Transcript Sk*ad drukarski

Wykład 9.
Edycja tekstu
1
SKŁAD DRUKARSKI
2
Wynalezienie druku
• Za wynalazcę uznaje się rzemieślnika chińskiego
Bi-Shenga, który w 1041-42 opracował sposób
drukowania pisma chińskiego za pomocą form
zestawionych z pojedynczych elementów.
Elementy były wykonane z gliny i wypalane.
• W XIV w. Wang Chen udoskonalił metodę Shenga i
zastosował formy drewniane.
• Ruchome elementy odlewane z metalu (według
grawerowanych matryc) wynalazł w 1450 r. J.
Guttenberg.
3
Chińskie ruchome czcionki
4
Biblia Guttenberga
• Pierwsza drukowana
książka
• Ozdoby malowane
ręcznie
• Jedna z nielicznych
ówczesnych prób
druku kolorowego
(atrament czarny i
czerwony)
5
Czcionka
• Prostopadłościenny słupek z główką z
wypukłym „oczkiem” (do druku wypukłego) na
górnej płaszczyźnie. Oczko po pokryciu farbą
drukarską zostawia ślad na papierze.
• Czcionka bez „oczka” – justunek do
wyrównywania linii tekstu
6
Stopień pisma
• Stopień pisma to odległość między
płaszczyznami sygnaturową i tylną
czcionki.
• Stopień podaje się w punktach
typograficznych.
• Punkt typograficzny = 0,376065 mm
• Jednostki pochodne:
Cycero = 12 pt = 4,513 mm
Kwadrat = 48 pt = 18,051 mm
(używane od ok. 1775 r. – F.A. Didot
obecne od 1879 r. – H. Berthold)
7
Tradycyjne nazwy stopni pisma
Nazwa
Punkty
mm
Nazwa
Punkty
mm
Brylant
3
1,128 Średnian
14
5,263
Diament
4
1,504 Tercja
16
6,015
Perl
5
1,880 Dwugarmond
20
7,519
Nonparel
6
2,256 Półkwadrat
24
9,023
Kolonel
7
2,632 Dwuśrednian
28
10,526
Petit
8
3,008 Dwutercja
32
12,030
Borgis
9
3,383 Konkordans
36
13,534
Garmond
10
3,759 Kwadrat
48
18,045
Cycero
12
4,511
8
Rodzaje pisma drukarskiego
• Jednoelementowe –
dwuelementowe
• Szeryfowe –
bezszertyfowe
• Płaszczyznowe konturowe
9
Klasy pisma drukarskiego
Antykwa – romańskie (łacinka), 2 połowa XV w. Włochy
(wersaliki – wzorowane na kapitale rzymskiej, litery
tekstowe – na minuskule karolińskiej). Obecnie
powszechna.
Gotyckie – przełom XV-XVI w. Francja, Niemcy, Włochy
(wzorowana na odręcznym piśmie kodeksowym).
Obecnie do druków akcydensowych.
Ksenotyp – (hybrydy) połączenia różnych rodzajów
pisma. Pismo współczesne, głównie do składania
akcydensów.
Pisanka – naśladujące pismo odręczne pisane różnymi
narzędziami, zwykle pochyłe.
10
Klasy pisma - przykłady
Antykwa
Gotyk
Ksenotyp
Pisanka
11
Szczególne układy liter
Ligatura – połączenie
dwóch lub więcej liter w
jeden znak graficzny
(znane od średniowieczna
z pisma ręcznego)
Kerning – „podsunięcie”
jednej litery w światło
drugiej w celu optycznego
wyrównania odstępu
między literami.
12
Jaki krój pisma wybrać?
Badania wykazują, że
w przypadku długich tekstów pismo szeryfowe
dwuelementowe jest łatwiejsze w czytaniu niż
bezszeryfowe jednoelementowe.
Prawdopodobnie tak jest dlatego, że zastosowanie szeryfów
ułatwia oku poruszanie się wzdłuż linii poziomych, a zmienna
grubość linii w piśmie dwuelementowym ułatwia odróżnianie
kolejnych liter.
13
Jaki krój pisma wybrać?
Z badań wynika także, że
pismo bezszeryfowe okazuje się bardziej wyraziste.
Jest tak zapewne dlatego, że wyrazistość wiąże się raczej z
rozpoznawaniem znaków niż z czytaniem dużych bloków
tekstu. W przypadku krótkich serii znaków, takich jak
nagłówki, tytuły, łatwiej rozpoznać jednym rzutem oka pismo
bezszeryfowe.
14
Jaki krój pisma wybrać?
• Tytuły i podtytuły – pismo bezszeryfowe
(jednoelementowe)
• Tekst ciągły – pismo szeryfowe
(dwuelementowe)
15
Jaki krój pisma wybrać?
Co najwyżej dwa kroje pisma na jednej
stronie.
Nie łączyć dwóch bezszeryfowych lub dwóch
szeryfowych.
Różne kroje pisma muszą znacznie się różnić
(bez kontrastu nie będzie harmonii).
16
Wyróżnienia
Do wyróżnień w tekście należy stosować:
• Pogrubienie (czyli pismo półgrube, a nie
„wytłuszczenie”)
• Pochylenie (kursywa, italiki)
• Zmiana stopnia pisma (ale uwaga na interlinię).
17
Wyróżnienia
Nie należy wyróżniać za pomocą
• Podkreślenia – bo zmniejsza to czytelność tekstu.
• Wielkich liter i wersalików – bo w czytaniu pomaga
także obwiednia słów:
18
19
AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN
ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ
aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż
0123456789
~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,.
Apolonia – dwuelementowy, szeryfowy krój pisma
dostosowany do pisowni i ortografii języka polskiego
autorstwa dr. Tomasza Wełny zaprezentowany (jako
praca doktorska) w 2011 r.
AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN
ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ
AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN
ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ
aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż
aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż
0123456789
0123456789
~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,.
~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,.
Apolonia
Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa
skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy jeszcze
wytrzeszcz oczu strzyg.
Cambria
Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie,
strząsa skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy
jeszcze wytrzeszcz oczu strzyg.
Times New Roman
Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa
skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy jeszcze
wytrzeszcz oczu strzyg.
Składanie i łamanie
• Składanie – zestawianie tekstu i znaków graficznych przyszłej
publikacji. W wyniku składania otrzymujemy skład: zestaw
czcionek, linii i justunków (wypełnień).
• Łamanie – formowanie kolumn (czyli stron) książki lub
czasopisma ze składu (szpalt, tabel, przypisów i in.) oraz
ilustracji, ornamentów, linii itp. Łamanie to podział złożonego
tekstu na wiersze, ustalenie długości wierszy, odstępów
między wierszami (interlinii), liczby wierszy w szpalcie czy
kolumnie.
24
Matryca strony
25
Łamanie
• Istotą ładnego składu/łamania jest uzyskanie druku o wizualnie
jednakowej gęstości czyli takiego, w którym odstępy sprawiają wrażenie
jednakowych (zazwyczaj łatwiej jest to ocenić patrząc na tekst
przymrużonymi oczami). Nie jest szczególnie ważna ich wielkość.
• Każdy znak i odstęp podzielony jest na małe elementy – jednostki.
Standardowy podział to 48 jednostek na znak. Stosując kerning (czyli
wstawiając justunek między litery, lub usuwając go) możemy zmniejszać
światło międzyliterowe o pojedyncze jednostki, co pozwala na bardzo
precyzyjne dopasowanie odległości między literami i między wyrazami.
• Odpowiednio dopasowując interlinię (za pomocą justunku poziomego)
możemy uzyskać elegancką kolumnę.
26
Akapit i interlinia
• Akapit to fragment tekstu, który ze względów merytorycznych chcemy
oddzielić od pozostałych części.
• Zgodnie z tradycyjnymi zasadami akapit zaczyna się od wcięcia pierwszego
wiersza. Wcięcie akapitowe powinno mieć szerokość równą stopniowi
stosowanego pisma. Jest to w przybliżeniu równowartość dwóch odstępów
albo szerokość dużej litery M.
• Akapit można też oddzielić większą odległością między ostatnim wierszem
poprzedniego akapitu a pierwszym wierszem danego akapitu.
• W obrębie akapitu odstępy miedzy wierszami powinny być jednakowe.
Standardowo odstęp między wierszami stanowi 20% stopnia pisma.
Uwaga: interlinia dostosowuje się do największego znaku (znaków) w
wierszu.
27
Justowanie
• Justowanie to sposób wyrównania tekstu:
–
–
–
–
Do lewej strony („chorągiewka”)
Wyśrodkowanie
Do prawej strony
Do lewej i prawej strony (justowanie pełne)
• Jeżeli justowanie wymaga dzielenia i przenoszenia wyrazów to
należy zachować reguły:
– Nigdy nie przenosić wyrazów w więcej niż dwóch kolejnych wierszach.
– Należy unikać przenoszenia więcej niż sześć razy w jednym akapicie.
28
Wdowy, bękarty i szewc
• Wdowa to pierwszy wiersz akapitu na dole
strony, gdy pozostała część akapitu znajduje
się na następnej stronie.
• Bękart to ostatni wiersz akapitu przeniesiony
na następną stronę.
• Szewc to wiersz na końcu akapitu, mający
mniej niż siedem znaków.
29
Dobre rady
Do pisania tekstów stosuj czcionki szeryfowe.
Nie łącz dwóch czcionek szeryfowych na jednej
stronie.
Nie łącz dwóch czcionek bezszeryfowych na jednej
stronie.
Przy łączeniu czcionek stosuj silne kontrasty.
Nie stosuj więcej niż dwóch rodzajów czcionki na
jednej stronie.
30
Dobre rady
Nie podkreślaj wyrazów, bo jest to męczące dla oczu
czytelnika.
Nigdy nie pisz tekstu dużymi literami, nie używaj ich
też zbyt często w nagłówkach.
Wszędzie, gdzie to potrzebne, poprawiaj wygląd
nagłówka za pomocą kerningu.
Stosuj kursywę i pismo grube z umiarem - są świetne;
ale łatwo je przedawkować.
Odstęp przed słowem pisanym kursywą, pisz również
kursywą.
31
Dobre rady
Stosuj jednakowe odstępy między wierszami.
Nie stosuj odstępów o szerokości jednego wiersza
między akapitami tekstu.
Stosuj albo wcięcie akapitowe, albo odstęp między
akapitami.
Stosuj wcięcie akapitowe o szerokości dużego M.
Nie zostawiaj szewców, bękartów i wdów.
32
Dobre rady
Nigdy nie dziel wyrazów w więcej niż dwóch
kolejnych wierszach.
Unikaj zbyt częstego dzielenia wyrazów w jednym
akapicie.
Gdy wiersz jest krótki, nigdy nie stosuj pełnego
justowania.
Wysuwaj znaki przestankowe z wyrównanego tekstu.
Nie używaj znaku odstępu do wyrównywania tekstu.
33
Dobre rady
• Znaki przestankowe (oprócz nawiasu
otwierającego) są „związane” z poprzedzającą
literą; nawias otwierający jest związany z
następującą literą.
Źle:
Dobrze:
słowo .
słowo.
słowo ,
słowo,
( słowo
(słowo
34
KOMPUTEROWA EDYCJA TEKSTU
35
Wybór edytora
• Wybór oczywisty: MS Word
• Może jednak: Open Office Writer
• Może różne: na początek Notatnik potem MS
Word lub Open Office Writer
• Może jeden słabszy: WordPad
• Może: Notatnik, a potem WordPad
• Może jakiś inny...
36
Wybór edytora - kryteria
•
•
•
•
•
Powszechność
Dostępność
Legalność
Możliwości edycyjne
Warunki dydaktyczne
37
Elementy konstrukcji tekstu
•
•
•
•
Budowa tekstu jako całości
Formowanie akapitu
Wstawianie elementów nietekstowych
Formatowanie specjalne
38
Tekst jako całość
• Kroje i rozmiary pisma
• Elementy stałe: numeracja stron, nagłówek i
stopka strony
• Tytuł całości, tytuły rozdziałów i podtytuły
• Wyróżnienia w tekście
39
Akapit
•
•
•
•
Wyróżnienie akapitu (odstęp lub wcięcie)
Justowanie
Układ akapitu na stronie
Pisanie znaków i cyfr
40
Inne elementy
• Ilustracje
– Z pliku
– ClipArt
– Tworzone w edytorze
• Tabele
– Tabele edytora
– Tabele z innych programów
41
Formatowanie specjalne
• Ozdobniki
– Inicjał
– WordArt
(pierwsza litera jakaś inna)
(wygięty i kolorowy napis)
• Udziwnienia
– Ramki
– Kolory
– Podlewy
(obramowanie fragmentu tekstu)
(zmiana koloru liter)
(zmiana koloru tła)
42
Poziom czynności technicznych
• Uczyć
– Posługiwania się klawiaturą do wprowadzania
tekstu
– Wykonywania czynności myszką
– Korzystania z rozwijanych list czynności
– Korzystania z pomocy
43
Poziom czynności technicznych
44
Poziom czynności technicznych
• Uczyć:
– Pisania i usuwania tekstu
– Dokonywania poprawek
– Automatycznego wyszukiwania i zamiany
– Kopiowania, przenoszenia i usuwania bloków
tekstu
– Formatowania podstawowego (zmiana kroju i
rozmiaru pisma, justowanie, wcięcia)
45
Poziom czynności technicznych
• Nie uczyć
– Automatycznego generowania spisów i
podsumowań
– Korespondencji seryjnej
– Rysowania w edytorze
– Obliczania w edytorze
– Zaawansowanego formatowania (stylów?)
46
Poziom czynności technicznych
• Nie uczyć
– Skrótów klawiaturowych
– Wstawiania znaków specjalnych (jak strzałki,
buźki. itp.)
– Wyróżniania zmian podczas edycji
– Makrodefinicji
– Dostosowywania edytora do własnego widzimisię
(zmiana wyglądu pasków)
47
Metodologia – plan tematu
• Wprowadzenie
Poznanie podstawowej funkcji edytora tekstu, zaprzyjaźnienie
się z klawiaturą
• Funkcje edytora
Poznanie najważniejszych funkcji edytora tekstu – operacje na
blokach, automatyczne zmiany
• Formatowanie tekstu
Zastosowanie umiejętności do realizacji zadania, zasady
formatowania, podstawy poprawnego składu
48
Metodologia - plan
• Wprowadzenie i funkcje edytora realizujemy
razem
– Bez wstępu teoretycznego
– Nauczanie opieramy na ćwiczeniach
• Formatowanie tekstu
– Wstęp teoretyczny
– Ćwiczenia ze wsparciem nauczyciela
– Omawianie gotowych produktów
49
Wprowadzenie
Zaczynamy od edytora ...
Dyskusja:
– lepiej najprostszy (Notatnik, WordPad) bo
• Łatwo go uruchomić
• Nie odwraca uwagi innymi funkcjami
• Później poznamy inny, ale zostanie umiejętność użycia
tego programu
• Pokażemy, że dobiera się odpowiednie narzędzie do
zadania
50
Wprowadzenie - najprostszy
51
Wprowadzenie
Zaczynamy od edytora ...
Dyskusja:
– lepiej silny uniwersalny (OO Write, MS Word) bo
• Od razu uczymy tego, którym będziemy się posługiwać i nie
stracimy czasu na powtarzanie jak wykonać podstawowe czynności
(uruchomienie, zapis...)
• Pokażemy, że programy są uniwersalne i tylko od użytkownika
zależy do czego ich użyje
• Będziemy rozwijać umiejętności uczniów w znanym środowisku
52
Wprowadzenie - zaawansowany
53
Wprowadzenie
Zaczynamy od edytora ...
Dyskusja:
– najprostszy NIE bo
• Po co komu inny edytor skoro wszystko można zrobić w jednym
uniwersalnym (o ile jest odpowiednio silny)
• Będziemy musieli odpowiadać uczniom „później w innym
programie” gdy będą pytali o zaawansowane funkcje
• Zbyt dużo zamieszania z formatami plików
• Nie można od razu pokazać niektórych ważnych elementów (np.
formatowania)
54
Wprowadzenie
Zaczynamy od edytora ...
Dyskusja:
– uniwersalny NIE bo
• Za dużo łatwo dostępnych funkcji i trudno
zdyscyplinować uczniów
• Uniwersalny edytor potrafi pomagać, a powinniśmy
zacząć od większego wysiłku
• Będziemy uczyli „mistrzów” jednego programu, a nie
świadomych użytkowników
• Lepiej poznać różne możliwości
55
Wprowadzenie – uczeń umie
• Założenia wstępne: uczeń umie
– Posługiwać się myszką
– Odnaleźć właściwy klawisz na klawiaturze
– Uruchomić program
– Otworzyć i zamknąć, zapisać plik (?)
– Korzystać z pomocy (?)
– Korzystać ze schowka (?)
56
Wprowadzenie - osiągnięcia
• Osiągnięcia uczniów po
– W miarę sprawne pisanie tekstu (z użyciem małych i
dużych liter, cyfr i znaków przestankowych)
– Wydzielanie akapitów
– Użycie automatycznego wyszukiwania i zamiany znaków i
wyrazów
– Operacje na blokach, w tym kopiowanie i przenoszenie
fragmentów tekstu między dwoma dokumentami
57
Wprowadzenie - metodologia
• Gotowy tekst przygotowany dla uczniów
– Na tyle obszerny aby sensowne formatowanie miało jakiś
cel
– Na tyle długi aby automatyczne wyszukiwanie miało sens
– Ciekawy, najlepiej o formatowaniu i używaniu edytora, ale
nie samouczek
– Wykonywanie przez uczniów krótkich notatek, np. z lekcji o
formatowaniu
• Czas ok. 4 lekcje
58
Wprowadzenie - ocena
• Oceniamy wykonanie wszystkich zaplanowanych
czynności – po widocznych efektach
• Wprowadzenie notatek
– Czy nie ma literówek i nadmiarowych spacji
– Czy znaki przestankowe są na miejscu
– Czy jest podział na akapity
• Formatowanie gotowego tekstu
– Czy wszystkie bloki są tam gdzie być powinny
– Czy zamieniono właściwie wyróżnione znaki
59
Wprowadzenie - ocena
• Nie oceniamy
– Sprawności manualnej (szybkości pisania na
klawiaturze i posługiwania się myszką – to i tak
samo wejdzie w inną ocenę)
– Zawartości merytorycznej notatek (choć
poprawiamy błędy)
– Jakości formatowania (tego jeszcze nie uczyliśmy)
60
Wprowadzenie - nauczyciel
• „Pokazuję i objaśniam”
• Wykład teoretyczny z pokazem, a potem róbcie sami
• „Jak za panią matką”
• Powtarzajcie wszystkie czynności za mną na swoich komputerach
• „Róbcie jak chcecie”
• Mówię co mają zrobić ale nie mówię jak. Zachęcam uczniów do
metody prób i błędów. Jak najmniej pomocy.
• „Kurek na dachu”
• Wyznaczam tylko główny cel. Idę tam gdzie ktoś woła,
odpowiadam na pytania uczniów. Sam pytań nie prowokuję.
61
Formatowanie tekstu
• Wstęp teoretyczny
– Wykład, pokaz lub pogadanka o zasadach poprawnego
składu i łamania tekstu
– Poziom szczegółowości dostosowujemy do etapu
nauczania, możliwości klasy, głównego kierunku
zainteresowania uczniów
– Nie sprawdzamy teoretycznych wiadomości uczniów o
formatowaniu za pomocą klasówki, kartkówki czy
odpytywania.
62
Formatowanie tekstu
• Osiągnięcia
– Dostosowanie wyglądu tekstu do treści
– Usunięcie wad składu i łamania
– Odpowiednie wyróżnienia w tekście
– Umieszczenie w tekście ilustracji
– Umieszczenie w tekście tabel
– Usunięcie błędów
63
Formatowanie - metodologia
• Uczniowie opracowują zadany temat od początku (od
napisania) do końca (uzyskania w pełni
sformatowanego wydawnictwa)
• Nauczyciel przygotowuje tematy i wskazuje źródła,
oraz służy pomocą i konsultacjami
• Uczniowie pracują w grupach
• Czas ok. 8-10 lekcji
64
Formatowanie - ocena
• Oceniamy efekt końcowy
– Wygląd dokumentu
– Dopasowanie formatu do treści i tematu
– Rozsądne operowanie formatem
– Sposób umieszczenia ilustracji i sformatowania
tabel
– Elementy formatowania akapitów
– Błędy (np. ortograficzne) zniżają ocenę
65
Formatowanie - ocenia
• Nie oceniamy
– Treści dokumentu (ale zwracamy uwagę na przypadki treści
rażąco odstępujących od przyjętych norm)
– Jakości ilustracji (możemy jednak zwrócić uwagę na
niedopasowanie ilustracji do tekstu)
– Tempa powstania publikacji
– Rozmiaru publikacji (ale nie przyjmujemy zbyt małych –
kryterium wielkości trzeba określić na początku)
66
Formatowanie - nauczyciel
•
•
•
•
Część teoretyczna – jak zwykle
Rozdanie tematów – jak zwykle
Wskazywanie źródeł tekstu i ilustracji
Konsultacje dotyczące zarówno treści, źródeł
pozyskiwania informacji jak i formatowania i
układu publikacji
• Ocena
67
Tematy opracowań własnych
• Złe
– CV
• Bo formatowanie życiorysu jest dość dziwne, raczej
nietypowe
• Bo CV teraz właściwie pisze się w punktach
• Bo ochrona danych osobowych
• Bo dla uczniów jest za krótki
Tematy opracowań własnych
• Złe
– Zaproszenie na imprezę
• Bo jest krótkie
• Bo to druk szczególny, który może być dowolnie
sformatowany
• Bo im dziwniejszy tym lepszy
• Bo musielibyśmy oceniać pomysł i estetykę
• Bo to raczej zadanie dla programu graficznego
Tematy opracowań własnych
• Dobre (?)
– Podanie o przedłużenie wakacji
•
•
•
•
•
•
•
Bo jest dużo argumentów, więc będą akapity
Bo warto ozdabiać ilustracjami
Bo można wstawić tabele statystyczne
Bo można puścić wodze fantazji
Bo każdy argument jest dobry
Bo może być dowcipne
Bo podanie ma określony format
Tematy opracowań własnych
• Dobre (?)
– Relacja z ostatniej imprezy szkolnej
•
•
•
•
Bo zwykle jest długa
Bo mogą być zdjęcia
Bo można wmontować cytaty...
Bo można załączyć informacje o muzyce
Tekst do formatowania
Dawno dawno temu, za górami za lasami czarnoksiężnik zasiadł do zwojów
tajemnych i księgi czarów i czytać zaczął. Niesporo mu jednak szło bo tu przecinka
szukać na drugiej karcie musiał bo się był zawieruszył. Tam znowu całe zaklęcie
pomieszane było jakby je ktoś w młynku zakręcił i na karty księgi przelał. Zamyślił
tedy czarnoksiężnik ład uczynić, a porządek w tekstach inkaustem czarnym i
czerwonym spisanych zaprowadzić.
Jak pomyślał tak i robić zaczął. Wpierw przecinków, co od słów swoich odbieżały
szukać rozpoczął. Ale jak sobie z nimi poradzić skoro małe są i widać je prawie tyle
co nic! Nie w ciemię był jednak czarodziej bity. Ja was tu wszystkie na raz... rzekł
końcowe słowa w ustach mieląc.
Różdżkę więc swoją skierował na pasek co go (tfu!) spisem potraw nazywają i
(wstyd powiedzieć, a i pisać jakoś cierpko) kliknął, edycję rozwijając jak jaki zwój
tajemniczy...