Transcript „Psychoanaliza – klasyczne koncepcje teoretyczne i kliniczne Freuda”
Slide 1
„Psychoanaliza –
klasyczne koncepcje
teoretyczne i kliniczne
Freuda”
Jarosław Gliszczyński
Slide 2
Zygmunt Freud 1856-1939
Slide 3
Zagadnienia
- teorie rozwojowe (fazy rozwoju)
- proces pierwotny i wtórny oraz reguły nimi
rządzące
- model topograficzny Freuda
- model strukturalny
- problematyka lęku
- mechanizmy obronne
- mechanizmy powstawania objawów zaburzeń
oraz rola regresji i fiksacji
- problematyka charakteru w klasycznej
psychoanalizie
Slide 4
Trzy znaczenia słowa psychoanaliza
1/ Metoda leczenia
2/ Teoria kliniczna (psychopatologii)
3/ Ogólna teoria psychologiczna
Slide 5
Teorie popędowe Freuda
Główne źródło energii – popęd seksualny,
później również popęd destrukcji.
(seksualność jest rozumiana bardzo
szeroko jako psychoseksualność)
Popędy dążą do gratyfikacji. Przymus
powtarzania – sekwencja gratyfikacja >
odpoczynek > narastanie napięcia
popędowego > gratyfikacja > itd.
Slide 6
Afekt – manifestacja popędu w sferze psychiki.
Życiem popędowym –poza przymusem
powtarzania- rządzi zasada przyjemności –
przykrości, którą ogranicza zasada
rzeczywistości.
Popędy seksualne mają:
1/ źródło
2/ cel
3/ obiekt
Ad1/ ma naturę biologiczną
Ad2/ rozładowanie
Ad3/ może być różny od celu i mieć też charakter
pozagenitalny ( w tym znaczeniu popęd może
składać się z popędów składowych)
Slide 7
Libido- energia popędów seksualnych.
Podmiot dokonuje kateksji energii
libidinalnej – czyli obsadza nią różne
obiekty – wyobrażenia psychiczne,
struktury.
Libido może być związane z ego
(narcystyczne) lub być związane z
obiektem.
Slide 8
Infantylna seksualność – nie ma
charakteru genitalnego, a początkowo
również obiektualnego. Małe dziecko nie
dokonało jeszcze kateksji obiektów
Slide 9
STADIA ROZWOJU
ORGANIZACJI LIBIDO.
Kierunek rozwoju – od narcyzmu do
obiektów.
O kształcie życia seksualnego dziecka w
każdym ze stadiów decyduje dominacja tej
lub innej grupy popędów składowych.
Slide 10
Faza oralna
Zródłem przyjemności jest strefa oralna.
Pierwotny narcyzm dziecka jest na skutek
doznawania przez dziecko deprywacji
(przykrości, napięcia) jest przekształcany w
dążenia do obiektów świata zewnętrznego.
Abraham wyróżnia podfazę sadystczno-oralną –
dziecko zaczyna „chwytać obiekt”, potem
również gryźć pierś matki > istnieje tendencja
do „pożarcia” piersi (faza kanibalizmu),
inkorporacji piersi. Tutaj też początek uczuć
związanych z tęsknotą za matką, dziecko
zaczyna odwzajemniać miłość.
Slide 11
Faza analno-sadystyczna
2-3 rok życia. Źródłem przyjemności są okolice odbytu.
Pojawia się biegunowość aktywność – bierność i
powiązany z tym sadomasochizm.
Abraham dzieli tę fazę na 2 stadia
- w 1. erotyzm analny związany jest z wydalaniem a
sadyzm ze zniszczeniem obiektu
- w 2. erotyzm analny łączy się z zatrzymywaniem
sadyzm z kontrolą związaną z posiadaniem
Linia podziału między regresjami psychotycznymi i
neurotycznymi przechodzi między tymi stadiami.
Te dwie fazy tworzą pregenitalne stadium organizacji
libido.
Slide 12
Faza falliczna
3-5 rok życia. Źródłem przyjemności stają
się genitalia. W początkowej części tej fazy
jest wyraźna biseksualność chłopców i
dziewczynek- nie zanika to całkowicie
nigdy.
W tej fazie rozwija się kompleks Edypa.
Slide 13
Kompleks Edypa.
Definicja – zorganizowany zespół
wyobrażeń i wspomnień o wielkiej sile
uczuciowej, częściowo lub całkowicie
nieświadomych, tworzący się na podstawie
relacji interpersonalnych z okresu
dzieciństwa, złożony z miłosnych i wrogich
pragnień przeżywanych przez dziecko
wobec rodziców
Slide 14
K. E. Może mieć formę pozytywną (prostą) lub
odwróconą (negatywną).
Rozwiązanie kompleksu Edypa stanowi podstawę
identyfikacji i pełni zasadniczą rolę w
strukturowaniu osobowości, jak również w
kierunkowaniu pragnień jednostki.
W tej fazie w reakcji na pragnienia kazirodcze
pojawia się strach przed utratą penisa i związany
z tym kompleks kastracji. U dziewczynek
kompleks kastracji przyjmuje postać zazdrości o
penisa. Rozwojowo pragnienie posiadania penisa
przez dziewczynkę zmienia się w pragnienie
posiadania dziecka.
Slide 15
Okres latencji
Trwa do okresu pokwitania. Energie
popędowe są używane do budowy ego
(sublimacja). Częściowe rozwiązanie
kompleksu Edypa prowadzi do
wytworzenia super-ego
Slide 16
Okres dojrzewania
Od 10, 11-go roku życia. Jest to przejście
do fazy genitalnej, czyli dojrzałej fazy
rozwoju libido. Rozwój seksualny z
wczesnego dzieciństwa jest powtarzany w
skondensowanej formie. Infantylne cele
seksualne są porzucane, dziewczynka
zrzeka się męskości, chłopiec przezwycięża
lęk kastracyjny. Następuje przejście do
prymatu genitaliów w życiu seksualnym.
Slide 17
Trudności tego okresu zawsze mają u
podłoża trudności z poprzednich
okresów. Ego zaczyna być
zorganizowane, jednak pod naporem
gwałtownych impulsów seksualnych
zostaje wystawione na próbę. Anna
Freud wyróżnia 2 formy obrony
charakterystyczne dla adolescencji. 1/
ascetyzm 2/ intelektualizacja.
Slide 18
Zaburzenia rozwojowe polegają na tym, że
dążenia z wcześniejszej fazy pojawiają się
w fazie późniejszej, stają się dominujące i
dążą do niezależnej gratyfikacji. W
zależności od tego z jakiej fazy pochodzą
zakłócenia, będzie różny obraz zaburzeń.
Przymus powtarzania jest jednym z
czynników wywołujących fiksacje
(popędów). Polega to na powtarzającym
się dążeniu do określonego rodzaju
gratyfikacji.
Slide 19
MODEL TOPOGRAGICZNY,
PROCES PIERWOTNY I
WTÓRNY.
Model ten dzieli aparat psychiczny na:
świadomość
przedświadomość
nieświadomość
Slide 20
Marzenia senne
Marzenie senne jest „strażnikiem snu”,
śniący zaspokaja nieświadome pragnienia.
M. senne ma warstwę jawną i latentną
(ukrytą). Praca snu to aktywność
zniekształcająca ukrytą warstwę snu i
tworząca jego jawną część. W drugą
stronę (od jawnej części do ukrytej)
dokonuje się interpretacji snu
Slide 21
We śnie obecne są resztki z dnia
ale tylko te wkraczają do
marzenia sennego, które kojarzą
się z nieświadomymi myślami,
pragnieniami i popędami.
Spełnienie pragnień we śnie
wyrażane jest najczęściej w
formie symbolicznej.
Slide 22
We śnie dochodzi do głosu proces
pierwotny, czyli prymitywna, archaiczna
(a w wymiarze indywidualnym infantylna)
część psychiki. Charakterystyczne dla tego
procesu są przemieszczenie i
kondensacja (zagęszczenie) – w
procesie pierwotnym występuje
pomieszanie czasu i przestrzeni, nie
rozróżnianie poszczególnych obiektów,
obrazy są zamieniane między sobą, część
jest mylona z całością itp. Są to procesy
nieświadome.
Slide 23
Wszystkie cechy procesu pierwotnego
są obecne w marzeniach sennych
gdzie praca snu dokonuje się poprzez
symboliczną metodę prezentacji,
regresję, pominięcie, kamuflaż,
przemieszczenie i kondensację.
Mechanizmy te ujawniają się również
w marzeniach na jawie, objawach
nerwicowych, pomyłkach,
zapomnieniach itp.
Slide 24
We śnie ujawniają się również części
związane z procesem wtórnym –
logiczne myślenie, wypowiedzi będące
pozostałością myślenia na jawie.
Proces pierwotny rządzi głównie
nieświadomością, proces wtórny
przedświadomością .
Do świadomości należy percepcja.
Przypominanie, myślenie, mowa
(proces wtórny) – do
przedświadomości
Slide 25
Popędowe pragnienia i aktywność
psychiczna rządzona przez proces
pierwotny należą do nieświadomości.
Nazwa psychologia głębi nawiązuje do
tego, że te trzy systemy leżą warstwowo
jeden nad drugim.
Ponieważ systemy są ze sobą powiązane,
aktywność psychiczna z jednego systemu
może się przedostawać do innego, jednak
obrony (w życiu na jawie) lub cenzor (we
śnie) sprawiają kontrolę nad „bramami”
poszczególnych systemów.
Slide 26
Każdy akt mentalny jest katektowany
(czyli obsadzany energią).
W
nieświadomości energia jest swobodnie
mobilna, w przedświadomości związana.
Istnieje analogia topograficzna między
marzeniem sennym a tworzeniem się
objawów nerwicowych. Tak jak jawna
warstwa snu stanowi kamuflaż dla ukrytej,
tak jawne symptomy ukrywają
nieświadomy konflikt
Slide 27
Nieświadomość
Może być odsłaniana poprzez:
1/ zawartość
2/ sposób funkcjonowania
Slide 28
Zawartość nśw.
Reprezentacje popędów (afekty) konkretnych
idei i idei rzeczy (aktualne obiekty do których
przynależą afekty, plus idee werbalne odnoszące
się do nich – wraz z rozwojem słów tworzą się
związki pomiędzy ideami konkretnymi a ideami
rzeczy. Konkretne idee i idee rzeczy tworzą
odbicie w życiu psychicznym obiektów ze świata
zewnętrznego.)
Ponieważ człowiek wywodzi pierwszą koncepcję
obiektów ze swojego bezpośredniego otoczenia i
ponieważ neurotyk zatrzymał się w pewnym
stopniu na poziomie infantylnym lub się do niego
zregresował, prawdziwymi obiektami jego
nieświadomych popędów są rodzice lub ich
substytuty.
Slide 29
Sposób funkcjonowania nśw.
Taki jak w procesie pierwotnym – łatwość
przemieszczania energii psychicznych i kondensacji, duży
nieporządek, chaos. Tutaj też dwa ważne procesy –
identyfikacja i projekcja. To pierwsze to
przemieszczenie z obiektu na ego, to drugie odwrotnie.(
z zewnątrz do wnętrza i z wnętrza na świat zewnętrzny).
Nieświadomość nie zna sprzeczności, przeciwności mogą
istnieć obok siebie, czegoś nie ma, a jednocześnie jest,
związki mogą być zakłócane, a idee zamazane. Nie
istnieje tu pojęcie czasu. Można doświadczać zdarzeń
przeszłych jak teraźniejszych z nie zmieniona
intensywnością. Nśw. może wyrażać się w sposób
symboliczny, również każdy symptom nerwicowy może
mieć znaczenie symboliczne. W nśw. rzeczywistość
zewnętrzna jest zastępowana przez wewnętrzną – w ten
sposób wydarzenia zewnętrzne mogą pełnić jedynie rolę
„wyzwalaczy” wcześniejszych nieświadomych treści.(jak
w przeniesieniu)
Slide 30
Świadomość
Akt stawania się świadomym oznacza
percepcję bodźców, a jednocześnie
samoświadomość aparatu percepcyjnego.
Świadomość to narząd czucia znajdujący
się na granicy światów zewnętrznego i
wewnętrznego.
Świadomość testuje rzeczywistość – a
szczególnie ocenia czy coś pochodzi z
zewnątrz, czy z wnętrza. (ten element
może całkowicie zawieść w psychozach)
Slide 31
System obrony przed bodźcami
W systemie Percepcja-Świadomość istnieje
system obrony przed bodźcami, który
funkcjonuje jak filtr – w wyniku którego, tylko
część bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych
dostaje się do świadomości. Energia bodźca,
który wkracza do świadomości nie pozostawia
tam żadnych śladów, jest w całości zużywana na
akt stawania się świadomą. Wraz z
przedostaniem się energii psychicznej do
świadomości następuje uwolnienie napięcia –
zasada nirwany.
Slide 32
Przedświadomość
Pomiędzy nieśw., a świad. Zawiera zarówno
pochodne nieświadomości, jak i gromadzi
wrażenia ze świata zewnętrznego. Tutaj
sytuowane są internalizowane wpływy
zewnętrzne – normy, reguły, zakazy, nakazy itp.,
tutaj też rozwija się instancja zajmując się
moralną i logiczną krytyką (cenzor). Bariera
nieprzepuszczająca pewnych treści usytuowana
jest zarówno między Przedśw. a Nieświad., jak i
między Przedśw. a Świad.
Te opory mogą prowadzić do tworzenia się
symptomów. Przedśw. reguluje przepływy
energii między pozostałymi systemami. W
nerwicach często zbyt mało energii dostępnej
jest ego, w psychozach zbyt dużo.
Przedświadomością rządzi proces wtórny.
Slide 33
Regresja
Regresja jest to proces, w którym aktywność psychiczna cofa
się do wcześniejszego, niższego i prostszego sposobu
funkcjonowania.
Regresja może być
1/topograficzna
2/ czasowa
3/ formalna
ad1. – aktywność cofa się do niższego systemu np. do
Nieświadomości
ad.2 – obecne doświadczenie poprzez ożywienie doświadczenia
z przeszłości jest przeżywane i spotyka się z reakcją tak jak w
przeszłości (dzieciństwie)
ad.3/ - proces myślenie staje się archaiczny (np. magiczny)
Powyższe rodzaje regresji występują prawie zawsze łącznie.
Slide 34
MODEL STRUKTURALNY
Sformułowany przez Freuda w pełni ok. roku
1923. jako próba przezwyciężenia niedostatków
modelu topograficznego. Modele te nie
wykluczają się lecz uzupełniają. Model
topograficzny sytuował konflikt pomiędzy
umysłem świadomym zawierającym m.in.
zakazy, nakazy, normy i inne siły tłumiące, a
nieświadomością. Było to niezgodne z
obserwacjami, że obrony przed popędami mogą
również działać nieświadomie.
Slide 35
Aparat psychiczny dzieli się na 3 systemy
(instancje) – id, ego i super-ego.
Id to biegun popędowy
Ego jest instancją pośredniczącą pomiędzy
popędami a wymogami świata zewnętrznego,
ma funkcje tworzenia kompromisów (również z
super-ego).
Uruchamia obrony poprzez lęk sygnałowy.
Super-ego powstaje wraz z rozwiązaniem
kompleksu Edypa w wyniku uwewnętrznienia
(poprzez identyfikację) postaw i wartości
rodzicielskich. Jest to sumienie kontrolujące
popędy libido i agresji.
Slide 36
Super-ego
W jego kształtowaniu biorą udział elementy
preedypalne i postedypalne, lecz w największym
stopniu edypalne. Super- ego jest w znacznym
stopniu nieświadome.
Agresywne, surowe super-ego niekoniecznie
musi być introjektem surowego rodzica, lecz
odpowiedzią na siłę indywidualnych
agresywnych pragnień – czyli im człowiek
bardziej restrykcyjnie kontroluje swoją agresję,
tym silniejsza jest agresja super-ego wobec ego.
Slide 37
Aparat psychiczny neurotyka ma
relatywnie mały obszar ego wolnego od
wpływów id lub super-ego, jest dużo
nieświadomej komunikacji bezpośredniej
pomiędzy id a super-ego oraz duże
obszary id i super-ego niekontrolowane
przez ego.
Człowiek dojrzały ma ego w dużym
stopniu uwolnione od wpływów
pozostałych instancji, ponadto duże
obszary id oraz super-ego są kontrolowane
przez ego.
Slide 38
Regresja – c.d.
Regresję można uważać również za jeden z
mechanizmów obronnych
Regresja libidinalna – wycofanie się do
wcześniejszej fazy organizacji popędowej.
O poziomie do którego przebiega regresja
decydują punkty fiksacji.
Regresja ego – występuje zazwyczaj wraz z
regresją libidinalną i obejmuje na ogół tylko te
funkcje ego, które są zaangażowane w konflikt.
Regresja super-ego – gdy uwewnętrzniony
autorytet rodzicielski ulegnie ponownemu
uzewnętrznieniu i zostaje wyprojektowany.
Slide 39
Lęk
Lęk może być objawem nerwicy, ale
również objawy mogą redukować lęk. Lęk
jest afektem i jako taki podlega również
procesom rozładowywania. Różni się od
innych afektów głównie poprzez swój
nieprzyjemny charakter. Lęk reprezentuje
reakcję na traumatyczne doświadczenie.
Slide 40
Trauma
Trauma – to przyrost energii bodźców,
której ego nie jest w stanie opanować przy
pomocy swojej bariery ochronnej przed
bodźcami. Gdy bariera jest nadmiernie
obciążona ego traci zdolność do
reagowania celowymi działaniami
przystosowawczymi, a zamiast tego
pojawia się lęk.
Slide 41
Lęk może mieć również charakter
antycypacyjny i pomagać przygotować się
na niebezpieczeństwo.
Lęk sygnałowy może uruchamiać obrony
ego, ale z drugiej strony sam może mieć
charakter obronny.
Slide 42
Lęk narodzin
Reakcją na traumę narodzin jest lęk
narodzin. Lęk ten ma charakter
pierwotny i może się później wraz z
przechodzeniem od fazy do fazy
reaktywować. Lęk narodzin ma charakter
separacyjny i jest biologicznym
prototypem późniejszych (psychicznych)
lęków przed utratą obiektu
Slide 43
Lęk może być wyrazem popędu destrukcji.
Jako lęk kastracyjny wynika z „sadyzmu”
super-ego (agresja przeciw ojcu jest
odwracana przeciw ego.)
Slide 44
Lęk neurotyczny jest zawsze
odpowiedzią na zagrożenie ze strony
popędów, czyli na niebezpieczeństwo
wewnętrzne, a nie realne.
Warunki i formy lęku różnią się w
zależności od stadium rozwoju libido i ego.
Lęk z fazy pregenitalnej gdzie jest większa
rola popędu destrukcji może zawierać
wiele elementów sadomasochistycznych.
W fazie genitalnej lęk ma charakter
kastracyjny. U kobiet lęk w stadium
obiektualnym jest wynikiem utraty obiektu
lub utraty miłości.
Slide 45
Lęk jako funkcja ego, która podobnie
jak libido może regresować się do
punktu fiksacji w chorobie przyjmuje
formę wcześniejszej reakcji
afektywnej, która już została
opanowana.
Slide 46
MECHANIZMY OBRONNE
Najbardziej archaicznym rodzajem obrony jest
narcystyczne wycofanie się z kontaktów ze światem, czyli
powrót do pozycji niemowlęcia z pierwszych tygodni
życia.
Jako obrona może występować identyfikacja. W
stadium narcystycznym i pregenitalnym możemy w tym
znaczeniu mówić o introjekcji.
W tych stadiach identyfikacja na poziomie oralnym
polega na tym, że libido używa obiektu w celu usunięcia
popędowego bodźca poprzez inkorporację obiektu przez
ego. Dziecko wchodzi oralnie w posiadanie obiektu
znosząc w ten sposób dystans pomiędzy sobą a nim. Jest
to identyfikacja całkowita
Slide 47
W stadium obiektualnym identyfikacja jest
częściowa. Poprzez identyfikację z ojcem
chłopiec czyni ojcowskie wymagania
częścią siebie i kształtuje się w ten sposób
super-ego. A więc poprzez identyfikację
zostaje osiągnięta obrona przeciw
popędom, a matka przestaje być
postrzegana jako obiekt seksualny.
Slide 48
Pacjenci, którzy osiągnęli stadium
genitalne i wytworzyli stałe związki z
obiektami rozwijają na ogół identyfikacje
częściowe, a ci którzy nie osiągnęli
stadium genitalnego i obiektualnego (albo
osiągnęli to stadium ale nie zrezygnowali z
narcyzmu) rozwijają raczej identyfikacje
całkowite.
Slide 49
Projekcja
Projekcja – jest dość prymitywnym
mech. obronnym. Poprzez wyrzucanie na
zewnątrz stwarza dystans pomiędzy ego, a
źródłem niebezpieczeństwa.
Po wytworzeniu super-ego projekcja nie
ma już tak pierwotnego charakteru,
nabiera ona charakteru moralnego.
Projekcja i identyfikacja często występują
w postaci przemieszanej.
Slide 50
Przemieszczenie
Zamiana w przeciwieństwo i
przekształcenie aktywności w
pasywność.
Wspólną cecha tych dwóch obron oraz
identyfikacji jest to, że libido odwraca się
od świata zewnętrznego i obsadza ego,
czyli libido obiektualne zmienia się w
narcystyczne. Powtarzane są wcześniejsze
sposoby gratyfikacji, czyli mechanizm
obronny ma tendencję do zafiksowania, a
co za tym idzie jest odporny na próby
przełamania.
Slide 51
Przymus powtarzania przywołuje
najbardziej prymitywny sposób obrony,
jest to wyparcie pierwotne. Impuls
popędowy nie może się prawie w ogóle
wyrazić. Wszystkie powyższe mechanizmy
obronne mają charakter nieświadomy i są
związane z ID i jako takie rządzone są
głównie przez proces pierwotny. W
przypadku tych mechanizmów często
musimy szukać przeciwieństwa – za
masochizmem, sadyzm, za pasywnością
aktywność, za „przesadną miłościa”
nienawiść (i odwrotnie). Mechanizmy te są
infantylne i niedojrzałe.
Slide 52
Anna Freud 1895-1982
Slide 53
Inne mechanizmy obronne powstają gdy
ego oddziela się od id i kiedy rozwija się
super-ego. Są to mechanizmy obronne
kontrolowane przez ego lub mechanizmy
obronne ego
Ego broni się przed trzema rodzajami
wpływów.
1/ światem zewnętrznym
2/ przed Id
3/ przed super-ego.
Slide 54
Wyparcie
Najważniejszym mech. obronnym z
późniejszych faz jest wyparcie. Nie
należy go mylić z tłumieniem. W tym
ostatnim treść nie jest zapomniana, a tylko
emocje podlegają kontroli i tłumieniu.
Slide 55
Wyparcie zawiera 2 procesy
1.Wycofanie przez system Pśw. obsadzenia,
które było związane z niekceptowanym
wyobrażeniem.
2. Przeciwobsadzenie wykorzystujące
energię uwolnioną w wyniku poprzedniej
operacji.
Slide 56
Rodzaje obron wg. Anny Freud
regresja
Wyparcie
Reakcja
upozorowana
Izolacja
Anulowanie
Projekcja
Introjekcja
Zwrócenie popędu
przeciwko sobie
Odwrócenie
Sublimacja
Slide 57
Przyczyny obrony przed popędem
1.
2.
3.
4.
Lęk przed super-ego
Lęk przed rzeczywistym zagrożeniem
Siła popędów
Brak harmonii wewnątrz ego
Slide 58
Wnioski Anny Freud dotyczące
terapii analitycznej
Najlepiej rokuje w terapii gdy przyczyną
zastosowania obron był lęk przed super-ego
Gdy obrony wynikają z lęku przed rzeczywistym
zagrożeniem to terapia zmierza do wykazania, że
lęki wiążą się z rzeczywistością dawno minioną
ponadto praca może zmierzać w stronę
zwiększania tolerancji na nieprzyjemne doznania
Stany które wiążą się z obronami przed lękiem z
powodu zbyt dużej siły popędów nie podlegają
terapii analitycznej
Slide 59
Systematyzacja mechanizmów
obronnych wg. Drozdowskiego i
Kokoszki
1/Narcystyczne mechanizmy obronne –
zaprzeczenie, zniekształcenie, prymitywna
idealizacja, projekcja (psychotyczna),
projekcyjna identyfikacja, rozszczepienie
2/ Niedojrzałe mechanizmy obronne –
acting out, blokowanie, hipochondryzacja,
introjekcja, pasywno-agresywne
zachowania, projekcja (niepsychotyczna),
regresja, schizoidalne fantazje,
somatyzacja.
Slide 60
3/ Neurotyczne mechanizmy obronne –
kontrolowanie, przemieszczenie,
dysocjacja, eksternalizacja, zahamowanie,
intelektualizacja, izolowanie,
racjonalizacja, reakcja
upozorowana(formacja reaktywna),
wyparcie(represja), seksualizacja,
odczynianie
4/ Dojrzałe mechanizmy obronne –
altruizm, antycypacja, ascetyzm, humor,
sublimacja, tłumienie.
Slide 61
CHARAKTER
Charakter to funkcjonowanie jednostki wg.
określonego stałego wzorca, typowy dla
kogoś sposób odczuwania, myślenia i
działania. Ujmując rzecz
psychodynamicznie to typowy dla kogoś
sposób rozwiązywania konfliktów
intrapsychicznych
Slide 62
Cechy charakteru
Cechy charakteru są złożoną mieszanką
pochodnych popędów, obron i elementów
super-ego. Podobnie jak objawy
nerwicowe są to wytwory kompromisowe.
Od objawów są jednak bardziej trwałe,
lepiej wiążą lęk i są egosyntoniczne
(zgodne z ja) – w przeciwieństwie do
objawów, które są egodystoniczne
(niezgodne z ja). Charakter jest ściśle
związany ze stylem obronnym człowieka.
Slide 63
Charakter kształtuje się poprzez kompromisy
poprzez poszczególne fazy rozwoju. Rodzice
stają się modelami dla ideału ego i ego, na
drodze identyfikacji przejmowane są wartości i
ideały.
Przebieg procesu rozwojowego i jego kluczowe
momenty, traumy, czynniki genetyczne,
dynamiczne decydują czy charakter będzie
zahamowany, sztywny, patologiczny, czy fiksacje
i regresje doprowadzą do kompromisów o
charakterze neurotycznym. Przy prawidłowym
przebiegu procesu rozwojowego charakter ma
szanse być dobrze zintegrowany, elastyczny,
pozwalający na lepsze przystosowanie się do
rzeczywistości.
Slide 64
Wprawdzie podwaliny charakteru pojawiają się
już bardzo wcześnie, ale jego bardziej stała
organizacja kształtuje się w wyniku rozwiązania
konfliktu edypalnego, a kończy się w okresie
adolescencji.
Aby uzyskać bardziej pełny opis charakteru
powinien on być określony w wielu wymiarach –
opisowym, genezy, struktury, dynamiki, ekonomii
libido.
Slide 65
ZABURZENIA CHARAKTERU
Charakter można określać wg
1/ fazy libidinalnej (np. charakter
analny)
2/ stosowanych obron (np. charakter
kompulsywny)
3/ ujawnianych zachowań ( np. charakter
bierno-agresywny)
Slide 66
Freud wyróżniał 3 podstawowe typy libidinalne:
- erotyczny; libido osiągnęło tu poziom genitalny, jego
celem jest gratyfikacja poprzez obiekt, ego i super-ego
nie są wystarczająco silne, jednostki takie poszukują
głównie przyjemności, przejawiają mało zahamowań
moralnych, są predysponowane do symptomów
histerycznych, fobii i lęków
- kompulsywny; libido jest natury analno-sadystycznej,
silne super-ego, dużo poczucia winy, ascetyzm,
samopoświęcanie się, skłonności konserwatywne
- narcystyczny; libido skoncentrowane wokół ego,
miłość do samego siebie, samouwielbienie, małe
przywiązanie do obiektów miłości – obiekty są ważne o
tyle o ile przyczyniają się do zaspokajania potrzeb
narcystycznych.
Możemy też mówić o typach erotycznokompulsywnym, erotyczno-narcystycznym,
narcystyczno-kompulsywnym.
Slide 67
Czynniki przyczyniające się zarówno do
powstawania symptomów, jak i zab. charakteru
są podobnej natury. U podłoża są frustracje,
traumy, które wywołują konflikty albo
1/wewnątrz ego albo 2/ pomiędzy systemami
albo3/ między światem zewnętrznym a ego
W jednym przypadku konflikty owocują
wytworzeniem się symptomów w innym
zaburzeń charakteru. Można powiedzieć, że
konflikt jest aktywny i może być rozwiązany albo
przez wytworzenie symptomów albo cech
charakteru.
Ale ponieważ zależności mają tutaj charakter
„kolisty” to nerwica charakteru może stać się w
końcu nerwicą z objawami.
Slide 68
Literatura
Zalecana literatura:
Zygmunt Freud „Wstęp do psychoanalizy”
Zygmunt Freud „Objaśnianie marzeń sennych”
Zygmunt Freud „Poza zasadą przyjemności”
Zygmunt Freud „Psychopatologia życia codziennego”
Anna Freud „Ego i mechanizmy obronne”
A.Kokoszka, P.Drozdowski „Wprowadzenie do
psychoterapii”
Bjórn Killingmo „Psychoanalityczna metoda leczenia”
Jean Laplanche, J,-B.Pontalis „Słownik psychoanalizy”
Burness E.Moore, Bernard D.Fine „Słownik psychoanalizy
klasyczne pojęcia nowe koncepcje”
H. Thoma, Horst Kachele „Podręcznik terapii
psychoanalitycznej”
Peter Kutter „Współczesna psychoanaliza-psychologia
procesów nieświadomych”
Peter Gay „Freud-życie na miarę epoki”
„Psychoanaliza –
klasyczne koncepcje
teoretyczne i kliniczne
Freuda”
Jarosław Gliszczyński
Slide 2
Zygmunt Freud 1856-1939
Slide 3
Zagadnienia
- teorie rozwojowe (fazy rozwoju)
- proces pierwotny i wtórny oraz reguły nimi
rządzące
- model topograficzny Freuda
- model strukturalny
- problematyka lęku
- mechanizmy obronne
- mechanizmy powstawania objawów zaburzeń
oraz rola regresji i fiksacji
- problematyka charakteru w klasycznej
psychoanalizie
Slide 4
Trzy znaczenia słowa psychoanaliza
1/ Metoda leczenia
2/ Teoria kliniczna (psychopatologii)
3/ Ogólna teoria psychologiczna
Slide 5
Teorie popędowe Freuda
Główne źródło energii – popęd seksualny,
później również popęd destrukcji.
(seksualność jest rozumiana bardzo
szeroko jako psychoseksualność)
Popędy dążą do gratyfikacji. Przymus
powtarzania – sekwencja gratyfikacja >
odpoczynek > narastanie napięcia
popędowego > gratyfikacja > itd.
Slide 6
Afekt – manifestacja popędu w sferze psychiki.
Życiem popędowym –poza przymusem
powtarzania- rządzi zasada przyjemności –
przykrości, którą ogranicza zasada
rzeczywistości.
Popędy seksualne mają:
1/ źródło
2/ cel
3/ obiekt
Ad1/ ma naturę biologiczną
Ad2/ rozładowanie
Ad3/ może być różny od celu i mieć też charakter
pozagenitalny ( w tym znaczeniu popęd może
składać się z popędów składowych)
Slide 7
Libido- energia popędów seksualnych.
Podmiot dokonuje kateksji energii
libidinalnej – czyli obsadza nią różne
obiekty – wyobrażenia psychiczne,
struktury.
Libido może być związane z ego
(narcystyczne) lub być związane z
obiektem.
Slide 8
Infantylna seksualność – nie ma
charakteru genitalnego, a początkowo
również obiektualnego. Małe dziecko nie
dokonało jeszcze kateksji obiektów
Slide 9
STADIA ROZWOJU
ORGANIZACJI LIBIDO.
Kierunek rozwoju – od narcyzmu do
obiektów.
O kształcie życia seksualnego dziecka w
każdym ze stadiów decyduje dominacja tej
lub innej grupy popędów składowych.
Slide 10
Faza oralna
Zródłem przyjemności jest strefa oralna.
Pierwotny narcyzm dziecka jest na skutek
doznawania przez dziecko deprywacji
(przykrości, napięcia) jest przekształcany w
dążenia do obiektów świata zewnętrznego.
Abraham wyróżnia podfazę sadystczno-oralną –
dziecko zaczyna „chwytać obiekt”, potem
również gryźć pierś matki > istnieje tendencja
do „pożarcia” piersi (faza kanibalizmu),
inkorporacji piersi. Tutaj też początek uczuć
związanych z tęsknotą za matką, dziecko
zaczyna odwzajemniać miłość.
Slide 11
Faza analno-sadystyczna
2-3 rok życia. Źródłem przyjemności są okolice odbytu.
Pojawia się biegunowość aktywność – bierność i
powiązany z tym sadomasochizm.
Abraham dzieli tę fazę na 2 stadia
- w 1. erotyzm analny związany jest z wydalaniem a
sadyzm ze zniszczeniem obiektu
- w 2. erotyzm analny łączy się z zatrzymywaniem
sadyzm z kontrolą związaną z posiadaniem
Linia podziału między regresjami psychotycznymi i
neurotycznymi przechodzi między tymi stadiami.
Te dwie fazy tworzą pregenitalne stadium organizacji
libido.
Slide 12
Faza falliczna
3-5 rok życia. Źródłem przyjemności stają
się genitalia. W początkowej części tej fazy
jest wyraźna biseksualność chłopców i
dziewczynek- nie zanika to całkowicie
nigdy.
W tej fazie rozwija się kompleks Edypa.
Slide 13
Kompleks Edypa.
Definicja – zorganizowany zespół
wyobrażeń i wspomnień o wielkiej sile
uczuciowej, częściowo lub całkowicie
nieświadomych, tworzący się na podstawie
relacji interpersonalnych z okresu
dzieciństwa, złożony z miłosnych i wrogich
pragnień przeżywanych przez dziecko
wobec rodziców
Slide 14
K. E. Może mieć formę pozytywną (prostą) lub
odwróconą (negatywną).
Rozwiązanie kompleksu Edypa stanowi podstawę
identyfikacji i pełni zasadniczą rolę w
strukturowaniu osobowości, jak również w
kierunkowaniu pragnień jednostki.
W tej fazie w reakcji na pragnienia kazirodcze
pojawia się strach przed utratą penisa i związany
z tym kompleks kastracji. U dziewczynek
kompleks kastracji przyjmuje postać zazdrości o
penisa. Rozwojowo pragnienie posiadania penisa
przez dziewczynkę zmienia się w pragnienie
posiadania dziecka.
Slide 15
Okres latencji
Trwa do okresu pokwitania. Energie
popędowe są używane do budowy ego
(sublimacja). Częściowe rozwiązanie
kompleksu Edypa prowadzi do
wytworzenia super-ego
Slide 16
Okres dojrzewania
Od 10, 11-go roku życia. Jest to przejście
do fazy genitalnej, czyli dojrzałej fazy
rozwoju libido. Rozwój seksualny z
wczesnego dzieciństwa jest powtarzany w
skondensowanej formie. Infantylne cele
seksualne są porzucane, dziewczynka
zrzeka się męskości, chłopiec przezwycięża
lęk kastracyjny. Następuje przejście do
prymatu genitaliów w życiu seksualnym.
Slide 17
Trudności tego okresu zawsze mają u
podłoża trudności z poprzednich
okresów. Ego zaczyna być
zorganizowane, jednak pod naporem
gwałtownych impulsów seksualnych
zostaje wystawione na próbę. Anna
Freud wyróżnia 2 formy obrony
charakterystyczne dla adolescencji. 1/
ascetyzm 2/ intelektualizacja.
Slide 18
Zaburzenia rozwojowe polegają na tym, że
dążenia z wcześniejszej fazy pojawiają się
w fazie późniejszej, stają się dominujące i
dążą do niezależnej gratyfikacji. W
zależności od tego z jakiej fazy pochodzą
zakłócenia, będzie różny obraz zaburzeń.
Przymus powtarzania jest jednym z
czynników wywołujących fiksacje
(popędów). Polega to na powtarzającym
się dążeniu do określonego rodzaju
gratyfikacji.
Slide 19
MODEL TOPOGRAGICZNY,
PROCES PIERWOTNY I
WTÓRNY.
Model ten dzieli aparat psychiczny na:
świadomość
przedświadomość
nieświadomość
Slide 20
Marzenia senne
Marzenie senne jest „strażnikiem snu”,
śniący zaspokaja nieświadome pragnienia.
M. senne ma warstwę jawną i latentną
(ukrytą). Praca snu to aktywność
zniekształcająca ukrytą warstwę snu i
tworząca jego jawną część. W drugą
stronę (od jawnej części do ukrytej)
dokonuje się interpretacji snu
Slide 21
We śnie obecne są resztki z dnia
ale tylko te wkraczają do
marzenia sennego, które kojarzą
się z nieświadomymi myślami,
pragnieniami i popędami.
Spełnienie pragnień we śnie
wyrażane jest najczęściej w
formie symbolicznej.
Slide 22
We śnie dochodzi do głosu proces
pierwotny, czyli prymitywna, archaiczna
(a w wymiarze indywidualnym infantylna)
część psychiki. Charakterystyczne dla tego
procesu są przemieszczenie i
kondensacja (zagęszczenie) – w
procesie pierwotnym występuje
pomieszanie czasu i przestrzeni, nie
rozróżnianie poszczególnych obiektów,
obrazy są zamieniane między sobą, część
jest mylona z całością itp. Są to procesy
nieświadome.
Slide 23
Wszystkie cechy procesu pierwotnego
są obecne w marzeniach sennych
gdzie praca snu dokonuje się poprzez
symboliczną metodę prezentacji,
regresję, pominięcie, kamuflaż,
przemieszczenie i kondensację.
Mechanizmy te ujawniają się również
w marzeniach na jawie, objawach
nerwicowych, pomyłkach,
zapomnieniach itp.
Slide 24
We śnie ujawniają się również części
związane z procesem wtórnym –
logiczne myślenie, wypowiedzi będące
pozostałością myślenia na jawie.
Proces pierwotny rządzi głównie
nieświadomością, proces wtórny
przedświadomością .
Do świadomości należy percepcja.
Przypominanie, myślenie, mowa
(proces wtórny) – do
przedświadomości
Slide 25
Popędowe pragnienia i aktywność
psychiczna rządzona przez proces
pierwotny należą do nieświadomości.
Nazwa psychologia głębi nawiązuje do
tego, że te trzy systemy leżą warstwowo
jeden nad drugim.
Ponieważ systemy są ze sobą powiązane,
aktywność psychiczna z jednego systemu
może się przedostawać do innego, jednak
obrony (w życiu na jawie) lub cenzor (we
śnie) sprawiają kontrolę nad „bramami”
poszczególnych systemów.
Slide 26
Każdy akt mentalny jest katektowany
(czyli obsadzany energią).
W
nieświadomości energia jest swobodnie
mobilna, w przedświadomości związana.
Istnieje analogia topograficzna między
marzeniem sennym a tworzeniem się
objawów nerwicowych. Tak jak jawna
warstwa snu stanowi kamuflaż dla ukrytej,
tak jawne symptomy ukrywają
nieświadomy konflikt
Slide 27
Nieświadomość
Może być odsłaniana poprzez:
1/ zawartość
2/ sposób funkcjonowania
Slide 28
Zawartość nśw.
Reprezentacje popędów (afekty) konkretnych
idei i idei rzeczy (aktualne obiekty do których
przynależą afekty, plus idee werbalne odnoszące
się do nich – wraz z rozwojem słów tworzą się
związki pomiędzy ideami konkretnymi a ideami
rzeczy. Konkretne idee i idee rzeczy tworzą
odbicie w życiu psychicznym obiektów ze świata
zewnętrznego.)
Ponieważ człowiek wywodzi pierwszą koncepcję
obiektów ze swojego bezpośredniego otoczenia i
ponieważ neurotyk zatrzymał się w pewnym
stopniu na poziomie infantylnym lub się do niego
zregresował, prawdziwymi obiektami jego
nieświadomych popędów są rodzice lub ich
substytuty.
Slide 29
Sposób funkcjonowania nśw.
Taki jak w procesie pierwotnym – łatwość
przemieszczania energii psychicznych i kondensacji, duży
nieporządek, chaos. Tutaj też dwa ważne procesy –
identyfikacja i projekcja. To pierwsze to
przemieszczenie z obiektu na ego, to drugie odwrotnie.(
z zewnątrz do wnętrza i z wnętrza na świat zewnętrzny).
Nieświadomość nie zna sprzeczności, przeciwności mogą
istnieć obok siebie, czegoś nie ma, a jednocześnie jest,
związki mogą być zakłócane, a idee zamazane. Nie
istnieje tu pojęcie czasu. Można doświadczać zdarzeń
przeszłych jak teraźniejszych z nie zmieniona
intensywnością. Nśw. może wyrażać się w sposób
symboliczny, również każdy symptom nerwicowy może
mieć znaczenie symboliczne. W nśw. rzeczywistość
zewnętrzna jest zastępowana przez wewnętrzną – w ten
sposób wydarzenia zewnętrzne mogą pełnić jedynie rolę
„wyzwalaczy” wcześniejszych nieświadomych treści.(jak
w przeniesieniu)
Slide 30
Świadomość
Akt stawania się świadomym oznacza
percepcję bodźców, a jednocześnie
samoświadomość aparatu percepcyjnego.
Świadomość to narząd czucia znajdujący
się na granicy światów zewnętrznego i
wewnętrznego.
Świadomość testuje rzeczywistość – a
szczególnie ocenia czy coś pochodzi z
zewnątrz, czy z wnętrza. (ten element
może całkowicie zawieść w psychozach)
Slide 31
System obrony przed bodźcami
W systemie Percepcja-Świadomość istnieje
system obrony przed bodźcami, który
funkcjonuje jak filtr – w wyniku którego, tylko
część bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych
dostaje się do świadomości. Energia bodźca,
który wkracza do świadomości nie pozostawia
tam żadnych śladów, jest w całości zużywana na
akt stawania się świadomą. Wraz z
przedostaniem się energii psychicznej do
świadomości następuje uwolnienie napięcia –
zasada nirwany.
Slide 32
Przedświadomość
Pomiędzy nieśw., a świad. Zawiera zarówno
pochodne nieświadomości, jak i gromadzi
wrażenia ze świata zewnętrznego. Tutaj
sytuowane są internalizowane wpływy
zewnętrzne – normy, reguły, zakazy, nakazy itp.,
tutaj też rozwija się instancja zajmując się
moralną i logiczną krytyką (cenzor). Bariera
nieprzepuszczająca pewnych treści usytuowana
jest zarówno między Przedśw. a Nieświad., jak i
między Przedśw. a Świad.
Te opory mogą prowadzić do tworzenia się
symptomów. Przedśw. reguluje przepływy
energii między pozostałymi systemami. W
nerwicach często zbyt mało energii dostępnej
jest ego, w psychozach zbyt dużo.
Przedświadomością rządzi proces wtórny.
Slide 33
Regresja
Regresja jest to proces, w którym aktywność psychiczna cofa
się do wcześniejszego, niższego i prostszego sposobu
funkcjonowania.
Regresja może być
1/topograficzna
2/ czasowa
3/ formalna
ad1. – aktywność cofa się do niższego systemu np. do
Nieświadomości
ad.2 – obecne doświadczenie poprzez ożywienie doświadczenia
z przeszłości jest przeżywane i spotyka się z reakcją tak jak w
przeszłości (dzieciństwie)
ad.3/ - proces myślenie staje się archaiczny (np. magiczny)
Powyższe rodzaje regresji występują prawie zawsze łącznie.
Slide 34
MODEL STRUKTURALNY
Sformułowany przez Freuda w pełni ok. roku
1923. jako próba przezwyciężenia niedostatków
modelu topograficznego. Modele te nie
wykluczają się lecz uzupełniają. Model
topograficzny sytuował konflikt pomiędzy
umysłem świadomym zawierającym m.in.
zakazy, nakazy, normy i inne siły tłumiące, a
nieświadomością. Było to niezgodne z
obserwacjami, że obrony przed popędami mogą
również działać nieświadomie.
Slide 35
Aparat psychiczny dzieli się na 3 systemy
(instancje) – id, ego i super-ego.
Id to biegun popędowy
Ego jest instancją pośredniczącą pomiędzy
popędami a wymogami świata zewnętrznego,
ma funkcje tworzenia kompromisów (również z
super-ego).
Uruchamia obrony poprzez lęk sygnałowy.
Super-ego powstaje wraz z rozwiązaniem
kompleksu Edypa w wyniku uwewnętrznienia
(poprzez identyfikację) postaw i wartości
rodzicielskich. Jest to sumienie kontrolujące
popędy libido i agresji.
Slide 36
Super-ego
W jego kształtowaniu biorą udział elementy
preedypalne i postedypalne, lecz w największym
stopniu edypalne. Super- ego jest w znacznym
stopniu nieświadome.
Agresywne, surowe super-ego niekoniecznie
musi być introjektem surowego rodzica, lecz
odpowiedzią na siłę indywidualnych
agresywnych pragnień – czyli im człowiek
bardziej restrykcyjnie kontroluje swoją agresję,
tym silniejsza jest agresja super-ego wobec ego.
Slide 37
Aparat psychiczny neurotyka ma
relatywnie mały obszar ego wolnego od
wpływów id lub super-ego, jest dużo
nieświadomej komunikacji bezpośredniej
pomiędzy id a super-ego oraz duże
obszary id i super-ego niekontrolowane
przez ego.
Człowiek dojrzały ma ego w dużym
stopniu uwolnione od wpływów
pozostałych instancji, ponadto duże
obszary id oraz super-ego są kontrolowane
przez ego.
Slide 38
Regresja – c.d.
Regresję można uważać również za jeden z
mechanizmów obronnych
Regresja libidinalna – wycofanie się do
wcześniejszej fazy organizacji popędowej.
O poziomie do którego przebiega regresja
decydują punkty fiksacji.
Regresja ego – występuje zazwyczaj wraz z
regresją libidinalną i obejmuje na ogół tylko te
funkcje ego, które są zaangażowane w konflikt.
Regresja super-ego – gdy uwewnętrzniony
autorytet rodzicielski ulegnie ponownemu
uzewnętrznieniu i zostaje wyprojektowany.
Slide 39
Lęk
Lęk może być objawem nerwicy, ale
również objawy mogą redukować lęk. Lęk
jest afektem i jako taki podlega również
procesom rozładowywania. Różni się od
innych afektów głównie poprzez swój
nieprzyjemny charakter. Lęk reprezentuje
reakcję na traumatyczne doświadczenie.
Slide 40
Trauma
Trauma – to przyrost energii bodźców,
której ego nie jest w stanie opanować przy
pomocy swojej bariery ochronnej przed
bodźcami. Gdy bariera jest nadmiernie
obciążona ego traci zdolność do
reagowania celowymi działaniami
przystosowawczymi, a zamiast tego
pojawia się lęk.
Slide 41
Lęk może mieć również charakter
antycypacyjny i pomagać przygotować się
na niebezpieczeństwo.
Lęk sygnałowy może uruchamiać obrony
ego, ale z drugiej strony sam może mieć
charakter obronny.
Slide 42
Lęk narodzin
Reakcją na traumę narodzin jest lęk
narodzin. Lęk ten ma charakter
pierwotny i może się później wraz z
przechodzeniem od fazy do fazy
reaktywować. Lęk narodzin ma charakter
separacyjny i jest biologicznym
prototypem późniejszych (psychicznych)
lęków przed utratą obiektu
Slide 43
Lęk może być wyrazem popędu destrukcji.
Jako lęk kastracyjny wynika z „sadyzmu”
super-ego (agresja przeciw ojcu jest
odwracana przeciw ego.)
Slide 44
Lęk neurotyczny jest zawsze
odpowiedzią na zagrożenie ze strony
popędów, czyli na niebezpieczeństwo
wewnętrzne, a nie realne.
Warunki i formy lęku różnią się w
zależności od stadium rozwoju libido i ego.
Lęk z fazy pregenitalnej gdzie jest większa
rola popędu destrukcji może zawierać
wiele elementów sadomasochistycznych.
W fazie genitalnej lęk ma charakter
kastracyjny. U kobiet lęk w stadium
obiektualnym jest wynikiem utraty obiektu
lub utraty miłości.
Slide 45
Lęk jako funkcja ego, która podobnie
jak libido może regresować się do
punktu fiksacji w chorobie przyjmuje
formę wcześniejszej reakcji
afektywnej, która już została
opanowana.
Slide 46
MECHANIZMY OBRONNE
Najbardziej archaicznym rodzajem obrony jest
narcystyczne wycofanie się z kontaktów ze światem, czyli
powrót do pozycji niemowlęcia z pierwszych tygodni
życia.
Jako obrona może występować identyfikacja. W
stadium narcystycznym i pregenitalnym możemy w tym
znaczeniu mówić o introjekcji.
W tych stadiach identyfikacja na poziomie oralnym
polega na tym, że libido używa obiektu w celu usunięcia
popędowego bodźca poprzez inkorporację obiektu przez
ego. Dziecko wchodzi oralnie w posiadanie obiektu
znosząc w ten sposób dystans pomiędzy sobą a nim. Jest
to identyfikacja całkowita
Slide 47
W stadium obiektualnym identyfikacja jest
częściowa. Poprzez identyfikację z ojcem
chłopiec czyni ojcowskie wymagania
częścią siebie i kształtuje się w ten sposób
super-ego. A więc poprzez identyfikację
zostaje osiągnięta obrona przeciw
popędom, a matka przestaje być
postrzegana jako obiekt seksualny.
Slide 48
Pacjenci, którzy osiągnęli stadium
genitalne i wytworzyli stałe związki z
obiektami rozwijają na ogół identyfikacje
częściowe, a ci którzy nie osiągnęli
stadium genitalnego i obiektualnego (albo
osiągnęli to stadium ale nie zrezygnowali z
narcyzmu) rozwijają raczej identyfikacje
całkowite.
Slide 49
Projekcja
Projekcja – jest dość prymitywnym
mech. obronnym. Poprzez wyrzucanie na
zewnątrz stwarza dystans pomiędzy ego, a
źródłem niebezpieczeństwa.
Po wytworzeniu super-ego projekcja nie
ma już tak pierwotnego charakteru,
nabiera ona charakteru moralnego.
Projekcja i identyfikacja często występują
w postaci przemieszanej.
Slide 50
Przemieszczenie
Zamiana w przeciwieństwo i
przekształcenie aktywności w
pasywność.
Wspólną cecha tych dwóch obron oraz
identyfikacji jest to, że libido odwraca się
od świata zewnętrznego i obsadza ego,
czyli libido obiektualne zmienia się w
narcystyczne. Powtarzane są wcześniejsze
sposoby gratyfikacji, czyli mechanizm
obronny ma tendencję do zafiksowania, a
co za tym idzie jest odporny na próby
przełamania.
Slide 51
Przymus powtarzania przywołuje
najbardziej prymitywny sposób obrony,
jest to wyparcie pierwotne. Impuls
popędowy nie może się prawie w ogóle
wyrazić. Wszystkie powyższe mechanizmy
obronne mają charakter nieświadomy i są
związane z ID i jako takie rządzone są
głównie przez proces pierwotny. W
przypadku tych mechanizmów często
musimy szukać przeciwieństwa – za
masochizmem, sadyzm, za pasywnością
aktywność, za „przesadną miłościa”
nienawiść (i odwrotnie). Mechanizmy te są
infantylne i niedojrzałe.
Slide 52
Anna Freud 1895-1982
Slide 53
Inne mechanizmy obronne powstają gdy
ego oddziela się od id i kiedy rozwija się
super-ego. Są to mechanizmy obronne
kontrolowane przez ego lub mechanizmy
obronne ego
Ego broni się przed trzema rodzajami
wpływów.
1/ światem zewnętrznym
2/ przed Id
3/ przed super-ego.
Slide 54
Wyparcie
Najważniejszym mech. obronnym z
późniejszych faz jest wyparcie. Nie
należy go mylić z tłumieniem. W tym
ostatnim treść nie jest zapomniana, a tylko
emocje podlegają kontroli i tłumieniu.
Slide 55
Wyparcie zawiera 2 procesy
1.Wycofanie przez system Pśw. obsadzenia,
które było związane z niekceptowanym
wyobrażeniem.
2. Przeciwobsadzenie wykorzystujące
energię uwolnioną w wyniku poprzedniej
operacji.
Slide 56
Rodzaje obron wg. Anny Freud
regresja
Wyparcie
Reakcja
upozorowana
Izolacja
Anulowanie
Projekcja
Introjekcja
Zwrócenie popędu
przeciwko sobie
Odwrócenie
Sublimacja
Slide 57
Przyczyny obrony przed popędem
1.
2.
3.
4.
Lęk przed super-ego
Lęk przed rzeczywistym zagrożeniem
Siła popędów
Brak harmonii wewnątrz ego
Slide 58
Wnioski Anny Freud dotyczące
terapii analitycznej
Najlepiej rokuje w terapii gdy przyczyną
zastosowania obron był lęk przed super-ego
Gdy obrony wynikają z lęku przed rzeczywistym
zagrożeniem to terapia zmierza do wykazania, że
lęki wiążą się z rzeczywistością dawno minioną
ponadto praca może zmierzać w stronę
zwiększania tolerancji na nieprzyjemne doznania
Stany które wiążą się z obronami przed lękiem z
powodu zbyt dużej siły popędów nie podlegają
terapii analitycznej
Slide 59
Systematyzacja mechanizmów
obronnych wg. Drozdowskiego i
Kokoszki
1/Narcystyczne mechanizmy obronne –
zaprzeczenie, zniekształcenie, prymitywna
idealizacja, projekcja (psychotyczna),
projekcyjna identyfikacja, rozszczepienie
2/ Niedojrzałe mechanizmy obronne –
acting out, blokowanie, hipochondryzacja,
introjekcja, pasywno-agresywne
zachowania, projekcja (niepsychotyczna),
regresja, schizoidalne fantazje,
somatyzacja.
Slide 60
3/ Neurotyczne mechanizmy obronne –
kontrolowanie, przemieszczenie,
dysocjacja, eksternalizacja, zahamowanie,
intelektualizacja, izolowanie,
racjonalizacja, reakcja
upozorowana(formacja reaktywna),
wyparcie(represja), seksualizacja,
odczynianie
4/ Dojrzałe mechanizmy obronne –
altruizm, antycypacja, ascetyzm, humor,
sublimacja, tłumienie.
Slide 61
CHARAKTER
Charakter to funkcjonowanie jednostki wg.
określonego stałego wzorca, typowy dla
kogoś sposób odczuwania, myślenia i
działania. Ujmując rzecz
psychodynamicznie to typowy dla kogoś
sposób rozwiązywania konfliktów
intrapsychicznych
Slide 62
Cechy charakteru
Cechy charakteru są złożoną mieszanką
pochodnych popędów, obron i elementów
super-ego. Podobnie jak objawy
nerwicowe są to wytwory kompromisowe.
Od objawów są jednak bardziej trwałe,
lepiej wiążą lęk i są egosyntoniczne
(zgodne z ja) – w przeciwieństwie do
objawów, które są egodystoniczne
(niezgodne z ja). Charakter jest ściśle
związany ze stylem obronnym człowieka.
Slide 63
Charakter kształtuje się poprzez kompromisy
poprzez poszczególne fazy rozwoju. Rodzice
stają się modelami dla ideału ego i ego, na
drodze identyfikacji przejmowane są wartości i
ideały.
Przebieg procesu rozwojowego i jego kluczowe
momenty, traumy, czynniki genetyczne,
dynamiczne decydują czy charakter będzie
zahamowany, sztywny, patologiczny, czy fiksacje
i regresje doprowadzą do kompromisów o
charakterze neurotycznym. Przy prawidłowym
przebiegu procesu rozwojowego charakter ma
szanse być dobrze zintegrowany, elastyczny,
pozwalający na lepsze przystosowanie się do
rzeczywistości.
Slide 64
Wprawdzie podwaliny charakteru pojawiają się
już bardzo wcześnie, ale jego bardziej stała
organizacja kształtuje się w wyniku rozwiązania
konfliktu edypalnego, a kończy się w okresie
adolescencji.
Aby uzyskać bardziej pełny opis charakteru
powinien on być określony w wielu wymiarach –
opisowym, genezy, struktury, dynamiki, ekonomii
libido.
Slide 65
ZABURZENIA CHARAKTERU
Charakter można określać wg
1/ fazy libidinalnej (np. charakter
analny)
2/ stosowanych obron (np. charakter
kompulsywny)
3/ ujawnianych zachowań ( np. charakter
bierno-agresywny)
Slide 66
Freud wyróżniał 3 podstawowe typy libidinalne:
- erotyczny; libido osiągnęło tu poziom genitalny, jego
celem jest gratyfikacja poprzez obiekt, ego i super-ego
nie są wystarczająco silne, jednostki takie poszukują
głównie przyjemności, przejawiają mało zahamowań
moralnych, są predysponowane do symptomów
histerycznych, fobii i lęków
- kompulsywny; libido jest natury analno-sadystycznej,
silne super-ego, dużo poczucia winy, ascetyzm,
samopoświęcanie się, skłonności konserwatywne
- narcystyczny; libido skoncentrowane wokół ego,
miłość do samego siebie, samouwielbienie, małe
przywiązanie do obiektów miłości – obiekty są ważne o
tyle o ile przyczyniają się do zaspokajania potrzeb
narcystycznych.
Możemy też mówić o typach erotycznokompulsywnym, erotyczno-narcystycznym,
narcystyczno-kompulsywnym.
Slide 67
Czynniki przyczyniające się zarówno do
powstawania symptomów, jak i zab. charakteru
są podobnej natury. U podłoża są frustracje,
traumy, które wywołują konflikty albo
1/wewnątrz ego albo 2/ pomiędzy systemami
albo3/ między światem zewnętrznym a ego
W jednym przypadku konflikty owocują
wytworzeniem się symptomów w innym
zaburzeń charakteru. Można powiedzieć, że
konflikt jest aktywny i może być rozwiązany albo
przez wytworzenie symptomów albo cech
charakteru.
Ale ponieważ zależności mają tutaj charakter
„kolisty” to nerwica charakteru może stać się w
końcu nerwicą z objawami.
Slide 68
Literatura
Zalecana literatura:
Zygmunt Freud „Wstęp do psychoanalizy”
Zygmunt Freud „Objaśnianie marzeń sennych”
Zygmunt Freud „Poza zasadą przyjemności”
Zygmunt Freud „Psychopatologia życia codziennego”
Anna Freud „Ego i mechanizmy obronne”
A.Kokoszka, P.Drozdowski „Wprowadzenie do
psychoterapii”
Bjórn Killingmo „Psychoanalityczna metoda leczenia”
Jean Laplanche, J,-B.Pontalis „Słownik psychoanalizy”
Burness E.Moore, Bernard D.Fine „Słownik psychoanalizy
klasyczne pojęcia nowe koncepcje”
H. Thoma, Horst Kachele „Podręcznik terapii
psychoanalitycznej”
Peter Kutter „Współczesna psychoanaliza-psychologia
procesów nieświadomych”
Peter Gay „Freud-życie na miarę epoki”