Transcript katılımcı bütçe sistemi

YEREL YÖNETİMLERDE
SOSYAL BÜTÇELEME
Doç. Dr. Metin Meriç
Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F.
Maliye Bölümü
Sosyal Bütçeleme
Mali yönetimlerin aldıkları stratejik kararların
halkın temel kamusal ihtiyaçlarını karşılamadığına
yönelik eleştirilerin artması sonucunda,
bu eleştirilere cevap devletlerden çok,
yerel yönetimler, vatandaşlar ve sivil toplum
kuruluşlarınca organize edilen
sosyal bütçe düzenlemeleriyle gelmiştir.
Sosyal Bütçeleme
Sosyal bütçeler olarak ifade edebileceğimiz
bu yeni dönem bütçe sistemlerinde,
toplumun belirli kesimlerine hangi hizmetlerin
sağladığının ön plana çıktığı görülmektedir.
Günümüzde toplumda;
kadınlara, insan haklarına, vatandaşlara
yönelik temel kamusal hizmetleri
sorgulayıcı ve açıklayıcı
bütçe sistemleri yer almaya başlamıştır.
Bu bütçe sistemleri;
Cinsiyete Duyarlı Bütçe Sistemi
İnsan Odaklı Bütçe Sistemi
Katılımcı Bütçe Sistemi
Vatandaş Odaklı Bütçe Sistemi
CİNSİYETE DAYALI BÜTÇE SİSTEMİ
planlama ve bütçeleme faaliyetlerinin,
kadınların durumunun iyileştirilmesi ve
toplumsal cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi amacıyla
kullanılmasını hedeflemektedir.
CİNSİYETE DAYALI BÜTÇE SİSTEMİ
Bu bütçenin meydana getirilmesindeki amacın,
kamu gelir ve harcama analizlerinin
cinsiyet perspektifinde ele alınmasını sağlayarak,
erkek, kadın ve çocukların
üzerindeki etkilerini ve sonuçlarını belirlemek olduğu
ifade edilmektedir.
CİNSİYETE DAYALI BÜTÇE SİSTEMİ
Kadınlar ve erkekler
farklı ihtiyaçlara sahip olabilirler;
Mesela; sağlık programlarında
anne sağlığı ile ilgili harcamalar
kadınlara yöneliktir,
erkekler bu hizmetlerden yararlanamazlar.
Prostat hastalığı için yapılan sağlık harcamaları
erkekleri ilgilendirirken,
kadınların bu harcamalardan yararlanması
söz konusu değildir.
CİNSİYETE DAYALI BÜTÇE SİSTEMİ
Her ne kadar merkezi federal devletlerde
süreç başlamış olsa da,
Yerel yönetimlerde
CDB konuları daha açık olarak belirlenebilirken,
merkezi devlette belirleyebilmek daha zordur.
Yerel Yönetimler ve Cinsiyet Bütçesi
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında
yerel yönetimler merkezi yönetime göre
daha etkin konumdadır.
Çünkü bir çok hizmet yerel düzeyde verilmekte
Bu nedenle kadınların seslerinin duyulmasını amaçlayan
planlama ve bütçeleme yaklaşımları,
yerel düzeyde özellikle sonuç verici ve etkili olmaktadır
Yerel Yönetimler ve Cinsiyet Bütçesi
Belediyelerin
bu süreçte politik planlamadan çok,
bütçeleme üzerinde durmaları gerekmektedir.
Böylece bütçeleme sürecinin her aşamasında
cinsiyete duyarlı hizmetlerin yer alması sağlanabilir.
Yerel Yönetimlerde Cinsiyete Duyarlı Bütçe
Uygulama Örnekleri
Cinsiyete duyarlı bütçe uygulamaları konusunda
yerel yönetimlerde ülkemiz için yeni,
dünya genelinde özellikle de Avrupa Birliği’nde ise
uygulana gelen bir kavramdır.
TCDB anlayışıyla ilgili olarak,
Almanya’nın Berlin ve Münster Belediyeleri,
Arnavutluk’un Elbasan Belediyesi,
Sırbistan’ın Voyvoda Belediyesi ile
Türkiye’nin Bursa Büyükşehir Belediyesi ve
 Nilüfer Belediyesi uygulamaları önemli uygulamalardır.
İNSAN ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Vatandaşların insan hakları çerçevesinde belirlenmiş,
kamusal hizmetlerden faydalanmasını öngören
bir bütçe sistemidir.
İnsan odaklı bütçe sisteminde
insan hakları çerçevesinde ele alınan
yoksulluk, eğitim ve sağlık alandaki hizmetlerden
vatandaşların hangi ölçülerde faydalanabildiği
açıklanmaya çalışılmaktadır.
İNSAN ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Kamu hizmetlerinden oldukça az ölçüde yararlanan
yoksul kesimlere yönelik olarak gerçekleştirilen
insan odaklı bütçeleme sistemiyle
bu kesimlere yönelik kamu kaynaklarının artırılması
hedeflenmektedir.
Bütçe sistemi, kamu kurumlarının bu kesimlere
yönelik olarak gerçekleştireceği kaynak tahsislerinin
görülebilir olmasını öngörmektedir.
İNSAN ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Vatandaşların ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını
karşılamak üzere oluşturulan
insan odaklı bütçeleme uygulaması,
sonuç odaklı olarak ölçülebilir ihtiyaçlar üzerinde uygulanabilir.
Mesela;
sağlık idaresinin yerel bir bulaşıcı hastalıkla ilgili verileri toplaması,
 toplu konut idaresinin çok ihtiyaçlı olanları ev sahibi yapması,
eğitim idaresi de en çok talep edilen eğitim hizmetlerini yerine
getirmesi gibi.
Bu ihtiyaçların önceliğiyle ilgili ihtiyaç analizleri yapılarak,
harcama öncesinde yerel ihtiyaçların en etkin olanı tercih edilmelidir.
İNSAN ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Uluslararası bütçe kuruluşlarının
özellikle bin yıl hedefleri çerçevesinde;
Afrika ülkelerinde; sağlık ve konut,
Hindistan; Kadın Eğitimi,
Meksika; sağlık, eğitim, konut ve altyapı hizmetleri.
Bu ülkelerin dışında da,
Bangladeş, Pakistan, Vietnam gibi Asya ülkeleri ile
Latin Amerika ülkelerinde
insan odaklı bütçeleme uygulamaları
çeşitli alanlarda görülmektedir.
İNSAN ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Bütçenin konularına bakıldığında
merkezi yönetimden çok yerel yönetimlerin sunduğu
hizmetlere yönelik olduğu görülmektedir.
Bu nedenle yerel yönetimlerin söz konusu hizmetleri
hem belirlemeleri hem de sunmaları açısından
kaynakların daha etkin kullanabilme imkanına sahip
oldukları kabul edilmektedir.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
Demokratik bir sürecin içinde yer alan
toplum üyelerinin doğrudan bütçe karar sürecinde
yer almalarına imkan sağlayan
bir kamu bütçeleme modelidir.
Kamu bütçelerinden belirlenmiş bir kaynak miktarı
“genelde toplam kaynakların %20’si “
belirlenmiş vatandaş gruplarının hizmetlerinin
karşılanmasında kullanılmaktadır.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
katılımcı bütçe uygulaması ile
halkın seçtiği meclisler eliyle değil de,
direkt olarak halkın kendisinin bütçe hakkına
sahip çıkması sağlanmaktadır.
Halkın kendi hizmetleri için
kendi bütçesini oluşturma imkanı vermektedir.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
Bütçe yaparken aşağıdaki gibi pek çok kararın verilmesi
gerekmektedir;
Nereye harcanacağı (Personel, demirbaş, yatırım)
Hangi hizmetlere harcanacağı
Hangi hizmet projelerinin nasıl seçileceği
Bu projelerin denetiminin nasıl yapılacağı
Katılımcı Bütçe ile,
bu kararların alınmasında
vatandaşın söz sahibi olması sağlanmaktadır.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
Katılımcı bütçeleme;
katılımı,
hesap verebilirliği,
yerelleştirilmiş yönetişimi
idarede mali saydamlığı
sağlamak için uygulamaya konulmuştur.
Bu anlayış,
toplumların bütçelerin hazırlanmasına doğrudan katılmalarını ve
kamu harcamalarını izlemelerini sağlayan
bir bütçe süreci olarak ifade edilmektedir.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
Katılımcı bütçelemeye yönelik çeşitli ülkelerde
farklı uygulamalara rastlanmaktadır.
Ancak genel olarak
Belediyelerin bütçelerinin belirli bir oranını,
bir yatırım bütçesi olarak ayırarak önceden belirlenmiş
gruplara (mahalle, kesim,vb.) sunarak,
hangi hizmetlerin öncelikli olarak yapılması
(kentsel altyapı, yeşil alanlar, toplu taşıma,
sosyal hizmetler, sosyal yardımlar, çevre sağlığı,
yol-kaldırım-trafik vs)
kararının bu gruplarca oylanarak belirlenmesi şeklinde
uygulandığı görülmektedir.
KATILIMCI BÜTÇE SİSTEMİ
1990 yılında Brezilya’da başlayan süreçten
günümüze doğru gelindiğinde,
Güney Amerika ülkeleri başta olmak üzere,
Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Afrika da bulunan
1200 den fazla kent de katılımcı bütçe anlayışının
uygulandığı görülmektedir .
VATANDAŞ ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Vatandaş odaklı bütçeleme,
bütçelerin toplumun ihtiyaçlarını düzgün bir
şekilde yansıtması amaçlanmaktadır.
Bu amaçla teknoloji efektif bir şekilde kullanılarak
vatandaşların ihtiyaçlarının birebir vatandaşlardan
gelecek bilgiler doğrultusunda belirlenmesini
sağlayan bir bütçe sistemidir.
VATANDAŞ ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Vatandaşlarla, yerel idarecilerin
İletişimlerini artırmada başarılı olmak ve
daha uzlaşmacı bir bütçe süreci ve
yönetim anlayışını sağlayabilmek için,
vatandaşların görüşlerini bir araya getirmek
amacıyla teknoloji kullanımını gerektiren
bir sistemdir.
VATANDAŞ ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Teknolojiyi kullanmak,
vatandaşların isim vermeden idareyle ve
doğru bir şekilde en radikal düşüncelerini bile
paylaşma imkanı verir.
Internet, kablosuz ağ ve hızla büyüyen iletişim çağında,
yerel yönetimler bu fırsatı değerlendirip,
kamu yararına kullanabilirler.
Günümüzde vatandaşın düşüncelerini öğrenebilecekleri
imkanlar, eskiye göre daha fazladır.
VATANDAŞ ODAKLI BÜTÇELEME SİSTEMİ
Belediyeler sunacakları hizmetlerin
yeterliliğini, kalitesini ve yeni hizmet ihtiyaçlarını
elektronik ortamda gündeme getirerek,
Halkın isteklerini doğrudan bütçeye yansıtmasıyla
gerçekleşir.
Sonuç olarak;
Belediye yönetimlerinin bütçelerini oluştururken,
son dönemde ortaya çıkan hizmet sunumunda
halkın katılımını öngören bütçe sistemlerini
uygulamaları sonucunda,
uluslararası alanda kabul gören
kamusal hizmetlerin
daha etkin, kaliteli ve şeffaf olarak sunulması
sağlanabilir.