Transcript Pokaz: Stan wojenny 1981
Slide 1
Stan Wojenny 1981-1983
Michał Jacyszyn
Slide 2
• Stan wojenny w Polsce 1981–1983 – stan nadzwyczajny
wprowadzony 13 grudnia 1981 roku na terenie całej
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, niezgodnie z
Konstytucją PRL. Został zawieszony 31 grudnia 1982 roku,
a zniesiono go 22 lipca 1983 roku. W trakcie jego trwania z
rąk milicji oraz SB zginęło kilkadziesiąt osób
Slide 3
• Już w czasie fali strajków sierpnia 1980, władze
komunistyczne rozważały możliwość wprowadzenia stanu
wojennego w celu powstrzymania niepokojów społecznych
i zgaszenia rodzącego się ruchu demokratycznego.
Przyczyny, dla których władze nie zdecydowały się
wówczas na podjęcie tego rodzaju działań, nie zostały do
końca wyjaśnione. Jest możliwe, że Biuro Polityczne KC
PZPR postanowiło, że wobec mobilizacji społeczeństwa i
groźby strajku generalnego wprowadzenie w tamtym
momencie stanu wojennego może doprowadzić do eskalacji
napięcia i otwartej konfrontacji ze społeczeństwem, co
mogło spowodować niekontrolowany rozwój wypadków.
Slide 4
• Oficjalnym powodem stanu wojennego była pogarszająca
się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były
m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności),
reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie
objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele
istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż,
mleko dla niemowląt itd.) oraz zagrożenie bezpieczeństwa
energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy.
Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu
komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą
kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w
szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem
Zawodowym „Solidarność”, oraz walki różnych stronnictw
w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii
formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego
PRL.
Slide 5
• Podstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2
Konstytucji PRL (według nowej numeracji przyjętej w 1976 r.), który
stanowił:
-Rada Państwa może
wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność
lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa
może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację
Slide 6
• Rada Państwa była jedynym organem uprawnionym do podejmowania
decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego, a ówczesna ustawa
zasadnicza nie przewidywała żadnych ograniczeń czasowych co do
podjęcia przez nią takiej decyzji (inaczej niż w przypadku
wprowadzenia stanu wojny: wówczas mogła to uczynić – zgodnie z
art. 33 ust. 1 in fine Konstytucji – tylko między sesjami Sejmu).
Slide 7
• 13 grudnia (noc z soboty na niedzielę) o godzinie 0:00 oddziały
ZOMO rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy
opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach
na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska
Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na
ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500
wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów oraz kilka eskadr
helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił
skoncentrowano w Warszawie i okolicach.
Slide 8
• 10 tysięcy funkcjonariuszy wzięło udział w Akcji „Jodła”, której
celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych
aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla
bezpieczeństwa państwa
Slide 9
• W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ
Solidarność podjęły akcje protestacyjne – ZOMO sukcesywnie
pacyfikowało kolejne strajki m.in. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina
(16 grudnia 1981), Hucie im. Lenina w Krakowie (w nocy z 15
grudnia na 16 grudnia), Fabryce Samochodów Ciężarowych w
Lublinie (w nocy z 16 grudnia na 17 grudnia), Stoczni im. Warskiego
w Szczecinie (w nocy z 14 grudnia na 15 grudnia), w Hucie Katowice
(23 grudnia). Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie
węgla kamiennego na Śląsku – 15 grudnia oddział ZOMO został
dwukrotnie wyparty z terenu kopalni „Manifest Lipcowy”, za trzecim
razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do
robotników, raniąc czterech z nich, 16 grudnia 1981 w trakcie
pacyfikacji kopalni Wujek funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9
górników. Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK Ziemowit (do
22 grudnia) i KWK Piast, gdzie 1000 górników przebywało pod
ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 (był to najdłużej trwający
strajk w historii powojennego górnictwa).
Slide 10
• Wprowadzenie stanu wojennego nie poprawiło niekorzystnej sytuacji
gospodarczej w Polsce i nie usunęło oznak zapaści ekonomicznej
kraju. Władze zapowiedziały wdrożenie reformy gospodarczej
począwszy od 1 stycznia 1982 (będącej elementem systemu tzw.
normalizacji). Pierwszym efektem tych działań było jednak tylko
wprowadzenie od 1 lutego 1982 podwyżki cen żywności średnio o
241 procent, a także opału i energii średnio o 171 procent. Zmiany cen
władze próbowały wynagrodzić społeczeństwu systemem
ograniczonych rekompensat, które w praktyce okazały się
niewystarczające. W roku 1982 nastąpił spadek realnych dochodów
ludności średnio o 30 procent, w porównaniu do dochodów z roku
1981, a przeprowadzona rewaloryzacja oszczędności nie była w stanie
zrównoważyć obniżenia ich wartości. Pojawiające się symptomy
kryzysu gospodarczego były wzmacniane koniecznością
przeznaczania środków budżetowych na spłatę zadłużenia
zagranicznego, które w okresie 1980-1985 wyniosło ponad 50 mld
dolarów amerykańskich – spowodowało to deficyt towarów na rynku
wewnętrznym, ponieważ Polska zmuszona była zwiększyć eksport,
aby wykonać te zobowiązania
Slide 11
• Strajki i działania roszczeniowe różnych grup społecznych,
spowodowały w ciągu roku 1982 wzrost poziomu płac realnych do
stosunkowo wysokiego poziomu, co nastąpiło dzięki podwyżkom
wynagrodzeń i dodatkowym świadczeniom. Nadal nie udawało się
osiągnąć równowagi rynkowej, braki na rynku żywnościowym i
towarowym zmuszały do utrzymywania systemu reglamentacji wielu
artykułów – w 1982 objęła ona m.in. buty (1 para obuwia na osobę na
rok) i alkohol (0,5 litra na osobę dorosłą na miesiąc, co spowodowało
obniżenie poziomu rocznej konsumpcji alkoholu do 4,3 litra w 1982,
w stosunku do 6 litrów pod koniec lat 70. – spadek ten był
spowodowany także zjawiskiem nielegalnej produkcji oraz
deklaracjami prohibicyjnymi robotników).
Slide 12
Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje, że jeśli stan wojenny nie zostałby wprowadzony,
prawdopodobnie wojska radzieckie wkroczyłyby do Polski. Na poparcie tej tezy są
przytaczane następujące argumenty:
• Doktryna Breżniewa w 1981 nadal obowiązywała, a za jej bezwzględne
egzekwowanie odpowiedzialna była między innymi Armia Radziecka, która na
początku lat 80. nadal była doskonale wyposażona i wyszkolona, a ówczesna
interwencja w Afganistanie jedynie w nieznacznym stopniu obniżała zdolność
bojową Armii Radzieckiej, gdyż operację tę prowadzono siłami
środkowoazjatyckich okręgów wojskowych. Także inne Armie Państw Układu
Warszawskiego: CzAL i NAL NRD były gotowe do wkroczenia na teren Polski,
gdzie już stacjonowały znaczne zgrupowania Armii Radzieckiej.
• Ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR, że wkroczenie
Armii Radzieckiej do Polski spowoduje poważne kłopoty. Amerykanie użyli tej
groźby w jedynym momencie, gdy interwencja ZSRR wydawała się być
prawdopodobna – w grudniu 1980 (nic nie wiadomo o takim ostrzeżeniu z grudnia
1981).
• Naciski władz radzieckich na polskie w postaci prezentowania map z planami
wkroczenia wojsk do Polski w grudniu 1980 roku
Slide 13
• Według sondaży wykonywanych niemal corocznie od 1991 roku,
większa część społeczeństwa niezmiennie popiera decyzję o
wprowadzeniu stanu wojennego. Wcześniejsze wydarzenia na
Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968 (protesty opozycji
krwawo stłumione interwencją wojsk Układu Warszawskiego),
zaistniałe w innych warunkach geopolitycznych, są przytaczane przez
zwolenników wprowadzenia stanu wojennego jako argument na rzecz
tezy, że wkroczenie oddziałów armii państw sąsiednich było możliwe.
Slide 14
• Norman Davies nazwał wprowadzenie polskiego stanu wojennego z
1981 przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego „najdoskonalszym
zamachem wojskowym w historii nowożytnej Europy”. Zdaniem
Andrzeja Ajnenkiela stan wojenny był sui generis wojskowym
zamachem stanu. W opinii Wojciecha Roszkowskiego „pod względem
prawnym stan wojenny był zamachem stanu” . Andrzej Friszke
stwierdza, iż fakt wydania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego
przez Radę Państwa, w trakcie trwającej sesji Sejmu było „złamaniem
prawa”, oraz że w istocie „chodziło o faktyczny zamach stanu.
Slide 15
Stan Wojenny 1981-1983
Michał Jacyszyn
Slide 2
• Stan wojenny w Polsce 1981–1983 – stan nadzwyczajny
wprowadzony 13 grudnia 1981 roku na terenie całej
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, niezgodnie z
Konstytucją PRL. Został zawieszony 31 grudnia 1982 roku,
a zniesiono go 22 lipca 1983 roku. W trakcie jego trwania z
rąk milicji oraz SB zginęło kilkadziesiąt osób
Slide 3
• Już w czasie fali strajków sierpnia 1980, władze
komunistyczne rozważały możliwość wprowadzenia stanu
wojennego w celu powstrzymania niepokojów społecznych
i zgaszenia rodzącego się ruchu demokratycznego.
Przyczyny, dla których władze nie zdecydowały się
wówczas na podjęcie tego rodzaju działań, nie zostały do
końca wyjaśnione. Jest możliwe, że Biuro Polityczne KC
PZPR postanowiło, że wobec mobilizacji społeczeństwa i
groźby strajku generalnego wprowadzenie w tamtym
momencie stanu wojennego może doprowadzić do eskalacji
napięcia i otwartej konfrontacji ze społeczeństwem, co
mogło spowodować niekontrolowany rozwój wypadków.
Slide 4
• Oficjalnym powodem stanu wojennego była pogarszająca
się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były
m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności),
reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie
objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele
istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż,
mleko dla niemowląt itd.) oraz zagrożenie bezpieczeństwa
energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy.
Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu
komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą
kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w
szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem
Zawodowym „Solidarność”, oraz walki różnych stronnictw
w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii
formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego
PRL.
Slide 5
• Podstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2
Konstytucji PRL (według nowej numeracji przyjętej w 1976 r.), który
stanowił:
-Rada Państwa może
wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność
lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa
może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację
Slide 6
• Rada Państwa była jedynym organem uprawnionym do podejmowania
decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego, a ówczesna ustawa
zasadnicza nie przewidywała żadnych ograniczeń czasowych co do
podjęcia przez nią takiej decyzji (inaczej niż w przypadku
wprowadzenia stanu wojny: wówczas mogła to uczynić – zgodnie z
art. 33 ust. 1 in fine Konstytucji – tylko między sesjami Sejmu).
Slide 7
• 13 grudnia (noc z soboty na niedzielę) o godzinie 0:00 oddziały
ZOMO rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy
opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach
na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska
Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na
ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500
wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów oraz kilka eskadr
helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił
skoncentrowano w Warszawie i okolicach.
Slide 8
• 10 tysięcy funkcjonariuszy wzięło udział w Akcji „Jodła”, której
celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych
aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla
bezpieczeństwa państwa
Slide 9
• W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ
Solidarność podjęły akcje protestacyjne – ZOMO sukcesywnie
pacyfikowało kolejne strajki m.in. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina
(16 grudnia 1981), Hucie im. Lenina w Krakowie (w nocy z 15
grudnia na 16 grudnia), Fabryce Samochodów Ciężarowych w
Lublinie (w nocy z 16 grudnia na 17 grudnia), Stoczni im. Warskiego
w Szczecinie (w nocy z 14 grudnia na 15 grudnia), w Hucie Katowice
(23 grudnia). Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie
węgla kamiennego na Śląsku – 15 grudnia oddział ZOMO został
dwukrotnie wyparty z terenu kopalni „Manifest Lipcowy”, za trzecim
razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do
robotników, raniąc czterech z nich, 16 grudnia 1981 w trakcie
pacyfikacji kopalni Wujek funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9
górników. Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK Ziemowit (do
22 grudnia) i KWK Piast, gdzie 1000 górników przebywało pod
ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 (był to najdłużej trwający
strajk w historii powojennego górnictwa).
Slide 10
• Wprowadzenie stanu wojennego nie poprawiło niekorzystnej sytuacji
gospodarczej w Polsce i nie usunęło oznak zapaści ekonomicznej
kraju. Władze zapowiedziały wdrożenie reformy gospodarczej
począwszy od 1 stycznia 1982 (będącej elementem systemu tzw.
normalizacji). Pierwszym efektem tych działań było jednak tylko
wprowadzenie od 1 lutego 1982 podwyżki cen żywności średnio o
241 procent, a także opału i energii średnio o 171 procent. Zmiany cen
władze próbowały wynagrodzić społeczeństwu systemem
ograniczonych rekompensat, które w praktyce okazały się
niewystarczające. W roku 1982 nastąpił spadek realnych dochodów
ludności średnio o 30 procent, w porównaniu do dochodów z roku
1981, a przeprowadzona rewaloryzacja oszczędności nie była w stanie
zrównoważyć obniżenia ich wartości. Pojawiające się symptomy
kryzysu gospodarczego były wzmacniane koniecznością
przeznaczania środków budżetowych na spłatę zadłużenia
zagranicznego, które w okresie 1980-1985 wyniosło ponad 50 mld
dolarów amerykańskich – spowodowało to deficyt towarów na rynku
wewnętrznym, ponieważ Polska zmuszona była zwiększyć eksport,
aby wykonać te zobowiązania
Slide 11
• Strajki i działania roszczeniowe różnych grup społecznych,
spowodowały w ciągu roku 1982 wzrost poziomu płac realnych do
stosunkowo wysokiego poziomu, co nastąpiło dzięki podwyżkom
wynagrodzeń i dodatkowym świadczeniom. Nadal nie udawało się
osiągnąć równowagi rynkowej, braki na rynku żywnościowym i
towarowym zmuszały do utrzymywania systemu reglamentacji wielu
artykułów – w 1982 objęła ona m.in. buty (1 para obuwia na osobę na
rok) i alkohol (0,5 litra na osobę dorosłą na miesiąc, co spowodowało
obniżenie poziomu rocznej konsumpcji alkoholu do 4,3 litra w 1982,
w stosunku do 6 litrów pod koniec lat 70. – spadek ten był
spowodowany także zjawiskiem nielegalnej produkcji oraz
deklaracjami prohibicyjnymi robotników).
Slide 12
Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje, że jeśli stan wojenny nie zostałby wprowadzony,
prawdopodobnie wojska radzieckie wkroczyłyby do Polski. Na poparcie tej tezy są
przytaczane następujące argumenty:
• Doktryna Breżniewa w 1981 nadal obowiązywała, a za jej bezwzględne
egzekwowanie odpowiedzialna była między innymi Armia Radziecka, która na
początku lat 80. nadal była doskonale wyposażona i wyszkolona, a ówczesna
interwencja w Afganistanie jedynie w nieznacznym stopniu obniżała zdolność
bojową Armii Radzieckiej, gdyż operację tę prowadzono siłami
środkowoazjatyckich okręgów wojskowych. Także inne Armie Państw Układu
Warszawskiego: CzAL i NAL NRD były gotowe do wkroczenia na teren Polski,
gdzie już stacjonowały znaczne zgrupowania Armii Radzieckiej.
• Ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR, że wkroczenie
Armii Radzieckiej do Polski spowoduje poważne kłopoty. Amerykanie użyli tej
groźby w jedynym momencie, gdy interwencja ZSRR wydawała się być
prawdopodobna – w grudniu 1980 (nic nie wiadomo o takim ostrzeżeniu z grudnia
1981).
• Naciski władz radzieckich na polskie w postaci prezentowania map z planami
wkroczenia wojsk do Polski w grudniu 1980 roku
Slide 13
• Według sondaży wykonywanych niemal corocznie od 1991 roku,
większa część społeczeństwa niezmiennie popiera decyzję o
wprowadzeniu stanu wojennego. Wcześniejsze wydarzenia na
Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968 (protesty opozycji
krwawo stłumione interwencją wojsk Układu Warszawskiego),
zaistniałe w innych warunkach geopolitycznych, są przytaczane przez
zwolenników wprowadzenia stanu wojennego jako argument na rzecz
tezy, że wkroczenie oddziałów armii państw sąsiednich było możliwe.
Slide 14
• Norman Davies nazwał wprowadzenie polskiego stanu wojennego z
1981 przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego „najdoskonalszym
zamachem wojskowym w historii nowożytnej Europy”. Zdaniem
Andrzeja Ajnenkiela stan wojenny był sui generis wojskowym
zamachem stanu. W opinii Wojciecha Roszkowskiego „pod względem
prawnym stan wojenny był zamachem stanu” . Andrzej Friszke
stwierdza, iż fakt wydania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego
przez Radę Państwa, w trakcie trwającej sesji Sejmu było „złamaniem
prawa”, oraz że w istocie „chodziło o faktyczny zamach stanu.
Slide 15