Transcript Prezentacja nr 8
Slide 1
1
WZROST
GOSPODARCZY
Slide 2
2
Plan prezentacji
1. Definicje.
2. Granice wzrostu gospodarczego.
3. Przyczyny wzrostu gospodarczego.
4. Wahania tempa wzrostu gospodarczego.
5. Państwo a wzrost gospodarczy.
Slide 3
3
Wzrost gospodarczy jest to powiększanie się
realnej wartości Produktu Krajowego Brutto - PKB
(globalnej lub mierzonej per capita) w gospodarce.
Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują
za pomocą stopy wzrostu gospodarczego, która
informuje o stosunku zmiany wielkości realnego
PKB w danym roku do poziomu realnego PKB
wytworzonego przez gospodarkę w roku bazowym
(np.: poprzednim).
Wzrost gospodarczy jest zjawiskiem względnie
nowym w światowej gospodarce, przez wiele
tysiącleci stopa wzrostu była bliska zera, zaś
gospodarka w zasadzie się nie rozwijała.
Slide 4
Czy wzrost gospodarczy sprzyja: (i) efektywności; (ii) sprawiedliwości? 4
(i)
Zazwyczaj wzrost oznacza, że z posiadanych zasobów społeczeństwo
wytwarza coraz więcej gotowych dóbr. Z definicji oznacza to wzrost
efektywności gospodarowania.
(ii)
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Na przykład, przez
sprawiedliwość często rozumie się zmniejszanie różnic dochodów
obywateli. Jednak wzrostowi gospodarczemu może towarzyszyć zarówno
zmniejszanie się takich różnic, jak i ich zwiększanie się
Niektórzy twierdzą, ze ceną za wzrost gospodarczy musi być mniejsza
dbałość o sprawiedliwość; (i) podaj jeden argument na rzecz takiej
opinii; (ii) a teraz podaj jeden kontrargument.
(i)
Oto argument za taką tezą. Wzrostowi produkcji sprzyja wynagradzanie
pracowników proporcjonalnie do efektów ich pracy (kto więcej pracuje,
więcej zarabia). Skutkiem są zwykle znaczne różnice dochodów w
społeczeństwie, czyli zdaniem wielu – niesprawiedliwość
(ii)
A oto kontrargument: zdaniem wielu ekonomistów w wielu krajach szybki
wzrost jest m. in. efektem rozwoju oświaty i edukacji, czyli inwestycji w
kapitał ludzki, a także polityki gospodarczej, której celem jest zwalczanie
bezrobocia. Tego rodzaju działania przyczyniają się jednocześnie do
zmniejszania różnic do-chodów obywateli. Ekonomiści ci wskazują także
przykłady krajów, w których - mimo względnie niewielkiego zróżnicowania
dochodów - od wielu lat trwa względnie szybki wzrost gospodarczy (np.:
niektóre kraje Azji Południowo-Wschodniej).
Czy sytuacja w Polsce po 1990 r. potwierdza, czy zaprzecza opinii z
pytania (b)? Odpowiedź uzasadnij.
Przykład Polski po 1990 r. zdaje się potwierdzać wiadomą tezę. PKB w
Polsce po 1990 r. znacznie wzrósł, jednak towarzyszyło temu narastające
rozwarstwienie dochodów (pomyśl np.: o skutkach bezrobocia i
gwałtownym wzroście liczby bezdomnych, a także o dochodach polskich
właścicieli sprywatyzowanych przedsiębiorstw po 1989 roku.
Slide 5
5
Zróżnicowanie tempa wzrostu gospodarczego
Slide 6
6
Slide 7
7
Granice wzrostu gospodarczego
Slide 8
8
Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym
czy przejściowym?
Thomas R. Malthus (1766 – 1834) i prawo
ludnościowe (pułapka Multazjańska):
Liczba ludności rośnie szybciej niż ilość
środków utrzymania (zwłaszcza żywności)
Jak udało się uniknąć tej pułapki:
Wzrost nakładów kapitałowych i postęp
technologiczny
w
rolnictwie
(wzrost
produkcyjności), jak również zmiany trendów
demograficznych
(zmniejszenie
dzietności
kobiet).
Kluczowa rola rynku – niedobór zasobu podnosi
jego cenę, co pozwala na odpowiednie
dostosowania po stronie popytu i podaży.
Slide 9
9
Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym
czy przejściowym?
Hipoteza konwergencji.
Zdaniem części ekonomistów (pogląd ten da się zarówno
wesprzeć, jak i obalić wykorzystując dane statystyczne
prezentowane na slajdzie 4) istnieje tendencja do
wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego i
poziomów życia (tzw. Efekt doganiania – catch-up effect)
w różnych krajach.
Przyczyny:
Względna łatwość wyposażania pracowników w
kapitał w krajach mniej zamożnych,
Działanie prawa malejących przychodów
krańcowych,
Technologiczny i organizacyjny „efekt
gapowicza”,
Instytucje i wartości.
Slide 10
10
Czy naprawdę wciąż potrzebujemy wzrostu
gospodarczego?
Idea wzrostu zerowego i kontrowersje związane
z miernikami wzrostu (np.: krytyka tempa
wzrostu PKB jako adekwatnego wskaźnika
zmian poziomu i jakości życia formułowana
przez Z. Baumana) – por. spotkanie pierwsze.
Slide 11
11
Przyczyny wzrostu gospodarczego
1. Wzrost nakładów pracy
2. Wzrost produkcyjności pracy:
Wzrost nakładów kapitału (techniczne
uzbrojenie pracy,
Wzrost zasobów kapitału ludzkiego,
Postęp techniczny i organizacyjny,
Korzyści ze skali,
Zmiana struktury zatrudnienia,
Pozostałe czynniki.
Slide 12
12
Przyczyny wzrostu gospodarczego
Przyczyny wzrostu gospodarczego w USA, 1929-1997
Przyczyny wzrostu
Znaczenie (w %)
Wzrost nakładów pracy
33
Wzrost produkcyjności pracy
67
w tym
w tym (w p. proc.)
Wzrost nakładów kapitału
20
Wzrost wiedzy i doświadczenia
pracowników
12
Postęp techniczny i organizacyjny
28
Korzyści skali
8
Zmiany alokacji zasobów w gospodarce
8
Zmiany prawne, kulturowe, społeczne i
inne
-9
Razem
100
Źródło: E.F.Denison, Trends in American Economic Growth, 1929-1982,
Washington Brookings Institution, Washington 1985, s. 30; szacunki C.R.
McConnel i S.L.Brue, Economics. Principles, Problems, and Policies, McGrawHill, 1999, s, 374.
Slide 13
W jaki sposób do wzrostu gospodarczego przyczyniają się:
13
Zwiększenie się ilości pracy w gospodarce?
Więcej osób jest w stanie wytworzyć większą ilość dóbr.
Wzrost produkcyjności pracy?
Wzrost produkcyjności pracy oznacza, że z posiadanych zasobów ludzie są
w stanie wytworzyć więcej dóbr.
Zwiększenie się ilości kapitału przypadającej na zatrudnionego?
Zwiększenie się ilości narzędzi, którymi dysponują pracownicy, umożliwia
im wytworzenie większej ilości dóbr.
Zmiany ilości kapitału ludzkiego?
Podniesienie kwalifikacji pracowników umożliwia zwiększenie ilości
wytwarzanych przez nich dóbr.
Postęp techniczny?
Postęp techniczny zwiększa produkcyjność pracy.
Korzyści skali?
Korzyści skali oznaczają zmniejszenie się przeciętnych kosztów produkcji.
Z posiadanych zasobów społeczeństwo jest w stanie wytworzyć więcej
dóbr.
Zmiany struktury za-trudnienia?
Przechodzenie pracowników z mniej wydajnych do bardziej wydajnych
sektorów gospodarki przyczynia się do zwiększenia wytwarzanej w
gospodarce ilości dóbr.
Inne czynniki (np.: religia).
Także inne czynniki, w tym religia, przyczyniają się do wzrostu
gospodarczego. Na przykład, protestantyzm zdaniem wielu ekonomistów
przyczynił się do powstania kapitalizmu, a zatem także do przyśpieszenia
wzrostu gospodarczego.
Slide 14
14
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Wzrost nie jest równomierny, bywa szybki lub wolny, a
czasem przeradza się w spadek wartości PKB (recesja). Od
kilkuset lat w krajach rozwiniętych wielkość rzeczywistej
produkcji waha się wokół wzrostowego trendu (średniej
długookresowej). Ten trend odzwierciedla stopniowe
powiększanie
się
produkcji
potencjalnej
(czyli
zdeterminowanej zasobem i sposobem łączenia czynników
produkcji). W długim okresie zmiany produkcji potencjalnej Yp, są WZROSTEM GOSPODARCZYM. W okresie krótkim
zmiany zagregowanych wydatków - AEPL powodują, że
rzeczywista wielkość produkcji - YE, waha się wokół
wielkości produkcji potencjalnej - Yp.
Slide 15
15
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Cykl koniunkturalny to wahania rzeczywistej wielkości
produkcji wokół trendu długookresowego, który ukazuje
zmiany wielkości produkcji potencjalnej.
Typowy cykl koniunkturalny składa się z dwóch faz (recesja recession i ekspansja - expansion) przedzielonych punktami
zwrotnymi (szczyt - peak i dno - trough).
Slide 16
16
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Regularność cyklu koniunkturalnego nie jest wyraźna. Rodzi
to pytania o przyczyny cykli koniunkturalnych. Odpowiedzi
udzielane przez ekonomistów są w tym względzie bardzo
różne:
Przypadkowość (szoki podażowe i popytowe wywołane
zdarzeniami losowymi),
Cykl polityczny (przed wyborami rządzący za pomocą
ekspansywnej
polityki
gospodarczej
„nakręcają
koniunkturę”),
Umiędzynarodowienie
cyklu
koniunkturalnego
(stan
koniunktury w jednym kraju np. za pośrednictwem handlu
zagranicznego wpływa na stan koniunktury w innych krajach).
Slide 17
17
Państwo a wzrost gospodarczy
1. Państwo tworzy
gospodarczemu:
warunki
sprzyjające
wzrostowi
Rozwijanie rynków,
Dbałość o wartość pieniądza,
System ochrony i egzekucji praw własności.
2. Państwo – poprzez narzędzia polityki fiskalnej i pieniężnej
- wpływa na (stabilizuje) wielkość zagregowanego popytu w
gospodarce wydłużając fazę ekspansji i skracając fazę recesji.
3. Państwo wpływa na podaż w gospodarce poprzez
wspieranie inwestycji w kapitał fizyczny i ludzki:
Ulgi inwestycyjne,
Wspieranie oszczędności,
Budżet sektora finansów publicznych,
Inwestycje zagraniczne.
4. Nakłady na badania i rozwój (B&R) i polityka
przemysłowa.
5. Wolny handel.
Slide 18
W końcu lat dziewięćdziesiątych XX w. odsetki od wkładów
bankowych nie były w Polsce opodatkowywane.
Jaki wpływ na tempo wzrostu gospodarczego w Polsce
wywarłoby objęcie tych dochodów podatkiem dochodowym?
Odpowiedź uzasadnij.
Negatywny. Opodatkowanie dochodów uzyskiwanych z tytułu
oprocentowania wkładów bankowych powoduje spadek
opłacalności oszczędzania. Malejące oszczędności mogą
pociągnąć za sobą zmniejszenie inwestycji.
Zaproponuj inne rozwiązanie, wywierające podobny wpływ
na tempo wzrostu gospodarczego w Polsce.
Alternatywą dla opodatkowania odsetek od wkładów w bankach
jest opodatkowanie dochodów z lokat dokonywanych na rynku
kapitałowym (zakup obligacji i akcji). Także w tym przypadku
skutkiem będzie zmniejszenie się oszczędności społeczeństwa.
W gospodarce często dochodzi do konfliktu efektywności ze
sprawiedliwością. Pokaż to na przykładzie zdarzeń z dwóch
powyższych punktów.
W obu przypadkach zmniejszenie za pomocą podatków skali
zróżnicowania do-chodów powoduje spowolnienie tempa
wzrostu gospodarczego, czyli zmniejsza stojącą do dyspozycji
społeczeństwa ilość dóbr do podziału. Efektywność zostaje
złożona na ołtarzu sprawiedliwości.
18
1
WZROST
GOSPODARCZY
Slide 2
2
Plan prezentacji
1. Definicje.
2. Granice wzrostu gospodarczego.
3. Przyczyny wzrostu gospodarczego.
4. Wahania tempa wzrostu gospodarczego.
5. Państwo a wzrost gospodarczy.
Slide 3
3
Wzrost gospodarczy jest to powiększanie się
realnej wartości Produktu Krajowego Brutto - PKB
(globalnej lub mierzonej per capita) w gospodarce.
Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują
za pomocą stopy wzrostu gospodarczego, która
informuje o stosunku zmiany wielkości realnego
PKB w danym roku do poziomu realnego PKB
wytworzonego przez gospodarkę w roku bazowym
(np.: poprzednim).
Wzrost gospodarczy jest zjawiskiem względnie
nowym w światowej gospodarce, przez wiele
tysiącleci stopa wzrostu była bliska zera, zaś
gospodarka w zasadzie się nie rozwijała.
Slide 4
Czy wzrost gospodarczy sprzyja: (i) efektywności; (ii) sprawiedliwości? 4
(i)
Zazwyczaj wzrost oznacza, że z posiadanych zasobów społeczeństwo
wytwarza coraz więcej gotowych dóbr. Z definicji oznacza to wzrost
efektywności gospodarowania.
(ii)
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Na przykład, przez
sprawiedliwość często rozumie się zmniejszanie różnic dochodów
obywateli. Jednak wzrostowi gospodarczemu może towarzyszyć zarówno
zmniejszanie się takich różnic, jak i ich zwiększanie się
Niektórzy twierdzą, ze ceną za wzrost gospodarczy musi być mniejsza
dbałość o sprawiedliwość; (i) podaj jeden argument na rzecz takiej
opinii; (ii) a teraz podaj jeden kontrargument.
(i)
Oto argument za taką tezą. Wzrostowi produkcji sprzyja wynagradzanie
pracowników proporcjonalnie do efektów ich pracy (kto więcej pracuje,
więcej zarabia). Skutkiem są zwykle znaczne różnice dochodów w
społeczeństwie, czyli zdaniem wielu – niesprawiedliwość
(ii)
A oto kontrargument: zdaniem wielu ekonomistów w wielu krajach szybki
wzrost jest m. in. efektem rozwoju oświaty i edukacji, czyli inwestycji w
kapitał ludzki, a także polityki gospodarczej, której celem jest zwalczanie
bezrobocia. Tego rodzaju działania przyczyniają się jednocześnie do
zmniejszania różnic do-chodów obywateli. Ekonomiści ci wskazują także
przykłady krajów, w których - mimo względnie niewielkiego zróżnicowania
dochodów - od wielu lat trwa względnie szybki wzrost gospodarczy (np.:
niektóre kraje Azji Południowo-Wschodniej).
Czy sytuacja w Polsce po 1990 r. potwierdza, czy zaprzecza opinii z
pytania (b)? Odpowiedź uzasadnij.
Przykład Polski po 1990 r. zdaje się potwierdzać wiadomą tezę. PKB w
Polsce po 1990 r. znacznie wzrósł, jednak towarzyszyło temu narastające
rozwarstwienie dochodów (pomyśl np.: o skutkach bezrobocia i
gwałtownym wzroście liczby bezdomnych, a także o dochodach polskich
właścicieli sprywatyzowanych przedsiębiorstw po 1989 roku.
Slide 5
5
Zróżnicowanie tempa wzrostu gospodarczego
Slide 6
6
Slide 7
7
Granice wzrostu gospodarczego
Slide 8
8
Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym
czy przejściowym?
Thomas R. Malthus (1766 – 1834) i prawo
ludnościowe (pułapka Multazjańska):
Liczba ludności rośnie szybciej niż ilość
środków utrzymania (zwłaszcza żywności)
Jak udało się uniknąć tej pułapki:
Wzrost nakładów kapitałowych i postęp
technologiczny
w
rolnictwie
(wzrost
produkcyjności), jak również zmiany trendów
demograficznych
(zmniejszenie
dzietności
kobiet).
Kluczowa rola rynku – niedobór zasobu podnosi
jego cenę, co pozwala na odpowiednie
dostosowania po stronie popytu i podaży.
Slide 9
9
Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym
czy przejściowym?
Hipoteza konwergencji.
Zdaniem części ekonomistów (pogląd ten da się zarówno
wesprzeć, jak i obalić wykorzystując dane statystyczne
prezentowane na slajdzie 4) istnieje tendencja do
wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego i
poziomów życia (tzw. Efekt doganiania – catch-up effect)
w różnych krajach.
Przyczyny:
Względna łatwość wyposażania pracowników w
kapitał w krajach mniej zamożnych,
Działanie prawa malejących przychodów
krańcowych,
Technologiczny i organizacyjny „efekt
gapowicza”,
Instytucje i wartości.
Slide 10
10
Czy naprawdę wciąż potrzebujemy wzrostu
gospodarczego?
Idea wzrostu zerowego i kontrowersje związane
z miernikami wzrostu (np.: krytyka tempa
wzrostu PKB jako adekwatnego wskaźnika
zmian poziomu i jakości życia formułowana
przez Z. Baumana) – por. spotkanie pierwsze.
Slide 11
11
Przyczyny wzrostu gospodarczego
1. Wzrost nakładów pracy
2. Wzrost produkcyjności pracy:
Wzrost nakładów kapitału (techniczne
uzbrojenie pracy,
Wzrost zasobów kapitału ludzkiego,
Postęp techniczny i organizacyjny,
Korzyści ze skali,
Zmiana struktury zatrudnienia,
Pozostałe czynniki.
Slide 12
12
Przyczyny wzrostu gospodarczego
Przyczyny wzrostu gospodarczego w USA, 1929-1997
Przyczyny wzrostu
Znaczenie (w %)
Wzrost nakładów pracy
33
Wzrost produkcyjności pracy
67
w tym
w tym (w p. proc.)
Wzrost nakładów kapitału
20
Wzrost wiedzy i doświadczenia
pracowników
12
Postęp techniczny i organizacyjny
28
Korzyści skali
8
Zmiany alokacji zasobów w gospodarce
8
Zmiany prawne, kulturowe, społeczne i
inne
-9
Razem
100
Źródło: E.F.Denison, Trends in American Economic Growth, 1929-1982,
Washington Brookings Institution, Washington 1985, s. 30; szacunki C.R.
McConnel i S.L.Brue, Economics. Principles, Problems, and Policies, McGrawHill, 1999, s, 374.
Slide 13
W jaki sposób do wzrostu gospodarczego przyczyniają się:
13
Zwiększenie się ilości pracy w gospodarce?
Więcej osób jest w stanie wytworzyć większą ilość dóbr.
Wzrost produkcyjności pracy?
Wzrost produkcyjności pracy oznacza, że z posiadanych zasobów ludzie są
w stanie wytworzyć więcej dóbr.
Zwiększenie się ilości kapitału przypadającej na zatrudnionego?
Zwiększenie się ilości narzędzi, którymi dysponują pracownicy, umożliwia
im wytworzenie większej ilości dóbr.
Zmiany ilości kapitału ludzkiego?
Podniesienie kwalifikacji pracowników umożliwia zwiększenie ilości
wytwarzanych przez nich dóbr.
Postęp techniczny?
Postęp techniczny zwiększa produkcyjność pracy.
Korzyści skali?
Korzyści skali oznaczają zmniejszenie się przeciętnych kosztów produkcji.
Z posiadanych zasobów społeczeństwo jest w stanie wytworzyć więcej
dóbr.
Zmiany struktury za-trudnienia?
Przechodzenie pracowników z mniej wydajnych do bardziej wydajnych
sektorów gospodarki przyczynia się do zwiększenia wytwarzanej w
gospodarce ilości dóbr.
Inne czynniki (np.: religia).
Także inne czynniki, w tym religia, przyczyniają się do wzrostu
gospodarczego. Na przykład, protestantyzm zdaniem wielu ekonomistów
przyczynił się do powstania kapitalizmu, a zatem także do przyśpieszenia
wzrostu gospodarczego.
Slide 14
14
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Wzrost nie jest równomierny, bywa szybki lub wolny, a
czasem przeradza się w spadek wartości PKB (recesja). Od
kilkuset lat w krajach rozwiniętych wielkość rzeczywistej
produkcji waha się wokół wzrostowego trendu (średniej
długookresowej). Ten trend odzwierciedla stopniowe
powiększanie
się
produkcji
potencjalnej
(czyli
zdeterminowanej zasobem i sposobem łączenia czynników
produkcji). W długim okresie zmiany produkcji potencjalnej Yp, są WZROSTEM GOSPODARCZYM. W okresie krótkim
zmiany zagregowanych wydatków - AEPL powodują, że
rzeczywista wielkość produkcji - YE, waha się wokół
wielkości produkcji potencjalnej - Yp.
Slide 15
15
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Cykl koniunkturalny to wahania rzeczywistej wielkości
produkcji wokół trendu długookresowego, który ukazuje
zmiany wielkości produkcji potencjalnej.
Typowy cykl koniunkturalny składa się z dwóch faz (recesja recession i ekspansja - expansion) przedzielonych punktami
zwrotnymi (szczyt - peak i dno - trough).
Slide 16
16
Wahania tempa wzrostu gospodarczego
Regularność cyklu koniunkturalnego nie jest wyraźna. Rodzi
to pytania o przyczyny cykli koniunkturalnych. Odpowiedzi
udzielane przez ekonomistów są w tym względzie bardzo
różne:
Przypadkowość (szoki podażowe i popytowe wywołane
zdarzeniami losowymi),
Cykl polityczny (przed wyborami rządzący za pomocą
ekspansywnej
polityki
gospodarczej
„nakręcają
koniunkturę”),
Umiędzynarodowienie
cyklu
koniunkturalnego
(stan
koniunktury w jednym kraju np. za pośrednictwem handlu
zagranicznego wpływa na stan koniunktury w innych krajach).
Slide 17
17
Państwo a wzrost gospodarczy
1. Państwo tworzy
gospodarczemu:
warunki
sprzyjające
wzrostowi
Rozwijanie rynków,
Dbałość o wartość pieniądza,
System ochrony i egzekucji praw własności.
2. Państwo – poprzez narzędzia polityki fiskalnej i pieniężnej
- wpływa na (stabilizuje) wielkość zagregowanego popytu w
gospodarce wydłużając fazę ekspansji i skracając fazę recesji.
3. Państwo wpływa na podaż w gospodarce poprzez
wspieranie inwestycji w kapitał fizyczny i ludzki:
Ulgi inwestycyjne,
Wspieranie oszczędności,
Budżet sektora finansów publicznych,
Inwestycje zagraniczne.
4. Nakłady na badania i rozwój (B&R) i polityka
przemysłowa.
5. Wolny handel.
Slide 18
W końcu lat dziewięćdziesiątych XX w. odsetki od wkładów
bankowych nie były w Polsce opodatkowywane.
Jaki wpływ na tempo wzrostu gospodarczego w Polsce
wywarłoby objęcie tych dochodów podatkiem dochodowym?
Odpowiedź uzasadnij.
Negatywny. Opodatkowanie dochodów uzyskiwanych z tytułu
oprocentowania wkładów bankowych powoduje spadek
opłacalności oszczędzania. Malejące oszczędności mogą
pociągnąć za sobą zmniejszenie inwestycji.
Zaproponuj inne rozwiązanie, wywierające podobny wpływ
na tempo wzrostu gospodarczego w Polsce.
Alternatywą dla opodatkowania odsetek od wkładów w bankach
jest opodatkowanie dochodów z lokat dokonywanych na rynku
kapitałowym (zakup obligacji i akcji). Także w tym przypadku
skutkiem będzie zmniejszenie się oszczędności społeczeństwa.
W gospodarce często dochodzi do konfliktu efektywności ze
sprawiedliwością. Pokaż to na przykładzie zdarzeń z dwóch
powyższych punktów.
W obu przypadkach zmniejszenie za pomocą podatków skali
zróżnicowania do-chodów powoduje spowolnienie tempa
wzrostu gospodarczego, czyli zmniejsza stojącą do dyspozycji
społeczeństwa ilość dóbr do podziału. Efektywność zostaje
złożona na ołtarzu sprawiedliwości.
18