Transcript ŞİİRDE YAPI Her edebi yapıtta bir "iç yapı " bir de "dış yapı" söz konusudur.Toplumların gelişim sürecinde sanata bakış açılarına göre, bunlardan bire.

ŞİİRDE YAPI
Her edebi yapıtta bir "iç yapı " bir de "dış yapı" söz
konusudur.Toplumların gelişim sürecinde sanata bakış
açılarına göre, bunlardan bire diğerine baskın
olabilir.Güzel olan, her iki yapı dengeli bir bütünlük
yansıtmasıdır.
Şiirin yapısı iç yapısını konu, tema, bakış açısı
oluştururken dış yapısını nazım birimi, şekli ve türü
oluşturur.
NAZIM BİRİMİ
Şiiri oluşturan mısra gruplarına denir.
Şiirdeki her bir satıra mısra denir.
-Mısra;
Neler çeker bu gönül söylesem şikayet olur
-Beyit
Bu şehr-i Sitanbul ki bi-misl ü bahadır
Bir rengine yek-pare Acem mülkü fedadır
-Bent
Söğüdün yaprağı narindir narin
İçerim yanıyor dışarım serin
Zeynep’i bu hafta ettiler gelin
-Dörtlük
Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul
Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiç bir yer
Ömrüm oldukça gönül tahtıma keyfince kurul
Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer
NAZIM ŞEKLİ
 Kafiye örgüsüne ve mısra sayılarına göre manzumelerin
aldığı biçime, sundukları görünüme denir.
-Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri; nazım birimi beyit olan
(gazel, kaside, mesnevi,…) ve nazım birimi dörtlük olan
(tuyuğ, murabba, şarkı,…) nazım şekilleri olarak
sınıflandırılabilir.
-Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri; anonim halk edebiyatı
(mani,ninni,ağıt,türkü) ve aşık edebiyatı nazım şekilleri
(koşma, semai, varsağı, destan)
Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri
 Nazım Birimi Beyit Olanlar
 Nazım Birimi Dörtlük Olanlar












GAZEL
KASİDE
MESNEVİ
KIT’A
MÜSTEZAT
RUBAİ
TUYUĞ
MURABBA
ŞARKI
MUSAMMAT
TERKİB-İ BENT
TERCİ-İ BENT
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
 Anonim Halk Edebiyatı




MANİ
NİNNİ
AĞIT
TÜRKÜ
 Aşık Edebiyatı




KOŞMA
SEMAİ
VARSAĞI
DESTAN
MODERN BİÇİMLER




SONE
TERZA-RİMA
TRİYOLE
SERBEST ÖLÇÜ
GAZEL
 Aşk, güzellik ayrılık, ölüm gibi konuları işler. İlk beytine matla son
beytine makta, en güzel beytine beytül gazel denir. Son beyitte şairin
mahlası yer alır. Beyit sayısı 5-15 dir.
 Zülfü gibi ayagın koymaz öpem nigarın
Yoktur anın yanında bir kılca i'tibarım
Bildi tamam alem kim derd-mend-i aşkım
Ya Rab henüz halim bilmez mi ola yarim
FUZULİ
KASİDE
 33 ile 99 beyit arasında değişen genelde övgü maksatlı şiirlerdir. Övgü
genellikle dini konular konularla ilgilidir. En güzel beytine beytül kasid
denir.
ısmi sübhan virdin mi var?
bahçelerde yurdun mu var?
bencileyin derdin mi var?
garip garip ötme bülbül
bilirim âşıksın güle
gülün hâlinden kim bile.
bahçedeki gonca güle
dolaşıp söz atma bülbül.
Kaside Türleri
 konularına göre isimlendirilişi:
tevhid : tanrı'nın birliğini, yüceliğini anlatan kasideler
münacaat : tanrıya yalvarmak için yazılan kasideler
na'at : peygamberi övmek için olanlar
methiye : devlet büyüklerini övmek için olanlar
hicviye : devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan kasideler
mersiye : devlet büyüklerinin ölümlerinden duyulan üzüntüyü anlatır
Kaside Bölümleri
1. Nesip (Teşbib)
Kasidenin ilk bölümüdür, şiir yönünden en ağır bölümdür.
Genelde 15-20 beyit olur.
2. Girizgah
Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir.
Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir.
1-2 beyitten oluşur.
3. Methiye
Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır
4. Tegazzül
Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde olması zorunlu değildir.
Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler, buna tegazzül denir.
5. Fahriye
Şairin kendini övdüğü bölümdür.
Fahriyeyi en seven şair Nefi 'dir.
6. Dua
Kasidenin son bölümüdür.
Birkaç beyit olur.
Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.
Nesip
 NESİP
Birinci bölüm 15-20 beyitliktir. Bu ilk bölüme, aşıkane duygular yer
alıyorsa "nesip", bahar, tabiat, bayram gibi konulara değiniliyorsa
"teşbip" adı verilir.
Girizgah
 GİRİZGAH
İkinci bölüm girizgah ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluşur ve
burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya
uygun ve nükteli olmalıdır.
Methiye
 Medhiye
Bir kimseyi övmek için genellikle kaside biçiminde yazılan şiir ya da
düzyazıdır. Az olmakla birlikte gazel, mesnevi, musammad gibi nazım
biçimlerinde mediyeler de vardır. Padişah, vezir, şeyhülislam gibi
devlet ileri gelenleri ya da halifelerle, başka din ve tarikat büyükleri için
yazılmışlardır. Bu türün en güzel örneğini Nef’i vermiştir.
Fahriye
 Fahriye
Divan şairlerinin kendilerini ya da bir başka şair ya da kişiyi övdükleri
şiirlerdir. Genellikle kaside türünde yazılırlar. Fahriye aynı zamanda
kasidelerde şairlerin kendileriini övdükleri beyitlerin bulunduğu beşinci
bölüme verilen isimdir.
Tegazzül
 TEGAZZÜL
Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür. Tegazzül, 5-12 beyit
arasında değişir Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir. Bu
bölüm her kasidede bulunmayabilir.
Dua
 DUA
Kasidenin son bölümü duadır. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü
yapılan kişi için dua edilir
MESNEVİ
 Günümüzün hikayesidir.Uyak düzeni
aa/bb/cc …. Şeklindedir.Beyit sınırı yoktur.
 Olur ma’şûk dâğ u zahme tâlib
Nişan lâzımdır âşıklarda Gâlib
Mülevvendür hemîşe kâr-ı uşşak
Meğer imdâd ede Hunhâr-ı uşşak
Kerem-hâhum cenâb-ı mevlevîden
Vere bir neş’e şûr-ı ma’nevîden
Şarkı
 Divan şiirine Türkler'in kazandırdığı bir
nazım şeklidir. Şarkıda ilk bendin dördüncü
mısraı bütün bentlerde tekrarlanmaktadır.
Nazım birimi, kafiye şeması bakımından
koşmaya benzer. Ölçü, beste, dil ve anlatım
yönünden koşmadan ayrılır. Buna nakarat
denir. Şarkılar bestelenmek üzere yazılır. Bu
sahanın ustası Nedim'dir.
Şarkı
 Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
İşte üç çifte kayık iskelede amade
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Gülelim oynayalım kam alalım dünyadan
Ma-i Tesnim içelüm çeşme-i nev-peydadan
Görelim ab-ı hayat akdığın ejderhadan
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Semai
 Halk şiirinde hecenin sekizli ölçüsü ile
koşma biçiminde düzenlenen ve özel bir
ezgi ile söylenen şiirlerdir.
 Genellikle en az üç, en fazla beş dörtlükten
oluşurlar. Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık,
kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları
işlerler. Semainin hece ölçüsünün yanında
aruz ölçüsü kullanılarak yazılanları da
vardır.
Semai
 İncecikten bir kar yağar
Tozar Elif Elif diye
Deli gönül abdal olmuş
Gezer Elif Elif diye
 Elif’in uğru nakışlı
Yavru balaban bakışlı
Yayla çiçeği kokuşlu
Kokar Elif Elif diye
Koşma
 Koşma, Türk Halk edebiyatında doğa, aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik,
toplumsal olaylar gibi konuların işlendiği en sık kullanılan şiir türü.
 Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı genellikle 3, 5 arasındadır. Hece
ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla yazılır. Şair koşmanın
son bendinde ismini ya da mahlasını söyler. Koşmalar dile getirilen
duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt
gibi isimler alır. Karşılıklı konuşma şeklinde yani "dedim" "dedi" diye
başlayan dizelerle de söylenebilir. Bu tür koşmalara "mürâcaa" ismi
verilir. Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara "tecnis" denir.
Yiğidin eyisini nerden bileyim
Yüzü güleç, kendi yaman olmalı
Kasavet serine çöktüğü zaman
Gönlünün gâmını alan olmalı.
Varsağı
Özel bir ezgiyle söylenen koşmaya denir. Önce Güney Anadolu’da
yaşayan Varsak Türkleri tarafından söylendiği için bu adla anılır.
Semâiye benzer. Hece ölçüsünün en çok sekizli kalıbıyla yazılır. 4+4
duraklı veya duraksız olur. Semâiden ezgi yönüyle ayrılır. Varsağı
yiğitçe bir havayla okunur. Çokluk içinde "bre", "hey", "hey gidi", gibi
ünlemler yer alır. Bu ünlemlerin bulunmadığı varsağılar ezgisiyle fark
edilir.
Bre ağalar bre beyler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Amen hey Allahım aman
Ne aman bilir ne zaman
Üstümüzde çayır çemen
Bitmeden bir dem sürelim
TÜRKÜ
 Genellikle söyleyeni bilinmez.hece ölçüsüyle
söylenir.İki bölümden oluşur.asıl sözlerin
bulunduğu bent bölümü ve her bendin
sonunda tekrarlanan nakarat
bölümü.Aşk,tabiat ,ayrılık,gurbet gibi
konularda sözlenir.Özel bir ezgisi vardır.
TÜRKÜ
Düz dara yar düz dara
Yar zülüfün düz dara
Doksan dokuz yarem var
Sen açtırdın yüz yara
Oy aman aman
Burası Adıyaman
Alem düşman kesilir
Düzdedir yar düzdedir
Yar zülüfün düzdedir
Nice güzeller sevdim
Hala gönlüm sendedir
Oy aman aman
Burası Adıyaman
Alem düşman kesilir
Seni sevdiğim zaman
SONE
 İki dörtlük ve iki üçlükten oluşan özel bir
uyak düzeni olan nazım şeklidir.Uyak
düzeni: abab abba ccd eed
GAZEL
KASİDE
KOŞMA
SEMAİ ŞARKI
YOK
YOK
SAZ EŞLİĞİNDE
EZGİ
EZGİ
BESTELENMİŞ
EZGİ
ARUZ
ÖLÇÜSÜ
ARUZ
ÖLÇÜSÜ
11’Lİ HECE
ÖLÇÜSÜ
8’Lİ HECE
ÖLÇÜSÜ
ARUZ ÖLÇÜSÜ
ÖLÇÜ YAPISI
BEYİT
BEYİT
DÖRTLÜK
DÖRTLÜK
DÖRTLÜK
BENT
NAZIM BİRİMİ
5-12 BEYİT
31-33-99
BEYİT
3-6
3-6
2-5 BEYİT
KÜME SAYISI
AŞK ŞARAP
MECLİS
ÖVGÜ SEVGİ
ÖVGÜ SEVGİ
AŞK TABİAT
AŞK TABİAT
SEVGİ
HERŞEY
KONU
aa/ba/ca/ca
aa/ba/ca
abab/cccb
abab/ccab
aAaA/bbbA
KAFİYE
DİVAN
EDEBİYATI
DİVAN
EDEBİYATI
HALK
EDEBİYATI
HALK
EDEBİYATI
DİVAN
EDEBİYATI
EDEBİYAT
SORULAR
DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
1)
Divan edebiyatı nazım biçimlerinden biri olan kasidenin belirli bölümleri vardır: Bahar
mevsiminin ya da bayram günlerinin tasvir edildiği birinci bölüme “teşbib” , Asıl konuya
geçiş ifade eden
(I)
bir ya da birkaç beyitten oluşan bölüme “girizgah”, Şairin kendini övdüğü bölüme
(II)
“mehdiye”, araya aynı ölçü ve uyakta gazel tarzında şiir söylemeye “tegazzül”, birkaç
(III)
(IV)
beyitten oluşan son bölüme de “dua” adı verilir.
(V)
Yukarıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) V
B) IV
C) III
D) II
E) I
2
I. Özellikle aşk, güzellik, ve içki konusunda yazılır.
II. Beyit sayısı 5 ile 9 arasında değişir.
III. Uyak düzeni, aa – bb – cc – dd -… şeklindedir.
IV. İlk beyitine matla, son beyitine makta denir.
V. Tasavvuf edebiyatındaki ilahiyle biçim ve içerik bakımından aynıdır.
Yukarıda numaralanmış cümlelerden hangisi gazel için
söylenemez?
A)III. ve V
B) III. ve IV
C) III ve V
D) II ve IV
E) II. ve II
3.
I. Teşbib: Bahar mevsiminin ya da bayram günlerinin tasvir edildiği birinci bölüme denir.
II.Girizgah: Asıl konuya geçiş ifade eden bir ya da birkaç beyitten oluşan bölüme denir.
III. Fahriye: Şairin sanatkarane bir üslupla kendini övdüğü bölüme denir.
IV. Tegazzül: Araya aynı ölçü ve uyakta gazel tarzında şiir söylemeye denir.
V. Mehdiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övgüsünün yapıldığı bölüme denir.
Yalnızca bu bilgilere dayanarak,
Bu arsada Baki nice üstada yetişti
Alemde bugün ana kimse yetişemez
Baki’nin bu beyiti kasidenin yukarıdaki bölümlerinden hangisine örnek olabilir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
4.
Bent sayısı 2 ile 5 arasında değişir. Aşk ve güzellik
konusunda özel bir ezgiyle söylenir. Türklere ait bu
türü Nedim geliştirmiştir. Bentlerin sonunda
nakarat adı verilen dize tekrarlanır.
Yukarıda bahsedilen divan edebiyatı nazım
şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şarkı
Mesnevi
B) Murabba
D) Kaside
C)
E) Gazel
5
I. Tevhid
II. Fahriye
III. Hicviye
IV. Mersiye
V. Girizgah
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri konusuna
göre kaside çeşitlerinden değildir?
A)I ve V
B) Yalnız II
ve V E) II ve III
C) Yalnız V
D) II
6.
Allah ve din sevgisi işlenir. Duygusallık ön plandadır.
Bu şiir türünü Yunus Emre geliştirmiştir.
Yunus Emre’nin yazdığı bu tür şiirler günümüzde de söylenmektedir.
Yukarıda bahsedilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kaside
B) Şathiye
C) Semai
D) İlahi
E) Nutuk