Slide 1


Slide 2


Slide 3

 Apostrofa – bezpośredni, często uroczysty zwrot do

adresata (Boga, ojczyzny, pojęcia, rzeczy) stosowany w
utworach poetyckich i w przemówieniu w celu
wywołania odpowiedniego nastroju, np. Nie bądź
bezpieczny, poeta pamięta; Oddzielili cię syneczku…
 Antyteza – zestawienie w wypowiedzi dwu
przeciwstawnych myśli, np.
Świat im w oczach zanikał… Nastały złe dreszcze.
I już świata nie było, a trwali gdzieś jeszcze…
Rzekł jeden: „Noc nadchodzi!” – A drugi rzekł: „Dnieje!”Tak zmarli jednocześnie obydwaj Macieje.


Slide 4

 Pytanie retoryczne – pytanie, które nie wymaga

odpowiedzi, ponieważ jest ona oczywista lub
niemożliwa do udzielenia; wypowiedź podkreśla
uczucia, ożywia opis, np.
Kochasz ty dom, rodzinny dom,
Co wpośród burz, w zwątpienia dnie,
Gdy w duszę ci uderzy grom,
Wspomnieniem swym ocala cię?


Slide 5





Anakolut – odstąpienie od składniowej
poprawności, np.
Otwórz oczy, to jesteś
tryskającym powietrzem
zdrój żywy
Inwersja – figura, która polega na zamianie
naturalnego szyku w zdaniu, nadaje wypowiedzi ton
uroczysty albo podkreśla jedno ze słów, np.
Chcąc być widzem wielkich bojów,
Już u zwierzyńca podwojów
Król zasiada


Slide 6



Elipsa – opuszczenie w tekście wyrazu lub wyrazów,
których można się domyślić na podstawie kontekstu
lub sytuacji; służy naśladowaniu mowy potocznej,
np.
Raptem – bombowce. I już kucają na dachy, sypią
bomby. Już ich nie ma. Już są. Dalsze. Bliższe. Już
wlatują w barokową. My też. One na oślep. My też.
My to ja. Z drugim. Jak ja. My. We dwóch. Tu. Tylko.
Ni stąd, ni siąd. Bo już. Są! Wpadliśmy. Do
jednoczegoś piętrowego…


Slide 7



Anafora – powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu
lub zdania na początku wersów lub strof, np.
Czekają wieczór dzieci,
Czekają drugi, trzeci,
Czekają tydzień cały;
Nareszcie zapomniały


Slide 8



Epifora - powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu
lub zdania na końcu wersów lub strof, np.
I niebo jak biała Niagara.
I drogę jak biała Niagara.
I pamięć jak biała Niagara.
O tobie jak biała Niagara.


Slide 9



Paralelizm – powtarzanie struktury składniowej, np.
porzucić pług
porzuć ziemię
otwórz oczy



Do powtórzeń składniowych zaliczamy również
refren – strofę lub wers powtarzające się w stałych
miejscach.


Slide 10

 Wymienne stosowanie różnych typów zdań –

zdania dłuższe przeważają w narracji i rzeczowych
opisach. Zdania krótkie, równoważniki zdań występują
często w żywej akcji, w opisach dynamicznych,
uwydatniają uczucia. Zestawienie zdań krótkich i
długich wprowadza ładunek ekspresji.
 Wykrzyknienie – konstrukcja składniowa (wyraz,
często wykrzyknik lub wołacz, albo grupa wyrazów),
w której mówiący podkreśla swoją postawę uczuciową,
np. O rety! Tam do licha! Super!


Slide 11

 Przerzutnia – przeniesienie części zdania z jednego

wersu do następnego, w celu uwydatnienia słowa lub
grupy słów; urozmaica tok rytmiczny wiersza, np.

Barwy za słońca są. A ono nie ma
Żadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie.
I cała ziemia ma poemat,
A słońce nad nią przedstawia artystę.


Slide 12


Slide 13


Slide 14

 Peryfraza (inaczej omówienie) polega na zastąpieniu

wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego
równoważnikiem znaczeniowym. Charakterystyczną
peryfrazą posłużył się Mickiewicz:
Drugi stambulskie oddycha gorycze
Lub pije chińskich ziół ciągnione treści.
 Eufemizm– wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub
zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy
religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę
(polityczną lub obyczajową), czy też na normy
towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia),
poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość,
dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie
powinno być używane.


Slide 15

 Epitet – wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik)

określający rzeczownik: "brzydkie kaczątko", "słodki
całus" ,"zły bandyta", epitet jest również środkiem
poetyckim.
 Porównanie
 Archaizm - wyraz, konstrukcja składowa lub związek
wyrazowy, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także
wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze
używane, lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei
nazywamy anachronicznymi, np.
waćpan - dawny zwrot grzecznościowy (skrót od
"waszmość pan")
powała - sufit, pułap


Slide 16

 Hiperbola (gr. hyperbola, łac. superlatio, pol.

wyolbrzymienie) – zabieg stylistyczny polegający na
wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów,
osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru,
stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub
skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia,
spotęgowania ekspresji. Hiperboli używa się również
w mowie potocznej, np. gigantyczny zamiast duży,
Powtarzałem ci to tysiąc razy!.


Slide 17


Slide 18


Slide 19

 Neologizm (z gr. νεος + λογός - nowe słowo) – znak

językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania
rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w
rzeczywistości danego języka.
 Zgrubienie (augmentativum) - wyraz utworzony za
pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz
albo osobę większą od nazywanej wyrazem
podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy
stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy
wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.


Slide 20

 Zdrobnienie (deminutivum) - wyraz utworzony za

pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz
albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem
podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też
pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego
obiektu
Zdrobnienia są także środkiem stylistycznym i
mają często mocne zabarwienie emocjonalne
(przeważnie pozytywne, czasem ironiczne):
 wielkość: kot → kotek,
 stosunek pozytywny: usta → usteczka,
 stosunek pogardliwy: bunt → buncik,
 stosunek pozytywny: Karolina → Karolinka.


Slide 21


Slide 22


Slide 23

 Onomatopeja – naśladowanie za pomocą środków

językowych głosów i odgłosów otaczającej
rzeczywistości, np. miau, kukuryku, ćwierkać, świstać,
zgrzytać.
 Eufonia – przyjemne brzmienie wypowiedzi,
kształtowane przez zestawienie głosek i unikanie
połączeń trudnych do wymówienia
 Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych
układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów
zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu
(w poezji) lub zdania (w prozie).
 Aliteracja – powtórzenie jednakowych głosek
w sąsiadujących ze sobą wyrazach w tekście lub na
początku kolejnych wersów.


Slide 24

 Rytm - źródłem rytmu w wierszu jest powtarzalność

(wiersz wolny nie posiada rytmu).


Slide 25