Transcript bütçe hakkı gelişimi

BÜTÇE HAKKI
KAVRAMI VE GELİŞİMİ
HAZIRLAYANLAR
2010473010 FİKRİ BADİOĞLU
2010473035 HATİCE ERYAŞAR
2010473041 YEŞİM GÜL
2010473058 KUBİLAY KOÇ
2010473111 ERCAN İŞLER
BÜTÇE HAKKI KAVRAMI
• Bütçe, devletin gelecek belirli bir dönem
içindeki gelir-giderlerini tahmin eden ve
bunların yürütülüp, uygulanmasına izin
veren bir hukuki tasarruftur.
• Bütçe hakkı ise, yasama organının halk
adına kamu gelirlerini toplayıp yine halk
adına bu gelirleri harcamasıdır.
BÜTÇE HAKKI KAVRAMI
• Bütçe hakkı, tarih kapsamı içinde uzun mücadeleler
sonunda monarşinin elinden alınıp parlementoya
verilmesiyle elde edilmiştir. Siyasi bir kurum olan
parlemento, bu hakkı bünyesinden çıkan hükümete
bütçe hazırlama yetkisini verip hazırlanan tasarıyı
görüşme, onaylama, hükümet uygulamasını ve
uygulama sonuçlarını denetleme şeklinde
kullanmaktadır.
• Bütçe aynı zamanda ülkenin bağımsızlığı hakkında bir
fikir vermektedir. Eğer bir ülke kendi iradesiyle sınırları
içinde gelirlerini toplayabiliyor, harcamalarını yapabiliyor
ve bu işlemler tek bir hazine tarafından
gerçekleştiriliyorsa, o ülke bağımsızdır denilebilir.
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Bütçe hakkının tarih içindeki gelişimi 3 aşamadan geçerek
gerçekleşmiştir. Bu 3 aşama;
 Vergilerin ve diğer gelir kaynaklarının meclis tarafından
onaylanması,
 Harcamaların(ödenek tahsisi ile) meclis tarafından onaylanması,
 Devletin gelir ve giderlerine ait onay işleminin her yıl
meclis(parlemento) tarafından yeniden yapılması, şeklinde
gerçekleşmiştir.
• Bütçe hakkıyla ilgili dünyadaki önemli tarihsel süreçler şunlardır;
Magna Carta(1215), Haklar Dilekçesi(1627), Haklar Yasası(1689),
Amerika’nın bağımsızlığıyla vergi koyma ve harcama yapma
yetkisinin parlementoya verilmesi(1783), Fransız İhtilalinden sonra
Fransız Anayasası’na bütçe hakkının halkın temsilcilerine ait
olduğunun belirtilmesi(1789).
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1215 Magna Carta Libertatum(Great Charter) ile başlayan gelir ve
giderlerin tür ve miktarının belirleme yetkisinin kime ait olduğu
konusunda yaşanan mücadelelerin sonunda halkın temsilcilerinin
bütçe üzerinde elde ettikleri, yürütmenin vergi toplamasına izin
verme ve harcama yapmasına onay verme yetkilerinin bütünü bütçe
hakkı olarak kavramsallaştırılmıştır.
• İngiliz Parlementosu tarafından 1688 Büyük Devrimi Sonrasında
Haklar Yasası(Bill of Rights) kabul edilmesi ile parlementonun bütçe
üzerindeki etkisi önemli ölçüde kurumsallaşmıştır. Haklar Yasası ile
vergilerin konulması parlementonun iznine tabi kılınmıştır.
• Bütçe hakkının yürütme organının vatandaşlara ülkenin yönetiminde
söz hakkı tanımaksızın vergi koyma yetkisinin olmadığı şeklindeki
en temel ilkesi Amerikan Devrimine ilham kaynağı olmuş ve
“Temsilsiz vergi olmaz.” şeklinde tarihsel slogan olarak kendini
göstermiştir.
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Parlementonun kamu harcamaları üzerindeki
denetim yetkisi, vergi konusundaki yetkilerindeki
gelişmenin aksine, daha ağır bir gelişme
göstermiştir. İngiliz Parlementosu 1688
tarihinden sonra, ancak kamu harcamaları
üzerinde onaylama hakkını elde etmiştir.
• 1789 Fransız İhtilalinden sonra, halk
temsilcilerinden oluşan parlementonun en temel
unsurunu “Bütçe Hakkı” alanındaki yetkileri teşkil
etmiştir.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Batıda halk hareketleri sonucu oluşan kurumsal gelişmeden ziyade,
bu kurumların yöneticileri tarafından Osmanlı Devleti’ni kurtarmak
amacıyla adapte edilmesi çerçevesinde yaşanmıştır. Osmanlı
Devleti’nde devlete ait bir yıllık gelir ve gider hesaplarının bir arada
gösterildiği metinlere, Tanzimat Öncesi dönemlerde rastlamak
mümkündür. Ancak bu metinler devlet gelirlerinin toplanmasına ve
giderlerinin yapılmasına izin veren hukuki bir metin olarak
nitelendirilmez.
• Osmanlı Devleti’nde yürütme organının yetkilerinin sınırlandırılmaya
başlaması Tanzimat’tan sonra oluşturulan “Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı
Adliye” adlı meclis ile padişahın yasama yetkisi ve bu arada halka
mali yükümlülükler koyma gücü de bürokrasi tarafından
sınırlandırılmaya başlamıştır.
• Tanzimat döneminde bütçe açıklarının kapatılması amacıyla, bir yıl
önceki giderlere dayanarak gelecek yıla ilişkin harcamaları öngören
bütçeler yapılmıştır.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1855 yılında “Hazine-i Celile Muvazane
Defterinin Sureti Tanzimine Dair Nizamname”
adıyla tüzük çıkarılarak bütçenin idari bir belge
olarak önemi arttırılmıştır.
• 1863-1864 yılı için hazırlanan Islahat-ı Maliye
Komisyonu tarafından Batılı anlamda ilk bütçe
hazırlanmıştır.
• 1872 yılında kabul edilen “Devlet-i Aliyyenin
Bütçe Nizamnamesi” ile 1855 tarihli
nizamnamede uygulanmayan bütçenin
kontrolüne ait hükümler yeniden düzenlenmiştir.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1. Meşrutiyet’in ilan edildiği 1876 tarihli Kanun-i Esasi ile
bütçe hakkı ilk kez halk temsilcilerinin de katıldığı bir
meclis olan Meclis-i Umumi’ye verilmiştir. Bu tarih
Türkiye’de bütçe hakkının gelişiminde önemli bir dönem
noktasıdır.
• 1876 Anayasası ile Kesinhesap Kanunu Tasarısının en
geç 4 yıl sonra Meclise sunulması ve devlet gelirlerinin
toplanması ve sarfına memur olanların işlemlerini
incelemek ve denetlemek için bir Divan-ı
Muhasebat(Sayıştay) kurulması öngörülmüştür. Ancak
toplanan parlementonun ömrü çok kısa olmuş ve 1877
bütçesini kabul etmiş ve denetim yapamadan dağılmıştır.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Bütçe hakkının uygulanmasında esas
adım 2. Meşrutiyet döneminde atılmıştır. 2.
Meşrutiyet ile birlikte bazı bütçe
prensiplerine dayanan ilk çağdaş bütçe
olan 1909 yılı bütçesinden sonra, 1910
yılında 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye
Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanun, devlet
harcamalarının yapılması, gelirlerin
toplanması için yeni esaslar getirmiş,
harcamalarda ise tasarrufu hedef almıştır.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Cumhuriyet Döneminde ise, 1924 Anayasası’nda bütçe
ve vergilemeye ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Bu
hükümler;
 85. madde “Vergilerin ancak kanunla salınacağı ve
alınacağı” hükmüyle vergilerin kanuniliğini,
 96. madde “Devlet malları bütçe dışı harcanamaz.”
hükmüyle bütçe dışı harcamaların yapılamayacağını,
 97. madde “Bütçe Kanunu’nun geçerliği bir yıldır.”
hükmüyle bütçenin yıllık ilkesini,
 99. madde “Her yılın Kesinhesap Kanunu Tasarısı, o
yılın sonundan başlayarak en geç iki yıl içinde TBMM’ye
sunulur.” hükmüyle bütçenin kesinhesap denetimini
gösterir.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu bazı
değişikliklerle 1927 yılında düzenlenerek yürürlüğe
konulmuştur. Bu düzenleme sırasında, merkezi idarenin
yanı sıra belediyeler ile il özel idarelerinin hesap ve
işlemleri de bu kanun kapsamına alınarak, TBMM adına
Divan-ı Muhasebatça denetlenmesine başlanmıştır.
• 1050 sayılı Kanun; 1924 ve 1961 Anayasaları süresince
çeşitli değişiklik ve ilavelerle uygulanmıştır. 1982
Anayasası’ndan sonra 2003 yılına kadar yaklaşık 80 yıl
yürürlükte kalmıştır. 2003 yılında kabul edilen 5018 sayılı
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 1050 sayılı
Kanun yürürlükten kaldırılmış ve oldukça uzun bir dönem
sonunda bütçe 5018 sayılı kanun ile çerçeve kanun
niteliğinde bir düzenlemeye sahip olmuştur.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1961 Anayasası; 1924 Anayasası’ndan daha etkili bir
şekilde, Bütçe ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarının
TBMM’ye sunulma ve görüşülme süreci düzenlenmiştir.
Buna göre, Kesinhesap Kanun Tasarısının, ilgili olduğu
yılın sonunda başlayarak en geç bir yıl içinde Meclise
sunulması, genel uygunluk bildiriminin ise Sayıştay
tarafından Kesinhesap Kanunu Tasarısının
sunulmasından başlayarak en geç altı ay içinde
sunulması ile bütçeyle ilgili en önemli yenilik olarak
Bakanlar Kurulu’nun bütçe tasarısına “Milli Bütçe
Tahminleri” raporunun eklenmesinin hükme bağlanması
ifade edilebilir. Milli bütçe tahminleri ile klasik anlamda
bütçe hakkının, modern iktisat ve maliye görüşlerine
paralel olarak milli ekonominin bütününü kapsayacak
şekilde milli bütçeye doğru geliştirilmesi amaçlanmıştır.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• Diğer yandan, 1961’e kadar sadece TBMM
İçtüzüğünde sınırlandırılmış bulunan
milletvekillerinin bütçe ödeneklerinde değişiklik
teklif etme hakkı, 1961 Anayasası’ndaki “Gider
artırıcı veya belli giderleri azaltıcı teklifler
yapamayacaklardır.” ifadesiyle anayasal olarak
sınırlandırmış ve iktisadi devlet teşekküllerinin
TBMM’ce denetlenmesi esas getirilerek KİT’lerin
ayrı bir ihtisas komisyonu aracılığı ile TBMM
tarafından denetlenmesi sağlanmıştır.
TÜRKİYE’DE
BÜTÇE HAKKI GELİŞİMİ
• 1982 Anayasası, 1961 Anayasası’ndaki düzenlemeler
yanında Kesinhesap Kanunu Tasarılarının yeni yıl Bütçe
Kanun Tasarılarıyla birlikte Plan ve Bütçe Komisyonunun
gündeme alınması, Genel Kurulda görüşülmesi ve
birlikte karara bağlanmasını öngörmüştür. Bu değişiklikle
kesinhesap sonuçlarının gecikmeksizin elde edilmesini
sağlamıştır. 1980 öncesinde bazı yıllar Kesinhesap
Kanunu Tasarıları süresinde TBMM’de görüşülememiş
ve on beş yıl, yirmi yıl gibi uzun yıllar geçtikten sonra
kanunlaşabilmiştir.
• Ayrıca 1924 ve 1961 Anayasası’nda da kabul edilen
Cumhurbaşkanının, TBMM’nin kabul ettiği Bütçe
Kanununu veto edemeyeceği, geri gönderemeyeceği ve
aynen onaylayacağı 1982 Anayasası’nda da yer almıştır.
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜRLER