Transcript kanunilik ilkesi

Anayasal Vergilendirme İlkeleri
Vergilendirme ve Özel Mülkiyet
• Vergilendirme, kişilerin mülkiyetine yani kasa ve keselerine
kamu yararı gerekçesi ile el atma işlemi olduğundan hukuk
devletinin hassasiyet göstermesi gereken konulardan birini
oluşturmaktadır.
• Çünkü, hukuk devleti özel mülkiyete dayanır.
• Vergi sisteminin mülkiyet hakkını ve sözleşme özgürlüğünü
zedelemesi halinde, hukuk devleti zarar görmektedir.
Anayasal Vergi İlkeleri
1.
2.
3.
4.
Kanunilik İlkesi
Ölçülülük İlkesi
Adalet İlkesi
Hukuki Güvenlik İlkesi
KANUNİLİK İLKESİ
Kanunilik İlkesi
• “Temsilsiz vergi olmaz”, Kanunsuz vergi olmaz”, Vergilerin
Kanuniliği” ilkesi olarak adlandırılır.
• Vergilerin kanuniliği ilkesi, vergi koyma, değiştirme ve kaldırma
yetkisine yasama organının sahip olması demektir. Yasama
organı, bu ilke uyarınca vergilendirme yetkisini kanun adı
verilen yasama tasarrufu aracılığı ile kullanabilmektedir.
• Böylece temel hak ve özgürlüklere önemli bir müdahale
niteliğinde olan vergilendirme hususunda idarenin keyfi
uygulamalarının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu
bağlamda yürütmenin, vergi koyma, değiştirme ve kaldırma
hususlarında herhangi bir asli yetkisi bulunmamaktadır. Ancak
usule ilişkin bazı hususlarda, kanunun çizdiği sınırlara bağlı
kalarak düzenleme yapma yetkisi mümkündür.
Kanunilik İlkesi
• Vergilerin kanuniliği ilkesi aynı zamanda, idare tarafından
kanunların tam ve zamanında doğru olarak uygulanmasını
ifade eden Kanuni İdare İlkesine de anlam kazandırmaktadır.
• Vergi Hukukunda Kanunilik İlkesi gereğince, ,
– İrade özgürlüğü ve sözleşme ile yükümlü ve/veya sorumlunun
değiştirilmesine izin verilmez.
– Kıyas yoluyla mali yükümlülük ihdas edilemez. (Kıyas Yasağı)
– İdarenin takdir yetkisi bulunmamaktadır.
Kanunilik İlkesi
• Kanunilik ilkesinin bazı istisnaları bulunmaktadır;
– Vergilendirme konusuna bakanlar kuruluna verilen yetki (Anayasa,
m.73/IV)
• Bu yetki sınırlı bir yetkidir. Hem konu bakımından hem de kapsam yönünden
sınırlandırılmıştır.
– Dış ticaret işlemlerine ek mali yükümlülük koyma konusunda bakanlar
kuruluna verilen yetki (Anayasa, m.167/2)
– Sıkıyönetim ve olağan üstü hal kanun hükmünde kararnameleri
(Anayasa, m.91)
Vergi Cezalarında Kanunilik
• Vergi kabahatleri ve suçlarının ve bunlara uygulanacak ceza
ve/veya yaptırımların da kanunlarla düzenlenmesi gerekir.
Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz İlkesi
ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ
Ölçülülük İlkesi
• Temel hak ve özgürlükler sınırsız olmadığı gibi, onları
sınırlamanın da bir sınırı vardır. Bu sınırlamada iki ölçüt öne
çıkar;
– Öze dokunma yasağı
– Ölçülülük (Anayasa, m. 13)
• Ölçülülük ilkesi;
– Sınırlamada başvurulan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye
elverişli olmasını,
– Bu aracın, sınırlama amacını gerçekleştirme bakımından gerekli
olmasını ve,
– Amaçla aracın birbirine karşı ölçüsüz bir oran içinde bulunmamasını,
ifade eder.
Ölçülülük İlkesi
Ölçülülük, vergileme sürecinin her aşamasında söz konusu
olmalıdır; Örneğin;
– Kişilerin taşıyamayacağı mali yükümlülükler konulmamalı,
– Kişilerin katlanamayacağı denetim ve tarhiyatlar yapılmamalı,
– Taraf dengelerinin bozulmasına yol açacak kamu yararına aykırı
hükümlere yer verilmemelidir.
VERGİ ADALETİ
Vergi Adaleti İlkesi
• Vergi adaleti, vergilerin mali araç olarak kullanılmasında vergi
yükünün kişiler arasında nasıl dağıtılacağı ile ilgilenmektedir.
• Vergi adaleti ilkesi değerlendirildiğinde,
– Mali güç yaklaşımı,
– Fayda yaklaşımı, olmak üzere iki yaklaşım söz konusudur.
Vergi Adaleti İlkesi
• Fayda yaklaşımı, kişilerin kamu hizmetlerinden faydalandıkları
ölçüde kamu giderlerine katılmalarını gerektirir.
• Mali güç yaklaşımı ise, kişilerin mali güçlerine göre bir ayrıma
tabi tutulmasını ve herkesin mali güçlerine göre bir ayrıma
tabi tutulmasını kabul etmektedir.
• Vergi adaleti bakımından iki alt ilkeden bahsetmek
mümkündür;
– Vergilerin genelliği (yatay adalet)
– Vergilendirmede Eşitlik (dikey adalet)
Vergi Adaleti İlkesi
• Verginin genelliği ilkesi, mali gücü olan herkesin vergi
vermesini ifade etmektedir.
• Vergilendirmede eşitlik ilkesi, herkesin mali gücü oranında
vergi vermesini ifade etmektedir.
– Mali gücü aynı olanların aynı,
– Mali gücü farklı olanların farklı, vergilendirilmesini ifade eder.
• Vergi adaleti sağlama amacıyla benimsenen yöntemler;
– Asgari geçim indirimi,
– Ayırma kuramı,
– Artan oranlı tarifeler
HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİ
Hukuki Güvenlik İlkesi
• Hukuk kurallarının genel, soyut ve sürekli olmaları gerektiği
kabul edilmektedir.
– Genellik kişiye,
– Soyutluk olaya,
– Süreklilik zamana özgü,
özel olmamayı gerektirir.
• Hukuki güvenlik ilkesi, kişilerin mevcut düzenlemelere
güvenerek ve inanarak hayatlarını, iş ve işlemlerini düzene
koyabilmesi, kazanılmış haklarına dokunulmaması anlamına
gelmektedir.
Hukuki Güvenlik İlkesi
• Hukuki güvenlik ilkesine uygun davranılabilmesi için,
– Yapılan
düzenlemelerin
açık-net,
anlaşılabilir/bilinebilir
ve
uygulanabilir olması, (belirlilik ilkesi)
– Kazanılmış
haklara
dokunulmaması,
yani
aleyhe
yapılan
düzenlemelerin geçmişe yürütülmemesi,
• Gerçek olmayan geçmişe yürüme hukuki güvenlik ilkesine aykırı sayılmamaktadır.
• Gerçek geçmişe yürüme ise hukuki güvenlik ilkesine tamamen aykırıdır.
– Kıyas yoluyla hukuki statüler oluşturulmaması, mali yükümlülükler
getirilmemesi, suç/kabahat ceza/yaptırım ihdas edilmemesi (kıyas
yasağı)