Transcript Rivayet ve Sart Birlesik Kipli Fiiller
Slide 1
RİVAYET BİRLEŞİK
KİPLİ FİİLLER
Slide 2
2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ
FİİLLER
• Rivayet birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci kipteki
zamanı veya biçimi geçmişte belirsiz, kesin
olmayan, emin olunamayan bir zamana kaydırır.
• Rivayet; şüphe, güvensizlik, bilinçsizlik ifade eder.
• Yapılışları şöyledir:
[FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki kipe
gelir:
FİİL + ke + /-mİş/ + şe
• Analizde, önceki kip söylenir, ardından da “rivayet”
(“…rivayeti”) kelimesi veya “R” kısaltması eklenir.
Slide 3
2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ
FİİLLER
• Burada da, ek-fiil düştüğü ve birinci kip
eki ünlüyle bittiği durumlarda, rivayet
ekinden önce “y” ünsüzü girer.
• Emir kipi ve belirli geçmiş zaman kipinin
dışında, tüm diğer kiplerden rivayet birleşik
kipli fiiller yapılabilir.
• Devamda, bunlar teker teker verilecektir.
Slide 4
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR
• Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından belli olmayan bir geçmiş
zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mİş/ + /-mİş/ + şe
Slide 5
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR
• Örnekler:
Küçüklüğümde onu sevmediğimi
söylemişmişim.
Sen akşam yemeği yemişmişsin.
Meğer, birkaç gün önce bu işi yapacağını
haber vermiş imiş.
Siz de gelmezseniz, darılırım, demişmiş.
Bir aralar biz de oraya gelmişmişiz.
Neden tarlayı ona vermişmişsiniz?
Dağın tepesinde iyice hava almışmışlar.
Slide 6
b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, ŞZR
• Şimdiki zamanda yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-yor/ + /-mİş/ + şe
Slide 7
b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, ŞZR
• Örnekler:
Bir gün yine radyo başında kendimden geçmiş
ağlıyormuşum.
Sen bir şey bilmiyormuşsun, hiçbir şeyden haberin
yokmuş gibi davran diyerek dışarı çıktı.
Yola çıkalı on beş gün oluyormuş.
Ben de bütün isteklerine karşın, buna engel olmuşum;
ve sanki şimdi aynı tasarıları gerçekleştirmesi için
Dion'u sıkıştırıyormuşum; elinden erki almak için de,
senin kendi düşüncelerini kullanıyormuşuz.
Yüksekten her tarafı görüyormuşsunuz.
Her defasında yerinden kalkıyormuşlar.
Slide 8
c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GşZR
• Geniş zamanda yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-r/ + /-mİş/ + şe
Slide 9
c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GşZR
• Örnekler:
O zamanlarda ben de gelirmişim.
Her gün kızımı övermişim.
Son derece güçlü olan bu dev yaratık, bütün
gücünü kuvvetini anası olan topraktan
alırmış, dolayısıyla yere bastığı sürece onu
yenmek mümkün değilmiş, çünkü anası ona
tekrar tekrar güç verirmiş.
Kötülerini kullanırmışız.
Her geçtiklerinde çocukları sövermişsiniz.
Tüm sözleri krala iletirmişler.
Slide 10
ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GkZR
• Gelecek zamanda yapılacak olan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından belli olmayan bir geçmiş
zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-AcAk/ + /-mİş/ + şe
Slide 11
ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GkZR
• Örnekler:
Yalan söyleyip, sahte bir sigorta poliçesi
gösterecekmişim...
Niçin beni sevecekmişsin?
Ne zaman istersen sana çörek verecekmiş.
Neler saçmalıyorsun sen, neden
yakalanacakmışız?
Yabancıların yanında niye kalacakmışsınız?
Mutlaka her şeyin dibini çıkaracakmışlar.
Slide 12
d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın istenmesi,
konuşmacı açısından belli olmayan bir
geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-A/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-A/ + /-mİş/ + şe
Slide 13
d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR
• Örnekler:
Nedeni neymiş de vazgeçeymişim bu işten
ulan?
Sen de kalaymışsın bari.
Biz de göreymişiz, ama o da göreymiş.
O kadar çok istediğine göre, siz de
vereymişsiniz.
Mashar kızı kaldıraymış.
Slide 14
e) GEREKLİLİK KİPİNİN
RİVAYETİ, GR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma
zorunluluğu, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mAlİ/ + /-mİş/ + şe
Slide 15
e) GEREKLİLİK KİPİNİN
RİVAYETİ, GR
• Örnekler:
Ah, güzel bir kadın olmalıymışım ben!
O durumda vurmalıymışsın.
Meğer kadın bunu kocasına da
söylemeliymiş.
Kadın olsun, erkek olsun hizmetçilerinizle
şakalaşmadan, senli benli olmadan, hep bir
efendi ağzıyla konuşmalıymışız.
Her hafta aynı şeyi yazmalıymışsınız.
Adanın bir ucundan öbür ucuna kadar taşları
kırmalıymışlar.
Slide 16
f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ,
DŞR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın dilek veya
şart biçimi, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-sA/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-sA/ + /-mİş/ + şe
Slide 17
f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ,
DŞR
• Örnekler:
Beni telefonda aradı, çeyizini görseymişim.
O kadar çok insanın önünde
konuşsaymışsın.
Büyükbabam o arkadaşına bir söyleseymiş,
bu iş olurmuş.
Keşke dediğini yapsaymışız, diye kızdı.
Söylediklerine aldırmasaymışsınız.
Adama bol miktarda para ödeseymişler.
Slide 18
3. ŞART BİRLEŞİK
KİPLİ FİİLLER
Slide 19
3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER
• Şart birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci
kipteki zamanı veya biçimi bir şarta bağlar.
• Yapılışları şöyledir:
[FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki
kipe gelir:
FİİL + ke + /-sA/ + şe
• Analizde, önceki kip söylenir, ardından da
“şart” (“…şartı”) kelimesi veya “Ş” kısaltması
eklenir.
Slide 20
3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER
• Şart birleşik kipli fiillerde de, ek-fiil
düştüğü ve birinci kip eki ünlüyle bittiği
durumlarda, rivayet ekinden önce “y”
ünsüzü girer.
• Bildirme kiplerinden hepsi, dilek kiplerinden
ise sadece gereklilik kipinin şart birleşik
şekilleri vardır.
• Devamda, bunlar teker teker incelenecektir.
Slide 21
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ
• Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mİş/ + /-sA/ + şe
Slide 22
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ
• Örnekler:
Kötü işte kullanılmışsam bari vicdanım rahat olsun.
Maden ocağını ona teslim etmişsen, artık benim yapacağım
hiçbir şey yok.
Hangi işi tutmuşsa, karısının bu hastalıklarından bunaldığı için,
dikiş tutturamıyordu.
Hele insan hayatının asıl ölçüsü olan belli sınırları aşmışsak,
daha öteye gitmek umuduna kapılmamalıyız.
Eğer, ıssız, ücra Anadolu yaylalarının ortasında, uzun müddet
kalmışsanız, sizi medeni merkezlerden birine ulaştırmak
kudretine haiz olan şeylerden birini görmenin, bir telgraf
direğiyle, bir demiryoluyla, bir istasyon binasıyla karşı karşıya
gelmenin ne olduğunu mutlaka bileceksiniz.
Komşumu onlar öldürmüşlerse, yargıç cezalarını verecek.
Slide 23
b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ
• Belirli bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-Dİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-Dİ/ + /-sA/ + şe
Slide 24
b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ
• Örnekler:
Kapan dediysem, hain bir tuzak sanma, herkes
birbirinin çaresizliğinin kapanıdır.
Eğer bir dostluk amacıyla çıkıp geldiysen, bu işin olur
yanından yanaş!
Vays, bu karışıklıktan yararlanarak, uzanıp macunu
almak istediyse de, öğretmen hemen farkına vardı.
Ekmeğini yediysek ne olmuş yani...
Hayattan edeceğiniz kârı ettiyseniz, doya doya
yaşadıysanız, güle güle gidin.
Çünkü iyileşen hastayı kararından vazgeçirememişler
ne yaptıysalar.
Slide 25
c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, ŞZŞ
• Konuşma anında yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir
şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-yor/ + /-sA/ + şe
Slide 26
c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, ŞZŞ
• Örnekler:
Ejderhalara ve mucizelere nasıl inanmıyorsam, çok
büyük tanıklar olmadıkça insanlarda doğa dışı korkunç
canavarlıklar olacağına inanmam.
Herkes sen ne kadarını istiyorsan o kadarını bilecek.
Annesi sabah nereye koyuyorsa, akşamına oradan
alıyor.
Sözlerimizin bizi küçük düşürecek bir sonuca
varmasını istemiyorsak, Sokrates, işte bu işi
başarmalıyız.
Hanımlar, efendiler, bu otelin sofrasını
beğenmiyorsanız akçeyi eksik verirsiniz.
Geliyorlarsa, hemen hazırlansınlar.
Slide 27
ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI,
GşZŞ
• Tekrarlanan ve geniş zamanda yapılan bir
iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-r/ + /-sA/ + şe
Slide 28
ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI,
GşZŞ
• Örnekler:
Çocuklarıma analık etmeye razı iyi bir kızcağız
bulursam evleneceğim... demiş.
Üzülme baba, dedi, pek darda kalırsan bana gelirsin;
sana kendi evladım gibi bakarım.
Doğrusunu söylemek lazım gelirse kızları da onlardan
başka türlü müydü?
Kendimizi ilgilendiren hoş olmayan olayları da
görmezlikten gelirsek, zararlı çıkan biz oluruz.
Pahalı diye gerektiği halde bir makineyi almazsanız,
çok ücret istiyor diye ehil bir adam yerine ucuz ve
yaramaz adam çalıştırırsanız, tam israf yapıyorsunuz
demekdir.
Gelin verirlerse, damadı hazırlayalım.
Slide 29
d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, GkZŞ
• Muhtemelen gelecek zamanda yapılacak
olan bir iş, hareket, oluş veya kılış,
konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak
ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-AcAk/ + /-sA/ + şe
Slide 30
d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, GkZŞ
• Örnekler:
Öleceksem, bırak da savaşarak öleyim.
Daha fazla içmeyeceksen biz de bilelim.
Sizi rahatlatacaksa eğer, buna, sizi pusuda
bekleyen kader, diyelim.
Güneşin altında yapacaksak bunu yapalım!
Yiyemeyecekseniz, zorlamayın, dedi.
Geleceklerse, yarın gelsinler.
Slide 31
e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI,
GŞ
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma
zorunluluğu, konuşmacı açısından bir
şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mAlİ/ + /-sA/ + şe
Slide 32
e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI,
GŞ
• Örnekler:
30 yaşına varmış kızımı evlendirmeliysem, bu
adamla evlendirmeliyim.
Geceleri yalnız başına uyumalıysan, bundan
korkmamak lazım.
Mutlaka gelmeliyse, bunu severek, içten yapsın.
Vermeliysek, sağ elle verelim.
Buralarda dolaşmalıysanız, gidin öbür sokakta
çalım satın bakalım.
Bu işi gazinolarda yapmalıysalar, ücretsiz
yapmalıdırlar.
Slide 33
BUGÜNLÜK BU KADAR.
RİVAYET BİRLEŞİK
KİPLİ FİİLLER
Slide 2
2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ
FİİLLER
• Rivayet birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci kipteki
zamanı veya biçimi geçmişte belirsiz, kesin
olmayan, emin olunamayan bir zamana kaydırır.
• Rivayet; şüphe, güvensizlik, bilinçsizlik ifade eder.
• Yapılışları şöyledir:
[FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki kipe
gelir:
FİİL + ke + /-mİş/ + şe
• Analizde, önceki kip söylenir, ardından da “rivayet”
(“…rivayeti”) kelimesi veya “R” kısaltması eklenir.
Slide 3
2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ
FİİLLER
• Burada da, ek-fiil düştüğü ve birinci kip
eki ünlüyle bittiği durumlarda, rivayet
ekinden önce “y” ünsüzü girer.
• Emir kipi ve belirli geçmiş zaman kipinin
dışında, tüm diğer kiplerden rivayet birleşik
kipli fiiller yapılabilir.
• Devamda, bunlar teker teker verilecektir.
Slide 4
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR
• Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından belli olmayan bir geçmiş
zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mİş/ + /-mİş/ + şe
Slide 5
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR
• Örnekler:
Küçüklüğümde onu sevmediğimi
söylemişmişim.
Sen akşam yemeği yemişmişsin.
Meğer, birkaç gün önce bu işi yapacağını
haber vermiş imiş.
Siz de gelmezseniz, darılırım, demişmiş.
Bir aralar biz de oraya gelmişmişiz.
Neden tarlayı ona vermişmişsiniz?
Dağın tepesinde iyice hava almışmışlar.
Slide 6
b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, ŞZR
• Şimdiki zamanda yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-yor/ + /-mİş/ + şe
Slide 7
b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, ŞZR
• Örnekler:
Bir gün yine radyo başında kendimden geçmiş
ağlıyormuşum.
Sen bir şey bilmiyormuşsun, hiçbir şeyden haberin
yokmuş gibi davran diyerek dışarı çıktı.
Yola çıkalı on beş gün oluyormuş.
Ben de bütün isteklerine karşın, buna engel olmuşum;
ve sanki şimdi aynı tasarıları gerçekleştirmesi için
Dion'u sıkıştırıyormuşum; elinden erki almak için de,
senin kendi düşüncelerini kullanıyormuşuz.
Yüksekten her tarafı görüyormuşsunuz.
Her defasında yerinden kalkıyormuşlar.
Slide 8
c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GşZR
• Geniş zamanda yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-r/ + /-mİş/ + şe
Slide 9
c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GşZR
• Örnekler:
O zamanlarda ben de gelirmişim.
Her gün kızımı övermişim.
Son derece güçlü olan bu dev yaratık, bütün
gücünü kuvvetini anası olan topraktan
alırmış, dolayısıyla yere bastığı sürece onu
yenmek mümkün değilmiş, çünkü anası ona
tekrar tekrar güç verirmiş.
Kötülerini kullanırmışız.
Her geçtiklerinde çocukları sövermişsiniz.
Tüm sözleri krala iletirmişler.
Slide 10
ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GkZR
• Gelecek zamanda yapılacak olan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından belli olmayan bir geçmiş
zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-AcAk/ + /-mİş/ + şe
Slide 11
ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
RİVAYETİ, GkZR
• Örnekler:
Yalan söyleyip, sahte bir sigorta poliçesi
gösterecekmişim...
Niçin beni sevecekmişsin?
Ne zaman istersen sana çörek verecekmiş.
Neler saçmalıyorsun sen, neden
yakalanacakmışız?
Yabancıların yanında niye kalacakmışsınız?
Mutlaka her şeyin dibini çıkaracakmışlar.
Slide 12
d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın istenmesi,
konuşmacı açısından belli olmayan bir
geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-A/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-A/ + /-mİş/ + şe
Slide 13
d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR
• Örnekler:
Nedeni neymiş de vazgeçeymişim bu işten
ulan?
Sen de kalaymışsın bari.
Biz de göreymişiz, ama o da göreymiş.
O kadar çok istediğine göre, siz de
vereymişsiniz.
Mashar kızı kaldıraymış.
Slide 14
e) GEREKLİLİK KİPİNİN
RİVAYETİ, GR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma
zorunluluğu, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mAlİ/ + /-mİş/ + şe
Slide 15
e) GEREKLİLİK KİPİNİN
RİVAYETİ, GR
• Örnekler:
Ah, güzel bir kadın olmalıymışım ben!
O durumda vurmalıymışsın.
Meğer kadın bunu kocasına da
söylemeliymiş.
Kadın olsun, erkek olsun hizmetçilerinizle
şakalaşmadan, senli benli olmadan, hep bir
efendi ağzıyla konuşmalıymışız.
Her hafta aynı şeyi yazmalıymışsınız.
Adanın bir ucundan öbür ucuna kadar taşları
kırmalıymışlar.
Slide 16
f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ,
DŞR
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın dilek veya
şart biçimi, konuşmacı açısından belli
olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-sA/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-sA/ + /-mİş/ + şe
Slide 17
f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ,
DŞR
• Örnekler:
Beni telefonda aradı, çeyizini görseymişim.
O kadar çok insanın önünde
konuşsaymışsın.
Büyükbabam o arkadaşına bir söyleseymiş,
bu iş olurmuş.
Keşke dediğini yapsaymışız, diye kızdı.
Söylediklerine aldırmasaymışsınız.
Adama bol miktarda para ödeseymişler.
Slide 18
3. ŞART BİRLEŞİK
KİPLİ FİİLLER
Slide 19
3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER
• Şart birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci
kipteki zamanı veya biçimi bir şarta bağlar.
• Yapılışları şöyledir:
[FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki
kipe gelir:
FİİL + ke + /-sA/ + şe
• Analizde, önceki kip söylenir, ardından da
“şart” (“…şartı”) kelimesi veya “Ş” kısaltması
eklenir.
Slide 20
3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER
• Şart birleşik kipli fiillerde de, ek-fiil
düştüğü ve birinci kip eki ünlüyle bittiği
durumlarda, rivayet ekinden önce “y”
ünsüzü girer.
• Bildirme kiplerinden hepsi, dilek kiplerinden
ise sadece gereklilik kipinin şart birleşik
şekilleri vardır.
• Devamda, bunlar teker teker incelenecektir.
Slide 21
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ
• Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mİş/ + /-sA/ + şe
Slide 22
a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ
• Örnekler:
Kötü işte kullanılmışsam bari vicdanım rahat olsun.
Maden ocağını ona teslim etmişsen, artık benim yapacağım
hiçbir şey yok.
Hangi işi tutmuşsa, karısının bu hastalıklarından bunaldığı için,
dikiş tutturamıyordu.
Hele insan hayatının asıl ölçüsü olan belli sınırları aşmışsak,
daha öteye gitmek umuduna kapılmamalıyız.
Eğer, ıssız, ücra Anadolu yaylalarının ortasında, uzun müddet
kalmışsanız, sizi medeni merkezlerden birine ulaştırmak
kudretine haiz olan şeylerden birini görmenin, bir telgraf
direğiyle, bir demiryoluyla, bir istasyon binasıyla karşı karşıya
gelmenin ne olduğunu mutlaka bileceksiniz.
Komşumu onlar öldürmüşlerse, yargıç cezalarını verecek.
Slide 23
b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ
• Belirli bir geçmiş zamanda yapılan bir iş,
hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-Dİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-Dİ/ + /-sA/ + şe
Slide 24
b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN
KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ
• Örnekler:
Kapan dediysem, hain bir tuzak sanma, herkes
birbirinin çaresizliğinin kapanıdır.
Eğer bir dostluk amacıyla çıkıp geldiysen, bu işin olur
yanından yanaş!
Vays, bu karışıklıktan yararlanarak, uzanıp macunu
almak istediyse de, öğretmen hemen farkına vardı.
Ekmeğini yediysek ne olmuş yani...
Hayattan edeceğiniz kârı ettiyseniz, doya doya
yaşadıysanız, güle güle gidin.
Çünkü iyileşen hastayı kararından vazgeçirememişler
ne yaptıysalar.
Slide 25
c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, ŞZŞ
• Konuşma anında yapılan bir iş, hareket,
oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir
şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-yor/ + /-sA/ + şe
Slide 26
c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, ŞZŞ
• Örnekler:
Ejderhalara ve mucizelere nasıl inanmıyorsam, çok
büyük tanıklar olmadıkça insanlarda doğa dışı korkunç
canavarlıklar olacağına inanmam.
Herkes sen ne kadarını istiyorsan o kadarını bilecek.
Annesi sabah nereye koyuyorsa, akşamına oradan
alıyor.
Sözlerimizin bizi küçük düşürecek bir sonuca
varmasını istemiyorsak, Sokrates, işte bu işi
başarmalıyız.
Hanımlar, efendiler, bu otelin sofrasını
beğenmiyorsanız akçeyi eksik verirsiniz.
Geliyorlarsa, hemen hazırlansınlar.
Slide 27
ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI,
GşZŞ
• Tekrarlanan ve geniş zamanda yapılan bir
iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı
açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-r/ + /-sA/ + şe
Slide 28
ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI,
GşZŞ
• Örnekler:
Çocuklarıma analık etmeye razı iyi bir kızcağız
bulursam evleneceğim... demiş.
Üzülme baba, dedi, pek darda kalırsan bana gelirsin;
sana kendi evladım gibi bakarım.
Doğrusunu söylemek lazım gelirse kızları da onlardan
başka türlü müydü?
Kendimizi ilgilendiren hoş olmayan olayları da
görmezlikten gelirsek, zararlı çıkan biz oluruz.
Pahalı diye gerektiği halde bir makineyi almazsanız,
çok ücret istiyor diye ehil bir adam yerine ucuz ve
yaramaz adam çalıştırırsanız, tam israf yapıyorsunuz
demekdir.
Gelin verirlerse, damadı hazırlayalım.
Slide 29
d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, GkZŞ
• Muhtemelen gelecek zamanda yapılacak
olan bir iş, hareket, oluş veya kılış,
konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak
ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-AcAk/ + /-sA/ + şe
Slide 30
d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN
ŞARTI, GkZŞ
• Örnekler:
Öleceksem, bırak da savaşarak öleyim.
Daha fazla içmeyeceksen biz de bilelim.
Sizi rahatlatacaksa eğer, buna, sizi pusuda
bekleyen kader, diyelim.
Güneşin altında yapacaksak bunu yapalım!
Yiyemeyecekseniz, zorlamayın, dedi.
Geleceklerse, yarın gelsinler.
Slide 31
e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI,
GŞ
• Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma
zorunluluğu, konuşmacı açısından bir
şarta bağlanarak ifade edilir.
• Olumlu şeklinin yapılışı:
[FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe]
• Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir:
FİİL + /-mAlİ/ + /-sA/ + şe
Slide 32
e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI,
GŞ
• Örnekler:
30 yaşına varmış kızımı evlendirmeliysem, bu
adamla evlendirmeliyim.
Geceleri yalnız başına uyumalıysan, bundan
korkmamak lazım.
Mutlaka gelmeliyse, bunu severek, içten yapsın.
Vermeliysek, sağ elle verelim.
Buralarda dolaşmalıysanız, gidin öbür sokakta
çalım satın bakalım.
Bu işi gazinolarda yapmalıysalar, ücretsiz
yapmalıdırlar.
Slide 33
BUGÜNLÜK BU KADAR.