Transcript biological safety - پایگاه خبری تحلیلی ایمنی بهداشت و محیط زیست
Slide 1
محافظت در برابر عوامل
بیولوژیکی محیط آزمایشگاه
[email protected]
1
Slide 2
مقدمه
• عوامل تعیین کننده میزان خطر
• ماهيت نمونه‌هاي مورد آزمايش
در روش آزمايش
كار رفته
• مواد به
• محیط و ابزارهاي مورد استفاده
• نیروی انسانی و روش کار
اين خطرات مي‌تواند متوجه چه کسانی باشد؟
شخص آزمايش كننده
ساير افراد جامعه
محیط زیست
ي از بروز مخاطرات
آگاهي و شناخت اين عوامل خطرآفرين و اتخاذ شيوه‌هاي پيشگیر
برای تمامی کسانی که بطور دائم یا موقت وارد محیط آزمایشگاه می شوند
الزامی است.
Slide 3
تقسیم بندی خطرات میکروارگانیسمها
3
( Risk group 1بدون یا با ریسک کم فردی وگروهی)
( Risk group 2ریسک فردی متوسط ،ریسک گروهی پائین)
(Risk group 3ریسک فردی باال ،ریسک گروهی کم)
( Risk group4ریسک فردی و گروهی باال)
Slide 4
طبقه بندي عوامل بيماريزا براساس خطرات ناش ي از آنها
خطرساز زيستي با توجه به مخاطراتي كه براي انسان و محيط
• عوامل
زيست دارند در سطوح مختلف زيست ايمني ( )BSLطبقه بندي مي‌شوند.
ي ش وند ،و
در صورت سرايت به انسان سبب بيمار
چنین عواملي مي توانند
بكار مي
واگیردار بودن آن ،براي تعيین سطح زيست ايمني ( )BSL
شدت
رود.
4
Slide 5
Bio-safety Level 1
Suitable for work involving agents not
known to cause disease in healthy
humans and of minimal potential
hazard to laboratory personnel and
environment
• Ex. Bacillus Subtilis
• E .coli
5
Slide 6
سطح 1ايمنى زيستى:
ي درانسان مرتبط
در ايجاد فرايند بيمار
ي از ميكروارگانيسم ها
• معمو ال بسيار
نيستندولي تحت شرايط خاص ي فرصت طلب هستند و ممكن است موجب
در افراد كم سنین ،افراد مسن ،افراد داراي نقص ايمني و افرادي كه
عفونت
سيستم ايمني آنها سركوب شده است ،بشوند.
• سطح 1ايمني زيستي نماينده سطحي از محدوديت است كه بر اساس اقدامات
غیر
استاندارد ميكروبيولوژي ،هيچ نوع موانع اوليه و ثانويه اختصاص ي به
ازوجود جايگاهي براي شستن دست ها توصيه نمي شود (وجود دستشويي) 0
6
Slide 7
A typical Bio-safety Level 1 laboratory
7
Slide 8
Bio-safety Level 2
Suitable for work involving agents of
moderate potential hazard to personnel
and the environment
• Ex. HBV
• Salmonella
8
Slide 9
سطح 2ايمنى زيستى:
• سطح 2ايمني زيستي براي كار با خون ،مايعات بدن و نسوج بدن
مناسب است.
كار مي
• مخاطرات اوليه براي پرسنلي كه در اين سطح با اين عوامل
كنند ،مربوط به تماس اتفاقي ممبران مخاطي ،يا از طريق پ وست ،يا
خوردن موادعفونت زا است بيشترين احتياط ها بايد در مورد
سوزن هاي آلوده يا وسايل تیزآلوده مراعات بشود.
9
Slide 10
A typical Bio-safety Level 2 laboratory
10
Slide 11
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
11
عالئم و نشانه های هشدار دهنده
کنترل ورود و خروج
Slide 12
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
12
لباس کار
دستکش
عینک
کفش
خوردن و آشامیدن
حفاظت فردی
Slide 13
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
بهداشت محیط آزمایشگاه
(1آزمایشگاه می بایست تمیز و عاری از مواد نامربوط به کار نگاه داشته شود و سطوح
کاری در انتهای روز کاری می بایست از هر ریخت و پاش مواد بالقوه خطرناک گندزدایی
شوند.
(2تمامی مواد و نمونه های آلوده قبل از تخلیه یا پاکسازی برای استفاده مجدد می
بایست گندزدایی شوند.
(3بسته بندی و نقل و انتقال مواد باید طبق قوانین بین املللی اجرا شود.
13
Slide 14
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
طراحی محیط آزمایشگاه و امکانات
در طراحی آزمایشگاه ،می بایست به شرایطی که ایجاد مشکالت ایمنی می نمایند ،توجه
خاص شود .آنها شامل :
(1
(2
(3
(4
(5
(6
14
تشکیل آئرسولها
کاربا حجم ها یا غلظت های زیاد میکروارگانیسم ها
ازدیاد و شلوغی ابزار و وسایل
ایجاد مزاحمت با وسایل فرسوده
ورود بدون مجوز
استفاده از نمونه ها و واکنش دهنده های ویژه
Slide 15
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
طراحی محیط آزمایشگاه:
(1
(2
(3
(4
(5
15
فضای فراوان
دیوارها ،سقف و کف ها(صاف،نفوذناپذیر به مایعات،مقاومت شیمیایی،ضد لغزش)
نیمکت
روشنایی
ی)
اسباب و اثاثیه(مقاوم ،دارای فضای پاکساز
(هدایت ایمن کارها،نگهداری مواد و پاکسازی،استراحت خوردن و آشامیدن)
Slide 16
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
(6
(7
(8
(9
16
امکانات جهت خوردن و نوشیدن و استراحت کارکنان
وانهای شستشوی دست
دربها(پنل دید،ضدحریق،بسته شدن خودبخودی)
اتوکالو یا وسایل دیگر گندزدایی ( سطح 2ایمنى بیولوژیکی )
Slide 17
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
(10اتاق های کمک های اولیه
(11سیستم های تهویه مکانیکی
(12منبع آب با کیفیت خوب
(13منابع الکتریکی کافی و مطمئن و نور اضطراری
(14امنیت فیزیکی و آتش سوزی
17
Slide 18
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
اصول انتخاب لوازم آزمایشگاهی:
(1
(2
(3
(4
18
به منظور پیشگیری یا محدود کردن تماس بین اپراتور و مواد عفونت زا طراحی شده
باشد.
ازموادی ساخته شده باشند که به مایعات نفوذ ناپذیر و مقاوم در برابر فساد تدریجی
باشند.
لوازم ساخته شده می بایست بدون برآمدگی ،لبه های تیز و قسمت های متحرک بدون
حفاظ باشند.
طراحی شده ،ساخته شده و نصب شده با لوازم ساده و سهولت در نگهداری،
پاکسازی ،گندزدایی و آزمایش
Slide 19
Biosafety levels 3
Suitable for work with infectious
agents which cause serious or
potentially lethal disease as a result of
exposure by the inhalation route.
• Ex. TB & HIV
19
Slide 20
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
همان کد عملیاتی است که برای سطوح 1و 2در نظر گرفته شده به جز مواردی مانند :
(1
(2
(3
20
عالئم و نشانهای هشدار خطرات بیولوژیکی بین املللی نصب شده روی دربهای آزمایشگاه
بایستی سطح ایمنی بیولوژیکی و نام سرپرست آزمایشگاه را نشان داده باشد و هر
شرایط ویژه را برای ورود متذکر شده باشد.
لباسهای حفاظتی آزمایشگاه بایستی از نوع محکم و یکپارچه باشند مانند گانها ،لباسهای
یکسره ،سرپوشها و پاپوشها ،کتهای جلو دگمه دار استاندارد آزمایشگاهی مانند
لباسهای آستین دار که به طور کامل قسمت جلویی بازو را پوشش نمی دهند،
نامناسبند.
وسایل حفاظت تنفس ی برای برخی روش های آزمایشگاهی یا کار با حیوانات مبتال به
پاتوژن های ویژه ضروری است.
Slide 21
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
طراحی آزمایشگاه و امکانات:
این قسمت نیز مانند آزمایشگاه های پایه – سطح 1و 2انجام می پذیرد به جز موارد اصالحی زیر:
(1
(2
(3
(4
(5
21
در ساختن آزمایشگاه بایستی رعایت شود که این مکان از نواحی که در معرض جریان هوای شدید هستند
دور باشد.
دربهای اتاق جلویی دارای سیستم قفل مرکزی و بسته شدن خود به خودی هستند بنابراین تنها یک درب در
آن زمان باز است.
سطوح دیوارها ،کف ها و سقف ها بایستی مقاوم در برابر آب باشد و به راحتی تمیز شوند .تمام حفره های
باز در این مکان ها بایستی پوشیده و مهر و موم شود.
اتاق آزمایشگاه بایستی عاری از هر گونه آلودگی باشد.
پنجره ها بایستی بسته ،مهر و موم شده و مقاوم در برابر شکستگی باشند.
Slide 22
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
(6
(7
(8
(9
ایستگاه شستشوی دست با قابلیت کنترل بدون دست بایستی در نزدیکی درب خروج فراهم شود.
سیستم تهویه کنترل شده به منظور نگهداری جریان هوای مستقیم به داخل اتاق آزمایشگاه بایستی وجود
داشته باشد.
سیستم تهویه ساختمان حتما با نیتی ساخته شود تا هوا از آزمایشگاه آلوده – ایمنی بیولوژیکی سطح 3به
نواحی دیگر در ساختمان به گردش در نمی آید.
تمامی فیلترهای HEPAبایستی در جهت انجام پاکسازی نصب شوند.
(10کابینت های حفاظتی بیولوژیکی بایستی دور از نواحی راه رفتن و خارج از جریان های مخالف از د رب ها و
سیستم تهویه باشند.
(11اتوکالو برای پاکسازی مواد دفعی آلوده بایستی در آزمایشگاه آلوده وجود داشته باشد
(12هوای خروجی از کابینت های حفاظتی بیولوژیکی کالس Iیا IIکه از فیلترهای HEPAعبور خواهند کرد،
بایستی طوری تخلیه شود که از تداخل با تعادل هوای کابینت یا سیستم خروجی ساختمان دوری کند.
22
Slide 23
(High-efficiency particulate air)
HEPA
23
Slide 24
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
وسایل آزمایشگاه:
اصول انتخاب وسایل آزمایشگاهی که شامل کابینت های حفاظتی بیولوژیکی هستند همانند موارد ذکر
شده در آزمایشگاه پایه – سطح 2ایمنی بیولوژیکی است .البته در سطح ،3دستکاری تمام مواد
بالقوه عفونت زا بایستی در زیرکابینت حفاظتی بیولوژیکی انجام شود.
24
Slide 25
A typical Bio-safety Level 3 laboratory
25
Slide 26
BSL-3 Gowning Area
26
Slide 27
BSL-3 Practices
27
Slide 28
Biosafety Level 4
Suitable for work with dangerous
agents that pose a high individual risk
of aerosol transmitted laboratory
infectious and life threatening disease
• Ex. Ebola Zaire virus
28
Slide 29
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
کد عملیات :
همانند کد عملیاتی ذکر شده برای ایمنى بیولوژیکی سطح 3می باشد به جز موارد اصطالحی زیر:
(1
(2
(3
29
قانون دو نفره باید اجرا شود .بدین وسیله هیچ فردی تنها کار نمی کند.
تعویض کامل لباس و کفش ،قبل از ورود و خروج از آزمایشگاه احتیاج است.
به کارکنان بایستی روش های اورژانس ی در مواقع صدمه یا بیماری ،آموزش داده شود.
Slide 30
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
طراحی آزمایشگاه و امکانات:
ویژگیهای ایمنى بیولوژیکی سطح 4مانند سطح 3است به اضافه موارد زیر:
آلودگی اولیه :یک سیستم مؤثر آلودگی اولیه بایستی در مکان حضور داشته باشد که شامل یک یا
(1
ترکیبی از موارد زیر می باشد،
کابینت کالس :IIIقبل از ورود به اتاق های محتوی کابینت های ایمنی بیولوژیکی کالس IIIاحتیاج به
o
عبور از حداقل دو درب می باشد.
یک دوش با اتاق های رختکن داخلی یا خارجی نیاز است .منابع و موادی که از اتاق تعویض به داخل اتاق
o
کابینت آورده نشده اند ،بایستی از اتوکالو دو درب یا اتاق ضدعفونی عبور کنند .دربهای اتوکالو و اتاق
ضدعفونی دارای قفل داخلی هستند بطوری که درب خارجی باز نمی شود مگر آنکه اتوکالو و دورۀ
استریلزاسیون را انجام داده باشد یا اتاق ضدعفونی گندزدایی شده باشد.
30
Slide 31
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
oلباس آزمایشگاه:
اتاقها طوری قرار گرفته اند که فرد قبل از ورود به جایی که مواد عفونت زا قرار گرفته اند بطور
مستقیم وارد اتاقهای رختکن غیر آلوده می شوند .یک دوش نیز بایستی وجود داشته باشد که
افراد قبل از خروج از نواحی آلوده خود را در آن قسمت پاکسازی کنند .کارکنانی که به منطقه
لباسها وارد می شوند نیازمند به لباسهای یک تکه ،فشار مثبت HEPA ،فیلتر شده و دارای
جریان هوای مناسب هستند .هوای داخل لباس توسط یک سیستم که قابلیت تکرار 100درصد
هوا از طریق یک منبع مستقل را داشته باشد ،تأمین می شود،
31
Slide 32
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
دسترس ى کنترل شده :
(2
آزمایشگاه فوق العاده سمی – ایمنی بیولوژیکی سطح 4بایستی در ساختمانی مجزا یا در یک منطقه ضدعفونی
شده با سیستم ایمنی قرارگیرد.در هنگام ورود ،کارکنان بایستی کامال لباسها را تعویض کنند و قبل از ترک
کردن آزمایشگاه ،می بایست دوش گرفته و بعد لباسهای خیابان را بپشوند.
سیستم هوای کنترل شده :
(3
فشار منفی بایستی در امکانات حفظ شود .هم هوای ذخیره و هم هوای خروجی هر دو باید با HEPAفیلتر
شوند.
32
Slide 33
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
(4
مواد پخش شده در حین پاکسازی :تمامی مواد پخش شده از منطقه لباس ،اتاق پاکسازی ،دوش یا کابینت
کالس IIIبایستی قبل از تخلیه نهایی ،پاکسازی شوند .روش گرمایی برای این منظور پیشنهاد شده است.
(5
استریلیزاسیون زباله ها و مواد
به علت پیچیدگی زیاد در مهندس ى ،طراحی و ساخت امکانات ایمنى بیولوژیکی سطح ،4هم در شکل
کابینت و هم لباس ،نمایش الگو وار این چنین امکاناتی ایجاد نشده است.
33
Slide 34
34
Slide 35
35
Slide 36
کابینت های حفاظتی بیولوژیکی ،در این موارد باید استفاده شود:
سانتریفوژ مواد عفونت زا
ریسک باالی عفونتهای هوابرد
روشهایی که برای تولید هوابردها استفاده می شوند ،شامل :سانتریفوژ ،مخلوط کردن ،آسیاب
کردن ،تکان دادن شدید ،تلقیح حیوانات و کشت بافت های عفونی از حیوانات و تخمها.
36
Slide 37
کابینتهای حفاظتى بیولوژیکی
•
•
•
37
این کابینت ها به منظور حفاظت از اپراتور ،محیط آزمایشگاه و مواد کاری در مواجهه با پاششها و آئرسولهای
عفونت زا طراحی شده است .ذرات آئرسول کوچکتر از 5میکرومتر و قطرات بین 5-100میکرومتر با چشم غیر
مصلح قابل رؤیت نیستند .به همین دلیل کارکنان آزمایشگاه متوجه تولید این ذرات یا استنشاق آنها نمی
شوند .اگر کابینت های حفاظتی بیولوژیکی بدرستی کار کنند ،نشان خواهند داد که تأثیر چشم گیری در کاهش
تولید و پخش این مواد عفونت زا دارند.
مهم ترین تغییر در این کابینت ها نسبت به نوع گاز و فیوم ،افزودن فیلتر HEPAبه سیستم خروجی بود.
این فیلتر 97/99درصد از ذرات 3/0میکرومتر و 99/99درصد از ذرات بزگتر از این اندازه را به دام می اندازد
.
دومین اصالح ،هدایت مستقیم هوای فیلتر شده با HEPAروی سطح کار بود که حفاظت مواد روی
سطح را از آلودگی فراهم می کرد .بدین منظور سه نوع از این کابینت های ایجاد شد.
Slide 38
کابینت حفاظتى بیولوژیکی کالس I
•
هوای اتاق از قسمت باز جلویی با حداقل سرعت 38/0متر بر ثانیه به داخل محفظه کشیده شده و از
روی سطح کار عبور کرده و از کانال خروجی کابینت تخلیه می شود.
• قسمت باز جلوی کابینت اجازۀ ورود دست های اپراتور را به داخل سطح کار میدهد و از پنجره شیشه ای
موجود ،او می تواند تمام مراحل را رویت کند.
•
38
هوای خروجی فیلتر شده یا )1وارد محیط آزمایشگاه و بعد از طریق دودکش به خارج ساختمان می شود
)2یا از طریق دودکش از ساختمان خارج میشود )3یا مستقیما به خارج از ساختمان هدایت می شود.
Slide 39
39
Slide 40
CLASS1
40
Slide 41
CLASS1
41
Slide 42
کابینت حفاظتى بیولوژیکی کالس II
• طراحي به منظور استفاده از سلول و کشت بافت برای تکثیر ویروس ها و
دیگر مقاصد
• طراحي به منظور کار با عوامل عفونت زا در ریسک گروه های 2و3
• این کالس دارای چهار نوع A1,A2,B1,B2است.
42
Slide 43
43
Slide 44
CLASS2-A1
44
Slide 45
CLASS2-A2
45
Slide 46
CLASS2-B1
46
Slide 47
CLASS2-B2
47
Slide 48
BSCکالس III
•
•
•
•
•
•
48
این نوع باالترین سطح حفاظت کارکنان را فراهم می کند و برای عوامل ریسک گروه 4
استفاده می شود.
هوای ذخیره فیلتر شده و هوای خروجی از دو فیلتر هپا عبور می کند.
جریان هوا از طریق سیستم خروجی اختصاص ی که بیرون از کابینت است ،حفظ می شود
که هوای داخلی کابینت را تحت فشار منفی نگه می دارد.
دسترس ی به سطح کار توسط دستکش های الستیکی سنگین که مدخل کابینت متصل
است ،امکان پذیر است .
پاکسازی
کابینت کالس IIIممکن است به اتوکالو دو درب نیز متصل باشد که منجر به
تمام مواد ورودی یا خروجی کابینت می شود.
کالس IIIبرای کار در آزمایشگاه هایی با سطح 3و 4ایمنی بیولوژیکی مناسب است.
Slide 49
49
Slide 50
CLASS3
50
Slide 51
انتخاب کابینت حفاظتى بیولوژیکی
• BSCبرطبق نوع حفاظت مورد نیاز انتخاب می شود:
حفاظت محصول
حفاظت کاربر در مقابل میکروارگانیسم های ریسک گروه 4-1
حفاظت کاربر در مقابل مواجهه با رادیو نوکلئوییدها و مواد شیمیایی سمی فرار یا ترکیبی از این مواد
•
کالس Iكه به سیستم های خروجی ساختمان کانال کش ی نشدند یا کابینت های کالس II A1 ,A2براي
مواد شیمیایی سمی یا فرار نباید استفاده شوند.
•
کالس II B1برای کار با حداقل مقدار مواد شیمیایی فرار و رادیونوکلوئیدها قابل قبولند.
•
اگر مقدار مواد فرار و سمی زیاد است ،الزم است تا از BSCکالس II B2استفاده شود.
51
Slide 52
SELECTION OF BSC
52
Slide 53
چند نکته کلی ایمنى در آزمایشگاههای بیولوژیک
•
•
•
•
•
•
53
ظروف نمونه
نقل و انتقال نمونه‌ها در داخل مؤسسات
دريافت‌نمونه‌ها
استفاده از پي‌پت و پي‌پت كننده
اجتناب از بلع مواد آلوده و تماس آنها با پوست و چشم‌ها
مراقبت و استفاده از يخچال‌ها و فريزرها
Slide 54
برنامه حوادث احتمالي در آزمايشگاه
ير باشد:
اين طرح بايستي ارائه كننده روش‌هاي عملي براي موارد ز
• احتياط‌هاي مقابله با بالياي طبيعي ،مثل آتش‌سوزي ،سيل ،زلزله و انفجار
خطر مخاطرات زيستي
• ارزيابي میزان
• كنتر ل و ضدعفوني كردن موارد آلودگي‌هاي اتفاقي.
ي مردم و حيوانات از منطقه حادثه ديده.
• تخليه اضطرار
• مداواي فوري اشخاص مجروح و حادثه ديده.
• عمليات پزشكي سرپايي اشخاص حادثه ديده.
• تمهيدات كلينيكي براي اشخاص حادثه ديده.
گیر شناس ي (اپيدميولوژيكي)
• بررس ي‌هاي همه
• ادامه عمليات بعد از حادثه.
54
Slide 55
ضد عفونی
• تمیزكردن وسايل آزمايشگاهي
• ميكروب‌كش‌هاي شيميايي
55
Slide 56
رقت‌هاي توصيه شده تركيبات آزاد كننده كلرين
:Aبعد از حذف مواد Bulk
:Bبراي كف قبل از حذف مواد Bulkاز قبيل خون
در وضعيت تميز Aدر وضعيت كثيف B
(% 0/1 )1 g/l
(%0/5 )5 g/l
كلرين مورد نياز
محلول هيپوكلرايت سديم ( %5كلرين)
20 ml/l
100 ml/l
هيپوكلريت سديم ( %70كلرين)
1/4 g/l
7 g/l
پودر دي كلروايزوسيانورات سديم (%60
1/7 g/l
8/5 g/l
كلرين)
قرص‌هاي دي‌كلرويزوسيانورات سديم (5/1
1قرص‌در‌هر‌ليتر
4قرص‌در‌هر‌ليتر
گرم كلرين به ازاي هر قرص)
كلرآمين ( 25/0كلرين)
56
20 g/l
20 g/l
Slide 57
•
•
•
•
لیتر کلرین یا
در محيط كار( 1تا 5گرم بر
آلودگي زدائي موضعي
محلو ل 3درصد پراکسید هیدروژ ن)
آلودگي زدايي هودهاي بيولوژيك(فرمالدئید و پارافرمالدئید و بی
کربنات آلومینیوم)
شستن دست‌ها /آلودگي زدايي دست
اتوكال و كردن
• انهدام
57
Slide 58
اتوكالو كردن
•
•
•
•
•
•
58
بخار اشباع شده تحت فشار (اتوكال و كردن) مفيدترين و قابل
استفاده از
اعتمادترين استريلیزاسيون وسايل آزمايشگاهي است .براي اغلب مقاصد
شرايط ز ير براي اتوكالوهايي كه به طور صحيح استفاده مي‌شوند،
مناسب است.
ي 3دقيقه در 134 ºС
زمان نگه‌دار
ي 10دقيقه در 126 ºС
زمان نگه‌دار
زمان نگه‌داري 15دقيقه در 121 ºС
زمان نگه‌داري 25دقيقه در 115 ºС
Slide 59
Gravity Displacement اتوكالو
59
Slide 60
منابع
• اپيدميولوژي باليني و كنترل بيماري هاي مرتبط بابيوتروريسم:
•
دكتر فيض هللا منصوري گروه آموزش ي بيماري هاي عفوني و گرمسیري دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه
• راهنماي ايمني زيستي آزمايشگاه :
•
شوراي ايمني زيستي انستيتوپاستورايران تابستان 1389
• Laboratory Biosafety Manual. WHO. 2nd EDITION
60
Slide 61
با آرزوی سالمتی و کامیابی
61
محافظت در برابر عوامل
بیولوژیکی محیط آزمایشگاه
[email protected]
1
Slide 2
مقدمه
• عوامل تعیین کننده میزان خطر
• ماهيت نمونه‌هاي مورد آزمايش
در روش آزمايش
كار رفته
• مواد به
• محیط و ابزارهاي مورد استفاده
• نیروی انسانی و روش کار
اين خطرات مي‌تواند متوجه چه کسانی باشد؟
شخص آزمايش كننده
ساير افراد جامعه
محیط زیست
ي از بروز مخاطرات
آگاهي و شناخت اين عوامل خطرآفرين و اتخاذ شيوه‌هاي پيشگیر
برای تمامی کسانی که بطور دائم یا موقت وارد محیط آزمایشگاه می شوند
الزامی است.
Slide 3
تقسیم بندی خطرات میکروارگانیسمها
3
( Risk group 1بدون یا با ریسک کم فردی وگروهی)
( Risk group 2ریسک فردی متوسط ،ریسک گروهی پائین)
(Risk group 3ریسک فردی باال ،ریسک گروهی کم)
( Risk group4ریسک فردی و گروهی باال)
Slide 4
طبقه بندي عوامل بيماريزا براساس خطرات ناش ي از آنها
خطرساز زيستي با توجه به مخاطراتي كه براي انسان و محيط
• عوامل
زيست دارند در سطوح مختلف زيست ايمني ( )BSLطبقه بندي مي‌شوند.
ي ش وند ،و
در صورت سرايت به انسان سبب بيمار
چنین عواملي مي توانند
بكار مي
واگیردار بودن آن ،براي تعيین سطح زيست ايمني ( )BSL
شدت
رود.
4
Slide 5
Bio-safety Level 1
Suitable for work involving agents not
known to cause disease in healthy
humans and of minimal potential
hazard to laboratory personnel and
environment
• Ex. Bacillus Subtilis
• E .coli
5
Slide 6
سطح 1ايمنى زيستى:
ي درانسان مرتبط
در ايجاد فرايند بيمار
ي از ميكروارگانيسم ها
• معمو ال بسيار
نيستندولي تحت شرايط خاص ي فرصت طلب هستند و ممكن است موجب
در افراد كم سنین ،افراد مسن ،افراد داراي نقص ايمني و افرادي كه
عفونت
سيستم ايمني آنها سركوب شده است ،بشوند.
• سطح 1ايمني زيستي نماينده سطحي از محدوديت است كه بر اساس اقدامات
غیر
استاندارد ميكروبيولوژي ،هيچ نوع موانع اوليه و ثانويه اختصاص ي به
ازوجود جايگاهي براي شستن دست ها توصيه نمي شود (وجود دستشويي) 0
6
Slide 7
A typical Bio-safety Level 1 laboratory
7
Slide 8
Bio-safety Level 2
Suitable for work involving agents of
moderate potential hazard to personnel
and the environment
• Ex. HBV
• Salmonella
8
Slide 9
سطح 2ايمنى زيستى:
• سطح 2ايمني زيستي براي كار با خون ،مايعات بدن و نسوج بدن
مناسب است.
كار مي
• مخاطرات اوليه براي پرسنلي كه در اين سطح با اين عوامل
كنند ،مربوط به تماس اتفاقي ممبران مخاطي ،يا از طريق پ وست ،يا
خوردن موادعفونت زا است بيشترين احتياط ها بايد در مورد
سوزن هاي آلوده يا وسايل تیزآلوده مراعات بشود.
9
Slide 10
A typical Bio-safety Level 2 laboratory
10
Slide 11
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
11
عالئم و نشانه های هشدار دهنده
کنترل ورود و خروج
Slide 12
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
12
لباس کار
دستکش
عینک
کفش
خوردن و آشامیدن
حفاظت فردی
Slide 13
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
بهداشت محیط آزمایشگاه
(1آزمایشگاه می بایست تمیز و عاری از مواد نامربوط به کار نگاه داشته شود و سطوح
کاری در انتهای روز کاری می بایست از هر ریخت و پاش مواد بالقوه خطرناک گندزدایی
شوند.
(2تمامی مواد و نمونه های آلوده قبل از تخلیه یا پاکسازی برای استفاده مجدد می
بایست گندزدایی شوند.
(3بسته بندی و نقل و انتقال مواد باید طبق قوانین بین املللی اجرا شود.
13
Slide 14
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
طراحی محیط آزمایشگاه و امکانات
در طراحی آزمایشگاه ،می بایست به شرایطی که ایجاد مشکالت ایمنی می نمایند ،توجه
خاص شود .آنها شامل :
(1
(2
(3
(4
(5
(6
14
تشکیل آئرسولها
کاربا حجم ها یا غلظت های زیاد میکروارگانیسم ها
ازدیاد و شلوغی ابزار و وسایل
ایجاد مزاحمت با وسایل فرسوده
ورود بدون مجوز
استفاده از نمونه ها و واکنش دهنده های ویژه
Slide 15
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
طراحی محیط آزمایشگاه:
(1
(2
(3
(4
(5
15
فضای فراوان
دیوارها ،سقف و کف ها(صاف،نفوذناپذیر به مایعات،مقاومت شیمیایی،ضد لغزش)
نیمکت
روشنایی
ی)
اسباب و اثاثیه(مقاوم ،دارای فضای پاکساز
(هدایت ایمن کارها،نگهداری مواد و پاکسازی،استراحت خوردن و آشامیدن)
Slide 16
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
(6
(7
(8
(9
16
امکانات جهت خوردن و نوشیدن و استراحت کارکنان
وانهای شستشوی دست
دربها(پنل دید،ضدحریق،بسته شدن خودبخودی)
اتوکالو یا وسایل دیگر گندزدایی ( سطح 2ایمنى بیولوژیکی )
Slide 17
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
(10اتاق های کمک های اولیه
(11سیستم های تهویه مکانیکی
(12منبع آب با کیفیت خوب
(13منابع الکتریکی کافی و مطمئن و نور اضطراری
(14امنیت فیزیکی و آتش سوزی
17
Slide 18
آزمایشگاه های بر پایه ایمنى بیولوژیکی سطوح 1و2
اصول انتخاب لوازم آزمایشگاهی:
(1
(2
(3
(4
18
به منظور پیشگیری یا محدود کردن تماس بین اپراتور و مواد عفونت زا طراحی شده
باشد.
ازموادی ساخته شده باشند که به مایعات نفوذ ناپذیر و مقاوم در برابر فساد تدریجی
باشند.
لوازم ساخته شده می بایست بدون برآمدگی ،لبه های تیز و قسمت های متحرک بدون
حفاظ باشند.
طراحی شده ،ساخته شده و نصب شده با لوازم ساده و سهولت در نگهداری،
پاکسازی ،گندزدایی و آزمایش
Slide 19
Biosafety levels 3
Suitable for work with infectious
agents which cause serious or
potentially lethal disease as a result of
exposure by the inhalation route.
• Ex. TB & HIV
19
Slide 20
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
همان کد عملیاتی است که برای سطوح 1و 2در نظر گرفته شده به جز مواردی مانند :
(1
(2
(3
20
عالئم و نشانهای هشدار خطرات بیولوژیکی بین املللی نصب شده روی دربهای آزمایشگاه
بایستی سطح ایمنی بیولوژیکی و نام سرپرست آزمایشگاه را نشان داده باشد و هر
شرایط ویژه را برای ورود متذکر شده باشد.
لباسهای حفاظتی آزمایشگاه بایستی از نوع محکم و یکپارچه باشند مانند گانها ،لباسهای
یکسره ،سرپوشها و پاپوشها ،کتهای جلو دگمه دار استاندارد آزمایشگاهی مانند
لباسهای آستین دار که به طور کامل قسمت جلویی بازو را پوشش نمی دهند،
نامناسبند.
وسایل حفاظت تنفس ی برای برخی روش های آزمایشگاهی یا کار با حیوانات مبتال به
پاتوژن های ویژه ضروری است.
Slide 21
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
طراحی آزمایشگاه و امکانات:
این قسمت نیز مانند آزمایشگاه های پایه – سطح 1و 2انجام می پذیرد به جز موارد اصالحی زیر:
(1
(2
(3
(4
(5
21
در ساختن آزمایشگاه بایستی رعایت شود که این مکان از نواحی که در معرض جریان هوای شدید هستند
دور باشد.
دربهای اتاق جلویی دارای سیستم قفل مرکزی و بسته شدن خود به خودی هستند بنابراین تنها یک درب در
آن زمان باز است.
سطوح دیوارها ،کف ها و سقف ها بایستی مقاوم در برابر آب باشد و به راحتی تمیز شوند .تمام حفره های
باز در این مکان ها بایستی پوشیده و مهر و موم شود.
اتاق آزمایشگاه بایستی عاری از هر گونه آلودگی باشد.
پنجره ها بایستی بسته ،مهر و موم شده و مقاوم در برابر شکستگی باشند.
Slide 22
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
(6
(7
(8
(9
ایستگاه شستشوی دست با قابلیت کنترل بدون دست بایستی در نزدیکی درب خروج فراهم شود.
سیستم تهویه کنترل شده به منظور نگهداری جریان هوای مستقیم به داخل اتاق آزمایشگاه بایستی وجود
داشته باشد.
سیستم تهویه ساختمان حتما با نیتی ساخته شود تا هوا از آزمایشگاه آلوده – ایمنی بیولوژیکی سطح 3به
نواحی دیگر در ساختمان به گردش در نمی آید.
تمامی فیلترهای HEPAبایستی در جهت انجام پاکسازی نصب شوند.
(10کابینت های حفاظتی بیولوژیکی بایستی دور از نواحی راه رفتن و خارج از جریان های مخالف از د رب ها و
سیستم تهویه باشند.
(11اتوکالو برای پاکسازی مواد دفعی آلوده بایستی در آزمایشگاه آلوده وجود داشته باشد
(12هوای خروجی از کابینت های حفاظتی بیولوژیکی کالس Iیا IIکه از فیلترهای HEPAعبور خواهند کرد،
بایستی طوری تخلیه شود که از تداخل با تعادل هوای کابینت یا سیستم خروجی ساختمان دوری کند.
22
Slide 23
(High-efficiency particulate air)
HEPA
23
Slide 24
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 3
وسایل آزمایشگاه:
اصول انتخاب وسایل آزمایشگاهی که شامل کابینت های حفاظتی بیولوژیکی هستند همانند موارد ذکر
شده در آزمایشگاه پایه – سطح 2ایمنی بیولوژیکی است .البته در سطح ،3دستکاری تمام مواد
بالقوه عفونت زا بایستی در زیرکابینت حفاظتی بیولوژیکی انجام شود.
24
Slide 25
A typical Bio-safety Level 3 laboratory
25
Slide 26
BSL-3 Gowning Area
26
Slide 27
BSL-3 Practices
27
Slide 28
Biosafety Level 4
Suitable for work with dangerous
agents that pose a high individual risk
of aerosol transmitted laboratory
infectious and life threatening disease
• Ex. Ebola Zaire virus
28
Slide 29
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
کد عملیات :
همانند کد عملیاتی ذکر شده برای ایمنى بیولوژیکی سطح 3می باشد به جز موارد اصطالحی زیر:
(1
(2
(3
29
قانون دو نفره باید اجرا شود .بدین وسیله هیچ فردی تنها کار نمی کند.
تعویض کامل لباس و کفش ،قبل از ورود و خروج از آزمایشگاه احتیاج است.
به کارکنان بایستی روش های اورژانس ی در مواقع صدمه یا بیماری ،آموزش داده شود.
Slide 30
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
طراحی آزمایشگاه و امکانات:
ویژگیهای ایمنى بیولوژیکی سطح 4مانند سطح 3است به اضافه موارد زیر:
آلودگی اولیه :یک سیستم مؤثر آلودگی اولیه بایستی در مکان حضور داشته باشد که شامل یک یا
(1
ترکیبی از موارد زیر می باشد،
کابینت کالس :IIIقبل از ورود به اتاق های محتوی کابینت های ایمنی بیولوژیکی کالس IIIاحتیاج به
o
عبور از حداقل دو درب می باشد.
یک دوش با اتاق های رختکن داخلی یا خارجی نیاز است .منابع و موادی که از اتاق تعویض به داخل اتاق
o
کابینت آورده نشده اند ،بایستی از اتوکالو دو درب یا اتاق ضدعفونی عبور کنند .دربهای اتوکالو و اتاق
ضدعفونی دارای قفل داخلی هستند بطوری که درب خارجی باز نمی شود مگر آنکه اتوکالو و دورۀ
استریلزاسیون را انجام داده باشد یا اتاق ضدعفونی گندزدایی شده باشد.
30
Slide 31
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
oلباس آزمایشگاه:
اتاقها طوری قرار گرفته اند که فرد قبل از ورود به جایی که مواد عفونت زا قرار گرفته اند بطور
مستقیم وارد اتاقهای رختکن غیر آلوده می شوند .یک دوش نیز بایستی وجود داشته باشد که
افراد قبل از خروج از نواحی آلوده خود را در آن قسمت پاکسازی کنند .کارکنانی که به منطقه
لباسها وارد می شوند نیازمند به لباسهای یک تکه ،فشار مثبت HEPA ،فیلتر شده و دارای
جریان هوای مناسب هستند .هوای داخل لباس توسط یک سیستم که قابلیت تکرار 100درصد
هوا از طریق یک منبع مستقل را داشته باشد ،تأمین می شود،
31
Slide 32
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
دسترس ى کنترل شده :
(2
آزمایشگاه فوق العاده سمی – ایمنی بیولوژیکی سطح 4بایستی در ساختمانی مجزا یا در یک منطقه ضدعفونی
شده با سیستم ایمنی قرارگیرد.در هنگام ورود ،کارکنان بایستی کامال لباسها را تعویض کنند و قبل از ترک
کردن آزمایشگاه ،می بایست دوش گرفته و بعد لباسهای خیابان را بپشوند.
سیستم هوای کنترل شده :
(3
فشار منفی بایستی در امکانات حفظ شود .هم هوای ذخیره و هم هوای خروجی هر دو باید با HEPAفیلتر
شوند.
32
Slide 33
آزمایشگاه ایمنى بیولوژیکی سطح 4
(4
مواد پخش شده در حین پاکسازی :تمامی مواد پخش شده از منطقه لباس ،اتاق پاکسازی ،دوش یا کابینت
کالس IIIبایستی قبل از تخلیه نهایی ،پاکسازی شوند .روش گرمایی برای این منظور پیشنهاد شده است.
(5
استریلیزاسیون زباله ها و مواد
به علت پیچیدگی زیاد در مهندس ى ،طراحی و ساخت امکانات ایمنى بیولوژیکی سطح ،4هم در شکل
کابینت و هم لباس ،نمایش الگو وار این چنین امکاناتی ایجاد نشده است.
33
Slide 34
34
Slide 35
35
Slide 36
کابینت های حفاظتی بیولوژیکی ،در این موارد باید استفاده شود:
سانتریفوژ مواد عفونت زا
ریسک باالی عفونتهای هوابرد
روشهایی که برای تولید هوابردها استفاده می شوند ،شامل :سانتریفوژ ،مخلوط کردن ،آسیاب
کردن ،تکان دادن شدید ،تلقیح حیوانات و کشت بافت های عفونی از حیوانات و تخمها.
36
Slide 37
کابینتهای حفاظتى بیولوژیکی
•
•
•
37
این کابینت ها به منظور حفاظت از اپراتور ،محیط آزمایشگاه و مواد کاری در مواجهه با پاششها و آئرسولهای
عفونت زا طراحی شده است .ذرات آئرسول کوچکتر از 5میکرومتر و قطرات بین 5-100میکرومتر با چشم غیر
مصلح قابل رؤیت نیستند .به همین دلیل کارکنان آزمایشگاه متوجه تولید این ذرات یا استنشاق آنها نمی
شوند .اگر کابینت های حفاظتی بیولوژیکی بدرستی کار کنند ،نشان خواهند داد که تأثیر چشم گیری در کاهش
تولید و پخش این مواد عفونت زا دارند.
مهم ترین تغییر در این کابینت ها نسبت به نوع گاز و فیوم ،افزودن فیلتر HEPAبه سیستم خروجی بود.
این فیلتر 97/99درصد از ذرات 3/0میکرومتر و 99/99درصد از ذرات بزگتر از این اندازه را به دام می اندازد
.
دومین اصالح ،هدایت مستقیم هوای فیلتر شده با HEPAروی سطح کار بود که حفاظت مواد روی
سطح را از آلودگی فراهم می کرد .بدین منظور سه نوع از این کابینت های ایجاد شد.
Slide 38
کابینت حفاظتى بیولوژیکی کالس I
•
هوای اتاق از قسمت باز جلویی با حداقل سرعت 38/0متر بر ثانیه به داخل محفظه کشیده شده و از
روی سطح کار عبور کرده و از کانال خروجی کابینت تخلیه می شود.
• قسمت باز جلوی کابینت اجازۀ ورود دست های اپراتور را به داخل سطح کار میدهد و از پنجره شیشه ای
موجود ،او می تواند تمام مراحل را رویت کند.
•
38
هوای خروجی فیلتر شده یا )1وارد محیط آزمایشگاه و بعد از طریق دودکش به خارج ساختمان می شود
)2یا از طریق دودکش از ساختمان خارج میشود )3یا مستقیما به خارج از ساختمان هدایت می شود.
Slide 39
39
Slide 40
CLASS1
40
Slide 41
CLASS1
41
Slide 42
کابینت حفاظتى بیولوژیکی کالس II
• طراحي به منظور استفاده از سلول و کشت بافت برای تکثیر ویروس ها و
دیگر مقاصد
• طراحي به منظور کار با عوامل عفونت زا در ریسک گروه های 2و3
• این کالس دارای چهار نوع A1,A2,B1,B2است.
42
Slide 43
43
Slide 44
CLASS2-A1
44
Slide 45
CLASS2-A2
45
Slide 46
CLASS2-B1
46
Slide 47
CLASS2-B2
47
Slide 48
BSCکالس III
•
•
•
•
•
•
48
این نوع باالترین سطح حفاظت کارکنان را فراهم می کند و برای عوامل ریسک گروه 4
استفاده می شود.
هوای ذخیره فیلتر شده و هوای خروجی از دو فیلتر هپا عبور می کند.
جریان هوا از طریق سیستم خروجی اختصاص ی که بیرون از کابینت است ،حفظ می شود
که هوای داخلی کابینت را تحت فشار منفی نگه می دارد.
دسترس ی به سطح کار توسط دستکش های الستیکی سنگین که مدخل کابینت متصل
است ،امکان پذیر است .
پاکسازی
کابینت کالس IIIممکن است به اتوکالو دو درب نیز متصل باشد که منجر به
تمام مواد ورودی یا خروجی کابینت می شود.
کالس IIIبرای کار در آزمایشگاه هایی با سطح 3و 4ایمنی بیولوژیکی مناسب است.
Slide 49
49
Slide 50
CLASS3
50
Slide 51
انتخاب کابینت حفاظتى بیولوژیکی
• BSCبرطبق نوع حفاظت مورد نیاز انتخاب می شود:
حفاظت محصول
حفاظت کاربر در مقابل میکروارگانیسم های ریسک گروه 4-1
حفاظت کاربر در مقابل مواجهه با رادیو نوکلئوییدها و مواد شیمیایی سمی فرار یا ترکیبی از این مواد
•
کالس Iكه به سیستم های خروجی ساختمان کانال کش ی نشدند یا کابینت های کالس II A1 ,A2براي
مواد شیمیایی سمی یا فرار نباید استفاده شوند.
•
کالس II B1برای کار با حداقل مقدار مواد شیمیایی فرار و رادیونوکلوئیدها قابل قبولند.
•
اگر مقدار مواد فرار و سمی زیاد است ،الزم است تا از BSCکالس II B2استفاده شود.
51
Slide 52
SELECTION OF BSC
52
Slide 53
چند نکته کلی ایمنى در آزمایشگاههای بیولوژیک
•
•
•
•
•
•
53
ظروف نمونه
نقل و انتقال نمونه‌ها در داخل مؤسسات
دريافت‌نمونه‌ها
استفاده از پي‌پت و پي‌پت كننده
اجتناب از بلع مواد آلوده و تماس آنها با پوست و چشم‌ها
مراقبت و استفاده از يخچال‌ها و فريزرها
Slide 54
برنامه حوادث احتمالي در آزمايشگاه
ير باشد:
اين طرح بايستي ارائه كننده روش‌هاي عملي براي موارد ز
• احتياط‌هاي مقابله با بالياي طبيعي ،مثل آتش‌سوزي ،سيل ،زلزله و انفجار
خطر مخاطرات زيستي
• ارزيابي میزان
• كنتر ل و ضدعفوني كردن موارد آلودگي‌هاي اتفاقي.
ي مردم و حيوانات از منطقه حادثه ديده.
• تخليه اضطرار
• مداواي فوري اشخاص مجروح و حادثه ديده.
• عمليات پزشكي سرپايي اشخاص حادثه ديده.
• تمهيدات كلينيكي براي اشخاص حادثه ديده.
گیر شناس ي (اپيدميولوژيكي)
• بررس ي‌هاي همه
• ادامه عمليات بعد از حادثه.
54
Slide 55
ضد عفونی
• تمیزكردن وسايل آزمايشگاهي
• ميكروب‌كش‌هاي شيميايي
55
Slide 56
رقت‌هاي توصيه شده تركيبات آزاد كننده كلرين
:Aبعد از حذف مواد Bulk
:Bبراي كف قبل از حذف مواد Bulkاز قبيل خون
در وضعيت تميز Aدر وضعيت كثيف B
(% 0/1 )1 g/l
(%0/5 )5 g/l
كلرين مورد نياز
محلول هيپوكلرايت سديم ( %5كلرين)
20 ml/l
100 ml/l
هيپوكلريت سديم ( %70كلرين)
1/4 g/l
7 g/l
پودر دي كلروايزوسيانورات سديم (%60
1/7 g/l
8/5 g/l
كلرين)
قرص‌هاي دي‌كلرويزوسيانورات سديم (5/1
1قرص‌در‌هر‌ليتر
4قرص‌در‌هر‌ليتر
گرم كلرين به ازاي هر قرص)
كلرآمين ( 25/0كلرين)
56
20 g/l
20 g/l
Slide 57
•
•
•
•
لیتر کلرین یا
در محيط كار( 1تا 5گرم بر
آلودگي زدائي موضعي
محلو ل 3درصد پراکسید هیدروژ ن)
آلودگي زدايي هودهاي بيولوژيك(فرمالدئید و پارافرمالدئید و بی
کربنات آلومینیوم)
شستن دست‌ها /آلودگي زدايي دست
اتوكال و كردن
• انهدام
57
Slide 58
اتوكالو كردن
•
•
•
•
•
•
58
بخار اشباع شده تحت فشار (اتوكال و كردن) مفيدترين و قابل
استفاده از
اعتمادترين استريلیزاسيون وسايل آزمايشگاهي است .براي اغلب مقاصد
شرايط ز ير براي اتوكالوهايي كه به طور صحيح استفاده مي‌شوند،
مناسب است.
ي 3دقيقه در 134 ºС
زمان نگه‌دار
ي 10دقيقه در 126 ºС
زمان نگه‌دار
زمان نگه‌داري 15دقيقه در 121 ºС
زمان نگه‌داري 25دقيقه در 115 ºС
Slide 59
Gravity Displacement اتوكالو
59
Slide 60
منابع
• اپيدميولوژي باليني و كنترل بيماري هاي مرتبط بابيوتروريسم:
•
دكتر فيض هللا منصوري گروه آموزش ي بيماري هاي عفوني و گرمسیري دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه
• راهنماي ايمني زيستي آزمايشگاه :
•
شوراي ايمني زيستي انستيتوپاستورايران تابستان 1389
• Laboratory Biosafety Manual. WHO. 2nd EDITION
60
Slide 61
با آرزوی سالمتی و کامیابی
61