Fyrirbygging og meðferð Arnheiður Sigurðardóttir BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Inngangur Klínískar leiðbeiningar Greiningaraðferð Almenn kynning Kynning á helstu lausnum Rannsóknir Niðurstöður Gamlar og úreltar leiðbeiningar Brjóstabólga Annað Heimildir Arnheiður Sigurðardóttir.
Download ReportTranscript Fyrirbygging og meðferð Arnheiður Sigurðardóttir BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Inngangur Klínískar leiðbeiningar Greiningaraðferð Almenn kynning Kynning á helstu lausnum Rannsóknir Niðurstöður Gamlar og úreltar leiðbeiningar Brjóstabólga Annað Heimildir Arnheiður Sigurðardóttir.
Slide 1
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 2
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 3
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 4
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 5
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 6
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 7
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 8
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 9
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 10
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 11
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 12
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 13
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 14
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 15
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 16
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 17
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 18
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 19
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 20
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 21
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 22
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 23
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 24
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 25
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 26
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 27
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 28
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 29
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 30
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 31
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 32
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 33
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 34
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 35
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 36
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 37
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 38
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 39
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 40
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 41
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 42
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 43
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 44
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 45
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 46
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 47
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 48
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 49
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 50
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 51
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 52
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 53
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 54
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 55
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 56
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 57
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 58
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 59
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 60
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 61
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 62
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 63
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 64
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 65
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 66
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 67
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 68
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 69
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 70
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 71
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 72
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 73
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 74
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 75
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 76
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 77
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 78
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 79
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 80
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 81
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 82
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 83
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 84
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 85
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 86
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 2
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 3
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 4
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 5
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 6
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 7
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 8
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 9
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 10
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 11
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 12
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 13
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 14
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 15
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 16
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 17
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 18
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 19
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 20
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 21
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 22
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 23
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 24
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 25
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 26
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 27
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 28
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 29
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 30
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 31
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 32
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 33
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 34
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 35
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 36
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 37
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 38
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 39
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 40
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 41
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 42
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 43
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 44
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 45
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 46
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 47
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 48
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 49
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 50
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 51
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 52
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 53
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 54
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 55
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 56
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 57
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 58
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 59
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 60
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 61
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 62
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 63
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 64
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 65
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 66
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 67
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 68
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 69
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 70
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 71
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 72
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 73
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 74
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 75
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 76
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 77
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 78
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 79
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 80
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 81
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 82
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 83
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 84
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 85
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86
Slide 86
Fyrirbygging og meðferð
Arnheiður Sigurðardóttir
BSc, MPH, IBCLC, LLL-leader, MEd. nemi við HR.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Inngangur
Klínískar leiðbeiningar
Greiningaraðferð
Almenn kynning
Kynning á helstu lausnum
Rannsóknir
Niðurstöður
Gamlar og úreltar leiðbeiningar
Brjóstabólga
Annað
Heimildir
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
2
Hér verða kynntar rannsóknir á sárum geirvörtum og
mismunandi meðferðir á þeim.
Sá undarlegi siður hefur skapast að ekki eigi að meðhöndla
sár hjá mæðrum sem upplifa sárar geirvörtur en slíkt getur
verið skaðlegt og mikil hætta er á að mæður gefist upp á
brjóstagjöfinni og sýkingarhætta aukist. Því hef ég tekið
saman rannsóknir á sárum geirvörtum og kynni niðurstöður
þeirra í stuttu máli. Síðan verður hver og einn að nota sitt mat
og skynsemi til að ákvarða hvað sé besta valið í hverju tilfelli
fyrir sig. En mikil hætta er á að ef sár fær að þróast lengi að
móðir þrói með sér brjóstabólgu og/eða fái endurteknar
sýkingar. Sem gerir brjóstagjöfina í alla staði mun erfiðari,
einnig er fæðingarþunglyndi mun algengara á meðal mæðra
sem upplifa sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
3
Greinarmunur er gerður á því hvort verið er að stuðla að
því að sára grói, fyrirbyggjandi meðferð og aðferðum til
að draga úr sársauka. Mikilvægt að taka á öllum þessum
þáttum samhliða svo móðir upplifi farsæla lausn fyrir sig
og barnið sitt. Veita móður viðeigandi stuðning en umfram
allt að skapa með henni von um að ástandið gangi yfir og
hún nái tökum á aðstæðum sínum. Gera ástandið
þolanlegra bæði fyrir móður og barn þar sem meta má svo
að móðir sé í áhættuhópi á að gefast upp á brjóstagjöfin
vegna ástand síns. Í öðru erindi verður fjallað um 11
millivæga þætti sem nota ber þegar veittur er stuðningur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
4
Eftir ýtarlega úttekt á leiðbeiningum um meðhöndlun á
sárum geirvörtum vel ég að miða við Breastfeeding
Practice Guidelines for the Healthy Term Infant.
Winnipeg Regional Health Authority. Frá því í mars,
2009. En vill þó bæta við einum lið á milli 4 og 5. Það
er að reyna notkun mexikanahatts áður en gripið er til
þess ráðs að gera hlé á brjóstagjöfinni eins og nýleg
rannsókn Jane Deacon og félaga, (2009) styður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
5
Ávalt verður við að hafa í huga að við það að leiðrétta legu
barns við brjóst og hvernig það tekur brjóst lögum við
einungis 17-18% tilfella sem eru orsökuð vegna rangrar
ásetningar.
Þá eru 50% tilfella eftir sem til eru orðin af öðrum orsökum og
skoða verður nánar. Því verður leitinni að halda áfram ef
móðir og barn fá ekki lausn vandamála sinna við það eitt að
leiðrétta legu barns við brjóst og hvernig barn tekur og sýgur
brjóstið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
6
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
7
4.1 Apply warm moist compresses as needed
4.2 Apply colostrum/breast milk to nipples after feedings
4.3 Apply Lansinoh/Purelan if nipple soreness continues
4.4 Do not wash nipples frequently; daily bathing is sufficient
4.5 For moderate to severe pain, presence of cracks or blisters, discuss prescription
ointments such as all purpose nipple ointment. See Appendix H. Apply a small
amount after nursing with no need to wash off. (NOTE: Ointments containing
steroids should not be used for longer than 10 days.)
4.6 For severe nipple trauma, presence of exudate and/or infection and pain
consider antibiotics.
4.7 If nipple pain is intolerable, consider pumping for 24-48 hours (a double
electric pump is optimal to maintain milk supply when baby is not breastfeeding).
4.8 Consider alternative feeding methods if required.
Breastfeeding Practice Guidelines for the Healthy Term Infant. Winnipeg
Regional Health Authority. March, 2009.
.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mýkið geirvörtur með blautri grisju fyrir gjöf.
Mjólkið fram brjóstamjólk og látið þorna.
Berið Lansinoh eða Purlane á geirvörturnar.
Ekki þvo geirvörturnar, bað 1x dag nægir.
Reynið notkun mexikanahatts í viðeigandi stærð.
Ef þetta dugir ekki, þá er næsta skref að nota stera
áburði þó aldrei lengur en 10 daga.
Sýklalyfjameðferð á sýkt sár.
Gerið hlé á brjóstagjöf í 24-48 tíma og móðir mjólkar
sig í mjaltavél.
Reynið aðrar aðferðir við fæðugjöf.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Taka sögu móður
Mat á stöðu í samræmi við sögu móður við brjóstagjöf
Birting einkenna skrá öll niður
Birting vandamála skrá öll niður
Endurskoðun á sögu, mati, einkennum og birtingu þeirra
Koma með lausnir og forgangsraða þeim, gera meðferðar
áætlun framkvæma endurmat reglulega.
Er valin meðferð að vinna á vandamálinu stöðugt endurmat
Meta lausn vandamálsins og þær aðferðir sem voru notaðar
(Cadwell & Turner-Maffei, 2003).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
10
Meirihluti mæðra upplifir einhver vandamál tengd
brjóstagjöf eða um 73%.
Algengasta vandamálið eru verkir í sárum geirvörtum
hjá um 47% mæðra.
Tæplega 16% mæðra fengu brjóstasýkingu.
(n=118).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
11
Fram kom í rannsókninni að þriðjungur mæðra leitaði
sér aðstoðar brjóstagjafaráðgjafa en aðeins 8% þeirra
væru ánægðar með þá aðstoð sem þær fengu. Af
þessum niðurstöðum má vera ljóst að mæður eru ekki
að fá lausn vandmála sinna er þær leita sér aðstoðar.
Helmingur mæðranna var með verki samhliða sárum
geirvörtum, 42% með verk án sára. Í 27% tilfella
greindu mæður frá því að barn tæki brjóstið rangt og í
16% tilfella var um að ræða brjóstasýking sjá nánar
http://skemman.is/bitstream/1946/2747/1/Erfidleikar_vi
d_brjostagjof_fixed.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
12
Algengast er að mæður upplifi sárar og aumar geirvörtur á
3-7 degi (Best Practice, 2003).
Upplifun þessi getur varið í allt að 6 vikur (Zeimer, 1990).
Mæður jafnt í þróuðum sem vanþróuðum löndum upplifa
sárar geirvörtur (Morrison, 2002).
Meira en þriðjungur mæðra upplifir sárar geirvörtur
(Foxman, 2002).
Vandamál mæðra eru
25% mæðra hætta brjóstagjöf í 1 vikunni vegna sára
geirvartna (Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. 2007)
Mæður með sárar geirvörtur þurfa aðstoð strax (WilsonClay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
13
Mæður með sárar geirvörtur skora hærra í
mælingum á þunglyndi eftir fæðingu í samanburði
við aðrar mæður (38% v. 14%). Fram kom í
rannsókninni að þegar meðferð við sárum
geirvörtum var veitt skoruðu báðir hópar svipað.
Þess vegna er mjög mikilvægt að meðhöndla sárar
geirvörtur strax með viðeigandi meðferð.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women.
Journal of Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 14
1.
2.
Hvernig barnið er lagt á brjóst.
Hvernig barnið tekur og sýgur brjósti.
Brjóstagjöf flókið samspil tveggja einstaklinga móður
og barns.
Mikilvægt er að kenna mæðrum strax í upphafi
hvernig leggja á barn á brjóst og hvernig þær geta
metið hvort barnið sé að taka brjóstið rétt. Samhliða
þessu þarf að kenna aðferðir til að losa barnið
auðveldlega af brjósti. Jafnframt skal upplýsa mæður
hvar þær geta leitað sér aðstoðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
15
Hefja brjóstagjöf ein fljótt eftir fæðingu og mögulegt er.
Móðir og barn séu ávalt saman ekki aðskilin.
Móðir leggi barnið reglulega á brjóst og passi að ekki
líði langt á milli gjafa.
Móðir velji sér þægilega brjóstagjafastellingu.
Kjöltu stelling (Maddömu stelling)
Fótbolta stelling
Samsíða kjöltu stelling
Út af liggjandi
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
16
Styðja við og móta brjóstið (U, C eða V hald).
Mjólka fram brodd.
Kitla varir barnsins (Rooting reflex).
Setja barnið á brjóst hratt og örugglega (líkami í beinni
línu).
Skoða brúna svæði það á að sjást meira af því að ofan
en að neðan.
Skoða nef, vanga og höku barns.
Sjá nánar í umfjöllun um hvernig leggja á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
17
Mæður geta upplifað sárar geirvörtur á öllum
tímabilum brjóstagjafarinnar. En flestar mæður upplifa
sárar geirvörtur á fyrstu vikunum, líklega vegna þess að
barn er ekki lagt rétt á brjóst eða er ekki að taka brjóstið
rétt. Ef barn er lagt rétt á brjóst getur móðir fundið fyrir
eymslum en þau eiga að hverfa mjög fljótt. Ef það
gerist ekki þarf að grípa til annarra ráðstafanna svo
ástandið þróist ekki til verri vegar og móðir ákveði þess
vegna að binda enda á brjóstagjöfina eða fái sýkingu í
sárið eða brjóstabólgu í kjölfarið.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
18
Gera verður mun á því hvort sársaukinn sem móðir finnur
fyrir stendur yfir mjög stutt eða þegar barnið er að taka
geirvörtuna upp í sig eða stendur lengur en 30 sekúndur.
Ef sársaukatilfinningin hverfur fljótlega getur móðir leitt
hana hjá sér.
Ef sársaukatilfinningin hverfur ekki þarf að taka barnið af
brjóstinu og leggja það á aftur.
Ef sár myndast samhliða verður að veita móðurinni sérstaka
aðstoð og meðferð strax (Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
19
Eðlileg breyting verður á brjóstum og geirvörtum í
kjölfar fæðingar. Fram kom í rannsókn Cox (1999)
samband á milli breytinga á geirvörtu og prolactin styrk
í blóði. Sú ályktun er dregin að sú aukna næmni sem
verður í geirvörtunum sé eðlilegur fylgifiskur fæðingar,
en ástand þetta eigi að ganga fljótlega yfir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 20
Mæður þurfa aðstoð við að greina á milli eðlilegrar
aukinnar næmni í geirvörtum og óeðlilegrar
sáramyndunar.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 21
Sársaukatilfinning í geirvörtum á að dvína á rúmri viku
og engin sár eiga að myndast.
Gott að láta móður vita að hún sé að ganga í gegnum
eðlilegt ferli sem standi stutt yfir.
Innan tíðar fái hún eðlilega tilfinningu í geirvörturnar
og finni þá minna til þegar barnið er að taka brjóstið.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009) .
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
22
Einkenni óeðlilegs ástands: roði, bjúgur, sprungur
myndast, sár, þroti með bjúg og móðirin finnur fyrir
miklum verkjum, breyting verður á húðlit,
hrúðurmyndun á sér stað, núningssár verða til og
jafnvel graftarmyndun þessu fylgir seinkun á
sáragræðslu.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
23
1 stig: sársauki á yfirborðinu, geirvörturnar eru
óskemmdar.
2 stig: sársauki á yfirborðinu, niðurbrot á vef.
3 stig: ekki algjör þykknun á vef en niðurbrot vefjar
dýpra.
4 stig: algjör þykknun á vef og niðurbrot á leðurhúð
(dermis).
(Mohrbacher, 2004)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
24
Því hefur verið haldið fram að vegna þess hve broddur
er í litlu magni þá reyni sum börn að sjúga fastar til að
fá meiri næringu til sín sem valdi því að mæður þeirra
verði aumar og sárar. En margar mæður segja að sér
gangi betur þegar hin eiginlega mjólk er tekin að
streyma.
(Wilson-Clay and Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
25
Leitt hefur verið líkum að því að börn sem ganga í
gegnum erfiða fæðingu séu líklegri til að sjúga fastar í
tilraun sinni við að auka vellíðan sína og takast á við
sársauka (Gray, 2002).
Næmni í geirvörtum eykst mikið fyrstu 24 tímana eftir
fæðingu því eru mæður barna sem hafa gengið í
gegnum erfiða fæðingu líklegri til að upplifa sársauka í
geirvörtum (Geddes, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
26
Skoða verður vel ásetningu barns á brjóst.
Hvernig barnið tekur brjóst.
Endurtekinn áverki á geirvörtu eykur líkur á sýkingu og
seinkun á að sár grói.
Meðferð: Í einstaka tilfellum þegar sár eru mjög slæm
og gróa illa getur þurft að gera hlé á brjóstagjöfinni og
móðirin noti mjaltavél tímabundið (Wilson-Clay and
Hoover, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
27
Erfitt að móta brjóstið upp í barnið.
Erfitt fyrir barnið að taka brjóstið upp í sig með
eðlilegum sogkrafti.
Stálmi dregur úr mjólkurmyndun og hægir á
mjólkurfæði.
Sársauki hindrar mjólkurlosunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
28
Handmjólka framan af brjóstinu rétt fyrir gjöf.
Láta ekki of langan tíma líða á milli gjafa.
Kálbakstrar (hvítkál lagt á brjóstið).
Mjólka framan af brjóstinu með lítilli sogdælu.
Mjólka framan af brjóstinu með handdælu eða
rafknúinni brjóstadælu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
29
Telur líklegt að mæður sem upplifa stálma fái frekar sár
en hann veldur því að barn á í erfiðleikum með að ná
taki á geirvörtunni (taka brjóstið rétt) sem orsakar það
að það dregur úr mjólkurframleiðslu.
Þetta ástand valdi því að barnið sjúgi fastar til að koma
á stað meira flæði sem orsaki sáramyndun hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
30
Það er spurning um hvort það er barnið sem nái tökum
á tækninni að sjúga.
Eða að móðirin þoli betur með tímanum sog barnsins.
Munnur barns vex.
Mæðurnar segjast hafa haldið áfram að mjólka sig í
mjaltavél í þeirri von að barnið nái tökum á
brjóstagjöfinni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
31
Sónar og sogkraftsmælingar á brjóstabörnum benda til
þess að sum börn sjúgi af meiri krafti en önnur og valdi
afmyndun á geirvörtu móður (McClellan, 2008).
Mexikanahattar hafa hjálpað stundum þannig að
mæðurnar finni minna til (Sveinbjörg Brynjólfsdóttir,
2009).
Sumar mæðurnar geta bara gefið brjóst nokkrum
sinnum á dag og þurfa að viðhalda mjólkurframleiðslu
sinni með mjaltavél svo ekki myndist sár.
Þetta ná sumar mæður að leiðrétta á 3-4 mánuðum og
barnið fer eingöngu á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
32
Bent hefur verið á að mæður sem mjólka lítið kvarti
frekar yfir sárum geirvörtum.
Lítið mjólkurflæði auki hættu á sárum geirvörtum.
(Woolridge, 1986)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
33
Þegar mjólkurflæðið er mikið reynir barnið að draga úr
mjólkurrennslinu sem veldur því að grip þess á
geirvörtunni verður rangt og það særir geirvörtuna.
Meðferðin felst í því að draga úr mjólkurframleiðslunni
að því marki sem barnið ræður við og þarf. Það hefur
reynst vel að móðir þurrmjólki sig og leggi síðan barn á
brjóst. Mjólkurfæðið er þá þannig temprað og barnið
ræður við það og nær að mjólka brjóstið á sínum hraða.
(Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and
block feeding. International Breastfeeding Journal ,2(11)1746-4358).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
34
Mikilvægt er að skoða lögun geirvörtunnar um leið og
barnið sleppir brjóstinu.
Þetta þarf sérstaklega að athuga ef móðirin er með
stálma þar sem geirvartan er viðkvæmari en ella þar
sem hún er þanin og húð hennar mjög þunn.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
35
Breytilegs þroska hreyfiafla hjá barni.
Flæði mjólkur meira en barn ræður við.
Tunguhaft hjá barni.
Stutt og lítil tunga hjá barni.
Lítill munnur hjá barni.
Hverfar kinnar hjá barni.
Hár efri gómur hjá barni.
Stórar eða langar geirvörtur hjá móður.
Kröftugt losunarviðbragð hjá móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
36
Þegar móður tekst engan veginn að gefa barni brjóst
sökum sárra geirvarta þarf í einstaka tilfellum að gera
hlé á brjóstagjöfinni.
Móðirin mjólkar sig í mjaltavél og viðheldur
mjólkurframleiðslu sinni á meðan sár hennar gróa og
hún getur hafið brjóstagjöf aftur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
37
Ýmsar aðferðir eru þekktar við gróningu sárra geirvarta
og oft er það tengt menningu og venjum viðkomandi
þjóðfélags.
Þar má nefna piparmintu vatn, tepoka, lanolín og
hydrogel himnur (Ridordan 1985; Hewatt 1987;
Spangler, 1993; Buchko, 1994; Pugh, 1996; Lavergne,
1997; Beauchamp, 2005 og Sayyah, 2007).
Sumar þessara aðferða hafa verið lítið rannsakaðar eins
og piparmintu vatn og tepokar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
38
Almennt er ekki mælt með því að mæður hreinsi
geirvörtur sínar sérstaklega. En gera verður
greinarmun á ef um er að ræða sár og sprungnar
geirvörtur. Halda verður sárinu hreinu eins og með öll
önnur sár. Mikilvægt er að sárið grói fljótt og vel svo
sýklar fái ekki tækifæri (tíma) til að fjölga sér og
mynda biofilm í sárinu sem mun erfiðara er að
meðhöndla.
(Fernandez, 2002)
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
39
Hlíf fyrir sárar geirvörtur. Ráðlagt
að nota á milli gjafa til að hlífa
sárum geirvörtum sem verið er að
meðhöndla. Þannig má koma í veg
yfir óþarfa núning við sárið. Ytra
byrðið er skál með götum sem lofta
vel. Innra byrðið er gert úr mjúku
silikonefni sem hlífir
geirvörtunni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
40
Lansinoh er hreinasta lanolín sem framleitt er í heiminum í
dag. Framleitt með einkaleyfisferli sem hreinsar úr því öll
ofnæmisvaldandi efni. Fólk með ofnæmi fyrir ull getur
notað Lansinoh. Lífefnafræðileg uppbygging okkar eigin
húðfitu og lanolíns er sú sama.
Lansinoh virkar samstundis og róar og mýkir húðina um
leið og það er borið á. Lansinoh er100% náttúrulegt.
Dregur úr sársauka, róar, græðir og mýkir.
Einn aðalkostur Lansinoh er að það inniheldur ekki vatn,
ilmefni, rotvarnar- eða mýkingarefni (Huggins, 2005).
http://www.lansinoh.com/uploads/pdf/HPA_BOOKLET_FINAL.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
41
Í kringum 1970 var mikið af óvönduðu lanolíni í
húðvörum en í því eru free lanolin alcholos sem eru
örfínir ullarþræðir sem valda ofnæmi ásamt öðrum
óhreinindum. Til eru yfir 300 gerðir af Lanólíni.
Lansinoh HPA® er lanólin í sínu hreinasta formi því ekki
hægt að bera það saman við annað lanólín munurinn er
svo mikill en það sést greinilega á lit (gult v. Glært/hvítt)
og finnst á lykt. Lansinoh hefur nýlega fengið
viðurkenningu breska ofnæmisfélagsins sem sem örugg
vara fyrir móður og barn.
http://www.lansinoh.co.uk/images/Downloads/not-what-we-add.pdf
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
42
•
Byggir á sárameðhöndlun að viðhalda raka í húðinni svo
sárið grói fyrr.
•
Gera verður greinarmun á yfirborðsraka og að viðhalda raka
í húðinni. Hydrogel umbúðir eru allt annað en blautar
óvandaðar lekahlífar.
•
Þegar notaðar eru hydrogel umbúðir þarf að skipta reglulega
um umbúðirnar og passa að þær óhreinkist ekki. Umbúðirnar
má skola, hrista og þerra, nota lengst sömu umbúðir í 24
tíma ef sár er ósýkt. Hydrogel umbúðir eru ekki notaðar á
sýkt sár.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
43
Rannsókn Ziemer, Cooper og Pigeon, (1995) á
50 mæðrum leiddi í ljós að meðferðin flýtti ekki
fyrir sáragræðslu heldur dró aðeins úr sársauka.
Eldhúsfilma þótti ekki hentugar sáraumbúðir.
Rannsóknin fór þannig fram að mæðurnar notuðu
eldhúsfilmuna aðeins á aðra geirvörtuna hin fékk ekki
meðhöndlun.
Fram kom í rannsókn Sveinbjargar Brynjólfsdóttur (2009)
að notkun eldhúsfilmu sló á sársauka. Ekki var rannsakað
hvort sár greru betur í samanburði við aðrar meðferðir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
44
Færeyingar og Norðmenn hafa notað skeljar til að flýta
fyrir sáragræðslu geirvarta. Þegar mjólk lekur í skelina
leysir hún upp steinefni í skelinni sem auka eiga
græðingarmátt líkamans. Engar rannsóknir liggja fyrir
en þetta er gamalt húsráð. En þekkt er að skortur á
snefilefnum eykur líkur á sýkingum. Þar má til dæmis
nefna Cu (kopar) en það er næring fyrir ensím sem
vinnur gegn sýkingum í líkamanum. Í sjó eru 36
snefilefni sem mikilvæg eru fyrir líkamann svo hin
ýmsu kerfi hans virki eins og þeim er ætlað að gera.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
45
Það getur virst mótsagnakennt að sog mjaltavélar eða
brjóstagjöf geti stuðlað að gróningu sára, en við sog
fjarlægist vessi úr sárinu jafn harðan og kemur í veg fyrir að
sýking verði til í sárabeðinu.
Það má mikið læra með því að kynna sér hvernig önnur sár
eru grædd.
Við meðhöndlun á sárum hjá sykursjúkum hefur reynst vel
að nota sog (Enoch & Harding, 2003 og Kirby, 2007).
Einnig eru sárasugur (undirþrýstingur) notaðar við
meðhöndlun á erfiðum og langvinnum sárum (Kristrún Þóra
Ríkharðsdóttir, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
46
Mexikanahattur getur í mörgum tilfellum hjálpað
mæðrum með mjög sárar og aumar geirvörtur til að geti
gefið brjóst og komið geirvörtunni vel upp í barnið
(Sveinbjörg Brynjólfsdóttir, 2009).
Meier o.fl. (2000) og Nyqvist (2008) í fyrirbura
rannsóknum sínum sýna þær fram á mexikanahattur
geti hjálpað mæðrum við að koma barni á brjóst.
Jane Deacon og félaga, (2009) sýndu fram á að
mexikanahattur hjápaði sjá síðar.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
47
Afturvirk símaathugun meðal 202 mjólkandi mæðra sem
notuðu mexikanahatt.
Ástæður fyrir að mæður notuðu mexikanahatt við
brjóstagjöf voru:
1. 62% flatar-geirvörtur
2. 43% sárar-geirvörtur
3. 15% stálmuð brjóst
4. 12% barn fætt fyrirburi
5.
1% barn með tunguhaft
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
48
Nýleg áströlsk sónarrannsókn Jane Deacon og
félaga, (2009) sýndi að þegar notaður var
mexikanahattur fóru börn sem höfðu tekið brjóstið
rangt og döfnuðu illa að taka brjóstið rétt upp í sig
og sjúga í takt í stað þess að vinna ómarkvisst með
munninum í von um að fá næringu. Mæður fengu
síður sár og barn dafnaði betur. Greinilega má sjá á
sónamyndunum hversu markvissara sogið hvað
varðar aðferð og takt.
(Rannsókn kynnt á ráðstefnu 3rd Nordic Breastfeeding Conference, 2009).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 49
Ef nota á mexikanahatt er mikilvægt að hann sér
notaður rétt. En þar liggja að baki sömu viðmið og
þegar barn er lagt á brjóst. Það verður að passa að
hatturinn fari vel upp í barnið og ekki á að vera nein
hreyfing á hattinum út og inn úr munni barnsins. Ef það
gerist er barnið ekki að taka rétt brjóstið með
mexikanahattinum.
Bylgjuhreyfingar eiga að sjást á brjóstinu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR. 50
Sérstakar einnota lekahlífar fyrir sárar geirvörtur eru
fáanlegar þær eru mýkri en venjulegar lekahlífar.
Mama pads eru mjúkir silikon púðar (anda) sem mæður
nota á milli gjafa og hlífa geirvörtunni fyrir núningi.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
51
Mér
hefur borist til eyrna að mæðrum sé ráðlagt að bera
vasilín á sárar geirvörtur. Þess vegna skulum við byrja á
því að skoða hvað vasilín er, en það er hliðarframleiðsla
úr olíuiðnaði og verður til við framleiðslu á bensíni.
Vasilín
myndar nokkurskonar gróðurhúsaáhrif það
myndar hjúp/filmu yfir húðina. Þannig að allt sem
snertir húðina dregur efnið í sig. Þar að leiðandi finnur
sá sem notar t.d vasilin á varirnar einungis skammtíma
lausn og verður að bera efnið mjög oft á sig svo slái á
vanlíðan. Með þessa vitneskju um innihald og virkni tel
ég vasilín ekki hentugt á sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
52
Mismunandi sár og mismunandi orsakir fyrir sárum
valda því að meðhöndlun sára krefst mismunandi
meðferða.
Hjá sumum mæðrum gróa sárar geirvörtur þegar
leiðrétt er staða barnsins við brjóstagjöfina og mjólkin
nær óhindrað að renna fram.
Aðrar mæður lenda í erfiðleikum sérstaklega mæður
sem fá oft sýkingar (Fretherson, Lai & Hartmann,
2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
53
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
54
42 mjólkandi mæður með sárar geirvörtur tóku þátt í
rannsókninni.
Bar saman tvennskonar meðferð á sárum geirvörtum
annarsvegar hydrogel umbúðir og hinsvegar lanolin
(HPA®) og brjóstaskeljar.
Niðurstaða: fyrsta val við meðhöndlun á sárum
geirvörtum skuli vera lanolin (HPA® Lansinoh) og
brjóstaskeljar samhliða kennslu við að leggja barn á
brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
55
Rannsókn á 90 frumbyrjum. Þrjár mismunandi aðferðir
við sáragræðslu voru notaðar til að koma í veg fyrir sár,
draga úr sársauka í geirvörtum og myndun sára á
fyrstu10 dögunum eftir fæðingu barns.
1. hópur notaði volga grisju.
2. hópur brjóstamjólk (EMM).
3. hópur hélt geirvörtunum þurrum og hreinum
Niðurstöður: hópur 3 kom best út, hópur 1 og 2 skiluðu
sístum árangri í meðferð sára geirvarta. Mat á sársauka
var svipað í öllum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
56
Báru saman meðferð með brjóstamjólk og
piparmintuvatni á sáragræðslu geirvartna.
196 mæður tóku þátt í rannsókninni. Niðurstaðan var
að piparmintuvatn gaf betri árangur en mjólkuð
brjóstamjólk (27% v. 9%).
Höfundar segja að fleiri rannsókna sér þörf þar sem
einnig væri skoðað hvernig barn væri lagt á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
57
Fram kom í þýskri rannsókn að Lanolin (HPA®
Lansinoh) áburðurinn hjálpaði mæðrum meira en
mjólkuð brjóstamjólk. En mikilvægt er að gera
greinarmun á hvort brjóstamjólk er notuð til
fyrirbyggingu sára á heilar aumar geirvörtur eða sár og
sprungnar geirvörtur.
(Rannsóknin var kynnt á ráðstefnu La Leche League
International í Chicago, 2007).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
58
Tilgangur þessarar rannsóknar var að mæla áhrif hreinsaðs
lanolíns (Lansinoh®) sem fyrirbyggjandi meðferð og
meðferð við sárum geirvörtum meðal 57 mæðra.
Geirvörtur héldust heilar og teygjanleiki húðar og engin
truflun varð á brjóstagjöf. Tölfræðilega martækur munur
fyrir og eftir meðferð með Lansinoh®. Mestur var
munurinn var hjá þeim sem voru með aumar og viðkvæmar
geirvörtur.
Niðurstaða: Lansinoh® hentar vel til meðhöndlunar og
fyrirbyggir sárargeirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
59
94 mæður með sárar, sprungnar, blæðandi eða með
hrúður á geirvörum. Rannsókninni var ætlað að mæla
sársauka og sáragræðslu.
Mæðrum var skipt í 3 hópa og öllum var kennt að leggja
barn á brjóst samkvæmt LAT™.
1.Lansinoh+brjóstaskel. 2. Hydrogel umbúðir. 3. Engin
meðferð.
Niðurstöður: ekki kom fram tölfræðilega marktækur
munur á meðferðum. Sársaukin minnkaði mest hjá hópi
1. mæðrunum líkaði best meðferðin í hópi 2.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
60
Fetherston, (1998) ráðleggur ekki notkun brjóstskelja
eða tesía vegna hættu að geti valdið sýkingum í sárum
(Brent, 1998). Þessu eru aðrir rannsakendur ekki
sammála.
Ramsay, Kent, Owens o.fl., (2004) telur að
brjóstvefurinn þoli illa þrýsting utan frá og geti valdið
því að mjólkurgangar falli saman við notkun á
brjóstaskeljum, tesíum eða þegar röng stærð af
brjóstaskjöldum er notuð við mjólkun í mjaltavél. Illa
mjólkað brjóst og sár auka hættu á brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
61
260 mjólkandi mæður skipt í 3 meðferðarhópa.
Pipaminntugel, lanolin og lyfleysu. Borðið á í 14 daga.
Niðurstöður voru að piparminntugel hentaði vel til að
fyrirbyggja sárar geirvörtur. En athygli vekur að flestar
mæðurnar hættu meðferð í þeim hópi eða 20, í lyfleysu
hópnum hættu 19 meðferð en einungis 14 í hópnum sem
meðhöndlaðar voru með lanólíni.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
62
Flest og alvarlegustu voru sárin hjá lyfleysu-hópnum á 17 degi.
Fæstar fengu sár sem voru meðhöndlaðar með lanólini.
Lanólín meðferð sár greru á innan við 5 dögum.
Piparminntugel sár birtust seinna á 4 og 6 degi.
Lyfleysa 23% mæðra voru með sárar geirvörtur, 2 þeirra
þróuðu með sér brjóstabólgu. Engin í hinum hópunum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
63
106 mjólkandi mæður tvær ólíkar meðferðir.
Í þessari rannsókn kom fram að tíðni sýkinga var ekki
meiri meðal mæðra sem notuðu hydrogel umbúðir
samanborið við lanolin (HPA® Lansinoh).
Hydrogel umbúðirnar drógu úr sársauka og meðferðin
var skemmri en hjá mæðrum sem notuðu lanolin
(HPA® Lansinoh).
Leiðbeiningar um notkun hydrogel umbúða var
handþvottur, skolun og þerra umbúða.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
64
1.
2.
3.
Rannsókninni var ætlað að mæla hvernig mismunandi
meðferðir minnkuðu sársauka í sárum geirvörtum hjá
65 frumbyrjum 1-5 degi, skipt í 3 hópa.
Engin meðhöndlun
Blaut saltvatnsgrisja
Rakir tepokar
Sjá framhald næstu glæru.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
65
Mæður sem fengu enga meðhöndlun skorðu hæðst á
kvarðanum sem mældi sársauka 110-95 stig. Mæður
sem voru meðhöndlaðar með tepoka skoruðu 95-85 stig
og saltvatnsgrisjur 90-93 stig á 1-5 degi eftir fæðingu
barns.
Meðhöndlun með tepokum dró strax og hvað mest úr
sársauka, því næst grisjurnar. Höfundar mæla ekki með
tepokum vegna bragðs, lyktar og aukaefna sem tepokar
innihalda.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
66
Ef móðir fær sár undan brjóstaskildi við notkun
mjaltavélar er mikilvægt að athuga hvort skjöldurinn
passi viðkomandi móður. En fáanlegar eru 5
mismunandi stærðir af brjóstaskjöldum. Valið á þeim
tekur mið af geirvörtustærð en ekki brjóstastærð.
Sumar mæður þurfa sitt hvora stærðina fyrir hvort
brjóst. Bæði of stór og of lítill brjóstaskjöldur hefur
truflandi áhrif á mjólkurframleiðslu móður.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
67
Hugsanlega spítalasýking (Kitajima, 2003).
Sár sem gróa hægt eru líklega sýkt sár (Livingstone &
Stringer,1999).
Sýkt sár auka hættu á brjóstabólgu (Ramsay, 2004).
Lanolin (HPA® Lansinoh) er notað sem fyrirbyggjandi
meðferð til að koma í veg fyrir að húðin rofni og verði
sár. Borið á eftir hverja gjöf eða eins oft og þurfa þykir.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
68
Sár á geirvörtum eru ekkert öðruvísi en önnur sár þau
þurfa meðhöndlun svo ekki verði sýking í þeim. Mælt
er með því að sár sé hreinsað með vatni og mildri sápu
daglega (Potter, 2000; WHO/UNICEF).
Það getur oft verið erfitt að greina hvort sár er sýkt.
Eftir fæðingu barns virðist vera að mæður séu margar
hverjar viðkvæmari fyrir sýkingum.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
69
Sár sem ekki gróa þrátt fyrir meðhöndlun og að lega og
sog barns hafi verið leiðrétt getur gefið okkur
vísbendingu um að sárið sé sýkt.
Það getur villt fyrir okkur að barnið eða brjóstadæla
sýgur jafnharðan í burtu vessa sem myndast í sárinu.
Þannig að það sést ekki auðveldlega að sárið er sýkt og
vessar úr því.
Ef sárið er ekki meðhöndlað fljótt er hætta á
brjóstabólgu.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
70
Endurtekin snerting munnvatns barns við sárar
geirvörtur gerir það að verkum að erfitt getur reynst að
uppræta og græða sýkt sár.
Hreinsun á sárinu daglega og góð umgengni getur
dregið úr líkum á að biofilm myndist í sárinu (Ryan,
2007).
Mikilvægt að sár grói fljótt og vel.
Ef biofilm hefur myndast í sárinu duga útvortis áburðir
ekki lengur og mun erfiðara er að græða sár sem hafa
fengist að þróast lengi. Þar af leiðandi eykst einnig
hætta á brjóstabólgu (Ramsey , 2004).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
71
Sár sýkt af MRSA eru mjög smitandi og ekki hægt að
meðhöndla með venjulegum sýklalyfjum (Saiman,
O´Keefe, Graham o.fl.,2003; Beam & Buckley, 2006).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
72
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Meðhöndlið alltaf geirvörtur með hreinum höndum
Þerrið geirvörtur eftir hverja gjöf
Notið vandaðar lekahlífar
Brjóstamjólk mjólkuð fram og látin þorna
Lansinoh brjóstaáburð (háhreinsað lanolín)
Brjóstaskeljar fyrir sárar geirvörtur
Hydrogel umbúðir
Bakteríudrepandi áburði
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi Med. nemi við HR.
73
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Leiðrétta legu barns við brjóst.
Mjólka fram brodd.
Gefa fyrst það brjóst sem er síður sárt.
Takmarka tíma barns á brjósti, en mjólka það þá samhliða.
Móðir haldi barni þétt að sér í gjöf svo ekki myndist tog á geirvörtuna.
Mjólka fram mjólk í lok gjafar og láta hana þorna á geirvörtunni.
Þvo geirvörtur 1x á dag í baði.
Forðist að nota krem, lotion og olíur á geirvörturnar en
Berið á geirvörturnar háhreinsaðan áburð, Lansinoh® eftir hverja gjöf eða
Nota Soothies gel lekahlífar (Mama pads) á milli gjafa eða
Hydrogel Pads (umbúðir) ef það dugar ekki þá er
Gert hlé á brjóstagjöfinni í 24 tíma og notuð mjaltavél ef það dugar ekki
Þá er mælt með bakteríudrepandi áburði og ef það dugar ekki þá
Sýklalyf til inntöku.
Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt fyrir móður að taka inn verkjalyf
samhliða meðferð.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
74
Fram kemur í handbók þeirra sem ætluð er ljósmæðurum
að mikilvægt sér að leggja áherslu á að leggja barn rétt á
brjóst og telja að ekki sé þörf á öðru en hvatningu og
aðstoð við það. En jafnframt vitna þær í rannsóknir
Bolling og félaga (2007) en þar kemur fram að festar
mæður ljúki brjóstagjöf sökum sára geirvarta á fyrstu
vikum eftir fæðingu barns. Í lokin nefna þær að þörf sé á
rannsóknum á því hvers vegna mæður fái sárar geirvörtur
þátt fyrir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig leggja
á barn á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
75
Af umfjölluninni hér að framan má vera ljóst að
misjafnt hvað rannsóknar niðurstöður sýna. Ekki er
hægt að nota sömu meðferð á alla taka verður mið af
eðli sársins og orsökum þess og gera meðferðaráætlun í
samræmi við það eftir nákvæma skoðun. Hjá mörgum
mæðrum gengur ástandið mjög fljótt yfir og þær ná
tökum á brjóstagjöfinni, aðrar lenda í meiri
erfiðleikum. En eitt er ljóst að sárargeirvörtur þarf að
meðhöndla strax og alltaf verður að leggja áherslu á að
kenna mæðrum að leggja barn ,,rétt” á brjóst.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
76
Þurrka sárar geirvörtur með hárþurrku en nú vitum við
að slíkt meðferð seinkar að sár grói og veldur
ólæskilegri hrúðurmyndun.
Algengt var um fyrir um 20 árum að sítrónusafi væri
borin á sárar geirvörtur. Slík meðferð olli miklum
sársauka hjá móður en henni var ætlað að breyta
sýrustigi húðarinnar og koma í veg fyrir
sveppasýkingu.
Notkun mexikanahatta drægi úr mjólkurmyndun.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
77
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum
Stíflaðir mjólkurkirtlar
Álag og þreyta
Stálmi
Bakteríusýking Staphylococcus aureus
Of mikil mjólkurframleiðsla
Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst
Bakteríusýking Steptococcus epidermis
Aðrar örverur
Gjafir of stuttar
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
78
Fram kemur í rannsóknargreiningu að í 9 rannsóknum á
brjóstabólgu telja rannsakendur ástæðuna fyrir
brjóstabólgu vera sárar geirvörtur.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
79
Buchko ofl., (1994).
Centuori ofl., (1999).
Duffy, Percival og Kershav (1997).
Herd og Feeney (1986).
Henderson, Stamp og Pincombe (2001).
Hewat og Ellis (1987).
Pugh o.fl., (1996).
Spangler og Hildebrant (1993).
Ziemer, Copper og Pigeon (1995).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
80
Cadwell (2002).
Clark (1985).
Gosha og Tichy (1988).
Kuscu, Koyuncy og Lacin (2001).
Rordan (1985).
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
81
Bakteríusýkingar á geirvörtum
Sveppasýkingar á geirvörtum
Bakteríu og sveppasýking á geirvörtum
Ofnæmisútbrot á geirvörtum
Exem á geirvörtum
Paget´s sjúkdómur í geirvörtum
Psoriasis á geirvörtum
Poison Ivy
Hvítar mjólkurbólur á geirvörtum
Blaðra stíflaður fitukirtill
Vasospasm
Raynaud´s Phenomenon ónógt blóðflæði til geirvörtu
Blöðrur á geirvörtu
Montgomery Glands
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
82
Supporting Sucking Skill in Breastfeeding Infants eftir
Catherine Watson Genna.
www.amazon.com%2FSupporting-Sucking-SkillsBreastfeedingInfants%2Fdp%2F0763740373%2Fref%3Dpd_sim_b_
81%23reader_0763740373&h=a6bf9
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
83
Anna Margrét Einarsdóttri og Helga Guðmundsdóttir Bender , (2009). Erfiðleikar við brjóstagjöf. Óbirt BS ritgerð í hjúkrunarfræði
við Háskóla Íslands.
Amir, Dennerstein, Garland, Fisher og Farish (1996). Psychological aspects of nipple pain in lactating women. Journal of
Psychosomatic Obstetics & Gynecology. 17 (1), p 53-59.
Barndon THA (2009). Breastfeeding Practice Guidelines For the Healthy Term Infant. Winnipeg Regional Health Authority.
Beauchamp, GK. Keast, RS. Morel, D, o.fl., (2005). Phyto-chemistry: ibuprofen like activity in extra-virgin olive oil. Nature, 437
(87055), 45-46.
Best Practice (2003). The management of nipple pain and/or trauma associated with breastfeeding. 2003; 7(3):1-7.
Bick, D. MacArthur, C. Og Winter, H. (2009). Postnatal care Evidence and guidlines for management, China. Churchill livingstone
Elsevier. 74.
Brent, N. Rudy, SJ. Redd, B. Tudy, TE. & Roth, LA. (1998). Sore nipples in breast-feeding women:a clinical trial of wound
dressing vs conventional care. Arch Pediatr Adolesc Med. 152, 1077-82.
Bolling, Crant, Hamlyn o.fl. (2007). Infant feeding survey 2005. BMRB Social Research, London.
Buchko, BL. Pugh, LC. Bishop, BA, Cochran, HE., Smith, LR., Lerew, DJ., (1994). Comfort mesures in breasfeeding
primiparous women, Journal of obstetric, Gynecologies and Neonatal Nursing. 23(1), 46-52.
Cadwell, K. Turner-Maffei, C, Blair, A. Brimdyr, K. & Mclenerney Z. M. (2004). Pain reduction and treatment of sore nipples in
nursing mothers. J Perinat Educatin. 13(1), 29-35.
Cadwell, K. & Turner-Maffei, C. (2003). Case studies in breastfeeding. Problem-solving skills & strategies. Canada. Jones and
Bartlett Publishers.
Cox, D., Kent, J., Casey, T. o.fl., (1999). Breast growth and the urinary excretion of lactose during human pregnancy and early
lactation:Endocrine relationships. Experimental Phisiology, 84, 421-434.
Dodd og Chalmer, (2003). Comparing the use of hydrogel dressings to lanolin ointment with lactating mothers. Journal of
Ovstetic, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 32, 486-494.
Dollberg, S., Botzer, E. Grunis, E. & Mimouni, FB: (2006). Immediate nipple pain relief after frenotomy in breast-fed infants with
ankyloglossia: a randomized, prospectibe study. J Pediatr Surg. 41, 1598-600.
Enoch, S. & Harding, K. (2003). Wound bed preparation: the sicence behind the removal of barrier to healing. Wounds, 15, 213229.
Fernandez , R. & Griffiths, R., (2002). Water for wound cleansing. Cochrane Database of Systematic Revewis 200; 4(CD003861).
Update: Nov. 2. 2007.
Fretherson, C., Kau, LT. & Hartman, PE., (2006). Relationship between symptoms and changes in breast physiology dring lactation
mastitis. Breastfeeding Medicine, 1, 136-145.
Foxman, B., D´Arcy, H. Gillespie, B. ofl., (2002). Lactation mastitis: occurrence and medical management among 946
breasfeeding women in the United States. American Journal of Epidemiology. 15, 103-114.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í kennslufræði við HR.
84
Geddes, D.T. (2007). Cross Anatomy of the Human Breast, in Hale & Hartmann´s Textbook of Human Lactation, Amarillo, TX,
Hale Publising. 19-34.
Gray, L. Miller, L. Phillipp, B. (2002). Breastfeeding is analgesic in healthy newborn. Pediatrics, 109, 590-593.
Hewat, RJ. & Ellis, DJ. (1987). A comparison of the effectivness of two methods of nipple care. Birth, 14(1). 41-45.
Huggins, K. (2005). The nursing mother´s companion. Boston. Havard common press.
Kirby, M., (2007). Negative pressure wound therapy. British Journal of Diabetes and Vascular Diseases, 7, 230-234.
Kvist, L. J. (2010). Toward a clarification of the concept of mastitis as used in epiprical studies of breast imflammation during
latation. Jounal of human lactation, 26(1), 53-59.
Kristrún Þóra Ríkaharðsdóttir (2009). Sárameðferð. Herdís Sveinsdóttir (ritsj.). Hjúkrun aðgerðastjúklinga II. Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði Háskóli Íslands.
Lavergne, NA (1997). Does application of tea bags to sore nipples while breastfeeding provide effective relief? J Obstet Gynecol
Neonatal Nurs. 26, 629-30.
Livingstone, V. & Stringer, J. (1999). The treatment of Staphylococcus aureus infected sore nipples: a randomized comparative
study. Journal of Human Lactation, 15, 241-246.
MaClellan, H., Geddes, D., Kent, J. ofl. (2008). Infants of mothers with presistent nipple pain exert strong suking vacuums. Acta
Peadiatrica, 97, 1205-1209.
Meier, P. P., Brown, L. P., Hurst, N. M., Spatz, D. L., Engstrom, J. L., Borucki, L. C. o.fl., (2000). Nipple shields for preterm
infants: Effect on milk transfer and duration of breastfeeding. Journal of Human Lactation, 16(2), 106-114.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z. & Sheshavan, M. K. (2007). A
randomized trial of peppermint gel, lanolin ointement, and placebo gel to prevent nipple crack in primiparous breastfeeding
women. Med Sci Moint, 13. 406-411.
Melli, M. S., Rashidi, M-R., Nokhoodchi, S. T., Tagavi, S. Farzadi, L., Sadaghat, K., Tahmasebi, Z., Sheshvan, MK. Med Sci
Monit, 13. 406-4011.
Mohammadzadeh, A. Farhat, A. & Esmaeily, H. (2006). The effect of breast milk and lanolin on sore nipples. Saudi Med J, 27,
570.
Morland-Schultz, K. & Hill, P. D. (2005). Prevention of an Therapies for Nipple Pain: A Systematic Reviw. JOGNN, 34, 428-437.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
85
Pugh, L. Buchko, B. Bishop, B. O.fl., (1996). A comparison of topical agents to relieve nipple pain and enhance breastfeeding.
Birth, 23(2), 88-93.
Mohrbacher, N. (2004). Nipple pain and trauma: cause and treatments, Conference presentation. North Austin Medical Center,
Austin, Texas.
Nyqvist, K. (2008). Early attainment of breastfeeding competence in very preterm infants. Acta Paediatrica, 97, 776-781.
Spangler, A. & Hildebrandt, E., (1993). The effect of midified lanolin on nipple pin/damage during the first ten days of
breastfeeding. International journal of childbirth educators. 8(3), 15-19.
Potter, p. & Perry, A., (2000). Fundamental of Nursing 5th ed. Philadelphia,. Mostby. 1597-1599.
Power, D. & Tapia, VB. (2004). Women´s experiences using a nipple shield. Journal of human lactation. 20, 327-34.
Zeimer, M. Copper, D. & Pigeon, J. (1990). Evaluation of a dressing to reduce nipple pain and improve nipple skin condition in
breastfeeding women. Nursing Research, 12,732-744.
Ramsey, D. Kent, J. Hartmann, RA, o.fl., (2004).Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging.
Journal of Anatomy, 206, 525-534.
Ridordan, J., (1985). Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women. Pediatrics, 113(2),316-367.
Sayyah, MM., Rashidi, MR., Delazar, A., Madarek, E., Maher, HKM., Ghasemzadeh, A., Sadaghat, K. og Tahmaxebi, Z., (2007).
Effect of peppermint water on prevention of nipple cracks in lactating primiparous women: a randomized controlled trial. Int
Breastfeed J. 19(2), 7.
Spangler, A. (2000). Breastfeeding a parent´s guide (eighth edition). United States of America. Amy´s babies. 22-27 og 55-58.
Tanchew, S., Vulkova, S., Georgieva, V., Gesheva , Iu. og Tsvetkov, M., (2004). Lansinoh in the treatment of sore nipples in
breastfeeding women. Akush Ginekol, 43(3), 27-30.
Veldhuizen-Staas, V. (2007). Overabundant milk supply: An alternate way to intervene by full drainage and block feeding.
International Breastfeeding Journal ,2, 1746-4358).
Wilson-Clay, B. & Hoover, K. (2009). The Breastfeeding Atlas (fourth edition).
Woolridge, M. (1986). Aetiology of sore nipples. Midwifery. 2, 173-176.
Arnheiður Sigurðardóttir lýðheilsu- og
hjúkrunarfræðingur,
brjóstagjafaráðgjafi nemi í
kennslufræði við HR.
86