Transcript BP C5 Stany nadzwyczajne w Polsce

C5
STANY NADZWYCZAJNE
W POLSCE
Magdalena Wąsowicz
POJĘCIE STANU NADZWYCZAJNEGO
1.
2.
Przez stany nadzwyczajne rozumie się instytucje
prawa wewnętrznego, które polegają na
ograniczeniu realizacji wolności i praw jednostki
oraz na odstąpieniu od przyjętego w Konstytucji
systemu sprawowania władzy z powodu wystąpienia
stanu szczególnego zagrożenia, w celu
przeciwstawienia się temu zagrożeniu.
Instytucje te mają za zadanie ochronę
najwyższych konstytucyjnych wartości, tj.
niepodległości państwa, nienaruszalności
terytorium, ciągłości władzy, wolności i praw
człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa
obywateli.
RODZAJE STANÓW NADZWYCZAJNYCH W POLSCE
Wyróżniamy trzy stany nadzwyczajne:
- stan wyjątkowy,
- stan wojenny i…
- stan klęski żywiołowej.
 Istnieją dwa warunki ogólne, które muszą
zaistnieć dla wprowadzenia któregokolwiek z
trzech stanów nadzwyczajnych. Należą do nich:
- zaistnienie sytuacji szczególnego zagrożenia.
- niemożność przeciwstawienia się temu
szczególnemu zagrożeniu za pomocą zwykłych
środków konstytucyjnych

STAN WYJĄTKOWY
1.
-
-
Stan wyjątkowy podlega ogólnym reżimom
zawartym w art. 228 Konstytucji, natomiast jego
uszczegółowienie stanowią art. 230 Konstytucji oraz
ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie
wyjątkowym, która określa:
tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego,
a także…
zasady działania organów władzy publicznej oraz…
zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i
prawa człowieka i obywatela w czasie stanu
wyjątkowego.
TRYB WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO
Prawo wprowadzenia stanu wyjątkowego posiada
prezydent RP i czyni to – na wniosek Rady Ministrów i
na podstawie jej uchwały - w formie rozporządzenia
 W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu
wyjątkowego prezydent określa przyczyny
wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim
wprowadza się stan wyjątkowy, oraz rodzaje
ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
 Rozporządzenie prezydenta musi posiadać
kontrasygnatę premiera (prezesa Rady Ministrów).
 Prezydent musi następnie w ciągu 48 godzin od
jego podpisania przedstawić je Sejmowi, a Sejm ma
obowiązek rozpatrzyć to rozporządzenie niezwłocznie,
czyli w możliwie najkrótszym terminie.

PRZESŁANKI WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO


o

o

Stan wyjątkowy można wprowadzić w razie:
zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, tj. prawnego
określenia podstawowych instytucji ustroju państwa oraz
zasad ich organizacji i funkcjonowania;
zagrożenie to ma mieć źródło w czynnikach natury
wewnętrznej (np. groźba zamachu stanu i usunięcia siłą
konstytucyjnych władz państwa), a nie zewnętrznej.
zagrożenia bezpieczeństwa obywateli - przez tę przesłankę
rozumie się stan, w którym życie, zdrowie i mienie obywateli
są zagrożone w stopniu uniemożliwiającym zwykłą egzystencję
ogółu mieszkańców.
do wydarzeń warunkujących wystąpienie tej przesłanki
zaliczyć można np. zamieszki i zjawiska destabilizujące
państwo.
zagrożenia porządku publicznego
CO OZNACZA ZAGROŻENIE PORZĄDKU PUBLICZNEGO…






K. Wojtyczka określa porządek publiczny jako stan normalnego
funkcjonowania instytucji państwowych, społeczeństwa i
gospodarki narodowej.
K. Prokop uważa, że porządek publiczny należy traktować jako
element wewnętrznej polityki państwa prowadzonej przez rząd.
L. W. Mażewski za porządek publiczny przyjmuje „istniejący w
państwie stan stosunków społeczno - gospodarczo - politycznych
oraz odpowiadających im instytucji prawnych zapewniających
spokój w zakresie współżycia zbiorowego, co jest jedną z
gwarancji bezpieczeństwa obywateli”.
Skorzystanie z przesłanki zagrożenia porządku publ.
powinno znajdować uzasadnienie w szczególnym charakterze
niebezpieczeństw bądź w masowości naruszeń tegoż porządku.
przykładem może być powszechne blokowanie dróg.
Postuluje się, by powoływanie się na tę przesłankę było
ostatecznością z uwagi na ogólny i niedookreślony charakter
pojęcia porządku publicznego
ZAKRES TERYTORIALNY I CZAS OBOWIĄZYWANIA




STANU WYJĄTKOWEGO
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na części lub
na całym terytorium państwa
Może zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie
dłuższy niż 90 dni. Oznaczony czas obowiązywania oznacza
powinność wskazania przez prezydenta
w rozporządzeniu okresu obowiązywania, najlepiej za
pomocą daty początkowej i daty końcowej.
Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia
rozporządzenia w Dzienniku Ustaw.
Stan ten może zostać jednokrotnie przedłużony na
czas nie dłuższy niż 60 dni. Może to nastąpić, jeżeli
pomimo zbliżającego się upływu czasu, na jaki został
wprowadzony, nie ustały przyczyny wprowadzenia tego
stanu oraz nie zostało przywrócone normalne
funkcjonowanie państwa
ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE
STANU NADZWYCZAJNEGO




Ograniczenia wolności i praw powinny odpowiadać
charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących
przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać
skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa
Ustawa przewiduje zawieszenie prawa do organizowania
i przeprowadzania jakichkolwiek zgromadzeń, imprez
masowych, strajków pracowniczych oraz innych form protestu,
akcji protestacyjnych czy zrzeszania się.
Zakaz ten nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez
kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje religijne
działające w obrębie świątyń i budynków kościelnych
Ustawa nakłada obowiązek posiadania przy sobie w
miejscach publicznych dowodu osobistego lub innego dokumentu
potwierdzającego tożsamość osób, które ukończyły 18 lat, oraz
legitymacji szkolnej niepełnoletnich osób uczących się
ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE
STANU NADZWYCZAJNEGO

-
-
Ustawa zawiera dwa środki, które mogą być stosowane
podczas stanu wyjątkowego:
pierwszym jest odosobnienie. Można je zastosować wobec
osób, w stosunku do których zachodzi podejrzenie, że jeśli
pozostaną na wolności, będą prowadziły działalność
zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa,
bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu, a
także gdy odosobnienie jest konieczne dla zapobieżenia
popełnieniu czynu karalnego lub uniemożliwienia ucieczki po
jego popełnieniu.
drugim jest rozmowa ostrzegawcza. Odnosi się do osoby
mającej ukończone 17 lat (jeśli nie ma, rozmowę
przeprowadza się z rodzicami lub opiekunem prawnym),
wobec której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie będzie
przestrzegać porządku prawnego.
ŚRODKI NADZWYCZAJNE W TRAKCIE STANU WYJĄTKOWEGO

o
o
o

W okresie stanu wyjątkowego istnieje także możliwość
wprowadzenia:
cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu,
kontroli zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów,
kontroli treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów
telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach
telekomunikacyjnych, emisji sygnałów uniemożliwiających
nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub
dokonywanych poprzez urządzenia i sieci telekomunikacyjne,
których treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju
państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Art. 21 ustawy wskazuje na możliwość ograniczeń w
dostępie do towarów konsumpcyjnych, w zakresie działalności
gospodarczej, edukacyjnej, w obrocie krajowymi środkami
płatniczymi, w sferze transportu drogowego, kolejowego i
lotniczego, w zakresie funkcjonowania systemów łączności, w
prawie posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuch.
SZCZEGÓLNE KOMPETENCJE ORGANÓW WŁADZY
PUBLICZNEJ W CZASIE STANU WYJĄTKOWEGO



Do szczególnych kompetencji organów w trakcie trwania
stanu wyjątkowego należą kompetencje:
Prezydenta, który może, na wniosek Rady Ministrów, użyć
wojska w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania
państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały
wyczerpane, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów
określającym szczegółowe zasady użycia oddziałów i
pododdziałów Sił Zbrojnych RP w czasie stanu wyjątkowego,
Prezesa RM, który może, na wniosek właściwego wojewody,
zawiesić organy gminy, powiatu lub samorządu województwa do
czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony, jeśli
nie wykazują one dostatecznej skuteczności w wykonywaniu
zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z
przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. W ich miejsce
Prezes RM ustanawia zarząd komisaryczny sprawowany przez
komisarza rządowego
STAN WOJENNY


Do stanu wojennego mają zastosowanie artykuły
Konstytucji traktujące o wszystkich stanach
nadzwyczajnych. Sam stan wojenny znajduje się w art. 229,
231 i 234 Konstytucji. Jego rozwinięcie i uszczegółowienie
stanowi ustawa z 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym
oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i
zasadach jego podległości konstytucyjnym organom
Rzeczypospolitej Polskiej
Stan wojenny należy odróżnić od stanu wojny. Stan
wojenny może zostać wprowadzony już wtedy, gdy państwo
jest zewnętrznie zagrożone, ale nie podjęto jeszcze decyzji o
stanie wojny. Natomiast stan wojny nie oznacza
zarazem stanu wojennego, bo państwo może prowadzić
wojnę i nie będzie to zagrażać jej terytorium, więc nie
będzie przesłanki do wprowadzenia stanu wojennego
STAN WOJENNY – TRYB WPROWADZENIA




Prawo wprowadzenia stanu wojennego (i zniesienia)
przysługuje prezydentowi działającemu na wniosek Rady Ministrów.
Wniosek powinien obejmować: okoliczności uzasadniające
wprowadzenie stanu wojennego, zasięg terytorialny oraz zakres
koniecznych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Prezydent nie jest związany wnioskiem Rady Ministrów, co oznacza,
że może on odmówić wydania rozporządzenia wprowadzającego stan
wojenny. Może również wskazać inne przyczyny uzasadniające
wprowadzenie stanu wojennego niż uczyniła to Rada Ministrów w
swoim wniosku.
Prezydent wprowadza stan wojenny w formie rozporządzenia,
które wymaga kontrasygnaty premiera. Wtedy rozporządzenie jest
publikowane niezwłocznie w Dzienniku Ustaw, podane do publicznej
wiadomości i wówczas nabiera mocy.
Następnie, w ciągu 48 godzin, prezydent musi przedstawić je
Sejmowi do podpisania. Sejm ma obowiązek rozpatrzyć je
niezwłocznie, czyli w najkrótszym możliwym terminie.
STAN WOJENNY – PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA, ZAKRES
ZASTOSOWANIA I CZAS OBOWIĄZYWANIA

-
-
-


Istnieją trzy przesłanki uzasadniające wprowadzenie
stanu wojennego:
zewnętrzne zagrożenie państwa, co musi znajdować
podstawę w istniejącej sytuacji międzynarodowej i
wynikającym stąd realnym zagrożeniu.
zbrojna napaść na terytorium RP. Może ona mieć postać
naruszenia granic na lądzie, wodzie lub w powietrzu.
zobowiązanie Polski, na mocy umowy międzynarodowej, do
wspólnej obrony przeciwko agresji.
Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na
całym terytorium państwa.
Brak jest ograniczeń czasu obowiązywania stanu wojennego
ponieważ okoliczności i przyczyny towarzyszące temu stanowi
nie pozwalają precyzyjnie określić, kiedy może się on
zakończyć
STAN WOJENNY – ŚRODKI NADZWYCZAJNE



o
-
Konstytucyjną regulację środków nadzwyczajnych stanu
wojennego można podzielić na:
postanowienia zakazujące jakiegokolwiek ograniczania
wymienionych w Konstytucji wolności i praw człowieka i
obywatela, a to: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia,
humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności
karnej, dostępu do sądu, dóbr osobistych, sumienia i religii,
petycji oraz rodziny i dziecka. Na mocy ustawy o stanie wojennym
katalog ten może zostać rozszerzony, ale nie może zostać
zawężony (bo to uprawnienia podstawowe).
prawa i wolności, które można ograniczać, tj. wszystkie
wolności i prawa nienależące do części pierwszej.
należą tu zarówno wolności konstytucyjne, jak i określone w
ustawach zwykłych:
prawa ograniczone (zakazy, nakazy, obowiązki, reglamentacje)
prawa zawieszone (należą tu: prawo do strajków i akcji
protestacyjnych oraz prawo zgromadzeń i zrzeszania się)
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – TRYB WPROWADZENIA





Przyjmuje się, że stan klęski żywiołowej nie jest stanem
wywołanym wskutek działania człowieka lecz tzw. sił wyższych,
np. przyrody, choć nie tylko…
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów, z
własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody. Czyni to
na podstawie samodzielnie przeprowadzonej oceny sytuacji
Zaistnienie klęski żywiołowej nie oznacza obowiązku
wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w postaci stanu klęski
żywiołowej. Wprowadza się go, gdy klęska powoduje sytuację
szczególnego zagrożenia na części lub całości terytorium państwa
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej
nie podlega kontroli Sejmu. Wprowadzenie stanu następuje w
drodze rozporządzenia, które powinno zawierać: przyczyny, datę
wprowadzenia, obszar, czas trwania, a także rodzaje
zastosowanych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Jest ono ogłaszane w Dzienniku Ustaw oraz podawane do
publicznej wiadomości poprzez rozplakatowanie.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – PRZESŁANKI WPROWADZENIA

-
-

-
Istnieją dwie przyczyny, dla których konieczne jest
wprowadzenie stanu klęski żywiołowej:
działania prewencyjne, czyli działania mające na celu
zapobieżenie skutkom katastrofy lub awarii mających cechy
klęski żywiołowej,
działania ratownicze, czyli działania mające usunąć skutki
tych katastrof i awarii.
Za klęskę żywiołową uważa się:
katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których
skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w
wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach,
a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy
zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu
różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i
formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ZAKRES TERYTORIALNY I
CZAS OBOWIĄZYWANIA





Stan klęski żywiołowej może obowiązywać na części lub na
całym terytorium państwa…
Wprowadza się go z oznaczoną datą, tj. na czas niezbędny dla
zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie
dłuższy jednak niż 30 dni.
Rozporządzenie Rady Ministrów przedłużające stan klęski
żywiołowej może być wydane po uprzednim wyrażeniu zgody na
to przedłużenie przez Sejm w drodze odpowiedniej uchwały.
Ani Konstytucja, ani ustawa o stanie klęski żywiołowej nie
wprowadzają ograniczenia co do możliwości jego dalszego
przedłużania.
Ze względu na to, że w okresie obowiązywania stanu klęski
żywiołowej może dojść do poważnego ograniczenia praw i wolności
człowieka i obywatela, należy dążyć do maksymalnego
ograniczania czasu jego obowiązywania.
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE

•
•
•
•
•
•
Ograniczenia mogą polegać na:
zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców,
nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej
określonego rodzaju,
nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji
organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu
zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia,
całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w
określonego rodzaju artykuły,
obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu,
szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków
profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób
zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i
promieniotwórczych,
obowiązku poddania się kwarantannie,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
•
•
•
•
•
•
•
obowiązku stosowania środków ochrony roślin lub innych
środków zapobiegawczych niezbędnych do zwalczania
organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin,
obowiązku stosowania określonych środków zapewniających
ochronę środowiska,
obowiązku stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do
zwalczania chorób zakaźnych zwierząt,
obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych
bądź innych pomieszczeń,
dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub
innych obiektów budowlanych albo ich części,
nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc,
obszarów i obiektów,
nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i
obiektach oraz na określonych obszarach,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE
•
•
•
•
•




zakazie organizowania lub przeprowadzania imprez masowych,
nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się,
wykorzystaniu, bez zgody właściciela lub innej osoby
uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych,
zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych
kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach,
ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym
bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika,
Mieszkańców można również zobowiązać do świadczeń
osobistych i rzeczowych polegających na:
udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym
wypadkom,
czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu
innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą,
wykonywaniu określonych prac,
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE









oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy
ruchomych,
udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym,
użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w
określonym zakresie,
przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób
poszkodowanych lub ewakuowanych,
zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności
dostarczaniu paszy i schronienia,
zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion,
pełnieniu wart,
zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków
spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub
zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób
ewakuowanych lub poszkodowanych,
zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE CD. ORAZ
ZNIESIENIE
Obowiązek wykonywania określonych świadczeń
osobistych i rzeczowych może zostać wprowadzony
jedynie w sytuacji, gdy siły i środki, jakimi
dysponuje wójt (burmistrz, prezydent miasta),
starosta, wojewoda albo pełnomocnik, okażą się
niewystarczające.
 przyjmuje się, że prawo zniesienia przysługuje temu
organowi, który go wprowadza, czyli Radzie
Ministrów. Oprócz tego, stan ten może przestać
obowiązywać z mocy prawa, gdy upłynął termin, na
jaki został wprowadzony, a także, gdy Sejm nie
zgodzi się na jego przedłużenie
