalancı ilişki
Görünmeyen üçüncü bir değişken
hem bağımsız hem bağımlı
değişkenin nedeni
Saç uzunluğu TV programlarıyla ilişkili.
Kısa saçlılar futbol, uzun saçlılar aşk
hikayeleri izlemeyi tercih ediyorlar.
(Görünmeyen neden: Cinsiyet)
Kaynak: Neuman, 2008, s. 173’ten uyarlandı
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
22
Akıl Yürütme Hataları
• Kişisel ve kültürel önyargı, görüş sahibi
olma; araştırmacının olayları kendi bakış
açısıyla yorumlaması
• Sonuca varmada aceleci davranma
• Kuşkulu neden
• Bastırılmış kanıtlar
• Yanlış ikilem
Kaynak: Babbie, 2001, s. 81-83
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
23
Özet
•
•
•
•
•
Bilimselliğin nitelikleri
Nedenleri saptama
İdiografik – nomotetik açıklama
Nedensellik ölçütleri
Nedensel açıklamada potansiyel hatalar
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri
www.acikders.org.tr
24