Transcript Baran Alptürk
Ayıplı Mal Tedarikinin Yol Açtığı Kayıpların Amerikan Hukuku Altında Değerlendirilmesi
Baran Alptürk* * Virginia Eyalet Barosu’na ve New York Eyalet Barosu’na kayıtlı avukat Türkiye’de ruhsatlı avukat sıfatı taşımamaktadır
27 Haziran 2013 Yasal Uyarı:
Bu sunum, Virginia Barosu ruhsatlı avukatı sıfatını haiz Baran Alptürk tarafından, konu hakkındaki genel anlayışı ve şahsi görüşlerini iletmek amacıyla hazırlanmıştır. Somut hukuki sorunların çözümünde bu sunumdaki bilgilere dayanılarak hareket edilmemeli, mutlaka duruma göre kişiselleştirilmiş hukuki destek alınmalıdır. Bu sunumun içindeki bilgiler, halihazırdaki işverenim olan, Türkiye’de hukuki danışmanlık hizmeti sunmakta bulunan Hergüner Bilgen Özeke Avukatlık Orataklığı tarafından verilmiş hukuki tavsiye olarak da anlaşılmamalıdır.
Genel Yaklaşım
• •
Hukuki açıdan en ilgi çekici alan:
–
Ayıplı malın sebep olduğu zararlardan doğan sorumluluk Ama önce…
–
Federal yapıyı tanımak
–
Hukuk sisteminin mantığını anlamak
2
Federal Yapıyı Tanımak
• •
50 eyalet – hepsi birbirinden bağımsız 1 federal devlet – eyaletlerin üzerinde bir kuvvet
•
Görev dağılımı: Anayasa tarafından açıkça Federal Devlet’e verilmemiş her yetki eyaletlere veya vatandaşlara aittir
•
Federal Devlet’e verilen, Federal Devlet’in yetkilerini en çok genişleten yetki:
– –
Yabancı ülkelerle ve eyaletlerin arasında yapılan ticareti düzenlemek. Sözleşme hukuku, haksız fiil hukuku, mülkiyet hukuku eyalet seviyesinde düzenlenir
3
Federal Düzenleyiciler
• • • • • • •
FTC – Federal Trade Commission
–
Piyasa içindeki «adaletsiz» veya «aldatıcı» davranışlarla savaşmak ATF – Bureau of Alcohol, Tobacco and Firearms
–
Mühimmat, silah, patlayıcı vs.
NHTSA – National Highway Traffic Safety Administration
–
Otomobil, yedek parçası vs.
FDA – Food and Drug Administration
–
Her türlü yiyecek, içecek ve ilaç OSHA – Occupational Safety and Health Administration
–
Sanayi ve tarım araçları EPA – Environmental Protection Agency
–
Tarım ilaçları CPSC – Consumer Product Safety Commission
–
Tüketici Ürünleri
4
FDA Yiyecek İthalat Kuralları
• •
Ürünler güvenli ve sıhhi olmak zorunda Aynı zamanda etiketlemeleri Amerikan standardına uygun yapılmalı
• • •
İhracatçılar Amerika’ya FDA’den ön onay almadan yiyecek götürebilirler Şu kadar ki, ürünleri üreten, depolayan veya herhangi başka şekilde elinden geçiren işletmelerin FDA’de kayıtlı olması gerekmekte Aynı zamanda yiyecek / içecek ürünlerinin Amerika’ya girişi öncesinde FDA’e bildirimde bulunmak gerekmekte
5
Consumer Product Safety Commission
• •
Geniş bir listeden oluşan ürünlerde gerekli güvenlik önlemlerinin alınıp alınmadığını kontrolden sorumlu Çocuklar için üretilmiş ürünlerde çok daha sıkı standartlar uygulanıyor
– – –
Ürünlerdeki kurşun oranı Boğaza kaçabilecek küçük parçaların olup olmadığı Genel ürün güvenliği
•
Yetişkinler için üretilmiş ürünlerde ise daha ziyade zehirlenme vs. ile ilgili kanunlar veya yönetmeliklerin ihlal edilip edilmediğini kontrol ediyor
6
•
Tüketiciyi Koruma ile Hukuk Sistemi Arasındaki Çekişme
Aslında bu tip kanun, yönetmelik vs. yolu ile tüketiciyi koruma fikri Amerikan mantığıyla tam bağdaşmıyor
•
Amerika’daki common law sistemi, zaman içerisinde zaten sistemi ekonomik olarak en verimli sonuçları almaya odaklamış
•
Rekabet hukukunun altında yatan prensip, serbest piyasanın önündeki engellerin kaldırılarak sistemin uzun vadede en verimli kaynak dağıtımını kendiliğinden yakalamasını sağlamaktır.
•
Bunun karşısındaysa devlet eliyle bu sonuca doğrudan varmak isteği vardır, ki verimliliği tartışılır.
7
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk
•
Learned Hand formülü: Burden < Prob x Extent of Loss
•
Önlem alma bedeli ile Zararın maliyeti x Zararın meydana gelme ihtimali karşılaştırılır. Eğer önlem alma bedeli muhtemel zarardan büyükse, önlem almamak ekonomik bakımdan daha verimlidir.
•
Kusurlu sorumluluk rejiminin çeşitli avantajları vardır:
– – –
Temel adalet kavramıyla örtüşmesi Tüketicinin kusursuz sorumluluğa güvenerek dikkatsiz hareket edip zarara yol açmasının önüne geçilmesi Tüketicilerin kendilerini istedikleri ölçüde sigorta ettirebilmelerinin önünün açılması
8
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk
•
İnsan sağlığı işin içine girince kusurlu sorumluluk kavramı kabul edilemez olmaya başlıyor
•
Bu da, «demokrasinin laboratuvarı» da denen eyalet sistemi çerçevesinde ilerlemelerin denenmesine yol açıyor
– – –
Ayıplı malda kusursuz sorumluluk uygulaması, 1960’lar California’sında başladı California’daki zararları kusursuz sorumluluk dahilinde tazmin etmek zorunda kalan üreticiler fiyatları artırdı California’lıları de facto sigorta etmek zorunda kalan diğer eyalet sakinleri de sigortanın kapsamı altına kendileri de girmek için benzer hukuki reformlar yaptılar
–
Sonuç, ülke çapında yaygın bir hukuk sahasının oluşması oldu
9
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk
• •
Ayıplı maldan doğan sorumluluk, kökeni sözleşme hukukuna ve haksız fiil hukukuna dayanan bir kavramdır.
– – –
Sözleşme hukukundan «implied warranty of merchantability» kavramını borç alır
•
Taraflar arasında sözleşmesel bağ bulunması limitasyonu sıkıntı yaratır Haksız fiil hukukundan ise zaman aşımı sürelerini borç alır
•
Sözleşmesel zaman aşımı satıştan, haksız fiil zaman aşımı zararın gerçekleşmesinden başlar Ayıplı maldan doğan sorumluluk kavramı, bu iki doktrinin tüketiciyi koruyan sözleşmesel bağ aranmaması ve ihmal göstemek gerekmeksizin kusursuz sorumluluk bulunabilmesi özelliklerini birleştirir Dolayısıyla EYALET BAZINDA belirlenir.
10
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk
•
Kusursuz sorumluluk rejiminin getirdikleri:
– –
İnsanlara gelecek zararı her ne pahasına olursa olsun en aza indirgemek
• •
Ama kusurlu sorumluluk rejimi altında alınan tedbir zaten toplum için en optimal olan düzeyde olmaktaydı Kusursuz sorumluluğa geçiş, sadece alınması ekonomik açıdan verimsiz olan risklerin maliyetini tüketiciden alıp üreticiye yüklemiş oldu.
Ayıplı maldan dolayı ortaya gelecek zararı tüm müşteriler arasında dağıtmak
–
Mevcut durumda üretim hatalarının yol açtığı zararların kusursuz sorumluluk çerçevesinde tazmini her eyalette kural olarak kabul edilmiştir.
11
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk
• •
Maddi hukuk anlamında ayıplı maldan kusursuz sorumluluk doğmasının dört temel şartı vardır.
Kusursuz sorumluluk, müdafi tarafın zararın meydana gelmesinde bir ihmali olmasa dahi sorumlu tutulması prensibidir.
–
1. Müdafinin bir tacir olması, yani söz konusu ürünlerin satışını sürekli olarak yapıyor olması
•
Dağıtım zincirindeki her tacir, ayıplı ürünün sebep olduğu zararlardan kusursuz olarak sorumludur. Normalde sözleşme hukuku altında açılan bir davada sorumluluk davacı ile davalı arasında sözleşmesel bir bağın olmasına bağlı iken, bu durumda haksız fiil hukukuna benzer şekilde taraflar arasında doğrudan bir ilişki varlığı aranmaz. Fakat, davacının, dolaylı zararın tazminini istediği hallerde sözleşmesel ilişki göstermesi gerekir çünkü haksız fiil hukuku dolaylı zararları tazmin etmez.
12
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk - 2
•
Maddi hukuk anlamında ayıplı maldan kusursuz sorumluluk doğmasının dört temel şartı vardır.
–
2. Ürünün ayıplı olması
•
Herhangi bir ürün, aşağıdaki üç tür ayıptan birine sahip olmalıdır:
–
Üretim hatası: Zarara yol açan ürünün, istenilen ürün tasarımından bir üretim hatası sonucu sapmış olması, söz konusu ürünü müşterilerin bekleyebileceğinden daha tehlikeli hale getirmiştir
– –
Tasarım hatası: Eğer bir ürün, halihazırda tasarlandığından başka bir şekilde tasarlanabiliyorsa, ve davacı bu alternatif tasarının: (i) Daha güvenli; (ii) Aynı şekilde ekonomik, ve (iii) Ürünün normal işlevini görebiliyor olduğunu gösterebiliyordur; Uyarı eksikliği taşıması: Usulüne uygun tasarlanmış ve üretilmiş bir ürünün normal kullanımı, yine de tüketicilerin farkında olmayacakları belli riskler doğuruyordur, ve ürün tüketiciyi bu riskler hakkında yeterli biçimde uyarmıyordur.
13
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk – 3 ve 4
•
Maddi hukuk anlamında ayıplı maldan kusursuz sorumluluk doğmasının dört temel şartı vardır.
– –
3. Ürünün, müdafinin elinden çıktığından beri değişikliğe uğramamış olması
• •
Bu husus, davacıların ispatlaması çok zor olan bir husustur. O yüzden, normal ticaret kanallarıyla müşteriye ulaştırılan bir ürünün değişikliğe uğramadığı yönünde bir karine mevcuttur.
Üreticiyle dağıtıcılar arasında en çok bu noktada çekişme çıkabilir: ayıplı malın tüketiciye vardığında ayıplı olduğuna dair karine, ayıbın üretim mi yoksa dağıtım ya da depolama aşamasında mı ortaya çıktığını çözmez.
4. Davacının söz konusu ürünü beklenebilir bir şekilde kullanmış olması.
•
Beklenilebilir şekil mutlaka kullanılması gereken şekil demek değildir. Mesela, sandalyenin üzerinde ayakta durulması ürünün kullanılması gereken şekilde kullanımını değildir, fakat beklenilebilirdir.
14
•
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk – Savunmalar
Üreticinin savunması, yukarıdaki dört hususun yerine gelmediğini göstermenin yanında, kullanıcı hatası olduğunu göstermeye yönelik olabilir.
•
Aynı zamanda, zarara yol açan mamulün bir «ürün» olmadığı da iddia edilebilir
– –
Kitaptaki bilgiler ürün değildir Bilgisayar oyunları bu anlamda yazılımdır, ürün değildir. Yol gösterme amaçlı yazılmış kitaplar, atlaslar belki bir nebze olabilir, ama eğlence amaçlı / sanatsal yazılımlar ürün değildir.
15
•
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk – Varyasyonlar
Zincir mağazalara mağazanın kendi markası altında satılmak üzere fason üretim yapmak
–
Birden çok üretici varsa ve zarara yol açan üretici tespit edilemiyorsa, sorumluluğun üreticiler arasında paylaştırılma metodu eyaletler arası farklılıklar gösterir
• •
Pazar payına göre bölüştürme (ama hangi pazardaki pay?) Davacının herhangi bir üreticiyi dava ederek sorumluyu bulma görevini ona devretmesi
16
Ayıplı Maldan Doğan Sorumluluk – Sınırlamalar
• •
Diğer taraftan, sorumluluk olsa dahi, usul kanunlarının sunduğu bazı sınırlamalar var
– – –
Mesela, bir eyalette mahkemenin sizin üzerinizde yargı yetkisi olması için, sizin o eyalet ile belli bir seviyenin üzerinde ilişkiniz olması gerekir Malınızın o eyalete gideceğini bilmek, bu seviyeyi aşmanıza sebep olabilir de, olmayabilir de. Sonuç, özel şartlara göre değişebilir.
•
Asahi Metal Aleyhte bir hüküm olsa dahi, mahkemenin erişebileceği malvarlığının sınırı olabilir Bu sınırlamalar, yine en başta getirilen federal düzenlemelerin mantığını da ortaya koyuyor.
17
TEŞEKKÜRLER
Yasal Uyarı:
Bu sunum, Virginia Barosu ruhsatlı avukatı sıfatını haiz Baran Alptürk tarafından, konu hakkındaki genel anlayışı ve şahsi görüşlerini iletmek amacıyla hazırlanmıştır. Somut hukuki sorunların çözümünde bu sunumdaki bilgilere dayanılarak hareket edilmemeli, mutlaka duruma göre kişiselleştirilmiş hukuki destek alınmalıdır. Bu sunumun içindeki bilgiler, halihazırdaki işverenim olan, Türkiye’de hukuki danışmanlık hizmeti sunmakta bulunan Hergüner Bilgen Özeke Avukatlık Orataklığı tarafından verilmiş hukuki tavsiye olarak da anlaşılmamalıdır.