STRATEGIE ENERGETYCZNE

Forum Myśli Strategicznej Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Warszawa 20 04 2015 Prof. dr hab. Andrzej T. Szablewski Instytut Nauk Ekonomicznych PAN Politechnika Łódzka

Punkt wyjścia

•

Strategia jako odpowiedź na istniejące i wyłaniające się nowe wyzwania

•

Głowna teza: obecnie jesteśmy w okresie zanikania starych wyzwań i wyłaniania nowych co wymaga przygotowania się do opracowania nowych strategii energetycznych

Dotychczasowe wyzwania (zagrożenia)

•

Zagrożenie bezpieczeństwa dostaw w krajach importujących podstawowe paliwa, w tym zwłaszcza ropę naftową a później gaz wywołane a) skoncentrowaną lokalizację głównych zasobów paliw kopalnych, co umożliwiało traktowanie ich dostaw jako instrument polityki a. wojna na bliskim Wschodzie – (lata 60. XX wieku) – energetyka jądrowa b. kryzys naftowy z 1973 roku – powstanie MAE c. rosyjski eksport gazu do Europy b) świadomością wyczerpywania się zasobów (peak oil) – Klub Rzymski 2. Zagrożenie wynikające z istnienia monopolu naturalnego w obszarze dostaw gazu i energii elektrycznej, którego fundamentem była dominacja wielkoskalowych technologiach

Dotychczasowe strategie

•

Na poziomie krajowym odpowiedzią na te wyzwania było całkowite lub daleko idące wyłączenie mechanizmów rynkowych i przejęcie przez rządy odpowiedzialności za bezpieczeństwo dostaw paliw i energii elektrycznej 1. Koncepcja dywersyfikacji importu i strategicznych zapasów 2. Priorytet dla paliw krajowych i skłonność do autarkii energetycznej 3. Plany działania w sytuacjach kryzysowych 4. Nacjonalizacja przedsiębiorstw lub nadzór regulacyjny przedsiębiorstwami prywatnymi nad

Pierwsza etap odejścia od strategii pełnej kontroli państwa

•

Koncepcja liberalizacji sektorów elektroenergetycznych i gazu – przesłanki i oczekiwania 1. zanik obaw o bezpieczeństwo dostaw w związku ze zmianą na światowych rynkach paliw 2. nowe podejście do monopolu naturalnego – w sektorach sieciowych rozszerza się przestrzeń do samoregulacji rynkowej 3. zmiana roli państwa a) najpierw spadek znaczenia polityki energetycznej na rzecz regulacji ekonomicznej – wspieranie konkurencji i tworzenie quasi rynku b) w dalszej perspektywie – rola państwa sprowadzona na standardowej polityki konkurencji (antymonopolowej)

Dwa cytaty

•

Nie uważam aby zadaniem rządu było planowanie przyszłego kształtu sektora wytwarzania i dostarczania energii.

Zadaniem rządu nie jest nawet bilansowanie podaży energii i popytu na nią. Naszym celem jest raczej ustanowienie odpowiednich ram (framework), które zapewnią działania rynku energetycznego w sposób minimalizujący jego zakłócenia tak aby energia była wytwarzania i użytkowana w sposób efektywny – Lawson, minister odpowiedzialny za energetykę 1982

•

Regulacja to instrument powstrzymujący najbardziej jaskrawe przejawy nadużywania siły rynkowej, energetycznego, 1983 który trzeba stosować tylko do momentu, kiedy pojawi się konkurencja – Littlechild, regulator sektora

Kontestacja liberalizacji

•

Tempo liberalizacji zróżnicowane (najszybsze w krajach posiadających własne zasoby) i narastająca od początku pierwszej dekady XXI wieku kontestacja liberalizacji przesłanki 1. powrót obaw o bezpieczeństwo dostaw podstawowych paliw 2. przypisywane liberalizacji zahamowanie inwestycji 3. spektakularne wydarzenia (kryzys kalifornijski, wielkie awarie sieci 4. rosnące znaczenie koncepcji zrównoważonego rozwoju

•

Kluczowa teza : barierą liberalizacji był brak przełomu technologicznego, który zmieniałby uwarunkowania działania wszystkich sektorów energetycznych

Energetyka w okresie transformacji technologicznej

•

Przełom w technologiach pozyskiwania paliw kopalnych już skutkuje przechodzeniem do stanu obfitości podaży tych paliw bowiem

1. umożliwia dostęp do ogromnych niekonwencjonalnych zasobów ropy i gazu 2. obiecuje zmianę sposobu wykorzystania węgla (technologie czystego węgla)

Energetyka w okresie transformacji technologicznej

•

Nabierający rozpędu przełom technologiach w wytwarzania, dostarczania i użytkowania energii elektrycznej spowoduje 1.

2.

w zakresie energetyki opartej na paliwach kopalnych wzrost znaczenia rozproszonej i mikrogeneracji energii elektrycznej głównie z gazu, a także z małych elektrowniach jądrowych szybki rozwój energetyki odnawialnej (w tym głównie solarnej IV generacji) dzięki 3.

4.

a) b) doskonaleniu technologii magazynowania energii elektrycznej wprowadzaniu technologii inteligentnych sieci i pomiaru zużycia – aktywizacja strony popytowej wzrost efektywności energetycznej (wytwarzania i użytkowania) i w efekcie zmniejszenie tempa wzrostu popytu na energię aktywizację strony popytowej i rozwój technik zarządzania popytem

Implikacje przełomu technologicznego

•

Zanikanie tradycyjnego zagrożeniaczyli bezpieczeństwa dostaw – przechodzenie do stanu obfitości w zakresie źródeł energii - ze względu na zmiany po 1. stronie podażowej a) dostęp do nowych, ogromnych i równomiernie rozmieszczonych zasobów niekonwencjonalnych zasobów ropy i gazu

•

b) szybko rosnący wzrost podaży energii odnawialnej stronie popytowej a) coraz wyraźniejsze spowolnienie zapotrzebowania na podstawowe paliwa kopalne i energię elektryczną – rozerwanie związku popytu ze wzrostem gospodarczym b) USA: 7% wzrost PKB od 2007 towarzyszył 7% spadek popytu na produkty petrochemii c) Niemcy: zużycie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe niższe niż w 1990 d) zużycie e.e mniejsze w 2014 o 0.9% i nieco mniejsze niż 2007

Wyłaniające się wyzwania i potrzeba stosownych strategii

•

Zarządzanie współczesną energetyką 1. w stanie obfitości zasobów paliw kopalnych a) wyzwanie - zagrożenie dla realizacji polityki zrównoważonego rozwoju b) strategia: ostrożność w zakresie wspierania najbardziej kapitałochłonnych inwestycji związanych z wykorzystaniem tego rodzaju paliw 2. w okresie transformacji technologicznej a) wyzwanie: stosowanie skutecznych i efektywnych ekonomicznie mechanizmów wsparcia rozwoju nowych technologii b) strategia: odejście od mechanizmu wyboru zwycięzców (picking winners) na rzecz mechanizmu tworzącego warunki równej konkurencji dla wszystkich istniejących i przyszłych technologii (level playing field)

Długookresowe implikacje przełomu technologicznego

• •

Przyspieszenie liberalizacji (zanik monopolu naturalnego) i w konsekwencji zmniejszanie oraz zmiana roli państwa – powrót do idei wyłożonej przez Lawsona W tym kontekście widzieć należy brak uzasadnienia dla decyzji o budowie wielkoskalowych elektrowni jądrowych w Polsce 1.

2.

energetyka ta zawsze była wrażliwa na zmianę uwarunkowań decydujących o jej rozwoju i jej rozwój wymagał wsparcia wysokie i stale rosnące ryzyko tak kapitałochłonnych inwestycji podważa ekonomiczny sens budowy takich elektrowni i zwiększa ryzyko wystąpienia stranded costs