Transcript Powstanie Chmielnickiego 1648 - 1655 hetman kozacki Bohdan Zenobiusz Chmielnicki ► Ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu koło Kijowa, zm.

Powstanie
Chmielnickiego
1648 - 1655
hetman kozacki
Bohdan Zenobiusz Chmielnicki
►
Ur. 27 grudnia 1595
najprawdopodobniej w
Czehryniu koło Kijowa,
zm. 6 sierpnia 1658 w
Czehryniu, pochowany w
Subotowie) – hetman
zaporoski, przywódca
powstania kozackiego
przeciwko
Rzeczypospolitej w latach
1648 - 1654 bohater
narodowy Ukrainy.
hetman kozacki
Bohdan Zenobiusz Chmielnicki cd.
►
Jako syn Michała,
podstarościnego
Czehrynia, przeżył swą
młodość w dostatku
wszelkiego rodzaju.
Odznaczał się herbem
Abdank, lecz kwestia
jego szlachectwa była
dyskusyjna, bowiem jego
dziad był banitą
pozbawionym
szlachectwa. Cała jego
rodzina była prawosławna.
Wojewoda ruski
Jeremi „Jarema” Wiśniowiecki
►
Ur. 17 sierpnia 1612r. zm. 20
sierpnia 1651r. Książe na
Wiśniowcu, Łubniach i Chorolu;
wojewoda ruski od 1646r.
starosta przemyski,
przysnyski, nowotarski,
hadziacki, kaniowski. Ojciec
króla polskiego Michała
Korybuta Wiśniowieckiego, syn
Michała Wiśniowieckiego,
starosty owuckiego i córki
hospodara mołdawskiego
Jeremiasza – Rainy Mohylanki.
Na początku wyznawca
prawosławia, przeszedł na
katolicyzm i był jego gorliwym
wyznawcą.
Tuhaj - Bej
Data jego urodzenia jest nieznana, lecz
wiadomo, że zmarł w czerwcu 1651r. 30
stycznia 1644 wziął udział przegranej dla
Tatarów bitwie po Ochmatowem, gdzie w
starciu z wojskami koronnymi stracił ok. 4
tysiący ludzi. W 1648 wziął udział w
powstaniu Chmielnickiego po stronie
powstańców, prowadząc armię ocenianą na
od 6 do 20 tysięcy żołnierzy.
► Według Pamiętnika Mikołaja Jemiołowskiego
(żołnierza lekkiej chorągwi, ziemianina
województwa bełskiego), który obejmował
dzieje Polski od roku 1648 do 1679, Tuhajbej padł w potyczce pod Zamościem. Jednak
badacze podają, że tatarski wódz zginął pod
Beresteczkiem
►
Polityka Ukrainy
►
Powstanie Chmielnickiego nie było jedynym powstaniem kozackim
w dawnej Rzeczypospolitej. Poprzedzały je liczne wystąpienia
m.in. Kosińskiego, Nalewajki, czy Pawluka. Po stłumieniu (1638)
tego ostatniego sejm przyjął, z inicjatywy zwycięskiego hetmana
Stanisława Koniecpolskiego konstytucję Ordynacja wojska
zaporoskiego rejestrowego w służbie Rzeczypospolitej
będącego. Miała ona charakter represyjny, stanowiła, iż:
Wszelkie tedy ich (tzn. Kozaków) dawne prawa starszeństwa,
prerogatywy, dochody i inne godności przez wierne posługi ich
przodków nabyte, a teraz przez tę rebelię stracone, na wieczne
czasy im odejmujemy, chcąc mieć tych, których los wojny
pozostawił wśród żywych, za w chłopy obrócone pospólstwo.
Ponadto postanowiono odbudować twierdzę Kudak na Dnieprze,
która miała powstrzymać podobne rebelie w przyszłości.
Działania te w oczywisty sposób jeszcze bardziej pogłębiły
wzajemną nienawiść i chęć odwetu.
Przegląd sił walczących tuż przed
powstaniem - Polacy
► Potocki
1.część – zaciężne oddziały kwarciane ok.
4000 w tym kilka regimentów weteranów
niemieckich wojny trzydziestoletniej
2.część – milicja magnatów kresowych
3.część – Kozacy rejestrowi
ŁĄCZNIE: 12 – 15 tys. żołnieży
► Wiśniowiecki na Zadnieprzu – 4000
żołnierzy
Przegląd sił walczących tuż przed
powstaniem - Kozacy
► Chmielnicki
– 4 tys. - 6 tys. pieszych
kozaków walczących zza tabunów
► Tuhaj Bej – 6 tys. znakomitej lekkiej
jazdy tatarskiej
► Ewentualne chańskie posiłki – 20 tys. w
przeciągu nie mniej niż miesiąca
► ŁĄCZNIE: 10-12 tys. + posiłki chańskie
Przewagi
► Polacy
mieli o wiele lepiej wyszkolone i
opancerzone jednostki (+)
► Kozakom bardzo sprzyjała pogoda, bowiem czoło
armii polskiej stanowiła ciężka jazda pancerna,
która podczas wiosennych roztopów w 1649r.
ugrzęzywała. (+)
► Kozacy mieli jednego z najlepszych hetmanów w
historii. (+)
► Polskiej armii przewodniczył hetman Mikołaj
Potocki – człek zarozumiały, mający przesadne
mniemanie o swoich zdolnościach i lekceważący
wroga, a przy tym nałogowy alkoholik. (-)
Królowie polscy tego
okresu:
Władysław IV Waza
►
Pierwszym królem, który
panował podczas buntu
największego hetmana
kozackiego po Sahajdacznym był
Władysław IV Waza (1632 –
1648). Był on synem Zygmunta
III Wazy i Anny Habsburżanki.
Zmarł on w odstępie około pół
roku po rozpoczęciu powstania,
aczkolwiek przedsięwziął wielkie
przygotowania do walki, z czego
korzystali jego następcy, nie
tylko w walce przeciw kozakom,
lecz także razem z
Ukraińczykami, np. przeciw
Szwedom.
Jan II Kazimierz Waza
►
Po drugim już z kolei królu z
dynastii szwedzkiej szlachta
elektowała Jana Kazimierza
Wazę, który był trzecim i
ostatnim władcą z dynastii Wazów
w Rzeczypospolitej. Był on synem
Zygmunta III Wazy i Konstancji
Habsburżanki, jego drugiej żony.
Był także przyrodnim bratem
swojego poprzednika –
Władysława Wazy. Według
Sienkiewicza on właśnie dał posiłki
dla broniącego się Zbaraża, który
był punktem zwrotnym całej wojny
domowej.
Główne Bitwy:
Bitwa pod Żółtymi Wodami:
najważniejsze zagadnienia
►Stoczona
1648
29 kwietnia do 16 maja
►Polska
strona: Mikołaj Potocki (wysłał
swojego syna – Stefana oraz Stefana
Czarnieckiego)
►Ukraińska
Strona: het. Chmielnicki i
Chanat Krymski
Bitwa pod Żółtymi Wodami: siły
► Polska:
3 000 i trochę artylerii (1 500
piechurów okazało się być
zdrajcami)
► Kozacy: 8 000 – Kozacy Chmielnickiego
15 000 – Tatarzy
stosukowo sporo armat
zdrajcy polscy (Kozacy
rejestrowi, których wysłał
Potocki)
Przegląd bitwy
Bitwa pod Żółtymi Wodami: wynik
► Bitwa
ta zakończyła się bezdyskusyjnym
zwycięstwem Kozaków, lecz wojska koronne
zadały dotkliwe straty: zginęło ok. 1 500
Kozaków i ok. 500 Tatarów.
► Zakończyła się ona traktatem, który pozwalał na
wycofanie się Polaków za cenę pozostawionych
armat, które to znowu nie miały wpaść w ręce
Tatarów. Kozacy złamali umowę i cały tabór
uchodźców został rozgromiony. Z 600
wycofanych Polaków zostało ok. 100. Zarówno
Potocki, jak i Czarniecki dostali się do niewoli.
Bitwa pod Korsuniem:
najważniejsze zagadnienia
► Stoczona
26 maja 1648r.
► Polska
strona: het. wlk. kor. Mikołaj
Potocki i het. polny Marcin Kalinowski
► Kozacka
strona: het. koz. Bohdan
Zanobiusz Chmielnicki, Tuhaj – Bej i płk.
kozacki Maksym Krzywonos
Bitwa pod Korsuniem: siły
►Polska:
►Wojska
ok. 6 000
sprzymierzone: ok. 18 000
►Warowny
obóz polski pod Korsuniem
zaatakowanym przez Kozaków.
Przegląd bitwy
Bitwa pod Korsuniem: wynik
► Bezdyskusyjne
zwycięstwo Kozaków.
► Straty Potockiego: 5 000 zabitych i
pojmanych
► Straty Chmielnickiego: nieznane
► Do niewoli dostali się wszyscy niezabici
oficerowie prócz płk. Koryckiego, który
zbiegł wraz z pozostałym tysiącem lekkiej
jazdy.
Bitwa pod Korsuniem:
zasadzka Maksyma Krzywonosa
►W
nocy z 25 na 26 maja silny oddział
kozacki pod dowództwem Maksyma
Krzywonosa przygotował zasadzkę w
wąwozie, przez który biegła droga
odwrotu oddziałów polskich. W wykopane
głębokie rowy wpadły polskie działa i wozy
taborowe, a na złamanych tą sytuacją
żołnierzy natarli z boków, ukryci do tej
pory, Kozacy.
Maksym Krzywonos
►
►
Pułkownik kozacki, jeden z głównych
przywódców powstania Chmielnickiego.
Pochodzenie nieznane, według jednej
wersji pochodził z Mohylewa lub
Ostroga, według innej - ówczesnego
niemieckiego źródła - był Szkotem
(przydomek miałby wówczas być
dosłownym tłumaczeniem szkockiego
nazwiska Cameron).
Brał udział m.in. w bitwach pod
Korsuniem, Konstantynowem i
Piławcami. Zdobył m.in. Bar,
Krzemieniec i Połonne. Brał udział w
oblężeniu Lwowa w 1648 roku, gdzie
zdobył Wysoki Zamek. Walki o Lwów
przypłacił życiem, zmarł w kilka dni po
otrzymaniu rany postrzałowej.
Bitwa pod Piławcami:
najważniejsze zagadnienia
► Rozegrana
na pograniczu Podola i Wołynia
► Stoczona 23 do 25 września 1648 r.
► Strona polska: Władysław Dominik
Zasławski-Ostrogski
Mikołaj Ostroróg
Aleksander Koniecpolski
► Strona kozacka: Bohdan Chmielnicki
Krym Gerej
Bitwa pod Piławcami: siły
► Polska:
ok. 30 000
► Sprzymierzeni
(Kozacy Chmielnickiego i
wojska tatarskie): ok. 25 000
► Piławce
leżały na terytorium
I Rzeczypospolitej
Przegląd bitwy ze strony polskiej
Przegląd bitwy ze strony ukraińskiej
Bitwa pod Piławcami: przedednie
► Przybyło
ok. 30 tys. wojsk zaciężnych i
pocztów prywatnych. Wbrew opiniom m.in.
H. Sienkiewicza nie było pod Piławcami
pospolitego ruszenia. Przemieszane ze
sobą wojska prywatne i chorągwie
koronne, przerażona i czekająca tylko na
sygnał do ucieczki szlachta, brak
jednoosobowego dowództwa, oraz skłóceni
dowódcy z góry przesądzały wynik bitwy.
Bitwa pod Piławcami: wynik
► Polacy:
straty głównie moralne, ponieważ
przy pierwszym (planowanym) uderzeniu
szlachta się rozpierzchła, wojsko koronne
i reszta uciekała w popłochu. Husaria raz
ruszyła, po czym zaraz zawróciła i także
uciekła.
► Kozacy: kilku lub kilkunastu zabitych przy
pierwszym uderzenie i przy szarży
husarii.
► Po
tym zwycięstwie Kozacy poczuli się
niezwyciężeni i przypuszczali coraz
śmielsze szturmy i ataki. Od
obrabowywania małych farm po atak na
kupców i transporty państwowe. Pewnego
pięknego dla Polaków dnia Chmielnicki
posunął się za daleko…
Oblężenie Zbaraża:
najważniejsze informacje
► Zbaraż
był siedzibą Wiśniowieckich
► Dowódcą obrony był „okrutny” książe
Jeremi Wiśniowiecki
► Oblężenie trwało od 10 lipca do 20
sierpnia 1649r.
► Zakończyło się porozumieniem
► Król przyszedł z odsieczą
Oblężenie Zbaraża: siły
► Polska:
potężne mury i okopy
15 000 piechoty
2 000 husarii
artyleria zamkowa ~ 100
► Sprzymierzeni: 200 000 Kozaków
100 000 Tatarów
ok. 2 000 armat
Zamek zbaraski
Oblężenie Zbaraża: przebieg cz. 1
►W
garnizonie byli wcześniej wspomniani
hetmani, m. in. Mikołaj Ostroróg czy Aleksander
Konicpolski oraz np. Michał Sobieski
► Chmielnicki chciał marszem zdobyć zamek, czyli
przechodzić przez kolejne warstwy ochrony i
zdobyć zamek, niszcząc mury dzięki swej
artylerii. Gdy przy tym poważnym błędzie stracił
łącznie ok. 6 000 żołnierzy, zrozumiał, iż łatwe
zwycięstwa się skończyły.
Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.2
► 17
lipca dotarł do Jana Kazimierza poseł –
towarzysz husarii Mikołaj Skrzetuski. Król
nie oczekując na zebranie szlachty na
pospolite ruszenie ruszył ze swoim 25-cio
tys. wojskiem z Lublina. Pospolite ruszenie
zebrało się w połowie 1500 r., bo kanclerz
wielki koronny, Jerzy Ossoliński, za późno
rozesłał vici.
Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.3
► Gdy
król dotarł pod Zbaraż, sprzymierzeni
zostawili do utrzymania oblężenia tylko 40
tys. żołnierzy, a resztą otoczyli armię
królewską. Król, zgodnie z planem,
rozpoczął negocjacje. Zakończyło się
niekorzystnym dla Rzeczypospolitej
traktatem zborowskim. Król nie mógł
negocjować z Chmielnickim, ponieważ
wcześniej ogłosił go zdrajcą i wyznaczył
nagrodę za jego głowę. Za olbrzymim
haraczem chan zgodził się negocjować.
Warunki ugody zborowskiej:
►
►
►
►
►
►
►
Bohdan Chmielnicki pozostał Hetmanem Wojsk Zaporoskich
Zwiększono rejestr Kozaków z 6 do 40 tys.
Na Ukrainie pozostały pod kontrolą Kozaków 3 województwa:
Kijowskie, Bracławskie, Czernihowskie. Wszelkie urzędy na tych
terenach otrzymywać miała szlachta prawosławna. Wojskom
koronnym, Żydom i jezuitom wstęp na ten obszar był zabroniony.
Członkiem senatu Rzeczypospolitej miał zostać metropolita kijowski
(podczas sejmu jesiennego biskupi katoliccy nie wpuścili do senatu
metropolity kijowskiego Sylwestra Kossowa)
Z chanem zawarto przymierze zaczepno-odporne, obiecano spłacić
zaległe upominki i co roku nie zwlekać z ich płaceniem.
Rzeczpospolita odstąpiła chanowi prawo do wypasu trzód w Dzikich
Polach nad Dnieprem, Dniestrem i Bohem.
Powracający na Krym Tatarzy otrzymali prawo do brania napotkanej
ludności w jasyr.
Islam III Girej
►
►
►
Islam III Girej (III İslâm Geray)
(1604–1654) – chan krymski w latach
1644-1654, syn chana Selameta I
Gireja.
W 1644 sułtan turecki Ibrahim
Osmanli wyznaczył go chanem
krymskim w miejsce jego młodszego
brata Mehmeda IV. W 1648 zawiązał
sojusz skierowany przeciwko
Rzeczypospolitej z hetmanem
kozackim Bohdanem Chmielnickim.
Wojska tatarskie pod jego wodzą
wspierały powstanie kozackie, biorąc
udział w oblężeniu Zbaraża, bitwie
pod Zborowem (1649), bitwie pod
Beresteczkiem(1651). W 1654 po
zawarciu kozacko-rosyjskiej ugody w
Perejasławiu przeszedł na stronę
Polski. Skrytobójczo zamordowany
przez swoją ukraińską nałożnicę.
Islam III Girej został pochowany na
Cmentarzu Chanów w Bakczysaraju.
Jego grób nie zachował się.
► Chmielnicki
nie chciał ustąpić Polakom i nie
mógł uwierzyć, że chan tatarski, z którym
wcześniej tak się „bratał” tak mógł z nim
postąpić. Było wiele różnych innych bitew,
lecz naprawdę nieliczne zakończyły się
zwycięstwami Kozaków. Większością
dowodził już sam król. Później opuściło go
szczęście.
Siły Chmielnickiego: podsumowanie
► Przed
powstaniem: 12 000 + 20 000
posiłków i maksymalnie 100 armat
► Szczyt: 300 000 i 2 000 armat
► U schyłku powstania: ok. 3 500 i parę
jednostek artylerii
► Po powstaniu: 40 000 Kozaków i 3
województwa
Siły polskie: podsumowanie
►
►
►
►
Przed powstaniem: ok. 20 000 na Ukrainie i ok. 500
armat
Szczyt: 100 000 szlachty z gwardiami przybocznymi (od
100 aż po parę tysięcy) + ok. 300 000 wojsk koronnych i
5 000 jednostek artylerii (wszystko w Warszawie) i
ok. 50 000 na Ukrainie
U schyłku powstania: 25 000 szlachty z gwardiami
przybocznymi i 100 000 wojsk koronnych w Warszawie
oraz ok. 75 000 szlachty z gwardiami przybocznymi i
100 000 wojsk koronnych na Ukrainie.
Po powstaniu: Prawie cała wystawiona szlachta, ok.
175 000 wojsk koronnych
Chronologiczna lista bitew:
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
1648 – bitwa pod Żółtymi
Wodami
1648 – bitwa pod Korsuniem
1648 – bitwa pod
Konstantynowem
1648 – bitwa pod Piławcami
1648 – bitwa pod Pohostem
1649 – bitwa pod
Murażnowicami
1649 – bitwa pod Zahalem
1649 – bitwa pod Łojowem
1649 – obrona Zbaraża
1649 – bitwa pod Zborowem
1651 – bitwa pod Krasnem
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
1651 – bitwa pod
Kopyczyńcami
1651 – bitwa pod
Beresteczkiem
1651 – bitwa pod Łojowem
1651 – bitwa pod Białą
Cerkwią
1652 – bitwa pod Batohem
1652 - oblężenie Kamieńca
Podolskiego
1653 - bitwa o Monasterzyska
1653 - oblężenie Suczawy
1653 - bitwa pod Żwańcem
1654 – ugoda w Perejasławiu
1655 - bitwa pod Jezierną
Herb Kozaków podczas powstania:
Herb I Rzeczypospolitej
Herb Tatarów:
Wykonane przez: Aleksander Mierzejewski
http://historia-home.jimdo.com