Slide 1

‫فلسفه اخالق جنسیتی‬
‫‪Sexual Ethic/Moral philosophy‬‬
‫نشست «ناقصسازی جنسی زنان»‬
‫احمد بخارایی‬
‫دکترای جامعهشناسی‬
‫انجمن جامعهشناسی ایران‬
‫کارگروه مسائل اجتماعی ایران‬
‫‪ 20‬تیر ‪ - 1394‬تهران‬


Slide 2

‫فلسفه اخالق (گفتارها ‪)1( )DISCOURSES‬‬
‫اصول اخالقی‬
‫ردیف موضوع‬
‫(‪)Morals‬‬
‫نیازهای اولیه‬
‫منشأ‬
‫‪1‬‬
‫خیر (اجمالی)‬
‫مفهوم‬
‫‪2‬‬
‫‪Goodness‬‬
‫اصلی‬

‫اخالقیات (‪)Ethics‬‬
‫خواستههای متکثّر‬
‫خیر (تفصیلی)‬

‫‪3‬‬

‫نگاه ناظر‬
‫(از بیرون)‬

‫تکلیفگرایی (وظیفه)‬

‫ارزشگرایی (پسندیده)‬

‫‪4‬‬

‫برچسب‬
‫ارزشی‬

‫درست یا غلط (باید و‬
‫نباید) واجب‪:‬‬
‫‪Obligatory‬‬

‫خوب یا بد (هستها)‬

‫‪5‬‬

‫جنبه‬
‫غالب‬

‫ایجابی (امر به انجام‬
‫«درستی»)‬

‫سلبی (نهی از ارتکاب‬
‫«نادرستی»)‬

‫توضیح (روند یا علت یا‬
‫مثال)‬
‫گستردهشدن دامنه عالیق‬
‫تشدید منفعتگرایی‬
‫سوزاندن زنان بیوه در‬
‫هندوستان‪ ،‬بردگی سیاهان‬
‫در امریکا (ناظر به استحقاق‬
‫یا ‪)Entitlement‬‬
‫تبدیل عادات ثابت‬
‫(پیشاعرفی) به آداب و‬
‫رسوم (عرفی)‬
‫مجازات رفتارهای مغایر با‬
‫شیوههای مرسوم از تنبیه تا‬
‫ترمیم‬


Slide 3

‫فلسفه اخالق (گفتارها ‪)2( )DISCOURSES‬‬
‫موضوع‬

‫ردیف‬

‫اصول اخالقی‬
‫(‪)Morals‬‬

‫اخالقیات (‪)Ethics‬‬

‫‪6‬‬

‫«نوع» داوری‬
‫(‪)Judgment‬‬

‫هنجاری‪:‬‬
‫ارزشی‪-‬‬
‫تجویزی(‪)Prescriptive‬‬

‫توصیفی‬
‫(‪)Descriptive‬‬

‫‪7‬‬

‫«جنس» داوری‬

‫هنجاری (‪)Normative‬‬

‫اخالقی‬

‫‪8‬‬

‫پیامد‬

‫‪9‬‬

‫ساحت‬

‫وابستگی اخالق به‬
‫دین‬
‫دینی‬

‫نظر فیلسوف اخالق‬

‫تنقیح و تقلیل‬

‫‪10‬‬

‫توضیح (روند یا‬
‫علت یا مثال)‬
‫ارزشگذاری از‬
‫«مبدأنگری» تا‬
‫«غایتنگری»‬
‫(‪)Teleological‬‬
‫«هنجاری» اعم از‬
‫«اخالقی» است و‬
‫رابطه عموم و خصوص‬
‫مطلق دارند‪( .‬دستور‬
‫والدین به فرزند برای‬
‫غذا نخوردن با دست)‬

‫نسبینگری اخالقی‬

‫نقادی فرهنگ‬

‫فرهنگی‪ -‬اجتماعی‬

‫فهم در چارچوب محیط‬
‫سقط جنین‪ ،‬حقوق‬
‫حیوانات‪ ،‬نژادپرستی‪،‬‬
‫جنگ و تبعیض‬
‫جنسی‬

‫تأکید بر اخالق‬
‫کاربردی‬

‫‪)Robert L.Holmes:1935( Basic Moral Philosophy‬‬


Slide 4

‫اخالقیات عقالنی‬

‫موضوع‬

‫اخالقیات‬
‫(‪)Ethics‬‬

‫مالک صدق و‬
‫درستی‬

‫مبتنی بر احوال و‬
‫اوضاع خاص‬
‫(عرفی)‬

‫قانونپرستی‬
‫اخالقی‬
‫( ‪Ethical‬‬
‫‪)Legalism‬‬

‫مبتنی بر قواعد‬
‫(پساعرفی)‬

‫مثال‬

‫نوع مواجهه با‬
‫قاتل خیرخواه‬


Slide 5

)FEMINIST ETHICS( ‫اخالق فمینیستی‬

)Minimalist( ‫ حداقلی‬.1
)Standard( ‫ متعارف‬.2
)Radical( ‫ بنیادستیز‬.3


Slide 6

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬
‫‪.7‬‬

‫اخالق گوهرین‬
‫فرا اخالق‬
‫تاریخ اخالق‬
‫معرفتشناسی و متافیزیک‬
‫جامعهشناسی و روانشناسی‬
‫الهیات‬
‫زیستشناسی‬


Slide 7

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)1‬‬
‫‪ .1‬اخالق گوهرین (‪: )Substantive Ethics‬‬
‫‪ .1-1‬زنان‪ ،‬ذاتاً با مردان برابرند و حقوق یکسانی‬
‫دارند؛‬
‫‪ .2-1‬زنان‪ ،‬اخالقاً بر مردان برتری دارند و باید بر‬
‫مردان سیطره داشتهباشند‪.‬‬


Slide 8

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)2‬‬
‫‪ .2‬فرا اخالق (‪:)Metaethics‬‬
‫‪ .1-2‬اهمیت تجربه زنان در بستر جنسیت (‪ )Gender‬هموزن‬
‫مردان برای نظریهپردازی اخالقی؛‬
‫‪ .2-2‬تفاوت اخالقی مردان و زنان (اولی‪« :‬حقوقمدار» ‪،‬‬
‫دومی‪« :‬مراقبت و تیمارمدار ‪)»Caring‬؛‬
‫‪ .3-2‬توسل «اخالق مردانه» به اصول‪ ،‬اما «اخالق زنانه» به‬
‫جزئیات و مفردات؛‬
‫‪ .4-2‬اخالق مردانه‪« ،‬فردگرا» اما اخالق زنانه «رابطهگرا»؛‬
‫‪ .5-2‬اخالق زنانه با محوریت «تسکین رنج و درد» در فراسوی‬
‫عدالت‪.‬‬


Slide 9

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)3‬‬
‫‪ .3‬تاریخ اخالق‪:‬‬
‫‪ .1-3‬سوگیری مردانه در اخالق سنتی (زنستیز)؛‬
‫‪ .2-3‬تناسب اخالق در غرب با عرصهی عمومی نه‬
‫حیطهی خصوصی؛‬
‫‪ .3-3‬نظریه «اخالق متعارف» تحت سیطره مردان؛‬
‫‪ .4-3‬نادیده گرفتن مسائل دارای اهمیت نزد زنان در‬
‫اخالق سنتی‪.‬‬


Slide 10

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)4‬‬
‫‪ .4‬معرفتشناسی و متافیزیک‪:‬‬
‫‪ .1-4‬تمایز تعقل یا استدالل اخالقی مردان و زنان در‬
‫«روابط بین این امور»‪ :‬ذهن و بدن (روح و جسم)‪،‬‬
‫عقل و احساس‪ ،‬عمومی و خصوصی‪ ،‬مطلق و‬
‫انضمامی‪ ،‬خود و دیگری‪ ،‬فرهنگ و طبیعت؛‬
‫‪ .2-4‬برساخته بودن «معرفت»‪.‬‬


Slide 11

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)5‬‬
‫‪ .5‬جامعهشناسی و روانشناسی‪:‬‬
‫‪ .1-5‬سیطره مردان بر زنان در جامعه پدرساالرانه‬
‫(شرّ انگاشتن زنان در این نظام)؛‬
‫‪ .2-5‬حمایت دانشپژوهی عرفی از پدرساالری؛‬
‫‪ .3-5‬سوگیری مردانه لیبرالیسم؛‬
‫‪ .4-5‬مهار زبان به دست مردان (به کارگیری دستور‬
‫زبان از سوی مردان برای اغفال)؛‬


Slide 12

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)6‬‬
‫‪ .5-5‬اجبار زنان به «درست انگاشتن» متون «مردانه» و‬
‫گرفتار شدن زنان در دگرساالری (‪)Heteronomy‬؛‬
‫‪ .6-5‬مهار زنان در پزشکی؛‬
‫‪ .7-5‬تأکید اخالق مردانه (انگلیسی‪ -‬اروپایی) بر‬
‫جدایی‪ ،‬انزوا‪ ،‬خودمحوری و رقابتجویی؛‬
‫‪ .8-5‬تهدید تفوّق و برتری مردان با همجنسگرایی‬
‫زنانه؛‬
‫‪ .9-5‬تمایز فرهنگ مردان و فرهنگ زنان؛‬
‫‪ .10-5‬شکلگیری «شخص» در ظرف اجتماع‪.‬‬


Slide 13

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)7‬‬
‫‪ .6‬الهیات‪:‬‬
‫‪ .1-6‬تصور خدا به صورت «مردانه»؛‬
‫‪ .2-6‬زن‪ ،‬عامل گناه نخستین‪.‬‬


Slide 14

‫مقوالت عام در فلسفه اخالق جنسیتی (‪)8‬‬
‫‪ .7‬زیستشناسی‪:‬‬
‫‪ .1-7‬جنسیت‪ ،‬ریشهی ستمدیدگی زنان؛‬
‫‪ .2-7‬حفظ تفوّق مردان به صورتهای نظامی و‬
‫سیاسی و تعیّن بخشیدن به آن تفوّق‪.‬‬


Slide 15

‫سه نوع اخالق فمینیستی (‪)FEMINIST ETHICS‬‬
‫‪ .1‬اخالق فمینیستی حداقلی (‪ ،)Minimalist‬تأکید بر‬
‫حقوق (عامل شکلگیری تفکر سیاسی کالسیک لیبرال)‪:‬‬
‫‪ .1-1‬وجود اخالقیات واحد برای مردان و زنان؛‬
‫‪ .2-1‬شراکت زنان در سرکوب خودشان از راه فرمانبرداری از‬
‫مردان؛‬
‫‪ .3-1‬استفاده از هنرها و نیرنگها و عشوهگری برای قطع‬
‫گفتگوی عقالنی از سوی زنان با مردان؛‬
‫‪ .4-1‬لزوم آگاهیبخشی به زنان نسبت به «نحوه»های فریب‬
‫خوردنشان (پرورش عقل زنان‪ :‬نگاه «کانتی») و نگاه به مرد‬
‫به عنوان یک «همتا» و برخورد عقالنی با مرد در حریم‬
‫خصوصی (حتی مرد پادشاه برحق یا غاصب)؛‬


Slide 16

‫سه نوع اخالق فمینیستی (‪)2( )FEMINIST ETHICS‬‬
‫‪ .5-1‬متزلزل شدن بنیاد «خو ِد اخالق» با سرکوب زنان؛‬
‫‪ .6-1‬حقوق‪ ،‬تکلیف میآورد و تکلیف‪ ،‬اخالقیات را‪ .‬اگر حقوق‬
‫زنان‪ ،‬نباشد‪ ،‬اخالقیات تکّه پاره میشود؛‬
‫‪ .7-1‬القای حالتهای گوناگون مانند‪ :‬خوشنامی‪ ،‬آبرو و‬
‫صدفی کردن اخالق به عالم زنانه‪ ،‬سمومی ظاهر فریباند به‬
‫گونهای که قواعد ناظر به حفظ آبرو در زنان‪ ،‬جای قواعد مربوط‬
‫به وظیفه اخالقی را گرفتهاست‪ .‬نتیجه‪ :‬به کار رفتن عقل زنان‬
‫برای استحکام بخشیدن به زنجیرهای سرکوبشان به جای‬
‫گسستن این زنجیرها؛‬
‫‪ .8-1‬برابر شدن «فضیلت» در زنان با «فرمانبرداری زنان از‬
‫مردان» (سیمون دوبوار اگزیستانسیالیست‪ :‬بین بردهداری و‬
‫تبعیض جنسی‪ ،‬همانندی وجود دارد)‪.‬‬


Slide 17

‫سه نوع اخالق فمینیستی (‪)3( )FEMINIST ETHICS‬‬
‫‪ .2‬اخالق فمینیستی متعارف (‪ ،)Standard‬تأکید بر‬
‫مراقبت و تیمارداری (‪: )Ethics Of Caring‬‬
‫ن محوری در وضعیت بشر‬
‫‪« .1-2‬مراقبت»‪ ،‬دارای شأ ِ‬
‫است؛‬
‫‪ .2-2‬فهم جهان‪ ،‬منوط و مشروط به چشیدن طعم‬
‫مراقبت دیگران است؛‬
‫‪« .3-2‬مراقبت»‪ ،‬در نقطه مقابل «سلطه» قرار دارد؛‬
‫‪ .4-2‬متعلقات مراقبت عبارتند از‪ :‬انسانها‪ ،‬حیوانات‪،‬‬
‫محیط زیست‪ ،‬فلسفه‪ ،‬عقل‪ ،‬هنر‪ ،‬موسیقی (و دین!)؛‬


Slide 18

‫سه نوع اخالق فمینیستی (‪)4( )FEMINIST ETHICS‬‬
‫‪« .5-2‬مراقبت» یعنی‪ :‬قائل شدن به ارزش ذاتی برای «دیگری»‬
‫(موارد بند ‪ ،)4-2‬تالش برای شکوفایی دیگری‪ ،‬برخوردار شدن‬
‫مراقبت از ویژگیهایی مانند پایداری‪ ،‬شکیبایی‪ ،‬صداقت‪ ،‬اعتماد‪،‬‬
‫خاکساری‪ ،‬شجاعت و امید (کاشت نهاد اخالق در خاک همدلی‬
‫در نگاه دیوید هیوم در قرن ‪ 18‬و شوپنهاور در قرن ‪)19‬؛‬
‫‪ .6-2‬پررنگتر بودن نقش مراقبت در زندگی زنان در قیاس با مردان‬
‫(نِل نودینگ؛ ‪ :1984‬به گمان من‪ ،‬اخالق مبتنی بر مراقبت‪ ،‬خصلتاً‬
‫و اساساً زنانه است و از دل تجربه ما زنان پدیدار میشود)؛‬
‫‪ .7-2‬برخاستن «تفکر مادرانه» از فعالیت مادری (سارا رادیک؛‬
‫فیلسوف معاصر)‪ .‬ایمانوئل کانت‪« :‬جنس مذکر‪ ،‬جنس لطیف‬
‫نیست‪ .‬مشیت الهی در سینهی زنان‪ ،‬احساسات محبتآمیز و‬
‫خیرخواهانه و نیز تمایلی به ادب و نزاکت و روحی مهربان‬
‫نهادهاست‪ .‬زنان در زمینه اخالقی همچون مردان به شیوههای‬
‫انتزاعی و عقالنی اندیشه نمیکنند‪».‬‬


Slide 19

‫سه نوع اخالق فمینیستی (‪)5( )FEMINIST ETHICS‬‬
‫‪ .3‬اخالق فمینیستی بنیادستیز (‪: )Radical‬‬
‫‪ .1-3‬قدیمیترین و بنیادیترین نوع سلطه‪ ،‬سلطه مردان بر زنان است که‬
‫دیگر انواع سلطه ( نژادپرستی‪ ،‬سرمایهداری‪ ،‬امپریالیسم و ‪ )...‬دنبالههای‬
‫تفوّق مردان هستند؛‬
‫‪ .2-3‬مردان‪ ،‬نهایتاً به حالت «خنثی» در سعادت میرسند و فاقد قابلیت‬
‫برخورداری از حالت «مثبت» در سعادتاند؛‬
‫‪ .3-3‬مرد‪ ،‬محکوم به وجودی‪ ،‬مقرون به درد و رنج است که فقط از رهگذر‬
‫دورههای موقت و گذرای آرامش‪ ،‬تسکین پیدا میکند یعنی حالتی که تنها‬
‫به واسطه وجود یک «زن» میتواند به آن دست یابد؛‬
‫‪ .4-3‬اگر همه زنان‪ ،‬مردان را ترک میکردند جمیع مردان‪ ،‬حکومت و اقتصاد‬
‫ملی از هم میپاشید؛‬
‫‪ .5-3‬زنان میتوانند مردان را به طور تام و تمام به اطاعت و انقیاد درآورند‪.‬‬


Slide 20

‫برای مطالعه بیشتر ‪...‬‬
‫‪ .1‬مبانی فلسفه اخالق‪ ،‬رابرت ال‪.‬هولمز‪ ،‬ترجمه مسعود علیا‪،‬‬
‫ققنوس‪ ،‬چاپ چهارم‪.1394 ،‬‬
‫‪ .2‬فلسفه اخالق‪ ،‬جیمز ریچلز‪ ،‬ترجمه آرش اخگری‪ ،‬حکمت‪.1387 ،‬‬
‫‪ .3‬درآمدی جدید به فلسفه اخالق‪ ،‬هری‪.‬جی‪.‬گنسلر‪ ،‬ترجمه حمیده‬
‫بحرینی‪ ،‬ویراسته مصطفی ملکیان‪ ،‬آسمان خیال‪.1392 ،‬‬

‫با تشکر از توجهتان‬