Transcript Alkaloidy

Aleksander Kołodziejczyk
ALKALOIDY
Gdańsk 2011
1
Alkaloidami nazywane są (z pewnymi wyjątkami) organiczne zasady; zwykle
wykazują one silne reakcje fizjologiczne. Nazwa pochodzi z j. Arabskiego: al-kali =
potaż i greckiego eidos = zasada – oznacza przybiera postać zasady, inaczej: związek
zasadopodobny. Alkaloidami są głównie aminy pochodzenia roślinnego, rzadziej
zwierzęcego; znane są również alkaloidy syntetyczne.
Do alkaloidów nie należą białka i produkty ich hydrolizy, czyli peptydy i AK, pomimo
tego, że AK są najczęściej ich biosubstratami. Alkaloidy mogą mieć działanie
stymulujące, narkotyczne lub nawet silnie toksyczne.
W XIX w., kiedy rodziła się chemia organiczna, dominowała teoria równowagi;
uważano, że w naturze zasady powinny być równoważone przez kwasy. Już na
początku XIX w. poznano wiele naturalnych kwasów, głównie KT, natomiast rzadko
spotykane zasady, występowały w małych stężeniach, (zwykle <1%) nie były w stanie
zrównoważyć znane kwasy. Później okazało się, że faktycznie kwasów jest więcej niż
zasad, ale ich nadmiar nie potrzebował zobojętnienia, ponieważ głównie występowały
jako estry, w postaci tłuszczów i innych lipidów. Równowaga pomiędzy zasadami i
kwasami też nie jest ściśle zachowywana – często spotykane są wolne kwasy.
Poważnym utrudnieniem w badaniu alkaloidów była ich skomplikowana konstytucja. Z
powodu różnorodności ich budowy nie ma racjonalnej klasyfikacji alkaloidów.
2
WYSTĘPOWANIE
Wytwarzają są głównie przez niektóre rośliny, należące do rodzin: makowatych
(Papaveraceae), motylkowatych (Papilinaceae), strączkowych (Leguni), jaskrowatych
(Ranunculaceae), psiankowatych (Solanceae), marzanowatych (Rubiaceae) oraz
pewnych roślin niższych, np. widłaków, skrzypów i grzybów. Pośród zwierząt
produkują jedynie niektóre owady, salamandry, żaby i wije.
Liczba odkrywanych nowych alkaloidów szybko rośnie. Do 1957 r. wyizolowano ich
2233 z 3761 gatunków roślin (156 rodzin), do 1976 r. ponad 5 tys. A z 7 tys. gatunków
roślin, do 1989 r. ponad 10 tys., a w 1995 r. znano już około 15 tys. alkaloidów.
Ostatnie dane (2007) mówią o identyfikacji 21 tys. alkaloidów.
Alkaloidy gromadzone są najczęściej w peryferyjnych częściach roślin, np. w korze
(chinina, cynchoina, johimbina), w liściach (kokaina, nikotyna, koniina), w
nasionach (strychnina, brucyna, kofeina, rycynina, LA-111), w łodygach, słomie i
(morfina, kurara), w owocach (kapsaicyna, morfina, papaweryna), w korzeniach
(rezerpina, pelletieryna), w cebulkach (galantamina), w kłączach (atropina) czy
przetrwalnikach grzybów (alkaloidy sporyszu).
Stężenie A w materiale biologicznym rzadko przekracza 1%, zawartość chininy w
korze drzewa chinowego dochodzi do 10%. Stężenie A w surowcu zależy od klimatu,
pory zebrania surowca, stopnia dojrzałości czy odmiany rośliny. W słomie makowej
rosnącym w klimacie umiarkowanym jest znacznie mniej morfiny niż pochodzącej z
krajów południowych. Alkaloidami syntetycznymi są amfetamina, metadon, 3
nalokson, pavulon.
Alkaloidy występują w postaci soli z popularnymi kwasami, np. jabłkowym,
cytrynowym, szczawiowym, bursztynowym lub kwasami specyficznymi dla
danej zasady, np. kwasem chinowym czy tropowym.
Rola fizjologiczna alkaloidów jest nadal niewyjaśniona. Nie może być istotna dla
wytwarzających je roślin, ponieważ rośliny tropikalne uprawiane w klimacie
umiarkowanym często tracą zdolność biosyntezy alkaloidów.
Biosynteza
Naturalne alkaloidy są wytwarzane głównie z aminokwasów. Stwierdzono, że
co najmniej 5 tys. alkaloidów powstaje z 4 aminokwasów: Phe, Lys, Trp i Orn.
Kluczowym substratem w biosyntezie wielu A jest benzylotetrahydroizochinolina
(BHICh), produkt kondensacji dwóch cząsteczek Phe.
O
a
C
b
NH2
a
O
OH +
a
C
b
NH2
OH
- NH3
- CO2
- HOH
b
c
NH
BHICh
d
W niektórych A szkielet BHICh jest zachowany w całości; przykładami są:
HO
H3CO
HO
HO
H3CO
N CH
3
H3CO
HO
retikulina
H3CO
OH
N CH
3
laudanidyna
W wielu innych A zachowały się fragmenty szkieletu BHICh.
N
BHICh
4
Pozyskiwanie. Alkaloidów wyodrębnia się z rozdrobnionego surowica roślinnego
poprzez uwalnianie ich z soli za pomocą takich zasad jak: NH3.aq, NaOH, Na2CO3 lub
Ca(OH)2, po czym wolną zasadę ekstrahuje się rozpuszczalnikami organicznymi
niemieszającymi się z wodą, np. CHCl3, CH2ClCH2Cl lub benzyną. Następnie
reekstrahuje się je z rozpuszczalnika do zakwaszonej wody – do wody przechodzą
jedynie substancje zasadowe. Ponownie utworzone sole alkaloidów krystalizują z wody
lub przeprowadza się je w wolne zasady. Współcześnie, alkaloidy wyodrębnia się z
surowców roślinnych za pomocą jonitów. Alkaloidy lotne, np. nikotynę izoluje się
poddając tytoń w środowisku zasadowym destylacji z parą wodną.
Podział alkaloidów
Wg pochodzenia, np. alkaloidy szaleja, makowe, chinowe, itp. Zwykle w jednej
roślinie występuje więcej niż jeden alkaloid, np. z maku wydzielono ponad 20 A, z
kory chinowej 24, z liści tytoniu 10, a z liści koki 7. Często są to związki o zbliżonej
budowie, ale mogą to być substancje należące do różnych grup chemicznych.
5
Podział z uwagi na konstytucję:
nie zawierające atomu N w pierścieniu (protoalkaloidy);
pochodne pirolu;
pochodne 1-metylopirolizydyny;
pochodne pirydyny lub piperydyny;
zawierające nieskondensowane pierścienie pięcio lub/i sześcioczłonowe;
zawierające skondensowane pierścienie pięcio- lub/i sześcioczłonowe;
grupa tropanu;
zawierające dwa skondensowane pierścienie piperydynowe;
pochodne chinoliny lub izochinoliny;
pochodne indolu;
pochodne imidazolu;
pochodne puryny;
terpenoidowe;
steroidowe (pochodne cyklopentanoperhydrofenantrenu); peptydowe
6
Alkaloidy nie zawierające atomu N w pierścieniu
EFEDRYNA – (1R,2S)-1-fenylo-1-hydroksy-2-(N-metyloamino)-propan
wytwarzana jest przez krzew o nazwie przęśl (Ephedra). Rozszerza
HO C H
oskrzela, wzmaga czynność serca, pogłębia i przyspiesza oddech,
CH3NH C H
pobudza układ nerwowy, zwęża naczynia krwionośne podwyższając
CH3
ciśnienie krwi.
Znalazła szerokie zastosowanie lecznicze; nie jest narkotykiem, ale w sporcie została
uznana jako niedozwolony doping. Konstytucja efedryny jest zbliżona do tzw.
katecholoamin, substancji pełniących rolę neuroprzekaźników.
OH
OH noradrenalina
OH
efedryna
OH
HO C H
HO C H
CH3NH C H
CH2NH2
adrenalina
(epinefryna)
HO C H
CH3
OH
OH
dopamina
CH2
CH2NHCH3
CH2NH2
W cząsteczce efedryny znajdują się 2 chiralne atomy węgla; znane są 4 stereoizomery
tego związku.
HO C H (R)
CH3NH C H (S)
L(-)-efedryna CH3
(S) H C OH
(R) HO C H
(R) H C NHCH3
(R) H C NHCH3
D(+)-efedrynaCH3
erytro
CH3
H C OH (S)
CH3NH C H
pseudoefedryna
treo
CH3 7
(S)
Naturalna – lewoskrętna efedryna jest najbardziej aktywnym farmakologicznie
izomerem. W lecznictwie stosowana jest także efedryna racemiczna (syntetyczna).
AMFETAMINA(R,S)-1-fenylo-2-aminopropan
CH2 CH CH3 Syntetyczny analog efedryny –
NH2
(R,S)-deoksynorefedryna
CH CH CH3
OH NHCH3
Amfetamina w większości krajów uważana jest za narkotyk, a więc jej produkcja,
dystrybucja i zażywanie są zakazane. Zaliczana jest do środków psychostymulujących
(analeptyków), czyli substancji pobudzających obwodowy i ośrodkowy układ
nerwowy. Powoduje wzrost aktywności i odporności na znużenie, wzmaga napęd
psychoruchowy, usuwa zmęczenie fizyczne i psychiczne.
Zażywaniu amfetaminy towarzyszą nieprzyjemne objawy uboczne: suchość w
ustach, zmiany ciśnienia tętniczego, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nadmierne poty,
trudności w oddawaniu moczu, bóle głowy, brak łaknienia, bezsenność. W większych
dawkach wywołuje euforię, nerwowość, niepokój, zaburzenie procesów myślowych,
zaburzenie akcji serca, śpiączkę, drgawki i w końcu śmierć. Amfetamina nie daje
typowego zespołu abstynencyjnego, ale wywołuje silną tolerancję, czyli
przyzwyczajenie organizmu, w skutek czego dla spowodowania oczekiwanego efektu
są z czasem potrzebne coraz większe dawki.
8
Amfetamina z uwagi na niską cenę, wysoką podaż i dużą skuteczność jest od kilku lat
najpopularniejszym narkotykiem! W Japonii na przełomie XX i XXI w. około 78%
kontrolowanych narkomanów było pod wpływem amfetaminy, w Czechach – 70%, a
na Filipinach – 60%. W USA amfetamina powoduje więcej zgonów niż heroina i
kokaina razem wzięte. Popularne są też analogi amfetaminy. Szkodliwość tego typu
substancji podwyższa ich nielegalne rozprowadzanie i brak kontroli nad ich jakością.
FENYLOETYLOAMINA, (PAE)
fenyloetyloamina
CH2 CH2
NH2
CH2 CH CH3
amfetamina
NH2
Jest to naturalny analog amfetaminy, wytwarzany przez organizm ludzki w stanach
emocjonalnych. Jej działanie przypomina reakcję organizmu na amfetaminę. PEA
nazywana jest hormonem miłości, ponieważ wydzielana pod wpływem spojrzenia,
dotyku, zapachu, a nawet wspomnienia osoby kochanej wywołuje: odczucie błogości,
zadowolenia i radości; szybszy oddech i rumieńce; zwiększenie odporności na
zmęczenie, brak snu i na głód; fizyczną i psychiczną nadaktywność.
9
W najsilniejszej fazie zakochania ponad 80% myśli, nt oczekiwań, uwielbienia,
niepewności, a także podejrzeń i zazdrości poświęca się partnerowi; nie dostrzega się
przy tym jego wad i niedostatków. Pod wpływem miłosnych wzruszeń organizm
wydziela coraz więcej PEA, która na zasadzie sprzężenia zwrotnego pogłębia uczucie.
Obserwuje się jednak tolerancję – organizm wymaga coraz większych dawek
hormonu, a po osiągnięciu maksymalnej wydajności wytwarzania PEA następuje
osłabienia uczucia, a nawet jego zanik!
Jeżeli miłość nie zostaje przekształcana w głęboką przyjaźń i przywiązanie,
pojawia się jej kryzys. Przyjaźń i przywiązanie są również stymulowane chemicznie,
także przez substancje o właściwościach narkotycznych, przez tzw. peptydy opioidowe
– głównie endorfiny, których działanie przypomina morfinę. Kreowanie miłości czy
innego uczucia jest bardzo skomplikowane.
Oprócz wielu substancji chemicznych takich jak: PEA, opioidy, neuroprzekaźniki
katecholoaminowe (dopamina, adrenalina, noradrenalina, itp.), hormony tylnego
płata przysadki mózgowej (oksytocyna) oraz hormony płciowe, istotną rolę pełnią
czynniki psychiczne ukształtowane przez wychowanie, religię, wzorce i presję
środowiska. Ludzie, którzy nie potrafią przeżyć zauroczenia inną osobą często cierpią
na niedostatek, a nawet brak PEA. Czasami podawanie PEA lub jej analogów
przywraca zdolność do głębszych przeżyć.
10
Fenyloetyloamina jednak nie może służyć jako lubczyk! Podawana egzogennie jest
typowym narkotykiem, który powoduje wiele szkodliwych efektów. Bez właściwego
przygotowania psychicznego, bez wzorców i pozytywnego nastawienia, trudno
kształtować właściwe uczucie. Analogi PEA (MDMA - metylon) wchodzą w skład
ekstazy, narkotyku popularnego na dyskotekach. Ekstaza dostępna jest w postaci
tabletek różnego kształtu i koloru, z wytłoczonymi na nich wzorami i symbolami.
MESKALINA jest wytwarzana przez Lophophora willimsii (peyot),
kaktus rosnący na południu USA i w Meksyku. Wywołuje euforie i
halucynacje, stany odurzeniowe, połączone z barwnymi wizjami, utratę
poczucia czasu i przestrzeni. Większe dawki meskaliny powodują
paraliż i śmierć. Przyjmowana wielokrotnie, nawet w małych dawkach,
prowadzi do uzależnienia, zmiany osobowości i objawów schizofrenii.
Wielu malarzy przelewało na płótno barwne wizje wywoływane
meskaliną. Jednym z nich był Witkacy.
METADON, jest syntetycznym agonistą morfiny, tzn. ma
podobne do niej właściwości fizjologiczne. Działa przeciwbólowo i stosuje się go do uśmierzania bólów, np. nowotworowych. Jest przyjmowany doustnie. Służy do łagodzenia
uzależnienia od opiatów – metoda metadonowa.
MeO
OMe
OMe
CH2
CH2NH2
CH3-CH2-CO-C-CH2-CH-N(CH3)2
CH3
11
OCH3
CN
RYCYNINA, N-metylo-3-cyjano-4-metoksypiryd-2-on występuje (do
1%) w nasionach i młodych roślinach rącznika (Ricinus communis), który
jest uprawiany w Afryce i w Indiach jako roślina oleista. W surowym oleju
z rącznika (oleju rycynowym) znajduje się toksyczna rycynina i znacznie
bardziej trująca substancja białkowa, zwana rycyną. Rycyna należy do
najgroźniejszych trucizn; może być użyta jako broń biologiczna, w tym
przez terrorystów. Oczyszczony olej rycynowy, zwany niepoprawnie
„rycyną”, był stosowany jako skuteczny środek przeczyszczający.
N
O
CH3
Alkaloidy zawierające nieskondensowane pierścienie 5- i 6-członowe
NIKOTYNA, (S)-3-(N-metylo-2-pirolidynylo)-pirydyna jest gównym
alkaloidem tytoniu (Nicotiana tabacum, N. rustica). Tytoń produkuje
jeszcze około 10 innych alkaloidów. Wywodzi się z obu Ameryk i
Australii. Do Europy przywiózł go K. Kolumb, a rozpowszechnił go
francuski ambasador w Portugalii Jean Nicot.
H
N
N
CH3
Zawartość nikotyny w liściach tytoniu – przeciętnie 2%, w N. rustica, np. w rosyjskiej
machorce dochodzi do 8%. Nikotynę otrzymuje się przez poddanie destylacji z parą
wodną rozdrobnionych liści tytoniu w alkalicznym roztworze. Produkt oczyszcza się
poprzez krystalizację jego szczawianu.
12
N. ma zapach tytoniu, jest dobrze rozpuszczalna w wodzie, tw – 246oC, na powietrzu
szybko brunatnieje w wyniku utlenienia, [a]D = -163o . Pod wpływem nadmanganianu
potasu ulega przekształceniu w kwas nikotynowy.
H
COOH
KMnO4
N
Kwas nikotynowy jest nietoksyczny, pełni rolę
N
CH3
N
witaminy z grupy B.
Nikotyna jest bardzo toksyczna. W małych dawkach pobudza układ nerwowy,
podwyższa ciśnienie tętnicze, przyspiesza akcje serca, a w większych dawkach
hamuje działanie układu nerwowego, poraża oddech i pracę serca. Rzadko dochodzi
do zatrucia ostrego, zaś zatrucie chroniczne jest typowym objawem nałogowych
palaczy. Szkodliwość palenia tytoniu powiększa smółka zawarta w dymie spalanego
tytoniu. W smółce znajduje się wiele substancji rakotwórczych, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).
Dym tytoniowy jest bardzo szkodliwy dla biernych palaczy
Nikotyna syntetyczna (prawoskrętna) ma 8x słabsze działanie fizjologiczne. Jest silną
trucizną dla owadów.
13
Alkaloidy zawierające pierścień pirolidynowy skondensowany
tropan
z pierścieniem piperydynowym
7
Należą do nich alkaloidów grupy tropanu; nazwa ich wywodzi się od
tropanu, niewystępującej w przyrodzie aminy bicyklicznej. Są wytwarzane 6
przez rośliny psiankowate, powojowate i kokainowate. Bardziej znane
alkaloidy tej grupy to atropina (hioscyjamina), skopolamina i kokaina.
N
1
5
CH3
2
4
3
ATROPINA jest estrem tropiny, czyli 3-hydroksytropanu i racemicznego kwasu
tropowego.
CH3
Podczas izolacji alkaloidu z materiału
N
biologicznego dochodzi do racemizacji kwasu
atropina
tropowego; alkaloid zawierający naturny
H CH OH
2
występuje kwas (-)-tropowy nosi nazwę
O C CH
hioscyjaminy.
O
Hioscyjamina występuje w roślinach rosnących w Polsce, w pokrzyku wilczej
jagodzie (Atropa belladonna), lulku czarnym (Hyoscymus niger) i bieluniu
dziędzierzawie (Datura stramonium). Atropina jest silną trucizną, ma gorzki smak. W
dawkach leczniczych stosowana jest jako lek rozkurczowy. W śladowych ilościach
powoduje rozszerzenie źrenic. Dawniej atropina, a obecnie jej syntetyczne analogi są
stosowane w okulistyce do rozszerzania źrenic. Wykorzystywana jest również do
łagodzenia skutków choroby lokomocyjnej – plaster zawierający atropinę nakleja
się
14
za uchem.
kwas tropowy
3
CH3
SKOPOLAMINA jest estrem skopiny i kwasu tropowego.
N
Występuje razem z hioscyjaminą. Używana była jako farmaO
kologiczny kaftan bezpieczeństwa, stosowana jest w premeH CH OH
2
dykacji, jako lek uspakajający, a także przez służby bezpieO C CH
czeństwa do wyciągania zeznań. Wywołuje zamroczenie, utratę skopina O
kwas tropowy
woli działania oraz zdolności do samodzielnego myślenia.
7
6
(-)-ekgonina
KOKAINA jest głównym narkotykiem krzewu koki
(krasnokrzew pospolity – Erythroxylon coca i E.
truxilinse), pochodzącej ze wschodnich stoków Andów.
3
NCH3 O
C OMe
O
C
O
kw. benzoesowy
Liście zawierające przeciętnie 1% kokainy zbiera się 2-6 razy rocznie począwszy od
2. roku uprawy krzewów. Żucie liści koki służyło Indianom do stymulacji organizmu do
większego wysiłku, zwiększało odporność na głód i pragnienie. W XIX w. K była
szeroko stosowana jako lek przynoszącym ulgę w depresji, melancholii, astmy,
kataru siennego i innych dolegliwości. Była łatwo dostępna w aptekach i drogeriach.
Kokaina w zetknięciu z językiem znosi odczucie smaku najpierw gorzkiego, potem
kolejno słodkiego i kwaśnie; nie zmienia odczucia słoności. Wprowadzona do nosa
blokuje powonienie. Podana doustnie znieczula błonę śluzową przewodu
pokarmowego i znosi odczucie głodu oraz pragnienia.
15
Zastosowanie kokainy w końcu XIX w. do miejscowego znieczulania umożliwiło
przeprowadzanie operacji okulistycznych i laryngologicznych. Obecnie z uwagi na
jej narkotyczne właściwości została wycofana z lecznictwa, ale na podstawie
doświadczeń z nią odkryto syntetyczne środki znieczulające miejscowo.
Historia coca-coli
W XIX w. w USA pito wino Bordeaux, zawierające wyciąg z liści koka. Po dodaniu
do niego ekstraktu z orzeszków ziemnych, napój ten pod nazwą French wine coca był
reklamowany jako ideal nerve stimulant. Potem zmieniono jego nazwę na coca-cola i
stał się najpopularniejszym napojem świata. W 1903 r. zakazano dodawania do cocacoli.
Działanie kokainy
Kokaina pobudza ośrodkowy układ nerwowy, wywołuje euforię, przyspiesza procesy
myślowe, poprawia samopoczucie, zwiększa pewność siiebie, powoduje tolerancję i
przyzwyczajenie. U początkujących kokainistów małe dawki kokainy mogą
wywołać pogodny nastrój, słowotok, wesołe i przyjacielskie usposobienie, skłonność
do zwierzeń, podwyższoną wydolność fizyczną i psychiczną, ale również
upośledzenie procesów intelektualnych, gonitwę i nieskoordynowane myśli.
16
Większe dawki i długotrwałe zażywanie kokainy wywołują pogorszenie nastroju,
urojenia prześladowcze, omamy wzrokowe, słuchowe i węchowe, depresję i ogólne
wyczerpanie, naprzemienną senność i męczącą bezsenność, dreszcze i gorączkę
kokainową, ciężki oddech (sapanie) i mrowienie skóry, uszkodzenie narządów
wewnętrznych (wątroby i serca), zmniejszenie odporności na zakażenie, w końcu
śmierć w wyniku przedawkowania lub wyniszczenia organizmu.
Śmiertelna dawka kokainy dla dorosłej osoby, nie przyzwyczajonej do niej, wynosi
1-1,5 g doustnie lub 0,2-0,3 g podskórnie. Kokainiści uodporniają się na toksyczne
działanie narkotyku; są opisane przypadki spożycia 15 g kokainy w 1 dniu. Objawem
działania kokainy są rozszerzone źrenice, wytrzeszcz gałek ocznych, utrudniony
odruch zamykania powiek oraz początkowo nadżerki, a później owrzodzenia w
miejscach przyjmowania narkotyku. Kokaina w postaci chlorowodorku zażywana jest
podobnie jak tabaka przez wciąganie do nosa, a crack, czyli wolną aminę wdycha się
w postaci oparów.
17
MORFINA to pierwszy alkaloid wyizolowany w stanie krystalicznym (1804 r.). Jej
nazwa, z uwagi na właściwości nasenne wywodzi się od nazwy greckiego bożka snu –
Morfeusza. Działanie nasenne M jest uzależnione od stopnia rozwoju układu
nerwowego organizmu; na człowieka działa 160, 800 lub 4000 razy silniej niż na psa,
królika czy żabę.
Strukturę chemiczną M zaproponowano w 1923 r., a potwierdzono na drodze totalnej
syntezy w 1956 r. Jest pochodną nie występującego w naturze czteropierścieniowego
węglowodoru o nazwie morfinan. Pierścień A jest aromatycznymorfina zawiera
dodatkowo pierścień furanowy. Pierścienie A,B i C tworzą szkielet fenantrenowy, a
pierścień D ma szkielet piperydynowy. W morfina znajduje się 5 chiralnych atomów
3
C.
OH
OH
HO
2
A
5
6
C
7
16
12
13
15 14 B
8
D
9
11
10
1
3
1
H
O
H
HO
9
6
H
N
CH3
HO C15
7
16
A
5
6
8
3
3
O
12
13
14 B
D
N
11
10
2
O
1
H3C
OH
N9
6
9
CH
3
morfinan
Morfina
jest białym, gorzkim proszkiem, bez zapachu. Fenolowa
grupa -OH ułatwia
rozpuszczanie M w zasadach, ale jest też przyczyną jej szybkiego brunatnienia w
wyniku utlenienia, katalizowanego przez jony metali ciężkich. Należy do najsilniejszych analeptyków, uśmierza ból i wywołuje euforię. W lecznictwie jest stosowana
w postaci chlorowodorku.
18
Usuwa głównie ból tępy, nie osłabia zdolności odczuwania wrażeń czuciowych,
wzmacnia nawet słuch oraz dotyk. Dawka lecznicza wynosi 6-9 mg podskórnie,
5-6 mg dożylnie lub 8-15 mg doustnie. Większe dawki (>20 mg) nie zwiększają
aktywności przeciwbólowej, ale wywołują sen morfinowy oraz euforię czyli stan
zadowolenia, pogodnego nastroju (zanik odczuwania przykrych wrażeń), a także
tolerancję, przyzwyczajenie, apatię, zaburzenie procesu myślenia, depresję układu
oddechowego, zwolnienie czynności serca, spowolnienie przemiany tlenowej, wymioty,
zaparcia, bezmocz, a po przedawkowaniu śmierć.
Dawka śmiertelna dla osób nieuzależnionych od M wynosi 200-400 mg doustnie lub
100 – 200 mg podskórnie. Morfiniści są znacznie bardziej odporni na toksyczne
działanie M. Charakterystycznym objawem zażycia M są zwężone źrenice. Stopień
zwężenia źrenic zależy od dawki, mogą przybrać rozmiary główki od szpilki i takie
źrenice słabo reagują na światło.
Z morfiną oddziałują te same receptory, co z endogennymi peptydami opioidowymi,
w tym z enkefalinami i endorfinami. Peptydy opioidowe podane egzogennie
wywołują takie same efekty fizjologiczne jak morfina, również nieprzyjemne efekty
uboczne. W obu typach związków znajduje się fragment tyraminopodobny.
19
Terapia przeciwbólowa
Ból jest przykrym, trudno do zniesienia odczuciem (sygnałem) wywoływanym reakcją
organizmu na niszczenie tkanek. Jest odczuciem subiektywnym, a jego natężenie
zależy od stanu emocjonalnego, psychicznej odporności na ból i dotychczasowego
doświadczania bólu. Wielkość bólu szacuje się w skali analogowej VAC (visual
analogous scale) od 1 –10. Środki przeciwbólowe dobiera się w zależności od siły
bólu. Najsilniejsze środki przeciwbólowe są zwykle najbardziej szkodliwe dla
organizmu.
Morfinizm jest to uzależnienie od morfiny. Podatność na uzależnienie od morfiny ma
charakter osobniczy. U jednych osób pojawia się szybko (nawet po pierwszym
kontakcie z narkotykiem), a u innych dopiero po wielu dawkach. W uzależnienie
wpadają szczególnie szybko osoby wrażliwe, nerwowe, niezrównoważone, w złym
stanie psychicznym po przejściach. Znacznie szybciej uzależnia heroina, także
mefedron (4-metylometakatynon – 4-MMC) jest substancją niezwykle szybko
O N
i silnie uzależniającą.
N
Wiele osób po kilku pierwszych dawkach morfiny nie odczuwa
euforii. Według specjalistów odczuwanie euforii świadczy o
mefedron
początkach uzależnienia.
20
Zażywanie małych dawek M początkowo nie obniża sprawności umysłowej i fizycznej.
Natomiast długotrwałe zażywanie M powoduje zmianę osobowości, utratę potrzeby
stosowania się do norm moralnych, zanik uczuć wyższych, niewrażliwość na doznania
osób bliskich, pojawia się chęć zdobywania narkotyku za wszelką cenę. Dobre
odżywianie zapobiega wyniszczeniu organizmu. Morfina niszczy jednak błony
śluzowe przewodu pokarmowego, co utrudnia przyswajanie pokarmów i przyspiesza
wyniszczanie organizmu.
Z powodu tolerancji morfiniści systematycznie zwiększają dawkę narkotyku. Po
dłuższym czasie trwania nałogu ilość zażywanego narkotyku zbliża się do wielkości
toksycznej i wówczas łatwo dochodzi do śmierci z powodu przedawkowania. Większe
dawki narkotyku zwiększają wydatki na zaspokajanie nałogu, co doprowadza do ruiny
finansowej nawet bardzo bogate osoby. Początkowo zastawiają swoje dobra, potem je
sprzedają, zadłużają się, a końcu zdobywają środki za pomocą żebractwa, prostytucji,
kradzieży lub rozboju. Narkomani, którzy mają jeszcze resztki silnej woli starają się
przeprowadzić detoksykację. W trakcie detoksykacji najtrudniej przetrwać kilka
pierwszych dni potrzebnych do pokonania głodu narkotycznego.
Głód narkotyczny
Brak, a nawet niskie stężenie niektórych narkotyków w organizmie narkomana
wywołuje odczucie zwane głodem narkotycznym. Kilkugodzinna (5-8 h) przerwa w
przyjmowaniu morfiny wywołuje u zaawansowanego morfinisty fizyczne i psychiczne
21
objawy abstynencji (głodu narkotycznego).
Objawami głodu narkotycznego jest drżenie kończyn, łzawienie, kichanie i poty,
mdłości, wymioty i biegunka, niepokój, drażliwość, depresja i ból oraz nieodparta chęć
zdobycia narkotyku. Według morfinistów tylko w początkowym okresie przyjmowania
M (od kilku do kilkudziesięciu razy) doznaje się przyjemnych odczuć. Zaawansowanym narkomanom nie daje ona przyjemności, natomiast jej brak staje się cierpieniem
nie do zniesienia.
Wyznanie narkomana: z raju, do którego dotarłem - jak mi się początkowo wydawało
- spadłem na samo dno piekła.
Zaprzestanie zażywania opiatów sprzyja odtruciu organizmu; po 8-10 dni abstynencji
znów małe dawki narkotyku wystarczają do zaspokojenia nałogu i osiągania euforii.
Odtrucie organizmu (detoks) nie leczy z nałogu!
Detoksykacji poddają się często „inteligentni” morfiniści. Starają się oni „panować”
nad nałogiem, żeby go ukryć przed otoczeniem, ograniczyć wydatki na narkotyki i nie
dopuszczać do wyniszczenia organizmu. Pierwsze 2-3 dni „detoksu” opisywane są jako
skrajnie nieprzyjemne, wręcz bolesne przeżycia. W tym ogromnym fizycznym i
psychicznym wysiłku pomagają specjalistyczne, najczęściej prywatne kliniki.
22
Leczenie narkomanów jest długotrwałe i nie zawsze skuteczne. Polega na ono
wieloletniej, specjalistycznej kuracji, zwykle w zamkniętych ośrodkach.
W wielu krajach popularny jest program metadonowy. W Polsce też wprowadza się
go od kilku lat, ale z oporami i na niewielką skalę. Barierę stanowią koszty i niechęć
części osób odpowiedzialnych za walkę z narkomanią. W programie tym morfinistom
dostarcza się nieodpłatnie agonistę morfiny – metadon. Zaletą metadonu jest
możliwość przyjmowania go doustnie i podobno słabsze uzależnieniu, przez co
odstawienie bywa łatwiejsze.
HEROINA jest narkotykiem półsyntetycznym – powstaje przez acetylowanie
morfiny. Wykazuje silniejsze działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe niż
morfina. Wywołuje też szybsze uzależnienie! Dawka śmiertelna dla osoby
nieprzyzwyczajonej do heroiny wynosi 70 mg.
W latach 60. i 70. XX w. heroina była najpopularniejszym narkotykiem. Później
została wyparta przez kokainę. Od kilku lat obserwuje się ponowne zainteresowanie
nią, szczególnie w postaci wolnej aminy, znanej pod nazwą brown sugar. W 2000 r.
90% leczących się narkomanów było uzależnionych od „brązowego cukru”.
23
Przyczyny narkomanii
Narkotyki były znane i stosowane od tysiącleci, ale dopiero w 2. połowie XX w.
narkomania stała się jedną z największych plag wysoko-rozwiniętych społeczeństw.
Przykłady stosowania narkotyków:
- w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie opium i marihuanę stosowano co
najmniej od 5 tysięcy lat;
- palarnie opium na Dalekim Wschodzie były ważnym miejscem spotkań
towarzyskich;
- Indianie Ameryki Środkowej żuli liście koka;
- żucie owoców palmy areki jest zakorzenionym zwyczajem mieszkańców Indii i wysp
Oceanu Spokojnego.
- preparaty z opium były lekami przed II WŚ;
- LSD i amfetamina były stosowane jako leki i paraleki;
- w XIX w. pito coca-colę zawierającą kokainę;
- meskalina przez dziesięciolecia dawała natchnienie artystom.
Główne przyczyny powszechnej narkomanii
- duże tempo współczesnego życia;
- ogromna podaż luksusowych, trudnodostępnych dóbr;
- frustracja bezrobotnych oraz niskozarabiających;
- wysokie wymagania stawiane pracownikom i strach przed bezrobociem;
- sprowadzanie pracowników do roli trybików w ogromnej machinie.
24
Ponadto za pomocą narkotyków próbuję się
- podwyższać sprawność, wydolność i dyspozycyjność;
- uodpornić na stresy;
- zastąpić prawidłowy wypoczynek.
Takie postępowanie jest niezgodne z naturą! Farmakologiczne wspomaganie
organizmu prowadzi do jego wyniszczenia.
Dodatkowo ogromny wpływ na szerzenie się narkomanii ma gwałtownie rozwijający
się od lat 60. XX w. mafijno-kartelowy narkobiznes, osiągający dochody porównywalne z przemysłem naftowym, ma zatem środki na promowanie narkomanii poprzez:
- doskonalenie produkcji i dystrybucji narkotyków;
- podporządkowanie sobie branży rozrywkowej;
- rozdawanie pierwszych porcji;
- wciąganie do nałogu dzieci i młodzieży;
- korumpowanie polityków, sądów i policji.
Do rozwoju narkomanii przyczyniają się wojny, żołnierze są zaopatrywani w
narkotyki w celu:
- zwiększenia zdolności bojowej, ułatwienia pokonywania strachu;
- stymulowania do zwiększenia wysiłku, odstresowania;
- łagodzenia bólu, opanowywania zmęczenia, głodu i znużenia.
Kombatanci wracający do rodzinnych stron wciągali do nałogu krewnych oraz 25
znajomych i szerzyli narkomanię jak zarazę.
Laicyzacja, ograniczanie praktyk religijnych oraz słabe angażowanie się w przeżycia
duchowe, także skłaniają do sięgania po narkotyki. Narkotyki stają się surogatem
głębokich wzruszeń. Podobną rolę pełnią sekty religijne - różnymi sposobami
doprowadzają wyznawców do zbiorowej ekstazy.
Narkotyki o wysokiej czystości chemicznej działają inaczej na organizm niż produkty
naturalne. Duże stężenie narkotyku wywołuje efekt uderzeniowy. Natomiast w
opium, liściach koki czy owocach palmy areki stężenie narkotyków jest niższe, a
ponadto w naturalnych produktach znajdują się substancje modyfikujące, często
osłabiające działanie narkotyków (tzw. moderatory).
Wczesne wymykanie się dzieci spod opieki, liberalizacja ich zachowań i wymagań
wobec nich oraz ograniczanie praw rodzicielskich i nauczycielskich ułatwiają
handlarzom narkotyków docieranie do nieletnich. Prawa dzieci i młodzieży są
znaczącym dorobkiem cywilizacyjnym, jednak rodzice i wychowawcy muszą mieć
możliwość szybkiego i skutecznego reagowania w sytuacjach zagrożenia.
Endorfiny, narkopodobne substancje konieczne do dobrego samopoczucia, a nawet
zdrowia psychicznego, są wytwarzane przez organizm między innymi w wyniku
wysiłku fizycznego, zakończonego zmęczeniem i satysfakcją z osiągniętego celu.
Cywilizacja przynosząc człowiekowi uwolnienie od ciężkiej pracy fizycznej
spowodowała zaburzenia w prawidłowym funkcjonowania organizmu.
26
Można wskazać jeszcze wiele innych przyczyn plagi narkomanii. Należy jednak
zdawać sobie sprawę z tego, że to nikt inny tylko sami ludzie przyczynili się do
rozwoju narkomanii.
Narkotyki są niewinne
Narkotyki to nie tylko substancje służące do odurzania się, do wprawiania się w dobry
nastrój, w stan „odlotu” czy ucieczki od rzeczywistości. To także cenne leki, a przede
wszystkim hormony i inne ciała czynne wpływające na nasze samopoczucie i zdrowie
psychiczne. To dar natury, bez którego życie byłoby trudne do zniesienia.
Całe zło narkotyków wynika z ich niewłaściwego stosowania i nadużywania.
27
ALKALOIDY SPORYSZU - pochodne kwasu lizerginowego wytwarzane przez
przetrwalniki grzybka zwanego sporyszem (Claviceps purpurea), pasożytującego
na ziarnach zbóż. Zawierają układ indolowy, nie należą do narkotyków; są lekami
stosowanymi w położnictwie. Obecnie rzadko widzi się sporysz na kłosach zbóż,
ponieważ ziarna siewne są zaprawiane preparatami przeciwgrzybowymi. Dawniej
pojawiał się okresami w dużych ilościach i wywoływał groźnie epidemie – ergotyzm,
pochłaniające dużo ofiar śmiertelnych.
Ze sporyszu wyizolowano 6 stereoizomerycznych par alkaloidów. Izomery lewoskrętne
są fizjologicznie czynne, (+) są nieczynne. Poszczególne alkaloidy sporyszu wykazują
odmienne działanie, dlatego powinny być rozdzielane i stosowane oddzielnie.
Kwasy lizerginowe wywodzą się od ergoliny. Lewoskrętne analogi są pochodnymi
kwasu lizerginowego, a (+)- izomerycznego kwasu izolizerginowego
COOH
COOH
NH
HN
6
5
3
ergolina
H N1
2
4
8
9
10
8
9
10
N
CH3
H
kwas lizerginowy
6
5
3
H N1
2
4
N
CH3
H
kwas izolizerginowy
Alkaloidy sporyszu dzielą się na nisko- i wysokocząsteczkowe. Niskocząsteczkowe są
amidami kw. lizerginowego i aminoalkoholi. Są stosowane w położnictwie.
28
CO-NH-CH-CH2OH
CH3
CH2CH3
CH2CH3
N
CH3
H
HN
CO-NH-CH-CH2OH
CO-NH-CH-CH2OH
N
CH3
H
N
CH3
H
ergometryna (ergobazyna)
HN
N
metyloergometryna
H3C
metyzergid
Wysokocząsteczkowe alkaloidy sporyszu to oligopeptydy acylowane kwasem
lizerginowym, są trudnorozpuszczalne i wysokotoksyczne. Wykazują silną
aktywność a-adrenolityczną. Stosuje się je w położnictwie i w łagodzeniu nagłych
napadów migreny, gdyż rozszerzają naczynia krwionośne.
H3C O
H
O
N
Pro
H3C O
ergotamina
Pro
N
N
CO N
O
H O
CH2
Leu
N
CH(CH3)2
CH3
H
N
CO N
O
H O
CH2
Phe
N
CH3
H
HN
H
O
HN
ergozyna
Stężenie alkaloidów w sporyszu zwykłym jest bardzo małe (~ 0,05%) i stanowią one
skomplikowaną mieszaninę. Dla przemysłowego pozyskiwania alkaloidów sporyszu
wyselekcjonowano odmiany zawierające do 1% alkaloidów. Coraz częściej używa się
preparatów syntetycznych lub półsyntetycznych. Wydajna, stereoselektywna metoda
przekształcania tryptofanu w kwas lizerginowy ułatwia otrzymywanie
29
syntetycznych, jednorodnych alkaloidów sporyszu.
LSD-25, dietylowy amid kwasu lizerginowego, najsilniejszy środek
psychotropowy i halucynogenny; działa w dawce mikrogramowej.
W małych ilościach powoduje:
- silne halucynacje (wizję jaskrawych kwiatów, zwierząt, ludzi);
- zwiększoną wrażliwość na kolory;
NN
- nagłe i częste zmiany nastroju;
- dużą podatność na sugestie i
- utratę poczucia rzeczywistości, np. upływu czasu, stabilności.
CON(C2H5)2
N
CH3
H
LSD w większych dawkach wywołuje euforię i megalomanię, odczucie falowania
obiektów, ogólnej płynności, kolorowe wizje krajobrazów, kwiatów, zwierząt i ludzi,
halucynacje mistyczne, np. odczucie przebywania w raju, a także działanie
przeciwbólowe. Osoby przeżywające wizje zwykle zdają sobie sprawę z tego, że są
to halucynacje.
W latach 50. i 60. XX w. LSD był uważany za gaz bojowy, zdolny do czasowej
eliminacja przeciwnika z pola walki. W tym samym czasie, pod nazwą kwasu, LSD
stosowano legalnie jako lek psychotropowy. Dla hipisów – dzieci kwiatów był
narkotykiem kultowym. LSD obecnie jest rozprowadzany nielegalnie, najczęściej w
postaci nasączonych nim barwnych bibułek.
30
CO-NHEt
LA-111, monoetylowy amid kwasu lizerginowego, jest naturalnym
analogiem LSD-25; występuje w nasionach powoju Ipomoea violacea
N
Nasiona I. violacea są przez narkomanów nazywane morning
H CH3
glory seeds, w swobodnym tłumaczeniu brzmi – nasiona dające
N
H
radość o poranku.
Do wywołania halucynacji podobnej do efektu wywoływanego przez 100 mg LSD
wystarcza kilkadziesiąt nasion powoju. W Europie są uprawiane różne gatunki
powoju I. violacea jako rośliny ozdobne, jednak ich nasiona zawierają znikome
ilości aktywnego amidu.
A f r o d y z j a k – JOHIMBINA to alkaloid zawierający
pięciopierścieniowy układ indolowy. Jest głównym składnikiem
zasadowej frakcji kory drzewa Corynanthe yohimba
(Pausinystalia) rosnącego w Afryce i w Indiach. Afrodyzjakami
nazywane są środki stymulujące aktywność seksualną.
N
H
N
HH
H
H3OOC
OH
Inne afrodyzjaki: mucha hiszpańska, ekstrakty różnych owadów (ważek, biedronek,
jelonków, kokonów jedwabnika), sproszkowane rogi nosorożca; płetwy rekina;
mięso tygrysów; mięso fok czy alkohol. Popyt na niektóry z nich przyczyniał się do
wybijania zwierząt pod ochroną. Na szczęście po wprowadzeniu viagry i innych tego
typu preparatów zapotrzebowanie na naturalne afrodyzjaki znaczenie spadło.
31
Kurara, wyciąg z niektórych drzew i krzewów rosnących w Ameryce Płd., np.
Strychnos toxifera czy Chondrodendron tomentosum. Ma postać brązowego, a nawet
czarnego gęstego syropu, pasty lub mazi. Działa porażająco na zakończenie nerwów
ruchowych, powodując zwiotczenie mięśni szkieletowych i międzyżebrowych. Śmierć
następuje w wyniku bezdechu. Indianie używali kurary do zatruwania strzał i innej
broni.
Jednym z wyizolowanych składników jest (+)-tubokuraryna, pochodna izochinoliny.
Dawka śmiertelna dla człowieka 50-120 mg.
H3C
H 3C O
N
+
CH3
H
O
OH
OCH3
O
OH
H
H3C
2 Cl-
+
N
H
Dichlorowodorek (+)-tubokuraryny jest stosowany
w medycynie w celu zwiotczenia mięśni i osłabienia
ich skurczów podczas operacji chirurgicznych.
Stosowana do narkozy nasila działanie eteru i innych
anestetyków, np. tlenku azotu (I).
Ostre zatrucie (+)-tubokuraryną prowadzi do porażenia mięśni oczu, twarzy, karku
(opada głowa), kończyn, tułowia i brzucha, a na końcu mięśni układu oddechowego co
prowadzi do śmierci. Antidotum jest prostygmina.
32
Na podstawie analizy zależności aktywności pochodnych (+)-tubokuraryny od
budowy chemicznej zsyntezowano jej analogi o lepszych właściwościach
terapeutycznych. Zawierają one podobnie jak (+)-tubokuraryna dwie 3o lub 4o grupy
amoniowe, rozdzielone ugrupowaniami złożonymi z 8 do 16 atomów.
CH3
N + CH3
CH3
O
O
CH3
CH3
O O
+
N
CH3
2 Br-
Należy do nich pavulon (bromek pankuronium),
preparat znany z uśmiercania pacjentów w
karetkach Pogotowia Ratunkowego.
STRYCHNINA, jest głównym obok brucyny alkaloidem nasion i kory rośliny o
nazwie kulczyba wronie oko (Strychnos nux vomica), rosnącej na Filipinach, w
N
Indiach i na Cejlonie. Jest to biały, krystaliczny, bez zapachu proszek,
H
bardzo gorzki, trudno rozpuszczalny w wodzie, lepiej w alkoholu.
N H H
O
HO
Poraża centralny układ nerwowy. Dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka
Wynosi 30-100 mg doustnie azotanu strychniny, 30 mg wolnej aminy, 3 mg wolnej
aminy podskórnie lub 1-3 g nasion.
Dawka śmiertelna bardzo zależy od odporności osobniczej i przyzwyczajenia. Strychnina w średniowieczu była stosowana do skrytobójstwa. Pierwszymi objawami zatrucia
strychniny jest wzmożona pobudliwość, bolesna sztywność karku, skurcz żwaczy
i
33
utrudnione przełykanie.
Kolejnymi objawami to utrudnione ruchy i drżenie mięśni, po czym następuje atak
skurczów tężcowych i zahamowanie ruchów oddechowych wraz z sinicą. Atak trwa 1-2
min. i po krótkiej przerwie pojawiają się kolejne napady. Całkowicie przytomna ofiara
traci życie po kilku napadach z powodu porażenia ośrodka oddechowego.
Strychnina jest dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego. Częściowo wydala jest
z moczem, a częściowo rozkładana. Wraz ze śmiercią rozkład S w organizmie zostaje
zahamowany i można ją wykryć w zwłokach wiele lat od śmierci. Należy do
analeptyków – środków cucących – stymuluje wiele funkcji organizmu.
Nie jest stosowana w terapii z uwagi na małą różnicę pomiędzy dawką terapeutyczną i
śmiertelną. Wykazuje aktywność przeciwnowotworową.
ALKALOIDY PURYNOWE. Należą do nich substancje czynne kawy, herbaty i
kakao: kofeina, teobromina i teofilina. Zawierają szkielet puryny czyli imidazolopirymidyny; z niej wywodzi się kwas moczowy.
N
N
N
N
H
O
OH
N
N
puryna
HO
N
N
H
OH
HN
O
N
H
H
N
N
H
O
kwas moczowy
34
Pochodnymi puryny są zasady – adenina i guanina – wchodzące w skład kwasów
nukleinowych.
NH2
adenina
HNO3
N
H
guanina H2N N
N
H
N
N
N
N
N
O
OH
HN
O
H
N
7
16
5
2 3 4
N
H
8
9
N
ksantyna
Guanina utleniana kwasem azotowym ulega przekształceniu w ksantynę.
Pochodnymi ksantyny są kofeina, teobromina i teofilina.
O
HN 1 6
O
5
2 3 4
N
H
H
7
N
8
9
O
H3C
N
ksantyna
N1
O
6
N
7
5
3 4
N
N
CH3
kofeina
7
HN
1
8
9
O
CH3
O
3
N
N
CH3
N
CH3
teobromina
O
H3C
7
N1
O
3
N
H
N
N
CH3
teofilina
Kofeina i teofilina uznawane są za analeptyki, czyli leki cucące. Pobudzają one
ośrodkowy układ nerwowy, układ oddechowy i naczyniowo-ruchowy. Stosowane
w stanie zapaści i do pokonywania zmęczenia. Kofeina występuje z ziarnach kawy
(około 1%), w liściach herbaty (do 5%), a także w orzeszkach cola (około 3%).
35
Głównym źródłem kofeiny jest dekofeinizacja kawy, polegająca na ekstrakcji kofeiny
z ziaren kawy, najlepiej za pomocą SFE – ekstrakcji w stanie nadkrytycznym
(supercritical fluid extraction). Jest to bardzo selektywny proces – prawie całkowicie
usuwa kofeinę, pozostawiając cenne składniki kawy, w tym substancje aromatyczne.
Kofeina nie wywołuje przyzwyczajenia ani tolerancji, chociaż często prowadzi do
kofeinizmu. Ma silne działanie fizjologiczne:
- wchłania się szybko z przewodu pokarmowego i przenika barierę krew-mózg;
- wzmaga koncentrację, spostrzegawczość, pamięć;
- usuwa zmęczenie;
- przyspiesza procesy myślowe i przemianę materii;
- rozszerza naczynia krwionośne opon mózgowych, co łagodzi ból głowy;
- działa moczopędnie.
O
H3C
N
Działanie kofeiny jest zwykle krótkotrwałe.
N
Przedawkowanie kofeiny może u osób uczulonych
O N N
na ten alkaloid prowadzić do:
CH3
- zwiększonej nerwowości
- gonitwy myśli,
- rozkojarzenia, niepokoju
- bezsenności,
- nadmiernego pocenia się
- dolegliwości żołądkowo-jelitowych,
- owrzodzeń żołądka, a nawet - drgawek.
Śmiertelna dawka kofeiny wynosi około 10 g.
CH3
36
Teobromina, w największym stężeniu występuje w ziarnach kakaowych (do 1,8%).
Należy do najsilniejszych środków moczopędnych. Razem z kofeiną jest stosowana
jako lek moczopędny. Trudno rozpuszcza się w wodzie. Salicylan sodu zwiększa jej
rozpuszczalność.
H3C
O
kofeina
O
N
N
N
CH3
N
CH3
O
HN
N
O
N
N
CH3
CH3
H3C
O
teobromina
O
7
N1
3
N
CH3
H
N
N
teofilina
Teofilina, występuje w liściach herbaty, obok kofeiny. Słabiej niż kofeina pobudza
ośrodkowy układ nerwowy. Wchłania się łatwo z przewodu pokarmowego. Jest silnym
środkiem moczopędnym i rozkurczającym oskrzela. Znane są syntetyczne pochodne
teofiliny o silnym działaniu cucącym.
37