Transcript bütçe hakkı uygulanışı ve gelişimi

TÜRKİYE’DE BÜTÇE VE HAZIRLANIŞ
SÜRECİ
Bütçe kanun olması sebebiyle anayasada ve
ilgili kanunlarda kim tarafından
hazırlanacağı, nerede görüşüleceği, nasıl
uygulanacağı ve uygulama sonuçları alenen
gösterilmektedir. Yazılı anayasa geleneği
olan ülkelerde bütçe ile ilgili özel hükümlere
rastlamak mümkündür. Yazılı anayasa
geleneği olmayan ülkelerde ise
(örn:İngiltere) teamüllere göre bütçe
düzenlenmektedir.
Demokratik parlamenter sisteme sahip
ülkelerde ise bütçe hakkı, halkın
temsilcilerinden oluşan parlamentolar
tarafından kullanılmaktadır. Bütçe
konusunda parlamento tam bir yetkiye
sahiptir. Parlamentonun kabul ettiği bütçe
kanunu cumhurbaşkanı tarafından veto
edilemez. Bütçe, genel olarak parlamento
adına hükümet tarafından (Maliye
Bakanlığı’nca)hazırlanır.
Ülkemizde bütçenin hazırlanmasına ilişkin
usul ve esaslar anayasada ve 5018 sayılı Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda
belirtilmiştir. Hükümet tarafından
hazırlanan bütçeler genellikle bir bütçe
dönemi için uygulanmaktadır. Bütçe dönemi
ise genelde bir yıldır. Bütçede gelecek bir yıla
ilişkin gider ve gelir tahminleri yer almakta
ve bütçe kanunlaşması halinde bir yıl
yürürlükte kalmaktadır. Bütçenin
uygulandığı bu döneme mali yıl da denir.
Ülkemizde 1981 yılında Muhasebe-i
Umumiye Kanunu’nda yapılan bir
değişiklikle 1 Mart olan mali yılbaşı 1 Ocak
tarihine alınmıştır ve 1983 mali yılı itibariyle
bütçe dönemi 1 Ocak – 31 Aralık olarak
başlatılmıştır.
1982 Anayasası’nın 162.maddesine göre
bütçe kanun tasarısı hükümet tarafından
mali yılbaşından 75 gün önce parlamentoya
sunulmak zorundadır.
Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma
süreci, Bakanlar Kurulu’nun Eylül ayının ilk
haftası sonuna kadar toplanarak kalkınma
planları, stratejik planları ve genel ekonomik
koşulların gerekleri doğrultusunda makro
politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge
niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri
de kapsayacak şekilde Kalkınma Bakanlığı
tarafından hazırlanan Orta Vadeli Program’ı
kabul etmesiyle başlar. Orta Vadeli Program,
aynı süre içinde Resmi Gazete’de yayımlanır.
Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak
üzere gelecek 3 yıla ilişkin toplam gelir ve
gider tahminleriyle birlikte hedef açık ve
borçlanma durumu ile kamu idarelerinin
ödenek teklif tavanlarını içeren ve Maliye
Bakanlığı tarafından hazırlanan Orta Vadeli
Mali Plan da en geç Eylül ayının 15’ine kadar
Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara
bağlanır ve Resmi Gazete’de yayımlanır.
Bu doğrultuda kamu idarelerinin bütçe
tekliflerini ve yatırım programını hazırlama
sürecini yönlendirmek üzere; bütçe çağrısı
ve eki, bütçe hazırlama rehberi Maliye
Bakanlığı’nca, yatırım genelgesi ve eki,
yatırım programı hazırlama rehberi ise
Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanarak en geç
Eylül ayının 15’ine kadar Resmi Gazete’de
yayımlanır.
Kamu idareleri, stratejik planları ile bütçe
hazırlama rehberinde yer alan esaslar
çerçevesinde bütçe gelir ve gider tekliflerini
gerekçeli olarak hazırlar ve yetkilileri
tarafından imzalanmış olarak en geç Eylül
ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığı’na
gönderir. Aynı şekilde kamu idarelerinin
yatırım teklifleri de değerlendirilmek üzere
aynı süre içinde Kalkınma Bakanlığı’na
iletilir.
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar ise
bütçelerini 3 yıllık bütçeleme anlayışı,
stratejik planları ve performans hedefleri ile
kurumsal, işlevsel ve ekonomik
sınıflandırma sistemine göre hazırlarlar.
Bütçe hazırlık çalışmalarına öncelikle
gider kalemlerinin belirlenmesi ile başlanır.
İlgili gider kalemleri bütçenin A Cetveli’nde
ortaya konulur.
Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan gelir
bütçe tasarısı(Gelir Politikaları Genel Müd.)
ise B Cetveli’nde gider bütçesine uygun
olarak ortaya konulur. Maliye Bakanlığı
Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü ise
kendi bakanlığına ilişkin bütçeyle birlikte
gider ve gelir bütçelerini bir araya getirerek
merkezi yönetim bütçesini oluşturur.
Merkezi Yönetim Bütçesi, 5018 sayılı Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na ekli (I)
(II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan genel
bütçeli ve özel bütçeli idarelerle Düzenleyici
ve Denetleyici Kurumların bütçelerinden
meydana gelmektedir. Maliye Bakanlığı
tarafından Bakanlar Kurulu’na sunulan
bütçe kanun tasarısı, kurulun
incelemesinden sonra ekleri ve
dokümanlarıyla birlikte görüşülmek üzere
mali yılbaşından 75 gün önce TBMM
Başkanlığı’na sunulur.
TBMM ve Sayıştay ile Düzenleyici ve
Denetleyici Kurumlar, bütçelerini Eylül ayı
sonuna kadar doğrudan Türkiye Büyük
Millet Meclisi’ne, bir örneğini de Maliye
Bakanlığı’na gönderirler. Merkezi Yönetim
Bütçe Kanun Tasarısı metnine bağlı cetveller
eşlik eder. Bu ek cetvellerden A Cetveli’nde
gider bütçesi kapsamındaki kuruluş ve
ödenek teklifleri B Cetveli’nde ise kalemler
itibariyle bütçe gelirleri gösterilir.
Bununla birlikte 1961 Anayasası’ndan bu
yana anayasa hükmü gereğince hazırlanan
Milli Bütçe Tahmin Raporu, Orta Vadeli
Mali Planı da içeren bütçe gerekçesi ve de
Yıllık Ekonomik Rapor, bütçe kanun
tasarısına ekli belge ve dokümanlar arasında
yer alır. Ülkemizde Kalkınma Bakanlığı’nın
hazırladığı Milli Bütçe Tahmin Raporu da
Maliye Bakanlığı’na gönderilerek sürece
dahil edilir.
Bağlı cetveller arasında yer alan C
Cetveli’ne de ayrıca değinmek gerekir. C
Cetveli, B Cetveli’nde yer alan gelirlerin
dayanağını meydana getiren kanun, tüzük,
yönetmelik vb. hukuki mevzuatın yazıldığı
cetveldir. Bir vergi kanununun bütçe
dönemi içerisinde uygulanabilmesi için bu
kanuna C Cetveli’nde yer verilmesi lazımdır.
C Cetveli’nde yer verilmeyen fakat
yürürlükte bulunan bir vergi kanununa göre
hükümet içinde bulunduğu mali yılda vergi
toplayamaz.
Hükümet tarafından TBMM Başkanlığı’na
sunulan bütçe kanun tasarısı 5018 sayılı
kanunun 18.maddesince belirtilen
dokümanlar TBMM’nin ihtisas
komisyonlarından Bütçe Komisyonu’nda
incelemeye alınır. Bütçe tasarıları ve rapor
40 üyeden kurulu Bütçe Komisyonu’nda
incelenir. Bu komisyonun kuruluşunda
iktidar grubuna veya gruplarına en az 25 üye
verilmek şartı ile siyasi parti gruplarının ve
bağımsızların oranlarına göre temsili göz
önünde tutulur.
Bütçe Komisyonu’nun 55 gün içinde kabul
edeceği metin, TBMM’de görüşülür ve mali
yılbaşına kadar karara bağlanır. Bütçenin
Genel Kurul’da görüşülmesi için ise 20
günlük bir süre kalmaktadır. Meclis Genel
Kurulu’nda bütçe görüşmelerine Maliye
Bakanı’nın bütçeyi takdim konuşmasıyla
başlanır. Sonra sırayla muhalefet ve iktidar
partisi gruplarının sözcüleri konuşmalarını
yaparlar.
Bütçenin öncelikle gider kalemleri ve daha
sonra da gelir kalemleri oylanarak kabul
edilir. TBMM üyeleri, bütçe kanun
tasarılarının Genel Kurul’da görüşülmesi
sırasında gider arttırıcı veya gelirleri azaltıcı
önerilerde bulunamazlar.
Bütçeyle ilgili görüşmeler, oylamalar
tamamlandıktan sonra son defa bütçe
tasarısının tümü açık oya sunulur. Kabul
oyları red oylarından fazla olduğunda bütçe
tasarısı kabul edilmiş yani kanunlaşmış
demektir. TBMM’nin kabul ettiği Bütçe
Kanunu onaylanmak üzere TBMM
Başkanlığı’nca Cumhurbaşkanlığı’na
sunulur.
Cumhurbaşkanı’na sunulan Bütçe Kanunu
aynen onaylanır. Anayasa’mıza göre (md.89)
Cumhurbaşkanı’nın Bütçe Kanunu’nu veto
etme yani yeniden görüşülmek üzere
TBMM’ye geri gönderme yetkisi yoktur.
Özetle onaylanan Bütçe Kanunu, Aralık
ayının son günlerinde Resmi Gazete’de
yayımlanarak mali yılbaşında yürürlüğe
girecek hale gelir.
HAZIRLAYANLAR
MEHMET ÇAKICI
YUNUS AYAN
EMRE KAYAALP
METİN ÖZTÜRK
2008466024
2009466010
2009466052
2010466107