Transcript ANATOMIYA-INSAN

RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ANATOMİYA VƏ FİZİOLOGİYANIN
İNKİŞAFI
ABDULLA QARAYEV
(1910 – 1968)
RANA HASANOVA
ANATOMİYA
Anatomiya – (yunanca
anatemno – yarıram)
insan
orqanizmin
mütənasibliyini,
kütləsini, boyunu, onun
hüceyrə, toxuma və
orqanlarının
quruluşunu öyrənir.
RANA HASANOVA
FİZİOLOGİYA
Fiziologiya – (phуsis –
təbiət, logos – elm) – tam
orqanizmin və onu təşkil
edən orqan toxumalar və
hüceyrələrin
müxtəlif
funksiyalarını
öyrənən
elmdir.
RANA HASANOVA
PSİXOLOGİYA
Psixologiya –
(yunanca psixo – ruh)
konkret şəxsin fərdi
xüsusiyyətlərini və psixi
proseslərin ümumi
qanunauyğunluqlarını
öyrənən elmdir.
RANA HASANOVA
GİGİYENA
Gigiyena – (yunanca
gigienos – sağlam)insanın sağlamlığını
qorumaq və orqanizmini
möhkəmləndirmək, onun
məişətini, əməyini və
istirahətini düzgün təşkil
etmək üçün zəruri olan
bilikləri öyrənir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
HÜCEYRƏ
RANA HASANOVA
HÜCEYRƏNİN QURULUŞU
RANA HASANOVA
HÜCEYRƏNİN KİMYƏVİ TƏRKİBİ
ÜZVİ
QEYRİ – ÜZVİ
Zülallar
Yağlar
Karbohidratlar
Nuklein turşuları
Su
Mineral maddələr
RANA HASANOVA
HÜCEYRƏNİN ORQANOİDLƏRİ
•Mitoxondri - Enerji əmələ gətirən maddələr sintez olunur.
•Ribosom - Zülal sintez olunur.
•Lizosom - Fermentlər saxlayır, hüceyrədaxili həzm prosesində
iştirak edir.
•Endoplazmatik şəbəkə - Zülal, yağ, polisaxaridlərin sintezi baş
verir.
•Holci kompleksi - Endoplazmatik şəbəkənin kanal və
boşluqlarına toplanmış maddələrin daşınmasında iştirak edir.
•Hüceyrə mərkəzi - Hüceyrənin bölünməsində iştirak edir.
•Plastidlər - Xloroplastlar ATF sintezetmə və ikiyə bölünmə yolu
ilə çoxalmasına görə mitoxondriyə oxşardır.Qeyri - üzvi
maddələrdən üzvi maddə sintez edir.
•Xromolaslar - DNT, RNT, ribosom və fermentlər olur.
•Leykoplastlar - DNT, RNT, ribosom,
fermentlərə malikdir.
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Hüceyrənin əsas hissələri hansılardır?
Hüceyrənin orqanoidləri?
Bir hüceyrədə neçə cüt xromosom olur?
Hüceyrənin qeyri - üzvi maddələri hansılardır?
Hüceyrənin üzvi maddələri hansılardır?
A. Qılaf sitoplazma nüvə
B. 23 cüt
C. Su və Ca,Na,K,Mg və s.
D. Mitoxondri, endoplazmatik şəbəkə, holci kompleksi, lizosom
E. Zülal, yağ, karbohidrat, nuklein turşuları
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
MİTOZ BÖLÜNMƏ
1.2.3 - Profaza, 4.5 - Metafaza, 6 - Anafaza, 7.8 Telefaza
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Hüceyrənin əsas həyat xassələri
Biosintez nədir?
Maddələr mübadiləsi nədir?
Çoxalma nədir?
Qıcıqlanma nədir?
Orqanizmin daxili mühitini nə təşkil edir?
Oyanma nədir?
A.
B.
C.
D.
E.
F.
G.
Sintez və parcalanma
Zülal, yağ, karbohidrat əmələ gəlir
Bir ana hüceyrədən iki qız hüceyrə əmələ gəlir
Qan toxuma mayesi limfa
Fiziki, kimyəvi dəyişiklərə cavab vermə
Nisbi sakitlik halından fəal iş vəziyyətinə keçmə
Qıcıqlanma, oyanma, çoxalma, biosintez, böyümə, üzvi
maddələrin parçalanması
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
TOXUMALARIN TİPLƏRİ
Epiteli
Birləşdirici
Əzələ
Sinir
RANA HASANOVA
TOXUMALAR
Toxumaların
adı
Toxumaların növləri
Hansı toxumadan
qurulmuşdur
Funksiyası
Epiteli
Çoxqatlı epiteli
Vəz epiteli
Kirpikli epiteli
Tər, ağız
suyu,mədəaltı şirə və
s. ifraz edən vəzlər
Mübadilə
İfrazat
Müdafiə
Lifli birləşdirici
toxuma
Qığırdaq toxuması
Sümük toxuması
Piy toxuması
Sümük
Qığırdaq
Qan
Limfa
Elastiki liflər
Dayaq
Saya əzələ
Eninəzolaqlı əzələ
Ürək əzələsi
Qan damarlarının,
mədə, bağırsaq,
bronxların
işləməsini təmin
edir.
Yığılmaq və boşalmaq
Sinir toxuması
Dayaq
Müdafiə
Qidalandırıcı
Birləşdirici
Əzələ
Sinir
Neyron və neyroqliya
RANA HASANOVA
EPİTELİ TOXUMASI
Çoxqatlı epiteli
Vəz epiteli
RANA HASANOVA
Kirpikli epiteli
BİRLƏŞDİRİCİ TOXUMA
Lifli birləşdirici toxuma
Piy toxuması
Qığırdaq toxuması
RANA HASANOVA
Sümük toxuması
ƏZƏLƏ TOXUMASI
Eninəzolaqlı əzələ
Ürək əzələsi
RANA əzələ
HASANOVA
Saya
SİNİR TOXUMASI
1-Dendrit
2-Mielin qişası
3-Akson
4-Aksonun uçları
5-Akson
6-Neyronun çismi
NEYRONUN QURULUŞU
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Epiteli toxumasnın növləri.
Birləşdirici toxumanın növləri.
Sinir toxumasının funksiyası.
Əzələ toxumasnın quruluşu.
Neyronun quruluşu.
A.
B.
C.
D.
E.
Qan.limfa, qığırdaq, sümük, piy
İfrazat, müdafiə, mübadilə
Eninəzolaqlı əzələ, saya
Akson, dendrit
Dayaq, müdafiə, qidalandırıcı
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ORQANİZMİN TƏŞKİLİ SƏVİYYƏLƏRİ
MOLEKUL → HÜCEYRƏ → TOXUMA → ORQAN →
ORQANLAR SİSTEMİ → TAM ORQANİZM
TAM
ORQANİZM
RANA HASANOVA
ORQANLAR SİSTEMİ








Sinir sistemi
Tənəffüs sistemi
Ürək-damar sistemi
İfrazat sistemi
Çoxalma sistemi
Sümük-əzələ sistemi
Örtük sistemi
Endokrin sistemi
RANA HASANOVA
DAXİLİ ORQANLAR
Qan damarları
Qırtlaq
Ağciyərlər
Traxeya
Ürək
Diafraqma
Mədə
Qaraciyər
Mədəaltı vəzi
Öd kisəsi
Onikibarmaq bağırsaq
Dalaq
Böyrəklər
Yoğun bağırsaq
Nazik bağırsaq
Düz bağırsaq
Appendiks
RANA HASANOVA
Sidik kisəsi
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Hansı daxili orqanları tanıyırsınız?
Funksional sistem nədir?
Hansıları orqandır?
Tam orqanizm nədir?
Hansıları orqanlar sistemidir?
Dayaq-hərəkət aparatına nələr aiddir?
A. Ürək, ağ ciyər, əllər,ayaqlar və s.
B. Ürək –damar, tənəffüs, həzm, çoxalma
C. Molekul-hüceyrə-toxuma-orqan-orqanlar sistemi- tam
orqanizm
D. Sümüklər, əzələlər və onların birləşmələri.
E. Ürək, ağ ciyər, qan damarları, mədə, bağırsaqlar, qaraciyər,
dalaq və s.
F. Orqanların birlikdə fəaliyyəti.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
SİNİR SİSTEMİNİN ƏHƏMİYYƏTİ
 Sinir sistemi orqanizmin bütün orqanlarının işini öz aralarında
uzlaşdırır və orqanizmin daxili mühitinin sabitliyini təmin edir.
 Baş beyin işləyən orqanlara ünvanlı əmrlər göndərir və həmin
orqanların necə ışləməsi haqqında onlardan informasiyaları qəbul
edir.
 Beyin və işləyən orqanlar arasında ikitərəfli sinir əlaqəsinin
saxlnılması orqanizmin tam halda fəaliyyət göstərməsinin funksional
əsasını təşkil edir.
 Funksional əlaqə müntəzəm olaraq xarici mühitdən informasıyaları
qəbul etməsi sayəsində mümkün olur.
 Sinir sistmi insanın psixoloji keyfiyyətinin (nitqin, qavramanın,
yaddaşın və s.)maddi əsasını təşkil edir.
RANA HASANOVA
SİNİR HÜCEYRƏSİNİN QURULUŞU
1-Dendrit
2-Mielin qişası
3-Akson
4-Aksonun uçları
5-Akson
6-Neyronun çismi
RANA HASANOVA
NEYRONUN ÇIXINTILARI
RANA HASANOVA
NEYRONUN QURULUŞU
HİSSİ
Mərkəzə
qaçan
HƏRƏKİ
ARA
Mərkəzdən
qaçan
Sinir
sistemindən
kənara
çıxmayan
RANA HASANOVA
QARIŞIQ
Mərkəzdən
oyanmanı
mərkəzə və
işçi orqana
nəql edir
SİNİR SİSTEMİ
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
MƏRKƏZİ SİNİR SİSTEMİNİN QURULUŞU
1-Böyük yarımkürələr
2-Orta beyin
3-Ara beyin
4-Uzunsov beyin
5-Beyinçik
6-Beyin kötüyü
7-Onurğa kanalı
8,9-Onurğa beyni
10-Onurğa beynindən
çıxan sinirlər
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Sinir sisteminin əhəmiyyəti nədir?
Beyin və orqanlar arasında ikitərəfli sinir əlaqəsinin nə kimi əhəmiyyəti var?
Neyronun cismi və dendritləri sinir toxumasının hansı maddəsini əmələ
gətirir?
Funksiyasına görə sinir hüceyrələri neçə cürdür?
Sinir sisteminin hissələri hansılardır?
Mərkəzi sinir sisteminin quruluşu necədir?
Somatik sinir sistemi nəyi sinirləndirir?
Vegetativ sinir sistemi nəyi tənzimləyir?
Baş beyin və onurğa beyin daxildir.
Skelet əzələlərini sinirləndirir.
Daxili orqanların fəaliyyətini tənzimləyir.
Bütün orqanların işini öz aralarında uzlaşdırır və orqanizmin daxili
mühitinin nisbi sabitliyini təmin edir.
E. Orqanizmin tam halda fəaliyyət göstərməsinin funksional əsasını təşkil edir.
F. Hissi, hərəki, ara neyronları.
G. Sinir toxumasının ağ maddəsini əmələ gətirir.
H. Baş beyin və onurğa beyin.
A.
B.
C.
D.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
VEGETATİV (AVTONOM) SİNİR SİSTEMİ
Parasimpatik
Simpatik
 Əzələlərin qanla təchiz
olunmasını
yaxşılaşdırır
 Ürəyin işini sakitlik
vəziyyətinə gətirir
 Ürəyin işini
gücləndirir
 Qan təzyiqini aşağı
salır
 Arteriya damarlarında
qan təzyiqini yüksəldir
 Qanda şəkərin
miqdarını azaldır
 Qanda şəkərin
miqdarını artırır
RANA HASANOVA
VEGETATİV SİNİR SİSTEMİNİN QURULUŞ
SXEMİ
RANA HASANOVA
REFLEKS
Refleks qövsü
1. Reseptor sahə
2. Hissi sinir
3. Mərkəzi hissə
4. Hərəki sinir
5. Effektor orqan
RANA HASANOVA
REFLEKS QÖVSÜ
RANA HASANOVA
DİZ REFLEKSİNİN SXEMİ
Ara neyron
Hissi neyron
Hərəki
neyron
Ara
neyron
Reseptor
sahə
Hissi neyron
Diz refleksinin
reseptorları
RANA HASANOVA
Əzələ
TEST
Vegetativ sinir sisteminin şöbələri hansılardır?
Refleks qövsü nədir?
Refleks nədir?
Simpatik və parasimpatik sinir mərkəzləri onurğa beyninin hansı
hissəsində yerləşir?
5. Tormozlanma nədir?
1.
2.
3.
4.
A. Hissi, hərəki, mərkəz, effektor sahə.
B. Simpatik, parasimpatik.
C. Xarici və daxili qıcıqların təsirinə qarşı mərkəzi sinir sisteminin cəld
cavab reaksiyası.
D. Sinir hüceyrəsinə daxil olan impulsların oyanmanı ləngitməsi.
E. Bel, oma, döş.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ONURĞA BEYNİ
ONURĞA BEYNİNİN
FUNKSİYALARI
ONURĞA BEYNİNİN
QURULUŞU
Onurğa beyni siniri
Ön kök-hərəki
Reflektor
Arxa kök-hissi
RANA HASANOVA
Nəqledici
MƏRKƏZİ SİNİR SİSTEMİ
RANA HASANOVA
ONURĞA BEYNİNİN QURULUŞU
Beyin kötüyü
Onurğa beyni
Fəqərə
Onurğa beyni
sinirləri
Disk
Fəqərə
Onurğa beyni
Dal buynuz
Hissi kök
At quyruğu
Sinir
Ön buynuz
Hərəki kök
Onurğa beyninin quruluşu
RANA HASANOVA
ONURĞA BEYNİNİN EN KƏSİYİ
Ağ maddə
Mərkəzi kanal
Boz maddə
Ön kök
Sinir düyünləri
Arxa kök
RANA HASANOVA
TEST
1. Onurğa beyni baş beyinlə necə birləşir?
2. Onurğa beyninin ağ və boz maddəsi necə paylanmışdır?
3. Ön və arxa köklərə aid olan sinir liflərinin funksional fərqi
nədir?
4. Qalxan və enən sinir yollarının funksional əhəmiyyəti?
5. Boz maddə nədən əmələ gəlmişdir?
6. Ağ maddə nədən əmələ gəlmişdir?
Ağ maddə boz maddənin üzərini örtür.
Boz maddə mərkəzi kanalın ətrafında yerləşir.
Onurğa beyni ənsə dəliyi ilə baş beyinə birləşir.
Ön köklər hərəki, arxa köklər hissi funksiya daşıyır.
Onurğa beynində boz maddə daxildə, ağ maddə onun üzərini
örtür.
F. Qalxan yollar sinir impulslarını baş beynə, enən yollar baş
beyindən onurğa beyinə gətirir.
A.
B.
C.
D.
E.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
BAŞ BEYNİN ŞÖBƏLƏRİ VƏ FUNKSİYALARI
BAŞ BEYNİN ŞÖBƏLƏRİ
Böyük
yarımkürələr
Beyincik
Ara beyin
Beyin sütunu
(uzunsov beyin, beyin
körpüsü, orta beyin)
RANA HASANOVA
İNSANIN BAŞ BEYNİ
3
1
1-Alın payı.
2-Gicgah payı. 4
3-Təpə payı.
4-Ənsə payı.
2
RANA HASANOVA
BAŞ BEYNİN MƏRKƏZLƏRİ
Uzunsov
beynin
mərkəzləri
 Müdafiə
 Göz qırpma
Asqirma
 Öskürmə
 Tənəffüs
 Ürək, qandamar
 Mədə və s.
Orta beynin
mərkəzləri
Əzələ tonusu
Bələdləşmə
refleksi
Bədənin
möhkəmlənməsinin
saxlanması
Pozanın
dəyişməsi
Ara beynin
mərkəzləri
 Görmə
 Eşitmə
 Beynin hərəki
sisteminin
koordinasiyalarına aid
informasiyalar
RANA HASANOVA
Beyinciyin
(kiçik beyin)
mərkəzləri
 Bədənin
pozasının
tənzimi
 Müvazinətin
saxlanması
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Baş beynin şöbələri hansılardır?
Baş beyin harada yerləşir?
Uzunsov beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır?
Orta beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır?
Ara beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır?
Beyinciyin zədələnməsi nə üçün insanın hərəkətinin pozulmasına səbəb
olur?
A. Kəllə boşluğunda yerləşir.
B. Tənəffüs, qida, həzm, udma, asqırma, öskürmə və s. mərkəzlər yerləşir.
C. Böyük yarımkürələr, beyincik, ara beyin və beyin sütunu (uzunsov beyin,
beyin körpüsü, orta beyin) daxildir.
D. Çünki hərəkətin nizamlanması mərkəzi beyincikdə yerləşir.
E. Əzələ tonusu, pozanın dəyişməsi, bədənin möhkəmliyinin saxlanması
mərkəzləri yerləşir.
F. Görmə, eşitmə, hərəki sistemlərin koordinasiyalarına aid informasiyaların
mərkəzləri yerləşir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
BAŞ BEYNİN QURULUŞU VƏ PAYLARI
RANA HASANOVA
BAŞ BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİ
Hərəki mərkəz
Mərkəzi şırım
Hissi mərkəz
Təpə payı
Nitq mərkəzi
Alın payı
Nitq
Eşitmə
Ənsə payı
Yan şırım
Görmə
Görmə,
eşitmə və
hisse etmə
Beyincik
Gicgah payı
RANA HASANOVA
Beyin kötüyü
BÖYÜK BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİNİN
QURULUŞU VƏ FUNKSİYALARI
Böyük yarımkürələrin quruluşu
Boz maddə
Ağ maddə
Yarımkürələrin səthində boz
maddədən əmələ gəlmiş qabıq
yerləşir.
Ağ maddənin əmələ gətirdiyi
döyənək cismi ilə
yarımkürələr
bir-birilə birləşir.
Boz maddənin üzərində
əyriliklər və şırımlar yerləşir.
Qabığın altında yerləşir.
RANA HASANOVA
BÖYÜK BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİNİN
ƏSAS FUNKSİONAL SAHƏLƏRİ







Görmə
Eşitmə
Nitq
Toxunma
İybilmə
Hissi mərkəz
Hərəki mərkəz
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Böyük yarımkürələr bir-birilə necə birləşir?
Beyin qabığının quruluşu necədir?
Ənsə və gicgah payında hansı mərkəzlər yerləşir?
Sinir mərkəzləri necə yaranır?
İnsanın hansı keyfiyyətləri onu heyvandan fərqləndirir?
A. Qabığın üzərində boz, altında ağ maddə yerləşir.
B. Ağ maddənin əmələ gətirdiyi döyənək cismi ilə birləşir.
C. Ağ maddənin qalınlığında boz maddənin iri yığınları
yerləşir, bunlar neyronlardan qurulmuş sinir mərkəzləridir.
D. Qoxu, görmə, eşitmə mərkəzləri yerləşir.
E. Beyin və onun sahəsinin tam fəaliyyət göstərməsi.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
VƏZİLƏR
VƏZİLƏR
Xarici
Daxili
RANA HASANOVA
Qarışıq
SEKRESİYA VƏZİLƏRİ
Xarici sekresiya
Daxili sekresiya
Qarışıq vəz
vəziləri
vəziləri
 Mədəaltı
 Ağız suyu
 Qalxanabənzər vəz
vəz
 Tər
 Qalxanabənzər
 Cinsiyyət
 Piy və s.
ətraf vəz
vəzləri
 Böyrəküstü vəz
 Hipofiz
 Epifiz
 Çəngələbənzər və
ya timus vəzi
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ENDOKRİN VƏZİLƏRİ
Vəzilər
İfraz olunan hormon
Funksiyası
Somatotropin
Hipofunksiya-cırtdan boylukarlik
Hiperfunksiya-nəhəng adam
Epifiz
Melatonin
Cinsi yetişkənliyi ləngidir, bioloji
saat mexanizmini tənzim edir.
Qalxanabənzər
Trioksin
Hipofunksiya-kretinizm
Hiperfunksiya-Bazedov xəstəliyi
Qalxanabənzər ətraf vəzi
Parathormon
Sümüklərin böyüməsi pozulur.
Hipofiz
Uşaqlarda cinsiyyət vəzilərin
vaxtından əvvəl inkişafının
qarşısını alır.
Timus
Mədəaltı
Böyrəküstü
Cinsi
İnsulin
Qanda şəkərin miqdarı
yüksəlir,şəkərlı diabet yaranır.
Adrenalin,noradrenalin
Qan təzyiqi yüksəlir,ürəyin işi
yüksəlir.
Çatışmayanda tunc xəstəliyi
əmələ gəlir.
Progestoren
RANA HASANOVA
Kişılərdə,qadınlarda ikincili cinsi
əlamətlər inkişaf edir.
ENDOKRİN SİSTEMİ
RANA HASANOVA
HİPOFİZ VƏ EPİFİZ VƏZİ
Epifiz vəzi
RANA HASANOVA
QALXANABƏNZƏR VƏZ
TİROİD
RANA HASANOVA
BÖYRƏKÜSTÜ VƏZİ
Böyrəküstü vəzlər
RANA HASANOVA
MƏDƏALTI VƏZ
Mədəaltı vəz
RANA HASANOVA
TİMUS VƏZİ
Timus
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Qalxanabənzər vəz harada yerləşir?
Böyrəküstü vəzinin ifraz etdiyi hormon hansılardır?
Qalxanabənzərətraf vəzinin ifraz etdiyi hormon hansıdır?
Timus vəzi nəyə təsir edir?
Epifiz vəzi harada yerləşir və hansı hormonu ifraz edir?
Hipofiz vəzi harada yerləşir və neçə paydan ibarətdir?
Mədəaltı vəzdə hansı hormonlar ifraz olunur?
A. Boyunda qırtlağın yanında və nəfəs borusunun yuxarı hissəsində
yerləşir.
B. Adrenalin, noradrenalin.
C. Parathormon
D. Döş sümüyünün arxasında, uşaqlarda cinsiyyət vəzlərinin vaxtından
əvvəl inkişaf etməsinin qarşısını alır, sümüyün böyüməsinə və
inkişafına, qanda limfositlərin miqdarının artmasına.
E. Ara beynin üst artımında yerləşir, melatonin hormonu ifraz edir.
F. Baş beynin aşağı hissəsində yerləşir, ön və arxa paylara ayrılır.
G. Bəzi hüceyrələrdə həzm şirələri, bəzilərində hormonlar ifraz olunur.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATI
ƏZƏLƏLƏR
SÜMÜKLƏR
SÜMÜK BİRLƏŞMƏLƏRİ
RANA HASANOVA
DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATININ
FUNKSİYASI
 Dayaq
 Hərəkət
 Müdafiə
RANA HASANOVA
SÜMÜYÜN KİMYƏVİ TƏRKİBİ
 Üzvi
 Üzvi-elastiklik verir
 Qeyri – üzvi
 Qeyri üzvi-sərtlik verir
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
SÜMÜYÜN QURULUŞU
Süngəri maddə
Qan damarı
Sərt
maddə
Havers kanalı
RANA HASANOVA
UZUN SÜMÜKLƏRİN QANYARATMA
FUNKSİYASI
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Dayaq-hərəkət aparatı hansı funksiyanı yerinə yetirir?
Sümüyün hansı formalarına təsadüf olunur?
Sümüküstlüyü hansı funksiyanı yerinə yetirir?
Sümüklərin eninə böyüməsi nəyin hesabına baş verir?
Sümüyün tərkibində mineral madddələr çatışmazsa nə baş
verər?
A. Qısa, uzun, yastı, qarışıq
B. Dayaq, hərəkət, müdafiə
C. Mühafizəni, qidalanmanı, sümüyün eninə böyüməsini,
sümüyün regenerasiyasını təmin edir.
D. Sümüklərin sərtliyi artar.
E. Sümüküstlüyünün hesabına baş verir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
İNSANIN SKELETİ
Skeletin funksiyası
 Mühafizə
 İstinad
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
İNSANIN SKELETİ
Kəllə
Körpücük
Kürək sümüyü
Döş sümüyü
Bazu
Qabırğalar
Fəqərə
Mil
Dirsək
Əl sümükləri
Said
Bud
Diz sümüyü
Çanaq
İncik
Qamış
Baldır
Ayaq sümükləri
RANA HASANOVA
KƏLLƏNİN SKELETİ
Burun sümüyü
Təpə sümüyü
Alın sümüyü
Gicgah sümüyü
Almacıq sümüyü
Üst çənə sümüyü
Alt çənə sümüyü
RANA HASANOVA
KƏLLƏNİN SKELETİ
Təpə sümüyü
Alın sümüyü
Gicgah sümüyü
Üst çənə sümüyü
Ənsə sümüyü
Almacıq
Alt çənə sümüyü
RANA HASANOVA
YUXARI VƏ AŞAĞI ƏTRAFLARIN
SKELETİ
Çanaq
Körpücük
Bud
Bazu
Mil sümüyü
Dirək sümüyü
Əl daraqarxası
sümükləri
İncik
Əl darağı
sümükləri
Ayaq
sümükləri
Yuxarı ətraf
RANA HASANOVA
Aşağı ətraf
Qamış
DÖŞ QƏFƏSİNİN QURULUŞU
Döş sümüyü
Fəqərə
Qabırğalar
RANA HASANOVA
ONURĞANIN QURULUŞU
Boyun şöbəsi
VI boyun fəqərəsi
Döş şöbəsi
VIII döş fəqərəsi
Bel şöbəsi
III bel fəqərəsi
Oma şöbəsi
Büzdüm şöbəsi
RANA HASANOVA
YUXARI ƏTRAF SÜMÜKLƏRİ
Mil
Dirsək
RANA HASANOVA
SÜMÜK BİRLƏŞMƏLƏRİ. OYNAQLAR
Çanaq-bud oynağı
Dirsək oynağı
Diz oynağı
Hərəkətli birləşmə
Yarımhərəkətli
birləşmə
Hərəkətsiz
birləşmə
RANA HASANOVA
TEST
1. Skeletin funksiyası?
2. İnsanın skeleti nədən təşkil olunmuşdur?
3. Kəllənin hansı sümüyü hərəkətsizdir?
4. Kəllə qapağı sümükləri hansılardır?
5. Lordoz nədir?
6. Döş qəfəsini əmələ gətirən sümüklərin sayı neçədir?
A. Sümük,oynaq, bağlar,qığırdaq
B. İstinad,mühafizə,müdafiə
C. Alt çənə sümüyü.
D. Sayı 37-dir.
E. Onurğanın boyun və bel nahiyəsindəki əyrilik.
F. Alın,təpə,2gicgah,ənsə sümükləri.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ƏZƏLƏLƏR
Əzələlərin növləri
1.
2.
Saya
Eninəzolaqlı
RANA HASANOVA
ƏSAS ƏZƏLƏ QRUPLARI
Baş
Gövdə
Yuxarı ətraf
Aşağı ətraf
Mimiki
Çeynəmə
Boyun
Döş
Qarın
Arxa
Çiyin
Bazu
Said
Əl
Çanaq
Bud
Baldır
Ayaq
RANA HASANOVA
ƏZƏLƏNİN QURULUŞU
Miofibril
Örtük
Nüvə
RANA HASANOVA
Liflər
ƏZƏLƏLƏRİN İŞİ
RANA HASANOVA
ƏZƏLƏNİN QURULUŞU
Trapesiyaya
bənzər əzələ
Deltavari əzələ
Böyük döş
əzələ
Böyük dişli
əzələ
Arxanın
enli
əzələsi
Bazunun
üçbaşlı
əzələsi
Qarın
basması
əzələsi
Əl və
barmaqların
açıcı əzələsi
Əl və
barmaqların
bükücü əzələsi
Dərzi əzələsi
Dördbaşlı
əzələ
Baldırayaq
əzələsi
Ön böyük
baldır əzələsi
RANA HASANOVA
Arxanın
açıcı
əzələsi
Böyük
sarğı
əzələsi
Budun
ikibaşlı əzələsi
TEST
1. Fizioloji xüsusiyyətlərinə görə saya əzələlər eninəzolaqlı əzələlərdən nə ilə
fərqlənir?
2. Hansı əzələ qrupları vardır?
3. Əzələlərin işi necə idarə olunur?
4. Yuxarı ətraf əzələləri hansılardır?
5. Aşağı ətraf əzələləri hansılardır?
6. Orqanizmin itirilmiş iş qabiliyyətini bərpa etmək üçün nə etmək lazımdır?
Qeyri-iradi olmasına görə
Çanaq,bud,baldır,ayaq
Saya, eninəzolaqlı əzələ
Orqanizmdə üzvi maddələrin parçalanması nəticəsində ayrılan enerji
sayəsində baş verir.
E. Fəal istirahət etmək.
F. Çiyin,bazu,said,əl.
A.
B.
C.
D.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATININ
İNKİŞAFI VƏ FOMALAŞMASINDA FİZİKİ
MƏŞQLƏRİN ROLU
Onurğanın əyrilikləri
Normal
Qeyri- normal
RANA HASANOVA
ONURĞANIN ƏYRİLİKLƏRİ
Normal
Anormal
RANA HASANOVA
ONURĞANIN ƏYRİLİKLƏRİ
Boyun
Döş
Bel
Oma
Büzdüm
Normal
Skalioz-yanlara
əyilmə
RANA HASANOVA
Düzgün oturmamaq
nəticəsində onurğanın
əyilməsi
YASTIAYAQLILIQ
Ayağın normal
skeleti
Yastıayaqlılıq zamanı
onun dəyişilməsi
RANA HASANOVA
TEST
1.İnsanın hərəkət aktivliyini artırmaq üçün nədən istifadə edilməlidir?
2.Onurğanın qeyri-normal əyriliklərinin qarşısını necə almaq olar?
3.Onurğanın əyriliklərində daxili orqanlarda nə kimi dəyişəklik baş
verir?
4.Yastıayaqlılığı doğuran səbəblər nədir?
5.Fiziki iş,idmanla məşğul olmaq orqanizmə necə təsir edir?
A. Fiziki iş, idman, bədən tərbiyəsi.
B. Əzələlər daha çox inkişaf edir.Belə insanlar güclü,çevik, dözümlü, aktiv
olurlar.
C. Orqanizmdə patoloji dəyişiklik baş verir.
D. Bədəni şaquli tutmaq,düzgün oturmaq,döş qəfəsini batıq vəziyyətdə
saxlamamaq.
E. Ayağın tağının yastılanması.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
QANIN TƏRKİBİ VƏ FUNKSİYALARI
Orqanizmin daxili mühiti
1.Qan
2.Toxuma mayesi
3.Limfa
RANA HASANOVA
ORQANİZMİN DAXİLİ MÜHİTİ
 Qan
 Limfa
 Hüceyrəarası və ya toxuma mayesi
RANA HASANOVA
QANIN ƏHƏMİYYƏTİ
 Qan orqanizmdə müxtəlif funksiyaları
yerinə yeturur.
 Qana daim bir çox maddələrin daxil
olmasına baxmayaraq qanın tərkibi dəyişmir.
RANA HASANOVA
QANIN FUNKSİYALARI
1. Qida maddələrini toxuma və hüceyrələrə çatdırır.
2. Maddələr mübadiləsinin parçalanma məhsullarını xaric
edir.
3. Oksigeni ağ ciyərlərdən toxumalara və karbon qazını
toxumalardan ağ ciyərlərə çatdırır.
4. Bədən temperaturunu tənzimləyir.
5. Mikroorqanizmlərlə və yad cisimlərlə mübarizə aparmaq
ücün müəyyən maddələr hasil edir.
6 Maddələr mübadiləsini və müxtəlif orqanların işini
tənzimləyən hormonları daşıyır.
7. Müxtəlif orqanlar və sistemlər arasında əlaqə yaradır.
8. Artıq qan itkisinin qarşısını almaq məqsədilə qan laxtalanır.
RANA HASANOVA
QANIN TƏRKİBİ
RANA HASANOVA
QANIN FORMALI ELEMENTLƏRİ
Eritrositlər
Qırmızı- qan
kürəcikləri
İki tərəfi basıq,
kürəşəkilli nüvəsiz,
bölünməyən
hüceyrələrdir.
Leykositlər
Ağ-qan kürəcikləri
Trombositlər
Qan lövhəcikləri
Nüvəsi və
sitoplazması var.
Nüvələri
yoxdur,fibrinogen
zülalını həll
olmayan fibrin
zülalına çevirir.
RANA HASANOVA
PLAZMA VƏ ONUN TƏRKİBİ
 Az sarımtıl rəngli, şəffaf mayedir.
 Qeyri-hüceyrəvi quruluşa malik maye və hüceyrəarası
maddədir.
 Qanın 55-60%-ni təşkil edir.
 Pazmanın 90-92%-ni su, 8-10%-ni isə qeyri-üzvi maddə
təşkil edir.
 Üzvi maddələr:
zülallar,yağlar,qlükoza,vitaminlər,hormonlar və s.
 Qeyri-üzvi maddələri: natrium-xlorid, kalium-xlorid,
kalsium-xlorid
RANA HASANOVA
UZUN SÜMÜKLƏRİN QANYARATMA
FUNKSİYASI
RANA HASANOVA
QANIN TƏRKİBİ
Damarın xarici
divarı
Leykosit
Eritrosit
Trombosit
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Qan hansı toxumaya aiddir?
Orqanizmin daxili mühitini nə təşkil edir?
Qan orqanizmdə hansı funksiyanı yerinə yetirir?
İnsanda hansı xəstəlik zamanı qanın laxtalanma qabiliyyəti
pozulur?
A.
B.
C.
D.
Qan, toxuma mayesi və limfa
Birləşdirici toxuma
Hemofiliya
Qida maddələrini toxuma və hüceyrələrə çatdırır, oksigeni ağ
ciyərlərdən toxumalara və karbon qazını toxumalardan ağ ciyərlərə
daşıyır, qan laxtalanır, bədən temperaturunu tənzimləyir, yad
cisimciklərlə mübarizə aparır, maddələr mübadiləsini və müxtəlif
orqanların işini tənzimləyənhormonları daşıyır, orqanlar və orqanlar
sistemi arasında əlaqə yaradır.RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ERİTROSİTLƏR. QANKÖÇÜRMƏ
Eritrositlər
Qırmızı qan kürəcikləri
İki tərəfdən basıq, kürəşəkilli, nüvəsiz,
bölünməyən hüceyrələdir
RANA HASANOVA
ERİTROSİTLƏR
ZƏİF BİRLƏŞMƏ
MÖHKƏM BİRLƏŞMƏ
RANA HASANOVA
QANIN QRUPLARI
Qruplar
I
II
III
IV
A
B
_
_
+
_
+
_
+
+
RANA HASANOVA
A,B-aqqlütinogen, α,β-aqlyütinin
α
+
_
+
_
β
+
+
_
_
QAN QRUPUNUN SXEMİ
Qruplar
I(O)
II(A)
III(B)
IV(A B)
Verir
I, II, III, IV
II, IV
III, IV
IV
Alır
I
I, II
RANA HASANOVA
I,III
I, II, III, IV
QAN QRUPUNUN SXEMI
O
I
A
II
B
III
AB
IV
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Eritrositlər necə hüceyrələrdir və harada yaranər?
Qanazlığının əmələ gəlməsinin səbəbləri hansılardır?
Qan qrupları hansılardır?
Rezus- amil nədir?
Hemoliz nə zaman baş verir?
A. I(O), II(A),III(B),IV(A B)
B. Rezus - eritrositlərdə xüsusi zülal
C. Üzv və toxumalara oksigenin çatdırılmasının pozulması
(erirositlərin çatışmaması),hemoqlobinin miqdarının azalması,
hemoqlobinən tərkibində dəmirin çatmaması
D. İki tərəfdən basıq, kürəşəkilli nüvəsiz, bölünməyən
hüceyrələrdir,qırmızı sümük iliyində yaranır.
E. Eritrositlərin bir-birinə yapışaraq parçalanması.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
LEYKOSİTLƏR
Leykositlər
Ağ qan kürəcikləri
Quruluşu
Nüvə və sitoplazması var.
Yaranması
Qirmlzı sümük iliyi
Miqdarı
1mm3-də 6-8 min-dir.
Funksiyası
Mühafizə
RANA HASANOVA
İMMUNİTET
RANA HASANOVA
İMMUNİTET
İmmunitetin təmin edilməsində iştirak edir:
Qan
Qalxanabənzər vəz
Dalaq
Sümük iliyi
Kor bağırsağın soxulcanabənzər çıxıntısı və s.
RANA HASANOVA
İMMUNİTET
Orqanizmin özünəməxsus mühafizə
səddi
Dəri və selikli qişa
Qaraciyər
Böyrək
Bağırsağın ifrazedici funksiyası
Limfa düyünlərinin süzücü xassəsi
RANA HASANOVA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
TEST
Leykositlər harada əmələ gəlir?
Faqositoz hadisəsi nəyə deyilir?
T vəB limfositlərin funksiyası nədən ibarətdir?
Təbii və süni immunitet nədir?
Müalicə zərdabı nədən hazırlanır?
İmmunitet nədir?
A. Anadangəlmə,qazanılmış –təbii, müalicə zərdabı, peyvəndlər-süni
immunitet.
B. Orqanizmin hər hansı yolxucu xəstəliyə tutulmamaq qabiliyyəti.
C. Orqanizmi yad cisimciklərdən mühafizə edir.
D. Zəiflədilmiş və ya ölmüş xəstəlik törədicilərindən alınır.
E. Yad cisimləri udmaq qabiliyyəti.
F. Qıırmızı sümükmiliyi, limfa düyünü, dalaq.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
QAN DÖVRANININ ƏHƏMİYYƏTİ
 Qan- orqanlar, orqanlar sisteminə,toxuma və
hüceyrələrə qida maddələri və oksigeni çatdırır.
 Maddələr mübadiləsinin bir sıra zərərli məhsullarını
ifrazat orqanlarına nəql edir.
 Hormonları, bioloji aktiv maddələri, toxuma və
hüceyrələrə çatdırır.
RANA HASANOVA
QAN DÖVRANI
Sağ qulaqcıq
Sağ mədəcik
Sol qulaqcıq
Ürək
Sağ mədəcik
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
QAN DAMARLARININ QURULUŞU
Arteriya
Vena
Ürəkdən çıxan qalın
və elastiki divarlı
damarlar
Arteriyanın
damarının divarı üç
qatdan ibarətdir.
Kapilyar
Torşəkilli, cox
xırda,
birqat yastı epiteli
hüceyrələrindən
qurulmuşdur.
RANA HASANOVA
ARTERİYA DAMARLARI
Arteriya damarının quruluşu 3 qatdan
ibarətdir.
Daxili qat-epiteli
Orta qat-saya əzələ lifləri
Xarici qat-elastiki liflər
RANA HASANOVA
ARTERİYA VƏ VENA DAMARLARININ
DAXİLİ QURULUŞU
RANA HASANOVA
QAN DÖVRANI
Sağ ağ ciyər arteriyası
Sol ağ ciyər arteriyası
Sağ ağ ciyər venası
Sağ qulaqcıq
Sol ağ ciyər venası
Sol qulaqcıq
Sağ mədəcik
Sol mədəcik
Ürək əzələsi
RANA HASANOVA
QAN DÖVRANI
Maddələr
mübadiləsinin
məhsulları
Qida
maddələri,
oksigen
Kapilyar qan damarları
Toxuma mayesi
Qan
LİMFA SİSTEMİ
Limfa kapilyarları
Limfa damarları
Döş və boyun limfa axacaqları
LİMFA DÖVRANI
Limfa kapilyarları
limfa damarları
axarları
körpücükaitı vena
RANA HASANOVA
döş limfa
LİMFA SİSTEMİ
Sağ limfa axarları
Döş limfa axarı
Limfa düyünü
Limfa damarları
RANA HASANOVA
TEST
1. Qan dövranının fizioloji əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
2. Aşağı boş venaya venoz qan haradan gətirilir?
3. Yuxarı boş venaya venoz qan haradan gətirilir?
4. Böyük qan dövranının keçdiyi yolu sayın.
5. Kiçik qan dövranının keçdiyi yolu sayın.
6. Limfanın bir istiqamətdə axmasına səbəb nədir?
7. Kapilyar qan damarları hansı funksiyanı yerinə yetirir?
A.
B.
C.
D.
E.
F.
G.
Sol mədəcikdən qan damarları vasitəsilə sağ qulaqcığa qədər keçdiyi yol böyük qan
dovranı adlanır.
Sağ mədəcikdən sol qulaqcığa qədər keçdiyi yol.
Baş,boyun və yuxarı ətraflardan gəlir.
Qarın boşluğu orqanlarından vəaşağı ətraflardan.
Toxuma mayesinə qida maddələri və oksigen, toxuma mayesindən qana maddələr
mübadiləsinin son məhsulları keçir.
Qan dövranı orqan və orqanlar sisteminə,hüceyrə və toxumalara qida maddələri
vəoksigen çatdırır, maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ifrazat orqanlarına nəql
edir.
Tənəffüs zamanı döş boşluğunda mənfi təzyiq və limfa damarlarında qapaqların olması
limfanın vena məcrasına tərəf axmasına imkan yaradır.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ÜRƏYİN QURULUŞU
İkitaylı
Sol qulaqcıq və
mədəcik
arasında
Üçtaylı
Aypara
Sol mədəcik ilə aorta
arasında
Sağ qulaqcıq və sağ
Sağ mədəcik ilə
mədəcik arasında
ağciyər arteriyası
arasında
RANA HASANOVA
Ürək döyünməsi – 0,8 san
I- faza
II-faza
III-faza
0,1 san
0,3 san
0,4 san
Qulaqciqların sistolası
Mədəciklərin diastolası
Mədəciklərin sistolası
Qulaqcıqların
diastolası
Qulaqcıqlarla
mədəciklərin eyni
vaxtda diastolasıümumi boşalma
Taylı qapaqlar açıq
olur, qan qulacıqdan
mədəciyə keçir.
Qan sol mədəcikdən
aortaya,sağ
mədəcikdən isə ağciyər
arteriyasına keçir.
RANA HASANOVA
Qan sərbəst surətdə
yuxarı və aşağı boş
venalarla sağ
qulaqcığa,
ağciyər venalarından
isə sol qulaqcığa axır
ÜRƏYİN QURULUŞU
Yuxarı boş vena
Aorta
Ağciyər arteriyası
Ağciyər venaları
Ağciyər venaları
Sol qulaqcıq
Aypara qapaqlar
Sağ qulaqcıq
İkitaylı qapaqlar
Üçtaylı qapaqlar
Sol mədəcik
Sağ mədəcik
Ürək əzələsi
Aşağı boş vena
RANA HASANOVA
ÜRƏK DÖYÜNMƏSİNİN FAZALARI
RANA HASANOVA
TEST
Ürək bədənin hansı hissəsində yerləşir?
Ürək kisəsinin nə kimi əhəmiyyəti vardır?
Qulacıqlar və mədəciklər arasında hansı qapaqlar yerləşir?
Ürəyin mədəcikləri ilə arteriya damarları arasında hansı
qapaqlar yerləşir?
5. Qanın axma istiqamətinə ürəyin qapaqları nə kımı təsir göstərir?
1.
2.
3.
4.
Kisənin içərisindəki maye ürəyi sürtünmədən qoruyur.
İkitaylı qapaq.
Aypara qapaqlar.
Döş qəfəsində, ağciyərlərin arasında sağdan sola doğru çəpinə
istiqamətdə.
E. Qanın yalnız bir istiqamıtdə-qulaqcıqlardan mədəciyə və
mədəciklərdən damarlara RANA
tərəf
axmasını təmin edir.
HASANOVA
A.
B.
C.
D.
RANA HASANOVA
ÜRƏK FƏALİYYƏTİNİN TƏNZİMİ
Sinir tənzimi
Humoral tənzimi
RANA HASANOVA
QAN TƏZYİQİ
Aortada-təzyiq yüksək
Yuxarı və aşağı boş venada-təzyiq aşağı
Maksimal təzyiq-mədəcıklərin sistolası(yığılması)
Minimal təzyiq-mədəciklərin diastolası(boşalması)
Maksimal təzyiqlə minimal təzyiq arasındakı fərqnəbz təzyiqi.
RANA HASANOVA
QAN TƏZYİQİNİN ÖLÇÜLMƏSİ
Arteriya
RANA HASANOVA
QANIN HƏRƏKƏT SÜRƏTİ
Aorta
0,5 m/san
Vena
0,5 mm/ san
Kapilyar
0,2 m/ san
RANA HASANOVA
NƏBZ
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Ürək fəaliyyətinin tənzimi hansı yolla həyata keçirilir?
Uzunsov beyindən gələn sinirlər ürəyin işinə necə təsir edir?
Onurğa beynindən gələn sinirlər ürəyin işinə necə təsir edir?
Humoral tənzim nəyin təsirindən baş verir?
Maksimal və minimal təzyiq nəyə deyilir?
Qanın venalarda hərəkətinə səbəb nədir?
A.
B.
C.
D.
E.
F.
Ləngidir, zəiflədir.
Sinir, humoral.
Sürətləndirir, gücləndirir.
Hormonlar və mineral duzların təsirindən.
Kiçik və böyük venalarda qan təzyiqi fərqinin olmas
Mədəciklərin sistolası-maksımal, mədəciklərin diastolası-minimal.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
KAPİLYAR QANAXMA ZAMANI STERİL
SARĞININ QOYULMASI
RANA HASANOVA
VENOZ QANAXMA ZAMANI SIXICI
SARĞININ QOYULMASI
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS
Tənəffüs nədir?
Orqanizmin toxuma və hüceyrələri və
atmosfer havası arasında gedən qazlar
mübadiləsi tənəffüs adlanır.
Tənəffüsün əhəmiyyəti:
1. Canlı orqanizmdə gedən oksidləşmə
proseslərinin oksigenlə təmini.
2. Oksidləşmə proseslərində əmələ gələn karbon
qazının xaric edilməsi.
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS ORQANLARI







Burun boşluğu
Burun-udlaq
Qırtlaq
Traxeya (nəfəs borusu)
Bronxlar
Ağciyərlər
Ağciyər alveolları
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS SİSTEMİ
Burun boşluğu
Traxeya
Ağciyər
Bronx
Ağız boşluğu
Bronxiol
Alveollar
Bronxiollar
Vena
Arteriya
Diafraqma
Plevra pərdəsi
RANA HASANOVA
Kapilyarlar
NƏFƏS BORUSU
Sol bronx
Sağ bronx
Bronxiollar
Alveollar
RANA HASANOVA
DANIŞIQ SƏSLƏRİ NECƏ ƏMƏLƏ GƏLİR?
Nəfəs verdiyimiz hava
Səs yarığı daralır
Səs telləri titrəyir
Səs əmələ gəlir
S
ə
s
t
e
l
l
ə
r
i
10000
80
RANA HASANOVA
1
2
3
4
S a n i y ə
5
SƏS TELLƏRİNİN QURULUŞU
Danışdıqda
Susduqda
Ağciyər
Diafraqma
RANA HASANOVA
TEST
1. Tənəffüs prosesi neçə mərhələyə bölünür?
2 . Tənəffüs orqanları hansılardır?
3. Səs telləri,səsyarığı harada yerləşir?
4. Alveolların divarı nədən qurulmuşdur?
5. Plevra qişası neçə vərəqdən ibarətdir?
6. Plevra mayesi harada yerləşir?
A. Burun boşluğu, burun- udlaq, qırtlaq, traxeya, bronxlar,
ağciyərlər və ağciyər alveolları.
B. Dörd mərhələyə.
C. Birqat epiteli hücerələrindən.
D. İki vərəqədən.
E. Plevra vərəqələri arasında.
RANA HASANOVA
F. Qırtlaqda.
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS HƏRƏKƏTLƏRİ
Nəfəsalma
Nəfəsvermə
Qabırğaarası,diafraqma
əzələlər yığılır.
Qabırğaarası,diafraqma
əzələləri boşalır.
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS HƏRƏKƏTLƏRİ
Nəfəs alma
Döş boşluğu
genişlənir
Qabırğalar
Nəfəs vermə
Döş boşluğu
sıxılır
Ağciyərlər
Diafraqma
Diafraqma
boşalır
Diafraqma sıxılır
RANA HASANOVA
AĞCİYƏRLƏRIN HƏYAT TUTUMU
Tənəffüs və ya dəyişən hava
Sakit nəfəs alarkən – 500ml
Sakit nəfəs verərkən – 500ml
Əlavə hava
Dərindən nəfəs aldıqda udulan hava – 1500m
Ehtiyat hava
Dərindən nəfəs verdikdə xaric edilən hava – 1500ml
Agciyərlərin həyat tutumu – 3500ml
RANA HASANOVA
AĞCİYƏRLƏRİN HƏYAT TUTUMUNU
ÖLÇƏN CİHAZ - SPİROMETR
Hava
Həcm
L
Su
Zaman
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
AĞCİYƏRLƏRDƏ VƏ TOXUMALARDA
QAZLAR MÜBADİLƏSİ
Tənəffüs
Qəbul edilən havanın
tərkibi
Nəfəsalma
Oksigen-20,94%,
karbon qazı-0,03%
Azot-79,03%
Az miqdarda (su
buxarı,təsirsiz qazlar)
Xaric edilən havanın
tərkibi
Oksigen- 16,3%
Karbon qazı-4%
Azot-79,7%
Çoxlu su buxarı
Nəfəsvermə
RANA HASANOVA
QAZLAR MÜBADİLƏSİ
Eritrosit-
lərin
hemoqlobini
RANA HASANOVA
Oksihemoqlobin
AĞCİYƏRLƏRDƏ VƏ TOXUMALARDA
QAZLAR MÜBADİLƏSİ
Kapilyarlar
Yuxarı boş vena
Ağciyərlər
Ağciyər arteriyası
Ağciyər venası
Sol qulaqcıq
Sağ qulaqcıq
Aorta
Sol mədəcik
Sağ mədəcik
Aşağı boş vena
Alveollar
Kapilyarlar
Kapilyarlar
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜSÜN AVTOMATİZMİ
REFLEKTOR
HUMORAL
 Qan damarlarının və
alveolların divarlarında olan
reseptorların qıcıqlanması
sayəsində yaranır.
 Tənəffüs iradi olaraq
tənzimlənə bilir.
 Qoruyucu refleks əmələ
gətirir.
RANA HASANOVA
 Qanda karbon
qazının artması
tənəffüs
mərkəzini oyandırır
SÜNİ TƏNƏFFÜS
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nəfəsalma zamanı nə qədər oksigen qəbul olunur?
Nəfəsvermə zamanı nəqədər oksigen xaric olunur
Ağciyərlərdə qazlar mübailəsi necə gedir?
Toxumalarda qazlar mübadləsi necə gedir?
Tənəffüsün avtomatizmi nədir?
Tənəffüsün avtomatizmi hansı yolla tənzim olunur?
Süni tənəffüs nə zaman tətbiq olunur?
Alveol vəkapilyarın divarından oksigenqan plazmasına diffuziya edərək
eritrositlərin hemoqlobini ilə birləşərək oksihemoqlobin əmələ gətirir.
B. 16,3% oksigen
C. 20,94% oksigen
D. Sakit vəziyyətdə tənəffüsün ritmik oyanması.
E. Suda boğulan zaman, elektrik cərəyanı və ildırım vurduqda, dəm qazından
zəhərləndikdə və s.
F. Toxumalarda karbon qazı ilə zənginləşən venoz qan böyük qan dövranının
venaları ilə ürəyin sağ yarısına gəlir, sonra ağcıyər arteriyaları ilə ağciyərlərə
keçir və yenidən arterial qana çevrilir.
RANA HASANOVA
G. Reflektor və humoral yolla.
A.
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜSÜN GİGİYENASI
RANA HASANOVA
TƏNƏFFÜS SİSTEMİ XƏSTƏLİKLƏRİ
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
HƏZM
Qidalanmanın əhəmiyyəti




Orqanizm ilə xarici mühit arasında əlaqə yaradır.
Bütün toxuma və orqanların tərkibi yenilənir.
Orqanizm zəruri enerji ilə təmin olunur.
Hüceyrələrin bərpası,böyümə və inkişaf
proseslərində iştirak edir.
Qida maddələri


Heyvan mənşəli
Bitki mənşəli
RANA HASANOVA
HƏZM SİSTEMİ ORQANLARI
RANA HASANOVA
HƏZM KANALINDA GEDƏN PROSESLƏR
HƏZM SİSTEMİ ORQANLARININ İFRAZ ETDİYİ
MADDƏLƏR
Ağız boşluğu → Ağız suyu
Udlaq →Selik
Qida borusu → Selik
Mədə → Mədə şirəsi
Onikibarmaq bağırsaq → Öd, bağırsaq şirəsi, mədəaltı vəzin şirəsi
Nazik bağırsaq → Bağırsaq şirəsi
Yoğun bağırsaq → Bağırsaq şirəsi
Düz bağırsaq
RANA HASANOVA
YALANÇI QİDALANDIRMA
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
İnsan qidasının əsasını hansı üzvi maddələr təşkil edir?
Qeyri-üzvi tərkibli qida maddələri hansılardır?
Üzvi maddə molekullarında kimyəvi enerji ehtiyatı necə toplanır?
Ferment nədir və hansı şəraitdə təsir göstərir?
Həzm sistemi orqanlarını ardıcıllıqla sayın.
Həzm orqaniarının funksiyasını öyrənmək üçün hansı metodlardan
istifadə olunur?
A. Su,mineral maddələr.
B. Zülal, yağ, karbohidrat.
C. Zülal mənşəli olub, həzm kanalında qida maddəlirinin kimyəvi
çevrilməyə uğramasını sürətləndirir, lakin özləri kimyəvi reaksiyaya
girmir.
D. Həzm kanalının müxtəlif şöbələrində mexaniki və kimyəvi çevrilməyə
uğrayaraq sadə birləşmələr şəklində qana,limfaya sorulur hüceyrələrdə
onlara uyğun yeni üzvi maddələr sintez olunur və enerji kimi sərf
olunur.
E. Zondlama, rentgenoqrafiya, radiotelemetriya, endoskopiya.
F. Ağız boşluğu, udlaq, qida borusu, mədə, nazik və yoğun bağırsaq, düz
bağırsaq.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
AĞIZ BOŞLUĞUNDA HƏZM
RANA HASANOVA
AĞIZ SUYUNUN TƏRKİBİ
RANA HASANOVA
DİŞLƏRİN TİPLƏRİ
Kiçik azı
Kiçik azı
Köpək dişlər
Köpək
dişlər
Böyük azı
Böyük azı
Kəsici
dişlər
diş
Kəsici
dişlər
diş
dişlər
dişlər
RANA HASANOVA
DİŞİN QURULUŞU
Tac
Mina
Dentin
Özək
Boyun
Diş əti
Diş sementi
Kök
Çənə sümüyü
Arteriya
Vena
RANA HASANOVA
KİÇİK YAŞLI UŞAQLARIN DİŞLƏRİNİN
QURULUŞU
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Ağız boşluğunda qida maddələri hansı dəyişilmələrə uğrayır?
Ağız suyunda hansı fermentlər var?
Dişin quruluşu neçə hissədən ibarətdir?
Dişləri kariesdən necə qorumaq olar?
Udma mərkəzi beynin hansı hissəsində yerləşir?
A. Ptialin,maltaza,lizosim.
B. Kök,boyun,tac.
C. Gündə iki dəfə yumaq, yemək yedikdən sonra ağızı yaxalamaq,
bərk şeylər sındırmamaq.
D. Uzunsov beyində.
E. Mexaniki və kimyəvi dəyişilmələrə.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
MƏDƏDƏ HƏZM
Mədə vəzilərinin funksiyası



Əsas
Örtük
Əlavə
RANA HASANOVA
MƏDƏ
Qida borusu
Epiteli toxuması
Əzələ qatları
Sıx birləşdirici
toxuma
Sfinktor-büzücü
Onikibarmaq
bağırsaq
Əzələ qatı
Selikli qişa
RANA HASANOVA
MƏDƏDƏ HƏZM
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Mədənin formasını deyin.
Mədə vəzilərinin funksiyası hansılardır?
Mədə şirəsinin tərkibi?
Pepsin fermenti nəyin təsirindən aktivlışir?
Mədə vəzilərinin şirə ifrazı necə tənzim olunur?
A. Əsas, örtük, əlavə.
B. Mədə həzm kanalının genişlənmiş hissəsidir,forma və
ölçüsü yeyilən qidanın həcmindən asılıdır.
C. Xlorid turşusunun təsirindən
D. Reflektor və humoral.
E. Pepsin, ximozin, lipaza.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
BAĞIRSAQLARDA HƏZM VƏ SORULMA
Nazik bağırsaqlarda həzmin gedişi
 Boşluq həzmi
 Membran həzmi
 Sorulma
RANA HASANOVA
SORULMA
RANA HASANOVA
BAĞIRSAQLARDA HƏZM
RANA HASANOVA
QARACİYƏR VƏ MƏDƏALTI VƏZİ
Qaraciyər
Mədə
Dalaq
Öd
Mədəaltı vəzi
RANA HASANOVA
Onikibarmaq
bağırsaq
YOĞUN BAĞIRSAQ
Yoğun
bağırsaq
Nazik
bağırsaq
Kor
bağırsaq
Appendiks
Düz bağırsaq
RANA HASANOVA
BAĞIRSAQLARIN SELİKLİ QİŞASI VƏ
XOVLARI
Nazik bağırsaq
Yoğun bağırsaq
Selik
RANA HASANOVA
HƏZMİN TƏNZİMİ
Sinir tənzimi
Ağız boşluğu
Ağız suyu vəzilər
Qida borusu
Mədə vəziləri
Mədəaltı vəzi
Humoral tənzim
Mədə vəziləri
Mədəaltı vəzi
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Onikibarmaq bağırsağa hansı vəzilərin axarları açılır?
Qaraciyərdə hansı maddələrin zərərsizləşdirilməsi prosesi gedir?
Həzmin tənzimi.
Nazik bağırsaqlarda həzm necə gedir?
Nazik bağırsaqlarda sorulma prosesi nələrin sayəsində gedir?
Xovların quruluşu.
A.
B.
C.
D.
E.
F.
Zəhərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi.
Ödün axarları, mədəaltı vəzi, bağırsaq şirəsi.
Boşluq həzmi, membran həzmi, sorulma.
Birqat epiteli hüceyrələri.
Qida maddələrinin bağırsaqdan qana keçməsi sayəsində.
Sinir və humoral tənzim
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
MADDƏLƏR VƏ ENERJİ MÜBADİLƏSİ
RANA HASANOVA
MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİNİN SON
MƏHSULLARI
Su, mineral
duzlar, həzm
olunmayan
qalıq
Karbon qazı
və su buxarı
Su, mineral
duzlar, sidik
cövhəri bəzi
zəhərli
birləşmələr
və.s
Su, mineral
duzlar, qismən
sidik cövhəri
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ÜZVİ MADDƏLƏRİN MÜBADİLƏSİ
1qr zülal parçalandıqda
17,6 kc enerji ayrılır
Zülal mübadiləsi
Karbohidrat mübadiləsi
1qr karbohidrat
parçalandıqda17,6 kc
enerji ayrılır
Yağ mübadiləsi
1qr yağ
parçalandıqda38,9kc
enerji ayrılır
RANA HASANOVA
ÜZVİ MADDƏLƏR
Yağ
Karbohidrat
Zülal
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Maddələr mübadiləsinin tənzimi.
Maddələr mübadiləsinin son məhsulları hansılardır?
Assimilyasiya nədir?
Dissimilyasiya nədir?
Enerji çevrilməsinin əhəmiyyəti nədir?
A.
B.
C.
D.
E.
Sadə maddələrin yeni üzvi birləşmələrə keçməsi-biosintez.
Üzvi maddələrin oksidləşməsi və parçalanması.
Sinir və humoral yolla.
Karbon qazı,su,sidik cövhəri, mineral duzlar və s.
Maddələr mübadiləsi proseslərini yerinə yetirir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
VİTAMİNLƏR
Vitaminin
adı
Hansı qidada çoxdur
C
İtburnu, qara qarağat,
quşüzümü,kələm,pomidor
limon, soğan, sarımsaq
A
Balıq,kərə yağı, süd, yumurta,
qara ciyər, böyrək
B1
Dənmeyvələr, paxlameyvə,
yumurta
B2
Dənmeyvələr, qaraciyər, süd,
yumurta
D
Balıq, qaraciyər, yumurta
Çatışmadıqda
hansı xəstəlik
baş verir
Skorbut
Toyuq korluğu
Beri-beri
Xəstəliyin əlamətləri
Dişlərin əti qanayır,dişlər
tökülür,oynaqlarda ağrılar baş
verir, ağızın selikli qişasında
yaralar əmələ gəlir.
Qaranlıqda görmə qabiliyyəti
zəifləyir
Sinir sisteminin fəaliyyıti
pozulur, iflic əmələ gəlir
Göz zəifliyir,ağızın selikli
qişası zədələnir
Raxit
RANA HASANOVA
Skelet düzgün formalaşmır.
QİDA MƏHSULLARINDA OLAN
VİTAMİNLƏR
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Orqanizmdə vitaminlərin əhəmiyyəti.
Avitaminoz nədir?
C vitamini orqanizmdə hansı prosesləri yerinə yetirir?
A, B, C, D və.s vitaminləri çatışmayanda hansı
xəstəliklər baş verir?
A.
B.
C.
D.
Avitaminoz
Vitaminlər çatmadıqda.
İnfeksion xəstəliklərə qarşı müqaviməti.
Maddələr mübadiləsinə, böyüməyə və orqanizmin
ümumi vəziyyətinə təsir edir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ENERJİ MÜBADİLƏSİ
RANA HASANOVA
GÜNDƏLİK ENERJİ SƏRFİYYATI
Peşələrin adı
Qida payı kc-la enerji
dəyəri
Fiziki işlə məşğul olanlar
105000kc
Zehni əməklə məşğul olanlar
13474kc
Mexanikləşdirilmiş işlə məşğul
olanlar
15086kc
Mexanikləşdirilməmiş işlə
məşğul olanlar
17270kc
Ağır əməklə məşğul olanlarRANA HASANOVA
19942kc
QİDALANMA NORMALARI
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Orqanizmdə enerjinin hansı çevrilmələri baş verir?
Qida normaları nəyə görə hesablanır?
Düzgün qidalanma rejimi nədir?
Piylənmədən azad olmaq üçün nə etmək lazımdır?
A.
B.
C.
D.
İşin xarakterinə görə.
İstilik, mexaniki, kimyəvi və elektrik enerjisi şəklində.
İdman və fiziki işlə məşğul olmaqla.
Vaxtlı-vaxtında gündə 3-4 dəfə yemək
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
İFRAZAT SİSTEMİNİN ƏHƏMİYYƏTİ
1. Su,sidik cövhəri, mineral duzlar, sidik cövhəri və
böyrəklər vasitəsilə orqanizmdən xaric edilir.
2. Orqanizmin daxili mühitinin nisbi sabitliyini
təmin
edir,
onun
infeksiyalara
qarşı
müqavimətini artıran və qanyaranma prosesinə
təkan verən maddələr əmələ gətirir.
RANA HASANOVA
İFRAZAT SİSTEMİ ORQANLARI
Böyrəklər
Böyrək arteriyası
Sidik axarları
Sidik kisəsinin
əzələləri
Sidik kisəsi
Sidik kanalı
RANA HASANOVA
BÖYRƏYİN QURULUŞU
Qabıq
Beyin maddəsi
Arteriya
Vena
Nefron
Böyrək ləyəni
Sidik axarı
RANA HASANOVA
TEST
1. İfrazat sistemi orqanlarına hansılar daxildir?
2. Mübadilənin hansı məhsulları orqanizmdən xaric
olunur?
3. Böyrəklərin divarı neçə qatdan ibarətdir?
4. İfrazat prosesi orqanizmdə nəyi təmin edir?
A. Su, sidik cövhəri, mineral duzlar və s.
B. İki qatdan (qabıq və beyin qatı).
C. Orqanizmin daxili mühitinin nisbi sabitliyini təmin
edir.
D. Böyrəklər, sidik axarları, sidik kisəsi və sidik çıxarıcı
kanal.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
BÖYRƏKLƏRİN MİKROSKOPİK
QURULUŞU
NEFRON
Böyrək cisimciyi
Qədəhəbənzər kapsul
Böyrək borucuqları
Kapilyar
yumaq
RANA HASANOVA
I və II
dərəcəli
Henle ilgəyi
Qıvrım sidik
kanalları
NEFRONUN QURULUŞU
Qıvrım kanalcıq
Kapsul
Gətirici
arteriya
Kapilyar yumaqcıq
Nefron venası
Çıxarıcı arteriya
Nefronun
kanalcığı
RANA HASANOVA
Kapsulun xarici və daxili divarı
SİDİYİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Nefron nədir?
Sidiyin yaranması neçə mərhələdə gedir?
Kapilyar yumaq hansı funksiyanı icra edir?
Böyrək kanalcıqları funksiyasının pozulması
nəyin təsirindən yarana bilər?
A. İki mərhələdə
B. Böyrəklərin struktur və funksional vahidi nefron
adlanır
C. Kapilyar yumaqda qan təmizlənir
D. Qanın tərkibində olan zəhərli maddələrin
RANA HASANOVA
təsirindən
RANA HASANOVA
DƏRİNİN ƏHƏMİYYƏTİ
Dəri müdafiə əhəmiyyəti
daşıyır.
Daxildə yerləşən toxuma və
orqanları mexaniki
təsirlərdən,xəstəlik
törədənbakteriyaların orqanizmə
daxil lmasının və su itkisinin
qarşısını alır.
Orqanizmlə xarici mühit
arasında
qarşılıqlı əlaqə yaradır.
Bəzi parçalanma məhsullarını
bədəndən xaric edir.
Bədənın temperaturunun
HASANOVA
tənzim olunmasında iştirak RANA
edir.
DƏRİNİN QURULUŞU
Tər vəzilərinin çıxışı
Piy vəzisi
Epidermis
Xüsusi dəri
Sinirlər
Dərialtı piy
təbəqəsi
Tük soğanı
Piy toxuması
HASANOVA
Qan RANA
damarları
Tər vəziləri
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Dərinin funksional əhəmiyyətinə nələri aid etmək olar?
Dəri neçə qatdan ibarətdir?
Epidermis qatında hansı hüceyrələr yerləşir?
Melanin piqmenti nəyin təsirindən yaranır?
Xüsusi dəri qatı nədən əmələ gəlmişdir?
A.
B.
C.
D.
E.
Birləşdirici toxumadan.
Üç qatdan ibarətdir.
Müdafiə funksiyası daşıyan buynuzlaşmış hüceyrələr.
Günəş şüasının təsirindən.
Müdafiə,qoruyucu,ifrazat,temperaturun
tənzimi,orqanizmlə xarici mühit arasında əlaqə, piqment
RANA HASANOVA
sintez etmək .
RANA HASANOVA
DƏRİNİN GİGİYENASI
Tər və piy vəzilərinin ifraz etdiyi maddələri
müntəzəm olraq dəri səthindən təmizləmək.
Paltar təmiz, yüngül olmalı, ayaqqabını düzgün
seçməli.
İş otağını havasını dəyişmək.
Sudan, günəş şüasından, təmiz havadan istifadə
etmək.
Hərəkət etmək, fiziki iş görmək, idmanla məşğul
olmaq.
RANA HASANOVA
DƏRİNİN GİGİYENASI
RANA HASANOVA
DƏRİ YANIQLARI
RANA HASANOVA
TEST
1. Orqanizmi möhkəmləndirməyin hansı üsullarını
bilirsiniz?
2. Su prosedurası dəri-qan damar sisteminə necə təsir
göstəririr?
3. Günəş şüasının orqanizmə təsiri.
4. Yanıqlar neçə dərəcəyə ayrılır?
A. Su prosedurasının təsirindən qan damarları cəld yığılır və
ya boşalır, normal işləyir.
B. Dərinin zərərli amillərə qarşı müqaviməti yüksəlir.
C. Üç dərəcəyə bölünür.
D. Su prosedurası, təmiz hava, günəş şüası.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ÇOXALMANIN ƏHƏMİYYƏTİ
 Canlılar öz nəsillərini davam etdirmək məqsədilə çoxalırlar.
 Insan da digər canlılar kimi nəsil törətmək qabiliyyətinə
malikdir.
 Isan cinsiyyət sisteminin mürəkkəb quruluşu yeni fərdin
əmələ gəlməsinə xidmət edir.
 Yeni fərddə hər iki valideynin irsi məlumatını daşıyan yeni
kombinasiyalar yaranır.
 Əmələ gələn genetik müxtəliflik bu ziqotdan inkışaf edən
fərdin dəyişən mühit şəraitinə daha tez uyğunlaşmasına
imkan verir.
RANA HASANOVA
İNSANIN DOĞULDUQDAN SONRA
BÖYÜMƏSI VƏ
İNKİŞAFI.
1. Doğulduqdan sonra inkişaf 25 yaşda başa çatır.
2. 25 yaşdan ömrün axırına qədər davam edir.
RANA HASANOVA
BÖYÜMƏ VƏ İNKİŞAFA TƏSİR EDƏN
FAKTORLAR
 Mühit
 Qidalanma
RANA HASANOVA
AKSELERASİYA
Uşaqların əqli və fiziki inkişafinin sürətli getməsi.
Akselerasiyanı doğuran səbəblər.





İşıqlı günün uzadılması
Maqnit sahəsinin daxili sekresiya vəzilərinə təsiri
Yaşayış və mədəni səviyyənin yüksəlməsi
İdmanla məşgul olmaq
Texniki tərəqqi
RANA HASANOVA
YAŞ DÖVRÜNÜN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
YAŞ DÖVRLƏRİ
Yenidoğulma və çağa dövrü
Südəmərlik dövrü
İlk 4 həftə
4 həftədən 1 yaşa qədər
Yaşli dövrü
1 yaşdan 3 yaşa qədər
Məktəbəqədər dövr
3 yaşdan 6 yaşa qədər dövr
Məktəb dövrü
6 yaşdan 17-18 yaşa qədər dövr
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
A.
B.
C.
D.
Çoxalmanın əhəmiyyəti nədir?
Uşağın böyüməsi və inkişafına əsir edən amillər hansılardır?
Məktəbə gedənə qədər uşağın inkişafında nə kimi xüsusiyyətlər əmələ
gəlir?
2-4 yaşlarında uşaqlarda nə kimi xüsusiyyətlər əmələ gəlir?
Spirtli içkilər, papiros çəkmək yeniyetməyə necə təsir edir?
İnsanın öz növünün sabit qalmasını təmin edir.
İşıqlı günün uzadılması, qidada vitaminlərin bolluğu ,idmanla məşğul
olmaq və s.
Beyin qabığı inkişaf edir, beynin həcmi inkişaf edir, danışmağa başlayır
və yaddaş inkişaf edir.
Əqli və fiziki cəhətdən inkişaf ləngiyir.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
DUYĞU ORQANLARI
Görmə
Eşitmə
Qoxu
Dad
Dəri
RANA HASANOVA
ANALİZATORLAR VƏ HİSS ORQANLARI
Görmə
Dəri
Eşitmə
Qoxu və dad
RANA HASANOVA
ANALİZATOR
RANA HASANOVA
ANALİZATORLARIN QURULUŞU
Dad və qoxu
Hərəki
Əzələ və daxili orqanlar
Görmə
Eşitmə
Dəri
RANA HASANOVA
ANALİZATORLARIN YERLƏŞDİYİ
MƏRKƏZLƏR
RANA HASANOVA
TEST
1. Duyğu orqanları hansılardır?
2. Analizator hansı hissədən ibarıtdir?
3. Çəkisizlik şəraitində fəzada vəziyyəti hansı duyğu
orqanı vasitəsi ilə təyin edirlər?
4. Reseptorlarda əmələ gəlmiş oyanma hara nəql
A. Eşitmə,görmə,qoxu,dad,dəri.
B. Gözlə
D. Baş beyin və beyin yarımkürələri qabığı
C. Reseptor sahə,sinir yolu,mərkəz.
RANA HASANOVA
olunur?
RANA HASANOVA
GÖRMƏNİN ƏHƏMİYYƏTİ
Görmə orqanı xaricə açılan pəncərədir.
İnsan yaşamaq üçün lazim olan məlumatların
70-80%-ni görmə analizatoruruvasitəsilə alır.
Göz əşyanın rəngi,forması,ölçüsü,bizdən nə
qədər uzaq məsafədə olduğu yeri hərəkəti
haqqında təsəvvür yaradır.
RANA HASANOVA
GÖZÜN QURULUŞU
Göz harada yerləşir?
Kəllənin ön tərəfində göz yuvasında yerləşir,
göz alması görmə siniri vasitəsi ilə baş beynə birləşir.
RANA HASANOVA
GÖZÜN QURULUŞU
Üst çəpinə əzələ
Üst çəpinə vətər
Üst uzununa əzələ
Yan uzununa əzələ
Ağlı qişa
Görmə siniri
Alt çəpinə əzələ
Alt uzununa
RANA HASANOVA
əzələ
GÖZÜN QURULUŞU
Qaş
Göz yaşı vəzisi
Kirpik
Göz yaşı vəzisi
Göz
qapağı
Göz yaşı kanalı
Göz yaşı kisəsi
Burun boşluğu
RANA HASANOVA
GÖRMƏ ORQANI
Göz alması
Kürə formasında
olub, görmə
analizatorunun
mühit hissəsini
təşkil edir.
•
•
•
•
•
•
•
RANA HASANOVA
Köməkçi aparat
Qaşlar
Göz qapaqları
Kirpiklər
Göz yaşı vəziləri
Gözü hərəkət
etdirən əzələlər
Sinirlər
Qan damarları
GÖZ ALMASININ QURULUŞU
Ön kamera
Görmə siniri
Buynuz qişa
Qüzehli qişa
Büllur
Kor ləkə
Sarı ləkə
Bəbək
Torlu qişa
Arxa kamera
Kirpikli cisim
Şüşəyəbənzər
cisim
Saya əzələ
RANA HASANOVA
TORLU QİŞANIN QURULUŞU
Görmə
siniri
Görmə
siniri
Sinir
düyünləri
Bipolyar
hüceyrələr
Üfiqi
hüceyrələr
RANA HASANOVA
Çöpcüklər
Kolbacıqlar
Piqment qatı
Sklera
XƏYALIN ALINMASI
İşıq
Xəyalın
tərsinin
alınması
RANA HASANOVA
Görmə
mərkəzində
xəyalın təsviri
ƏŞYALARIN RƏNGİNİN BEYİNDƏ
TƏSVİRİ
RANA HASANOVA
İŞIQ DALĞALARININ QƏBULU VƏ NƏQL
OLUNMASI
RANA HASANOVA
GÖZ UYUMLARI (AKKOMODASİYA)
Yaxın məsafədə
əşyadan gələn işıq göz
bəbəyini daraldır,
bülluru qabarıq edir
Uzaq
məsafədə
əşyadan
gələn işıq
göz bəbəyini
genəldir,
bülluru
yastı edir
RANA HASANOVA
TORLU
QİŞADA
Torlu
qişada
xəyalın XƏYALIN
alınması ALINMASI
RANA HASANOVA
GÖRMƏ ANALİZATORU
Görmə
mərkəzi
Torlu qişa
Görmə siniri
RANA HASANOVA
TEST
1. Qüzehli qişa
A. Gözün rəngini müəyyənləşdirir.
2. Bəbək
B. Yaxından,uzaqdan görməni müəyyənləşdirir.
3. Büllur
C. Gözü xarici təsirlərdən qoruyur.
4. Şüşəyəbənzər cisim D. Qanla təmin edir.
5. Torlu qişa
E. Büllurun arxasında yerləşir.
6. Kor ləkə
F. Kolbacıqlar çox olan sahə.
7. Sarı ləkə
G. Çöpcük vəkolbacıq olmur.
8. Çöpcüklər
H. İşıq şüasının gözün içərisinə daxil olmasını təmin edir
9. Kolbacıqlar
K. İşığa həssas resptorlar yerləşir
10. Buynuz qişa.
M. Göz almasının içərisinə işıq şüaları daxil olur
11. Ağlı qişa.
N. Sayı-130 mln-r
12. Damarlı qişa
P. Sayı-7 mln-r
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
GÖRMƏ ORQANININ FUNKSİYASININ
POZĞUNLUQLARI
Görmənin pozulması zamanı nə baş verir?
 Bizi əhatə edən dünya haqqında əsas məlumat
mənbəyindən məhrum olur.
 İnformasiyanın tamlığı və etibarlılığı itir.
 İnsanlar yaşlandıqca göz bülluru öz elastikliyini və
əyriliyini dəyişmək imkanını itirir.
RANA HASANOVA
GÖRMƏ QABİLİYYƏTİ
Yaxindangörmə
Anadangəlmə yaxındangörmə
Göz alması uzun olur-uzaqda olan
əşyalar aydın görünmür,əşyanın
xəyalı torlu qişanın ön tərəfində
alınır.
Yaşlı insanlarda büllurun
qabarıqlıgı artması da
yaxındangörmə yaradır.
Uzaqdangörmə
Anadangəlmə uzaqdangörmə
Göz alması qısa oiur-yaxında olan
əşyaları ,kitabın hərflərini pis seçir,
əşyanın xəyalı torlu qişanın
arxasına düşür.
RANA HASANOVA
YAXINDAN UZAQDAN GÖRMƏ
Normal görmə
Akkomodasiya
Yaxından görmə
Uzaqdan görmə
Akkomodasiya
RANA HASANOVA
GÖRMƏNİN GİGİYENASI




Otaq, iş yeri düzgün və kifayət qədər işıqlı olmalı
İşıq ön və sol tərəfdən düşməli
Gözlə əşya arasındakı məsafə 30-35sm-dən az olmamalı
Kitabla uzun iş zamanı 30-40 dəqiqədən sonra 10 dəqiqə
fasilə etməli.
 Kompüterdən istifadə etdikdə məsafə 60-70 sm olmalı.
 Məktəbyaşlı şagirdlər televizora1,5saatdan artıq
baxmamalı
 Gözə toz zərrəciyi düşübsə,əvvəlcə əllərinizi yuyun,sonra
gözü yuyun,göz qapagından onu təmiz dəsmalla çıxarın.
RANA HASANOVA
GÖZ ZƏDƏLƏNDİKDƏ İLK YARDIM
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Yaxındangörmə necə əmələ gəlir?
Uzaqdangörmə necə əmələ gəlir?
Daltonizm nədir?
Gözü infeksiyadan necə qorumalı?
A.
B.
C.
D.
Kolbacıqların normal fəaliyyətinin pozulması.
Əşyanın xəyalı torlu qişanın ön tərəfində alınır.
Əşyanın xəyalı torlu qişanın arxasında alınır.
Gözü çirkli əllə ovuşdurmaq, işlənmiş dəsmalla silmək
olmaz.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
EŞİTMƏ ORQANININ QURULUŞU
RANA HASANOVA
EŞİTMƏNİN ƏHƏMİYYƏTİ
1. Eşitmə analizatoru xarici mühitdə baş verən
müxtəlif hadisələri bildirən səs dalğalarını qəbul
edir.
2. Qəbul edilmiş səs dalğalarını eşitmə sinirləri ilə
eşitmə mərkəzinə (baş beynin gicgah payına) nəql
edir.
3. Eşitmə mərkəzində səsin xarakteri,gücü,ucalığı
analiz və sintez olunur.
RANA HASANOVA
EŞİTMƏ ORQANININ QURULUŞU
RANA HASANOVA
SƏS DALĞALARININ QƏBULU VƏ
NƏQLİ
Səs dalğası qulaq seyvanı qulaq keçəcəyi
təbil
pərdəsi çəkic zindan
üzəngi oval pəncərə
vestibulyar aparat perilimfa endolimfa
kortiyev orqanı eşitmə siniri eşitmə mərkəzi
RANA HASANOVA
EŞİTMƏ ORQANININ ŞÖBƏLƏRİ
RANA HASANOVA
EŞİTMƏ ANALİZATORU
Eşitmə
mərkəzi
Nəqledici
yollar
Reseptorlar
RANA HASANOVA
DAXİLİ QULAĞIN QURULUŞU
Dairəvi pəncərə Oval pəncərə Ön yarımdairəvi
kanal
Arxa
yarımdairəvi
kanal
Endolimfa
kisəsi
RANA HASANOVA
Perilimfa
Endolimfa
kanalı
Yan yarımdairəvi
kanal
DAXİLİ QULAĞIN QURULUŞU
Zarlı labirintin divarı
Korti orqanı
Örtük membranı
Eşitmə siniri
Əsas membran
RANA HASANOVA
Tükcüklü
hüceyrələr
Eşitmə siniri
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Eşitmə orqanının quruluşu.
Xarici qulağa hansı sümüklər aiddir?
Orta qulaqda yerləşən sümükləri hansılardır?
Daxili qulaq harada yerləşir?
Sümük labirint hansı hissələrdən ibarətdir?
A.
B.
C.
D.
E.
Qulaq seyvanı,xarici qulaq keçəcəyi.
Xarici qulaq, orta qulaq, daxili qulaq.
Dəhliz, ilbiz, üç yarımdairəvi kanal.
Gicgah sümüyünün içərisində.
Çəkic, zindan, üzəngi.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
İNSANDA MÜVAZİNƏT, ƏZƏLƏ, DƏRİ,
QOXU VƏ DAD HİSSİYYATI
Hissiyat orqanları
Yerləşdiyi yer və
quruluşu
Funksiyası
Müvazinət orqanıvestibulyar aparat
Daxili qulaq,üç
yarımdairəvi kanal və
kisəciklər
Bədənin müvazinətini
saxlayır
Əzələ
Əzələlərdə(vətərlərdə) və
oynaqlarda
Bədənin fəzadakı
vəziyyətinin
dəyişməsini seçir, analiz
edir
Dəri
Selikli qişada və dəri
Təzyiq, isti,soyuq, ağrı və
toxunmanı qəbul edir
Qoxu
Burun boşluğunun yuxarı
hissəsində və
arakəsməsində
Havada olaniyli maddələrin
qoxusunu duymaq
Dad
Ağız boşluğunda
Şirin, turş, acı, duzlu, ağrı
və temperaturu hiss edir
RANA HASANOVA
ANALİZATORLAR
RANA HASANOVA
MÜVAZİNƏT ORQANI
Dairəvi
pəncərə
Oval
Ön
pəncərə yarımdairə
vi kanal Arxa
yarımdairə
vi kanal
Endolimfa
kisəsi
Yan
Perilimfa Endolimfa
yarımdairəvi
kanalı
kanal
RANA HASANOVA
Endolimfa
ƏZƏLƏ HİSSİYATI
Baş beyin
yarımkürələri
qabığı
Mərkəzi sinir
sistemi
Əzələ və
oynaqlar
RANA HASANOVA
DƏRİ HİSSİYATI
Epiderma
Derma
Hipoderma
RANA HASANOVA
Termoreseptorlar Təzyiq Ağrı və temperatur
Toxunma və təzyiq
QOXU ANALİZATORU
Seliki vəzi
Qoxu
reseptorları
Baş beyin
Qoxu
Sinir lifləri siniri
Kirpikciklər Dayaq
hüceyrələri
Qoxu
soğanağı
Burun
boşluğu
RANA HASANOVA
DAD ANALİZATORU
ACI
TURŞ
DUZLU
ŞİRİN
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
DAVRANIŞIN FİZİOLOGIYASI
HAQQINDA TƏLİMİN YARANMASI
1. İnsan və ətraf mühit
arasında qarşılıqlı təsir
təmin olunur.
2. Orqanizmin daxili
mühitinin sabitliyi təmin
olunur.
RANA HASANOVA
İ.P.Pavlov
(1849 – 1936)
ŞƏRTİ VƏ ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR
Reflekslər
Şərti
Şərtsiz
1. İrsi deyil,həyat təcrübığəsi
əsasında yaranır.
2. Daimi deyil,sönür,yenidən
yaranır.
3. Fərdidir.
4. Təsirsiz qıcıqlandırıcıların şərtsiz
qıcıqlandırıcılarla birləşməsi
nəticəsində yaranır.
5. Refleks qövsü baş beyin
yarmkürələri qabığından keçir.
1. İrsidir,nəsildən-nəslə ötürülür.
2. Orqanizmin bütün həyatı boyu
qalır,daimidir.
3. Növü əmələ gətirən fərdlərin
hamısını əhatə edir.
4. Əmələ gəlməsi üçün spesifik
qıcıqlar (qida,səs)tələb olunur.
5. Refleks qövsü onurğa beyni,beyin
kötüyü və baş beynin qabıqaltı
nüvələrindən keçir.
RANA HASANOVA
ŞƏRTSİZ VƏ ŞƏRTİ
REFLEKSLƏR
RANA HASANOVA
ŞƏRTİ VƏ ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR
• Şərtsiz reflekslər
• Qida refleksləri-həzm şirələrinin ifrazı,udma,əmmə
• Müdafiə refleksləri-öskürmə, asqırma, gözqırpma, isti əşya
toxunduqda əlin geri çəkilməsi.
• Cinsiyyət refleksləri-çoxalma prosesləri.
• Səmt refleksləri-başını döndərmək, səs gələn tərəfə qulaq
asmaq, fikrə getmək və s.
• Şərti reflekslər
• Səs (zəng səsi)
• İşıq (elektrik lampası)
RANA HASANOVA
ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR
RANA HASANOVA
ŞƏRTİ REFLEKSLƏR
RANA HASANOVA
ŞƏRTİ REFLEKSLƏRİN TORMOZLANMASI
Tormozlanmanın növləri.
 Xarici tormozlanma-qüvvətli kənar qıcıqların təsiri
nəticəsində beyin yarımkürələri qabığında fəaliyyətdə
olan şərti refleksin tormozlanmasıdır.
 Daxili tormozlanma-şərti qıcıqlandırıcı şərtsiz qıcıqlandırıcı
ilə möhkəmlədirilmir.Belə halda beyin qabığında əvvəlcədən
yaradılmış şərti refleks sönür.
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Hansı şərti refleksləri tanıyırsınız?
Davranışın anadangəlmə formasının əsasını nə təşkil edir?
Vərdişləri qazanılan vərdişlərə aid etmək olarmı?
Şərti reflekslərin sönməsi hansı hallarda baş verir?
A.
B.
C.
D.
İnstinktlər davranışın əsasını təşkil edir.
Qida, müdafiə, cinsiyyət, səmt.
Tormozlanma zamanı.
Vərdişlər qazanılan hərəki şərti reflekslərdir.
RANA HASANOVA
İNSANIN ALİ SİNİR
FƏALİYYƏTİNİN
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
VƏ PSİXİKASI
RANA HASANOVA
ALİ SİNİR FƏALİYYƏTİNİN SƏVİYYƏSİ
Şərtsiz refleks və
instinktlərin səviyyəsi
Onurğa beyin və baş
beynin bir çox sahələri ilə
əlaqəlidir.
Şərti refleks sahələri
Baş beyin qabığı
səviyyəsində əmələ gəlir.
Söz siqnalları səviyyəsi
Baş beyin qabığı ilə
əlaqəlidir.
RANA HASANOVA
ALİ MEYMUNLARDA DAVRANIŞIN
ÖYRƏNİLMƏSİ
RANA HASANOVA
BEYNİN FUNKSİONAL ASİMMETRİYASI
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
İnsan və heyvanların ali sinir fəaliyyətində hansı oxşarlıqlar va
İnsana xas olan hansı ali sinir fəaliyyəti mövcuddur?
İnsanın psixi fəaliyyətinə nələr aiddir?
Insanın nitqi ilə təfəkkürü arasında nə kimi əlaqə var?
A. Təfəkkür sözlə, nitqlə ifadə olunur.
B. Şərti, şərtsiz relekslərlə və instinktlərlə oxşardır.
C. Psixi fəaliyyəti sayəsində insan başqaları ilə əlaqə yaradır
və özünü idarə edir (şəxsi maraq, yaddaş, hiss, düşüncə və s.)
D. Söz siqnalları.
RANA HASANOVA
EMOSİYA
VƏ
YADDAŞ
RANA HASANOVA
EMOSİYA
İnsanın özünə və ətraf aləmə münasibətinin dəyişməsi ilə
əlaqədar keçirdiyi hissi təzahürlərə emosiya deyilir.
Müsbət emosiyalar
Sevinc
Heyranlıq
Razılıq
Həzz almaq
Sevgi və s.
Mənfi emosiyalar
Qorxaqlıq
Qəzəb
Nifrət və s.
RANA HASANOVA
EMOSİYA
RANA HASANOVA
YADDAŞ
Yaddaş-mərkəzi sinir sistemində gedən və fərdi təcrübə
toplamağa,onu uzun müddət saxlamağa,idarə etməyə
kömək edən proseslərin məcmusudur.
Yaddaşın növləri
 Hərəki
 Obrazlı
 Emosional
 Söz
 İradi
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
5.
Emosiya nəyə deyilir?
Emosiyanın hansı formaları vardır?
Emosiyalar hansı tələbatdan əmələ gəlir?
Yaddaş növləri hansılardır?
Yaddaş hansı yaşa qədər inkişaf edir?
A.
B.
C.
D.
E.
Müsbət,mənfi.
Orqanizmin xarici qıcıqlara verdiyi cavab reaksiyasıdır.
Bioloji, sosioloji, ideal.
Hərəki, obrazlı, söz, emosional, iradi.
25 yaşa qədər.
RANA HASANOVA
YUXU
VƏ
OYAQLIQ
RANA HASANOVA
YUXU VƏ OYAQLIQ
Yuxu-orqnizmin normal yaşaması üçün lazım olan
mühüm fiziolji hadisədir.
Yuxunun mərhələləri
• Ləng yuxu
• Tez yuxu
RANA HASANOVA
YUXUYA OLAN TƏLƏBAT
Yeni doğulmuş körpələr
Yemək yeyəndə yatmırlar.
2-4 yaşa qədər uşaqlar
14-15saat
12-16 yaşlı məktəblilər
9 saat
Yaşlı insanlar
7-8 saat
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Orqanizm üçün yuxunun əhəmiyyəti.
Yuxunun fazaları hansılardır?
Yuxugörmə nədir?
Yuxusuzluğu qarşısının alınmasını almaq üçün nə
etmək lazımdır?
A.
B.
C.
D.
Orqanizmin normal yaşaması üçün.
Psixi fəaliyyətdir.
Ləng yuxu,tez yuxu.
Yuxu rejiminə nəzarət
etmək lazımdır.
RANA HASANOVA
RANA HASANOVA
ƏMƏYİN ƏSAS NÖVLƏRİ
RANA HASANOVA
MÜXTƏLİF ƏMƏK NÖVLƏRİ
RANA HASANOVA
Qida payı kc-la
enerji dəyəri
Peşələrin adı
Fiziki işlə məşğul olanlar
105000kc
Zehni əməklə məşğul olanlar
13474kc
Mexanikləşdirilmiş işlə məşğul
olanlar
15086kc
Mexanikləşdirilməmiş işlə
məşğul olanlar
17270kc
Ağır əməklə məşğul olanlar
19942kc
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Əməyin fiziologiyası nəyi öyrənir?
Əmək fəaliyyətinin komponentləri hansılardır?
Əmək qabiliyyəti nədir?
Əməyin əsas növləri hansılardır?
A. Mexaniki, psixoloji
B. Müəyyən vaxt daxilində icra etdiyi işin növü və işin
həcmi.
C. Mexanikləşdirilməmiş, mexanikləşdirilmiş, avtomatik,
yarımavtomatik.
D. Əlverişli əmək və istirahət reyimi tövsiyə
edən,orqanizmin funksional vəziyyətini və imkanlarımı
öyrənən elm sahəsi. RANA HASANOVA
QEYRİ-ADİ İŞ
ŞƏRAİTDƏ İNSANIN
FƏALİYYƏTİ
RANA HASANOVA
QEYRİ –ADİ İŞ ŞƏRAİTİNDƏ İNSANIN
FƏALİYYƏTİ
Ekoloyi fiziologiya insanın yeni coğrafi mühitin iqlim
şəraıtınə uygunlaşması və adaptasiyası proseslərini
öyrənir.
Coğrafi mühit
 Uzaq şimal və cənub
 Susuz səhralar
 Dağ rayonları və s.
Qeyri-adi iş şəraiti
 Maqnit sahəsi
 Cəkisizlik
 Vibrasiyavə s.
RANA HASANOVA
MÜXTƏLİF İQLİM ŞƏRAİTİ
RANA HASANOVA
ÇƏKİSİZLİK ŞƏRAİTİNDƏ İNSANIN
FƏALİYYƏTİ
RANA HASANOVA
TEST
1.
2.
3.
4.
Ekoloji-fiziologiya nəyi öyrənir?
Coğrafi mühit hansılardır?
Qeyri-adi iş şəraiti nədir?
Çəkisizlik orqan və orqanlar sisteminə necə təsir edir?
A. Fəzada səmti itirir, qanın miqdarı və təzyiqi
dəyişir,insanda yangı hissi azalır və s.
B. Uzaq şimal vəcənub,susuz səhra və dağ rayonları
C. Cəkisizlik,maqnit sahəsi, vibrasiya və s.
D. İnsanın yeni coğrafi mühitin iqlim səraitinə uyğunlaşması
və adaptasiyası proseslərini öyrənir.
RANA HASANOVA
İNSAN SAĞLAMLIĞI
VƏ ONUN
QORUMAĞIN
VASİTƏLƏRİ
RANA HASANOVA
İNSANIN SAĞLAMLIĞI
Sağlamlıq- insanın əmək qabiliyyətini
müəyyənləşdirən və onun şəxsiyyətinin ahəngdar
inkişafını təmin edən birinci və ən əhəmiyyətlı
tələbatlarından biridir.
Sağlamlıq- təkcə fiziki qüsurun və xəstəliyin yoxlugu
deyil,eyni zamanda insanın bütünlükdə fiziki,psixi
və sosial rifahıdır.
RANA HASANOVA
İNSANIN SAĞLAMLIĞI VƏ ONUN
QORUNMASI
Yaş fiziologiyası
Gənclik
17-21 yaş
Yetkinlik
21-61 yaş
Ahıl
61-64 yaş
Qocalıq
75-90 yaş
Uzunömürlülük
90 yaşdan ömrün sonuna
qədər
RANA HASANOVA
ORQANİZMİN QORUYUCU-UYĞUNLAŞMA
REAKSİYALARI
Ağrı
İltihab
Qızdırma
Xəstə orqanlardan beyinə
verilən ağrı siqnalları
Xəstəliktörədən
mikrobların tutulub məhv
edilməsi.
Leykosıtlərin faqositoz
fəallığının yüksəlməsi.
RANA HASANOVA
SAĞLAMLIĞIN POZULMASI
Narkomaniya
Spirtli içkilərin qəbulu
Papiros çəkmək
Düzgün qidalanmamaq
Passiv hərəkətlər
Həddindən çox zehni və fiziki işlə məşğul olmaq
Doyunca yatmamaq
RANA HASANOVA
SAĞLAMLIĞIN POZULMASI
RANA HASANOVA
SAĞLAMLIĞI QORUYAN AMİLLƏR
Düzgün qidalanma
Fiziki hərəkətlər
Açıq hava
Su, günəş vannaları
RANA HASANOVA
SAĞLAMLIĞIN QORUNMASI
RANA HASANOVA
TEST
1. Sağlamlığa zərər yetirən amillər hansılardır?
2. Orqanizmin qoruyucu-uyğunlaşma reaksiyalarına nələr
aiddir?
3. İltihab reaksiyalarının əhəmiyyəti nədir?
4. Temperaturun 40 C- dən yuxarı qalxması həyat üçün niyə
təhlükəlidir?
5. Sağlamlığı qoruyan amillər hansılardır?
Ağrı, qızdırma,temperatur.
Mikrobları tutub orqanizmə yayılmasının qarşısını alır.
Su,günəş vannaları,fiziki hərəkətlər, açıq hava.
Narkomaniya, nikotin vəspirtli içkilər, düzgün
qidalanmamaq və s.
E. Zülalların parçalanmasına
səbəb olur.
RANA HASANOVA
A.
B.
C.
D.