Transcript dosyayı indir

SES BİLGİSİ
Akciğerlerden çıkan havanın nefes borusu aracılığıyla yukarı
çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan
titreşimlere ses denir
Seslerin yazıdaki karşılıklarına “ harf” denir.
Bir dildeki harflerin tümünü birden gösteren harfler
topluluğuna “ alfabe” denir.
Bir dilin sesten sonraki en küçük birimi hecedir. Heceler bir
veya birden fazla sesten oluşabilir. Ağzımızın bir hareketiyle
çıkan tek veya birleşik sese hece denir.
HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
SESLER
ÜNLÜLER
ÜNSÜZLER
AEIİOÖUÜ
BCÇDFGĞHJKLMN
PRSŞTVYZ
SESLİ (ÜNLÜ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
KALIN
İNCE
DÜZ
GENİŞ DAR
a
ı
e
i
YUVARLAK
GENİŞ DAR
o
u
ö
ü
ÜNLÜ(HECE,SES) DÜŞMESİ
ÜNLÜ DARALMASI
ÜNLÜ TÜREMELERİ
ağız
boyun
oğul
karın
burun
bağır
+
+
+
+
+
+
ı
u
u
ı
u
ı
ağzı
boynu
oğlu
karnı
burnu
bağrı
Hece düşmesi şu durumlarda gerçekleşir:
* Organ adlarında veya ikinci hecesi dar olan sözcüklerde
• ağız-ı ağzı
gönül-ü gönlü
• *Sözcük türemesi esnasında
• Ayırım-ayrım
sıyırık-sıyrık
• *Yardımcı fiilli birleşik fiillerde
• Sabır et- sabret
hapis ol- hapsol
• *Bazı isimlerde (aşınma)
• Kayın ana – kaynana kahve altı – kahvaltı
• *Bazı sorularda
• Ne için - niçin
iste – yor
istiyor
başla - yor
başlıyor
bekle – yor
bekliyor
anla - yor
anlıyor
dinle – yor
dinliyor
Uyarı
“ de” ve “ ye” fiillerine gelen “ y” kaynaştırma
ünsüzü “ a, e” ünlülerini daraltır.
de – y – en -------------- di – y – en
ye – y – en -------------- yi – y – en
Doğru
Yanlış
gelme – y - en
Gelmeyen
gelmiyen
anlama – y – an
sorma – y - acak
oyna – y - alım
söyle – y - en
bilme – y - en
anlamayan
sormayacak
oynayalım
söyleyen
bilmeyen
anlamıyan
sormuyacak
oynıyalım
söyliyen
bilmiyen
sağlam
sapsağlam
sapasağlam
yalnız
yapyalnız
yapayalnız
gündüz
güpgündüz
güpegündüz
çevre
çepçevre
çepeçevre
düz
düpdüz
düpedüz
SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
Tek başına söylenemeyen ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen
seslere “ ünsüz” denir.
Dilimizde 21 ünsüz ( sessiz ) harf vardır :
b , c , ç , d , f , g , ğ , h , j , k , l , m , n , p , r , s , ş, t , v , y , z
Türkçede sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana gelmez. Bu türdeki
sözcükler yabancı kökenlidir.
Türkçe bir sözcüğün sonunda “ b , c , d , g ” ünsüzleri bulunmaz. Bu
ünsüzlerin sertleri olan “ p , ç , t , k ” bulunur.
Türkçe sözcük kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz. Böyle
sözcükler de yabancı kökenlidir.
SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
 Süreksiz Ünsüz b , c , d , g / p, ç , t , k
 Sürekli Ünsüz
f, h , s , ş , ğ , j , m , n , r, v, y, z
 Süreksiz
 Sürekli Ünsüz
Sert ünsüz
p,ç,t,k
f,h,s,ş
Yumuşak
ünsüz
b,c,d,g
ğ , j , m , n , r, v, y , z
“ p , ç , t , k” süreksiz sert ünsüzle biten sözcükler ünlü ile
başlayan bir ek alırsa ;
p ------- b’ ye dönüşür :
ç
t
------ c’ ye dönüşür :
ağaç ---------ağaca
------- d’ ye dönüşür : kanat ---------
k ------- g / ğ’ ye dönüşür
:
kitap -----------
kitabı
ağacı /
kanadı
renk --- rengi / sokak-sokağı
Uyarılar
 Özel isimlerde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yazım sırasında
yumuşamaz :
Atatürk’ü / Ahmet’ e / Gaziantep’ e / Zonguldak’ a
Çift ünsüzle biten tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz :
üst -------- üstü
çark------- çarkı
halk --------halka
 Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz :
süt ------- sütü
top ------ topu
ot ------- otu
Yabancı sözcüklerin birçoğunda ünsüz yumuşaması olmaz :
hukuk ------- hukuku
bank ------ bankı
start ------- startı
Örnek Soru:
Örnek Soru:
Sert ünsüzle ( ç , f , h , k , p , s, ş , t ) biten bir sözcük “c , d , g”
ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa ;
c --- ç’ ye dönüşür :
taş - taşçı / simit - simitçi
d --- t’ ye dönüşür :
sokak – sokakta
g --- k’ ye dönüşür :
seç – seçkin / çalış - çalışkan
Uyarılar
‘’de , da ” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralından etkilenmez :
Ahmet te aramızda olacak.
Yanlış
Ahmet de aramızda olacak.
Doğru
 Ek olan “ – de / - da” , kendisinden önce gelen sözcükten etkilenerek “
– te / - ta” olur: :
1983 + de
DOĞRU
1983’te
YANLIŞ
1983’de
1954 + de
1954’te
1954’de
ses
süt
sesten
sütçü
sesden
sütcü
ağaçta
ağaçda
+ den
+ cü
ağaç + da
Örnek Soru:
Sonu “ k ” ile biten bazı sözcükler küçültme eki ( - cik , - cek )
aldıklarında “ k” sesi düşer.
küçük + cük
ufak + cık
sıcak + cık
alçak + cık
çabuk + cak
küçücük
ufacık
sıcacık
alçacık
çabucak
Ünsüz Düşmesi
Aynı durum “ – l , – el ” ekiyle fiil oluştururken de
görülür :
alçak + l
alçalmak
yüksek + l
yükselmek
ufak + l
ufalmak
küçük + l
küçülmek
Yabancı dillerden dilimize girmiş bazı sözcükler “ etmek , olmak” yardımcı
fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında bu sözcüklerin sonundaki ünsüzler
ikiz ünsüze dönüşür.
Bu ses olayına “ ikizleşme” adı da verilir.
af
---- af etmek
affetmek
hal ---- hal etmek
halletmek
zan ----- zan etmek
zannetmek
Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.
Ünlü ile biten bir sözcük ünlüyle başlayan bir ek alırsa (iki
ünlü yan yana gelemeyeceğinden) iki ünlü arasına “n,s,ş,y”
ünsüzlerinden biri girer. Bu dört ünsüze “ kaynaştırma
ünsüzü” ( yardımcı ses ) denir.
Bu olaya da “ kaynaşma , kaynaştırma” adı
verilir.
Kaynaştırma
 Kaynaştırma Harfleri (Yardımcı Sesler)
n
Ayşe – n – in
/
ev – i – n – i
o–n -a
/
bu – n – u
s
teyze – s – i
/
anne – s – i
boya – s – ı
/
kapı – s – ı
ş
y
iki – ş – er
/
altı – ş – ar
Ebru – y – a
/
kapı – y – ı
oda – y – a
/
oku – y – an
yedi – ş – er
Örnek Soru:
Hece :
Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses
topluluğuna “ hece” denir.
 Cümlenin küçük birimi sözcük , sözcüğün
küçük birimi ise hecedir.
 Her hecede bir ünlü bulunur. Ünlü olmadan
hece olmaz.
 Dilimizde altı ( 6 ) çeşit hece vardır :
Hece
ünlü
a - ğaç
ünsüz + ünlü
ka – lem / de – mir
ünlü + ünsüz
aç , al , ev , iş , öz
ünsüz + ünlü + ünsüz
göz – lük / sız – lan - mak
ünlü + ünsüz + ünlü
üst / ilk / ört
ünsüz +ünlü +ünsüz + ünlü
Türk / kırk / kork / dört
Genel Uyarı
Ses bilgisi konusunda öğrendiklerimizi ‘’Yazım Kuralları’’
yönüyle dikkate alalım!
HOŞÇA KALIN!