Transcript جمع مذکر سالم

‫ نعیمه رحیمی‬: ‫تهیه و تنظیم‬
www.r-arabic.ir
[email protected]
‫تع ّلموا اللغة العربیة فإ ّنها لغة القرآن‬
‫دوم متوسطه‬
‫قواعد دوم متوسطه‬
‫الدرس األول‬
‫الدرس الثانی‬
‫الدرس الثالث‬
‫الدرس الرابع‬
‫الدرس الخامس‬
‫الدرس السادس‬
‫الدرس السابع‬
‫الدرس الثامن‬
‫الدرس التاسع‬
‫الدرس العاشر‬
‫الدرس األول‬
‫معرفه و نکره‬
‫اسم نکره ‪:‬به اسم هایی که برای شنونده ‪ ،‬ناآشنا و نامشخص باشند نکره می گویند‪.‬‬
‫مثال ‪ .‬رجل ٌ ‪ :‬مردی ‪ ،‬یک مرد‬
‫أشجا ٌر ‪ :‬درختانی‬
‫نکته ‪ :‬هر اسمی که تنوین داشته باشد ( به شرطی که اسم اشخاص مانند محم ٌد ‪ ،‬علیا ً ‪ ،‬سعید ٍ‬
‫و ‪ ...‬نباشد) نکره است‪.‬‬
‫اسم معرفه ‪ :‬به اسم هایی که بر شخص یا شئ معینی داللت دارند و نزد شنونده آشنا و مشخص‬
‫باشند معرفه می گویند‪.‬‬
‫(( معارف شش بود مضمر ‪ ،‬إضافة‬
‫علم ‪ ،‬ذوالالم ‪ ،‬موصول و إشاره ))‬
‫ضمایر‬
‫اسم موصول‬
‫أنواع معارف‬
‫اسم اشاره‬
‫اسم استفهام‬
‫معرف بأل‬
‫معرف باإلضافة‬
‫اسم های معرفه عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ . 1‬ضمیر(تمامی ضمایرمنفصل مرفوعی ومنفصل منصوبی وضمایرمتصل مرفوعی‬
‫و متصل منصوبی ومجروری)‬
‫اللذان‬
‫‪ . 2‬اسم موصول (موصول عام ‪َ :‬من ‪ ،‬ما وموصول خاص‪ :‬الذی ‪ ،‬التی ‪،‬‬
‫ِ‬
‫اللتین ‪ ،‬الذینَ ‪ ،‬الالتی ‪ ،‬اللواتی )‬
‫اللتان ‪،‬‬
‫اللذین ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫نکته ‪َ :‬من و ما اگر استفهام یا شرط باشند نکره هستند ‪.‬‬
‫هاتین ‪ ،‬ذلکَ ‪ ،‬تلکَ ‪ ،‬ذانکَ ‪،‬‬
‫هاتان ‪،‬‬
‫هذین ‪،‬‬
‫هذان ‪،‬‬
‫‪ . 3‬اسم اشاره ( هذا ‪ ،‬هذه ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ک هنالکَ )‬
‫ذینکَ ‪ ،‬تانکَ ‪ ،‬تینکَ ‪،‬هوالء ‪ ،‬اولئکَ )(هنا ‪ ،‬هنا َ‬
‫‪ . 4‬اسم علم ‪ :‬به کلماتی مانند ‪ :‬فاطمه ‪ ،‬محمد ‪ ،‬طهران ‪ ،‬البرز‪ ،‬البدر‪ ....‬که بر شخص یا شئ‬
‫یا جای معینی داللت دارند اسم علم گفته می شود ‪.‬‬
‫‪ . 5‬معرفه به ال ‪:‬هر اسمی که اول آن « ال » باشد ‪ .‬مانند ‪ :‬العلم ‪ ،‬الکتاب ‪ ،‬المدرسة و ‪...‬‬
‫‪ . 6‬معرفه به اضافه ‪ :‬هر گاه مضاف إلیه معرفه باشد معرفه بودن را به کلمه ماقبل خود‬
‫(مضاف) سرایت می دهد بنابراین به کلمه مضاف که بدین طریق معرفه شده ‪ ،‬معرفه به اضافه‬
‫گفته می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬صدیقــک‬
‫معلم‬
‫المدرسة‬
‫معرفه با اضافه ‪ ،‬معرفه«ضمیر» معرفه به اضافه ‪ ،‬معرفه به ال‬
‫فوق الشجرة‬
‫معرفه به اضافه ‪ ،‬معرفه به ال‬
‫نکته ‪ :‬ظرف ( فوق ‪ ،‬تحت ‪ ،‬عند ‪ ،‬وراء ‪ ،‬أمام ‪ ) ...‬اسمند پس معرفه ونکره دارند و معرفه یا‬
‫تکره بودن آنها به کلمه بعد از آنها بستگی دارد ‪.‬‬
‫صدیق‬
‫مثال ‪ :‬عند‬
‫ٍ‬
‫نکره ‪ ،‬نکره‬
‫لصدیق‬
‫عند ا‬
‫ِ‬
‫معرفه ‪ ،‬معرفه‬
‫نکته ‪ :‬زمانی که دو اسم به هم اضافه شده باشند یعنی مضاف و مضاف إلیه داشته باشیم اگر‬
‫مضاف إلیه معرفه باشد مضاف نیز معرفه می باشد و اگر مضاف إلیه نکره باشد مضاف نیز‬
‫نکره می باشد ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کتاب القص ِة‬
‫معرفه‬
‫کتاب قص ٍة‬
‫نکره‬
‫نکته ‪ :‬گاهی چندین اسم به هم اضافه می شوند که در این صورت اگر مضاف إلیه آخر معرفه باشد‬
‫به تبعیت از آن همه مضاف های قبل از آن معرفه خواهند شد اما اگر مضاف إلیه آخر نکره باشد ‪،‬‬
‫همه مضاف های قبل از آن نکره خواهند شد ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬القرآن عند کل قوم ٍ جدی ٌد‬
‫نکره‪،‬نکره‪ ،‬مضاف إلیه«نکره»‬
‫نکته ‪ :‬مضاف هیچگاه « ال و تنوین » نمی پذیرد ‪.‬‬
‫باب مدرسة قریتـــــنا‬
‫معرفه‪،‬معرفه‪،‬معرفه‪،‬مضاف إلیه «معرفه»‬
‫الدرس الثانی‬
‫إعراب ظاهری‬
‫أنواع إعراب‬
‫إعراب تقدیری‬
‫إعراب محلی‬
‫ـــُـ ـــٌـ ‪ :‬مفرد ‪ ،‬جمع مؤنث سالم ‪ ،‬جمع مکسر‬
‫نشانه رفع‬
‫ا ‪ :‬مثنی‬
‫و ‪ :‬جمع مذکر سالم ‪ ،‬اسماء خمسة‬
‫ــَـ ــًـ ‪ :‬مفرد ‪ ،‬جمع مکسر‬
‫ی ‪ :‬مثنی ‪ ،‬جمع مذکر‬
‫نشانه نصب‬
‫ا ‪ :‬اسماء خمسة‬
‫ــِـ ــٍـ ‪ :‬جمع مؤنث‬
‫ـــِــ ـــٍــ ‪ :‬مفرد ‪ ،‬جمع مذکر سالم ‪ ،‬جمع مکسر‬
‫نشانه جر‬
‫ی ‪ :‬مثنی ‪ ،‬جمع مذکر سالم ‪ ،‬أسماء خمسة‬
‫ـــَــ ‪ :‬ممنوع من الصرف‬
‫إعراب أصلی‬
‫إعراب ظاهری‬
‫إعراب فرعی‬
‫إعراب ظاهری أصلی ‪ :‬رفع ‪ :‬ـُـ ـٌـ ‪ ،‬نصب ‪ :‬ـَـ ـًـ ‪ ،‬جر ‪ :‬ــِ ــٍ‬
‫ٌ‬
‫صادق‬
‫علی‬
‫مثال در حالت رفع ‪ :‬المؤمنُ یدف ُع الزکاة ‪ ،‬دخل َ المسل ُم فی المسجد ‪،‬‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫الماء‬
‫مثال در حالت نصبی ‪:‬‬
‫َ‬
‫رأیت المجاهدَ فی الحرب ‪ ،‬أک ُتب التمرینَ فی الدفتر ‪ ،‬أکل َ الطفل ُ‬
‫ُ‬
‫الکتاب فی المحفظ ِة‬
‫خرجت مِن الصفِ ‪ ،‬التلمی ُذ فی الساح ِة ‪،‬‬
‫مثال در حالت جری ‪:‬‬
‫ُ‬
‫إعراب ظاهری فرعی (نیابی ) ‪:‬‬
‫ین ) فرعی به حرف‬
‫ان ‪ِ ،‬‬
‫‪ .1‬مثنی ‪ ( .‬نشانه مثنی ‪ِ :‬‬
‫‪ .2‬جمع مذکر سالم ‪ ( .‬نشانه جمع مذکرسالم ‪ :‬ونَ ‪ ،‬ینَ ) فرعی به حرف‬
‫‪ .3‬أسماء خمسة ( أب ‪ ،‬أخ ‪ ،‬ذو ‪ ،‬فو ‪ ،‬حم ) فرعی به حرف‬
‫‪ .4‬جمع مؤنث سالم ( ات ) فرعی به حرکت‬
‫‪ .5‬ممنوع من الصرف « غیرمنصرف » فرعی به حرکت‬
‫مثال در حالت رفعی ‪:‬‬
‫العالمان‬
‫إکتشف‬
‫الطالبان ‪،‬‬
‫جاء‬
‫َ‬
‫المعلمان ‪ ،‬دخل َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫مثنی‬
‫مثال در حالت نصبی ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫کتابین مِن سعید ٍ‬
‫أخذت‬
‫والدین ‪،‬‬
‫أکرم‬
‫رأیت‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫المعلمین ‪ِ ،‬‬
‫مثال در حالت جری ‪:‬‬
‫ُ‬
‫سلّ ُ‬
‫أخذت المقالة مِن صدیقین‬
‫المعلمین ‪،‬‬
‫مت علی‬
‫ِ‬
‫مثال در حالت رفعی ‪:‬‬
‫فر َح الطالبون‬
‫جاء المعلمونَ ‪ ،‬دَخل َ المعلمونَ ‪ِ ،‬‬
‫جمع مذکر سالم‬
‫مثال در حالت نصبی ‪:‬‬
‫ُ‬
‫حب المتطهرینَ‬
‫حب المؤمنینَ ‪ ،‬إنّ هللا ُی ّ‬
‫رأیت المعلمینَ ‪ ،‬هللاُ ُی ّ‬
‫مثال در حالت جری ‪:‬‬
‫سلّ ُ‬
‫مت علی المعلمینَ ‪ ،‬قُل للمؤمنینَ ‪ ،‬یداف ُع‬
‫الناس عن المظلومینَ‬
‫ُ‬
‫مثال در حالت رفعی ‪:‬‬
‫أخوک معل ٌم‬
‫العلم ‪،‬‬
‫أبوک ‪ ،‬دخل َ ذو‬
‫جاء‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫أسماء خمسة‬
‫مثال در حالت نصبی ‪:‬‬
‫الناس ُیح ّبونَ ذو األخالق الحسنة‬
‫أنصرأخاک ‪،‬‬
‫ال تط ُرد ذا الحاجة ‪،‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫مثال در حالت جری ‪:‬‬
‫ُ‬
‫سلّ ُ‬
‫الکتاب مِن أخیها‬
‫أخذت‬
‫ذهب إلی أبیه ‪،‬‬
‫أخاک ‪،‬‬
‫مت علی‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫نکته ‪ :‬أسماء خمسة حتما ً باید به اسمی اضافه شوند اگر به تنهایی به کار روند‬
‫إعراب آنها اصلی است و اگر همراه یاء متکلم بیایند إعراب آنها تقدیری است ‪.‬‬
‫اعراب در جمع مذکر ساالم‬
‫جمع سالم کامده بهر َذ َکر‬
‫نیز اعرابش بود طور دگر‬
‫ین چنین جمعی که دارد واو و نون‬
‫یا که می اید گهی با یا و نون‬
‫" واو " می آید برای رفعشان‬
‫ض ّمه نبود هیچگه آن را نشان‬
‫صاعِدونَ مِن جبال "‬
‫مثل " عا َد ال ّ‬
‫مثل " أنتم مؤمنون یا رجال "‬
‫گر بود با " یاء " مثل " مؤمنین "‬
‫هست اعرابش هماره این چنین‬
‫" یاء " هم بر " جر " داللت می کند‬
‫هم ز نصب آن حکایت می کند‬
‫حیم "‬
‫مثل " َم َ‬
‫ثوی ال ُم ِ‬
‫شرکینَ فی َج ِ‬
‫ُ‬
‫رأیت المؤمِنینَ فی َنعیم "‬
‫چون "‬
‫الدرس الثالث‬
‫إعراب ظاهری فرعی‬
‫‪ .1‬جمع مؤنث سالم ( ات ) فرعی به حرکت‬
‫توجه ‪ « :‬جمع مؤنث سالم فقط در حالت نصبی إعراب آن فرعی است »‬
‫‪ . 2‬ممنوع من الصرف « غیرمنصرف » فرعی به حرکت‬
‫توجه ‪ « :‬ممنوع من الصرف فقط در حالت جری إعراب آن فرعی است »‬
‫ُ‬
‫المؤمنات یصبرنَ فی الشدائد ‪،‬‬
‫مثال در حالت رفعی (إعراب أصلی) ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫الطفالت‬
‫الطالبات فی الصف ‪ ،‬تلعب‬
‫دخلت‬
‫جمع مؤنث سالم‬
‫ُ‬
‫مثال در حالت نصبی (إعراب فرعی) ‪ :‬إدفع الصدقا ِ‬
‫ت‪،‬‬
‫الحسنات ِیذهبنَ‬
‫ت ‪ ،‬إعملوا الخیرا ِ‬
‫السیئا ِ‬
‫ت‬
‫ت ‪ ،‬سلّ ُ‬
‫مثال در حالت جری (إعراب أصلی) ‪ :‬قُل للمؤمنا ِ‬
‫مت علی‬
‫الصدیقات‬
‫اعراب در جمع مؤنث سالم‬
‫جمع های سالم مختوم به " ات "‬
‫مثل اسم طالبات و کاتِبات‬
‫نصبشان همواره فرعی می شود‬
‫جرشان اصلی بود‬
‫لیک رفع و ّ‬
‫جای فتحه کسره می گردد بدل‬
‫رأیت ّ‬
‫ُ‬
‫الطالبا ِ‬
‫ت " در مثل‬
‫چون "‬
‫هیچگه فتحه بر آن ها راه نیست‬
‫جری شان یکیست‬
‫حالت نصبی و ّ‬
‫ممنوع مِن الصرف « غیر منصرف»‬
‫اسم هایی که تنوین نمی پذیرند ‪.‬‬
‫‪ . 1‬اسم (علم مؤنث ) ‪ :‬فاطمه ‪ ،‬زینب ‪ ،‬مریم ‪ ،‬نسترن ‪ ،‬مهناز ‪...‬‬
‫نکته ‪ :‬مؤنث های لفظی نیز غیر منصرفند ‪ :‬مانند حمزة ‪ ،‬طلحة ‪ ،‬زکریاء ‪ ،‬موسی ‪،‬‬
‫عیسی ‪...‬‬
‫‪ . 2‬اسم مذکر ( علم غیر عربی ) یوسف ‪ ،‬فرعون ‪ ،‬یعقوب ‪ ،‬ابراهیم ‪ ،‬یونس ‪ ،‬بهزاد ‪،‬‬
‫بهروز ‪...‬‬
‫نکته ‪ :‬اسامی پیامبران غیر منصرفند به جزء هفت اسم ‪( :‬محمد‪ ،‬شیث ‪ ،‬صالح ‪ ،‬هود‬
‫‪ ،‬نوح ‪ ،‬لوط ‪ ،‬شعیب )‬
‫‪ . 3‬کلماتی که بر وزن أفعل و فُعلی باشند ‪ :‬أکبر ‪ ،‬کبری ‪ ،‬أعظم ‪ ،‬عظمی ‪ ،‬أدنی ‪ ،‬دُنیا‬
‫‪ . 4‬کلماتی که بر وزن أفعل و َفعالء باشند ‪ :‬أحمر ‪َ ،‬حمراء ‪ ،‬أعمی ‪َ ،‬عمیاء‬
‫‪ . 5‬جمع مکسر بر وزن مفاعل و مفاعیل ‪ :‬مساجد ‪ ،‬مدارس ‪ ،‬محاصیل ‪ ،‬مفاتیح ‪،‬‬
‫صنادیق‬
‫‪ . 6‬جمع مکسر ‪ 5‬و ‪ 6‬حرفی که حرف سوم آنها الف باشد ‪ :‬أحادیث ‪ ،‬دفاتر ‪ ،‬أکابر‪،‬‬
‫فوائد ‪ ،‬قواعد‬
‫‪ . 7‬نام شهرها و کشورها ‪ :‬اصفهان ‪ ،‬طهران ‪ ،‬مکة ‪ ،‬مدینة ‪...‬‬
‫‪ .8‬اسم ممدود که «اء» آن جز حروف زائد باشد ‪ :‬خضراء ‪ ،‬صحراء ‪ ،‬زهراء ‪ ،‬عقالء ‪،‬‬
‫عاشوراء‬
‫نکته ‪ :‬کلماتی مانند ماء ‪ ،‬سماء ‪ ،‬دواء که « اء » جزء حروف آصلی آنها می باشد‬
‫منصرفند‪.‬‬
‫همچنین مصادری که به « اء » ختم می شوند مانند إنتهاء ‪ ،‬إکتفاء ‪ ،‬إمضاء منصرفند و‬
‫می توانند تنوین بگیرند ‪.‬‬
‫‪ . 9‬اسم های خاص مختوم به « ان » و « ون » ‪ :‬سلمان ‪ ،‬عمران ‪ ،‬هارون ‪ ،‬قارون‬
‫‪ . 10‬صفت هایی که بر وزن «فعالن» هستند ‪ :‬عطشان ‪ ،‬کسالن ‪ ،‬فرحان ‪ ،‬جوعان ‪،‬‬
‫رحمان ‪ ،‬یقظان‬
‫‪ . 10‬صفت هایی که بر وزن «فعالن» هستند ‪ :‬عطشان ‪ ،‬کسالن ‪ ،‬فرحان ‪ ،‬جوعان ‪،‬‬
‫رحمان ‪ ،‬یقظان‬
‫ناس فی مساجد ِ‬
‫الناس فی مساجدَ ‪ ،‬یصلّی‬
‫مثال ‪ :‬یصلّی‬
‫الناس فی المساجد ِ ‪ ،‬یصلّـی ال ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫المدینة ِ‬
‫فرعی‬
‫مثال ‪ :‬إصفهان من‬
‫ُن فی إیرانَ‬
‫ِ‬
‫أجمل ال ُمد ِ‬
‫اصلی‬
‫اصلی‬
‫اعراب اسم های غیرمنصرف‬
‫أحمد و کبری و نوح و طاهره‬
‫مریم و عثمان مساجد قاهره‬
‫جملگی هستند غیر منصرف‬
‫یا به قول تازیان ال ینصرف‬
‫فتحه می گیرند در حاالت جر‬
‫هرگز از کسره در آن نبود اثر‬
‫همچنین تنوین بر آنها راه نیست‬
‫هر کسی تنوین دهد آگاه نیست‬
‫پس بگو " مِن أح َمدَ " در حال جر‬
‫فاقد " ال " یا اضافه بود اگر‬
‫پس همین اسماء غیر منصرف‬
‫با وجود این دو گردد منصرف‬
‫الدرس الرابع‬
‫إعراب ظاهری‬
‫أنواع إعراب‬
‫إعراب تقدیری‬
‫إعراب محلی‬
‫إعراب تقدیری ‪ :‬هر گاه کلمه ای معرب باشد ولی قدرت پذیرش حرکت را نداشته باشد‬
‫إعراب آن تقدیری است ‪.‬‬
‫در حالت رفعی‬
‫در حالت نصبی‬
‫در حالت جری‬
‫‪ .1‬اسم مقصور‬
‫تقدیری‬
‫تقدیری‬
‫تقدیری‬
‫‪ .1‬اسم منقوص‬
‫تقدیری‬
‫أصلی‬
‫تقدیری‬
‫‪ .1‬اسم مضاف به یاء متکلم‬
‫تقدیری‬
‫تقدیری‬
‫تقدیری‬
‫‪ . 1‬اسم مقصور ‪ :‬اسم هایی مانند موسی ‪ ،‬عیسی ‪ ،‬دنیا ‪ ،‬کبری و ‪ ...‬رفع و نصب و جر آن‬
‫بدون حرکت یعنی تقدیری است ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬جاء الفتی‬
‫ُ‬
‫رأیت الفتی‬
‫سلّ ُ‬
‫مت علی الفتی‬
‫هدی‬
‫نکته ‪ :‬اسم های مقصور اگر « ال » نداشته باشند غالبا ً با تنوین فتحه می آیند مانند ‪ :‬الهدی ـ‬
‫ً‬
‫فتی و این تنوین نشانه إعراب نمی باشد ‪( .‬تنوین عوض از حذف « الف »)‬
‫‪ ،‬الفتی ـ ً‬
‫‪ . 2‬اسم منقوص ‪ :‬اسم هایی مانند قاضي ‪ ،‬هادي ‪ ،‬داعي ‪ ،‬مهتدي ‪ ،‬مستغني و ‪ ...‬رفع و جر آنها‬
‫تقدیری اما نصب آنها ظاهری با فتحه است ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬دخل َ القاضي‬
‫ُ‬
‫القاضي‬
‫رأیت‬
‫َ‬
‫سلّ ُ‬
‫مت علی القاضي‬
‫نکته ‪ :‬دراسم های منقوص اگر « ال » نداشته باشند و منصوب هم نشده باشند (ي) آنها حذف‬
‫قاض و این تنوین نشانه إعراب‬
‫می شود و تنوین کسره می گیرند مانند‪ :‬الهادي ـ ها ٍد ‪ ،‬القاضي ـ ٍ‬
‫نمی باشد(تنوین عوض ازحذف«ي»)‬
‫‪ . 3‬اسم مضاف به یاء متکلم ‪ :‬اسم هایی مانند ربی ‪ ،‬معلمی ‪ ،‬کتابی ‪ ،‬قلمی و ‪ ...‬که ضمیر « ی »‬
‫به آنها متصل است نمی توانند حرکت بگیرند و رفع و نصب و جر آنها تقدیری است ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬دخلت أ ّمی‬
‫ُ‬
‫رأیت أخی‬
‫الکتاب فی یدی‬
‫ُ‬
‫اعراب محلی‬
‫‪ . 1‬کلمات مبنی از قبیل ( ضمایر ‪ ،‬اسم موصول (به جز مثنی)‪ ،‬اسم اشاره (به جز مثنی ) ‪،‬‬
‫اسم استفهام ‪ ،‬اسم شرط و ‪)...‬‬
‫نکته ‪ :‬کلمات مبنی را بر اساس نقش آنها در جمله إعراب می کنیم نه حرکت حرف آخر آنها‬
‫ریب فیه‬
‫مثال ‪ :‬ذلکَ‬
‫الکتاب ال َ‬
‫ُ‬
‫مبتدا محال مرفوع‬
‫ُ‬
‫رأیت ذلکَ المعلم‬
‫قال هذا الرجل‬
‫مفعول محال منصوب‬
‫فاعل محال مرفوع‬
‫‪ . 2‬إعراب جمله و شبه جمله نیز محلی است ‪.‬‬
‫سکَ‬
‫مثال ‪ :‬العلم یحر ُ‬
‫خبر جمله محال مرفوع‬
‫الکتاب فی المکتبة‬
‫ُ‬
‫خبر شیه جمله محال مرفوع‬
‫الدرس الخامس‬
‫الموصوف و الصفة (المنعوت و النعت )‬
‫‪ . 1‬جنس ( مذکر و مؤنث )‬
‫‪ . 2‬عدد ( مفرد ‪ ،‬مثنی ‪ ،‬جمع )‬
‫تبعیت صفت از موصوف‬
‫‪ . 3‬إعراب ( رفع ‪ ،‬نصب ‪ ،‬جر )‬
‫‪ . 4‬معرفه و نکره بودن‬
‫صغیرتان ‪ ،‬الحکا َم الظالمینَ ‪ ،‬ا‬
‫طفلتان‬
‫طالب ناج ٌح ‪،‬‬
‫مثال ‪ :‬الرجل ُ المسل ُم ‪،‬‬
‫لطالب الصادقونَ‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫الکتب المفیدةُ ‪،‬‬
‫‪ . 1‬صفت برای جمع مکسر غیر انسان مفرد و مؤنث می آید ‪ .‬مثال ‪:‬‬
‫ُ‬
‫قرون جمیل ٍة ‪ ،‬أشیاء کثیرة‬
‫ٍ‬
‫‪ .2‬برای مؤنث معنوی ( األرض ‪ ،‬الشمس ‪ ،‬النار ‪ ،‬الدار‪ ،‬الحرب ‪ ،‬البئر ‪ ،‬الروح ‪ ،‬النفس ‪،‬‬
‫عین و أعضای زوج بدن « ید ‪ ،‬عین ‪ ،‬أذن ‪ِ ،‬رجل ‪ » ...‬و نام شهرها و کشورها ) صفت‬
‫مؤنث می آید ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫جاریة ‪،‬‬
‫األرض الخالی ِة ‪،‬‬
‫الباقیة ‪،‬‬
‫الشمس المضیئة َ ‪ ،‬الدا ُر‬
‫مثال ‪:‬‬
‫النفس المطمئ ّن ُة ‪ ،‬عینٌ‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ً‬
‫عینا ً‬
‫جمیلة‬
‫‪ . 3‬اسم می تواند صفت و مضاف الیه با هم داشته باشد ‪.‬‬
‫هللا الصالحونَ ‪ ،‬عبادَ ک المخلصینَ ‪ ،‬ید ِه المبارک ِة ‪ ،‬عملـ ُه الحسنُ‬
‫مثال ‪ :‬عبا ُد ِ‬
‫م‪.‬الیه‪،‬صفت‬
‫م‪.‬الیه ‪ ،‬صفت‬
‫م‪.‬الیه‪،‬صفت‬
‫م‪.‬الیه‪،‬صفت‬
‫‪ . 4‬جمله وصفیه ‪:‬هرگاه جمله ای مرجع آن اسم نکره باشد جمله وصفیه به شمار می رود ‪.‬‬
‫ُ‬
‫رأیت طالبا ً یقرأ دروسه فی المکتبة ‪ ،‬دخل َ فی الغرف ِة طفل ٌ یبکی‬
‫جمله وصفیه ‪ . 1‬جمله فعلیه ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫رقیقة ‪ ،‬فی مدرستنا شجرةٌ أوراقُها خضرا ُء‬
‫‪ . 2‬جمله اسمیه ‪ :‬أری ُد کتابا ً صفحا ُته‬
‫نکته ‪ :‬موصوف نقش نیست اما صفت نقش محسوب می شود ‪.‬‬
‫طالب قد نجح فی اإلمتحان (ماضی ‪ +‬ماضی ‪ :‬ماضی بعید )‬
‫جاء‬
‫ٌ‬
‫ترجمه جمله وصفیه‬
‫ُ‬
‫عال ( ماضی ‪ +‬مضارع ‪ :‬ماضی استمراری )‬
‫رأیت طفالً یبتس ُم بصو ٍ‬
‫ت ٍ‬
‫أری ُد کتابا ً یساعدنی فی فهم الدروس (مضارع ‪ +‬مضارع ‪ :‬مضارع التزامی)‬
‫نکته ‪ :‬در ترجمه جمله وصفیه بین دو جمله « که » آورده می شود ‪.‬‬
‫هر گاه صفت جمع باشد در زبان فارسی مفرد ترجمه می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬المؤمنونَ الصادقونَ ‪ :‬مؤمنان راستگو‬
‫هر گاه یک اسم هم مضاف الیه و هم صفت داشته باشد اول صفت بعد مضاف الیه ترجمه می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬عباد هللا الصالحون ‪ :‬بندگان صالح خدا ‪ ،‬عملُـه الحسنَ ‪ :‬کار نیک او‬
‫المضاف و المضاف إلیه‬
‫یادآوری‬
‫‪ .1‬مثنی ‪ :‬ی‬
‫‪ . 2‬جمع مذکر ‪ :‬ی‬
‫نشانه جر‬
‫‪ . 3‬أسماء خمسة ‪ :‬ی‬
‫‪ . 4‬ممنوع من الصرف ‪ :‬ــَـ‬
‫‪ . 5‬اسم ممکن است تقدیراً و محال نیز مجرور باشد ‪.‬‬
‫‪ . 1‬هرگاه یک اسم به اسم دیگری اضاف شود یعنی بعد از آن قرار گیرد مضاف الیه‬
‫به شمار می رود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کتاب‬
‫المعلم ‪ ،‬خلیفة المسلمینَ ‪ ،‬أمیر المؤمنینَ‬
‫ِ‬
‫‪ .2‬هر گاه ضمیر به اسمی متصل شود آن ضمیر مضاف الیه محسوب می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کتابـک ‪ ،‬ر ّبـنـا ‪ ،‬اللهکم‬
‫‪ . 3‬بعضی اسم ها از قبیل ( قبل ‪ ،‬بعد ‪ ،‬فوق ‪ ،‬تحت ‪ ،‬أمام ‪ ،‬کل ‪ ،‬بعض ‪ ،‬غیر ‪ ،‬مع « ذو‪،‬‬
‫ذا ‪ ،‬ذی » و ‪ ) ...‬دائم اإلضافه هستند و کلمه بعد از آنها مضاف الیه است ‪.‬‬
‫‪ . 4‬جمع مذکر سالم و مثنی هرگاه مضاف واقع شوند نون آنها حذف می شود ‪.‬‬
‫العالم ‪ ،‬معلمینَ ‪ +‬المدرسة ‪:‬معلمی المدرس ِة ‪،‬‬
‫العالم ‪:‬مسلمو‬
‫مثال ‪:‬مسلمونَ ‪+‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫والدین ‪ +‬ک ‪:‬والدیک ‪،‬یومان ‪+‬ه ‪:‬یوماه‬
‫ِ‬
‫نکته ‪ :‬مضاف هیچ گاه « ال ‪ ،‬تنوین » نمی پذیرد ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬مضاف نقش نیست اما مضاف الیه نقش محسوب می شود ‪.‬‬
‫نکته ‪:‬بعد ازکلماتی ازقبیل (فعل ‪،‬اسم اشاره ‪ ،‬اسم موصول‪ ،‬ضمیرها‪،‬‬
‫اسم ال دار‪،‬اسم تنوین دار)مضاف الیه نمی آید‪.‬‬
‫الدرس السادس و السابع‬
‫‪ . 1‬مضارع مرفوع‬
‫إعراب فعل مضارع‬
‫‪ . 2‬مضارع منصوب‬
‫‪ . 3‬مضارع مجزوم‬
‫فعل مضارع صیغه (‪ ) 12 ، 6‬جمع مؤنث مبنی است و بقیه صیغه ها معرب اند چون معرب اند‬
‫پس حرکت حرف آخر آنها در موقعیت های مختلف تغییر می کند ‪.‬‬
‫تقسیم بندی فعل مضارع‬
‫أفعال دو گانه ‪ ( :‬یذهبنَ ‪ ،‬تذهبنَ ) این ‪ 2‬صیغه مبنی اند و إعراب آنها محلی است ‪.‬‬
‫أفعال چهارگانه ‪ ( :‬یذهب ‪ ،‬تذهب ‪ ،‬أذهب ‪ ،‬نذهب )‬
‫أفعال پنجگانه ‪ ( :‬یذهبان ‪ ،‬یذهبون ‪ ،‬تذهبان ‪ ،‬تذهبونَ ‪ ،‬تذهبینَ )‬
‫‪ . 1‬مضارع مرفوع ‪ :‬فعل در حالت عادی ( یعنی زمانی که حروف ناصبه و جازمه قبل از‬
‫فعل نیاید ) مرفوع است‪.‬‬
‫إعراب أصلی ‪ :‬ــُـ‬
‫إعراب مضارع مرفوع‬
‫إعراب فرعی ‪ :‬ثبوت نون إعراب‬
‫مثال ‪ :‬هللا یعل ُم و أنتم ال تعلمون‬
‫مضارع مرفوع إعراب أصلی ـُـ ‪ /‬مضارع مرفوع إعراب فرعی ثبوت نون إعراب‬
‫المؤمنونَ یجاهدون فی سبیل هللا‬
‫مضارع مرفوع إعراب فرعی ثبوت نون إعراب‬
‫أنا أعب ُد ما ال تعبدون‬
‫مضارع مرفوع إعراب أصلی ـُـ ‪ /‬مضارع مرفوع إعراب فرعی ثبوت نون إعراب‬
‫نکته ( صیغه ‪ 12 ، 6‬إعراب آنها محلی است و نون آنها نون فاعلی است نه نون إعراب )‬
‫‪ . 2‬مضارع منصوب ‪ :‬هر گاه حروف ناصبه قبل از فعل مضارع بیایند فعل منصوب است ‪.‬‬
‫حروف ناصبه ( أن ‪ :‬که ‪ ،‬لَن ‪ :‬هرگز ‪ ،‬کی ‪ :‬تا ‪ ،‬تا اینکه ‪ ،‬لکی ‪ :‬تا ‪ ،‬تا اینکه ‪،‬‬
‫لـِ ‪ :‬برای اینکه ‪ ،‬حتی ‪ :‬تا اینکه )‬
‫إعراب أصلی ‪ :‬ــَـ‬
‫إعراب مضارع منصوب‬
‫إعراب فرعی ‪ :‬حذف نون إعراب‬
‫البر حتی تنفقوا مما تحبونَ‬
‫مثال ‪ :‬لن تنالوا ّ‬
‫مضارع منصوب إعراب فرعی حذف نون إعراب ‪ /‬مضارع منصوب إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫ننجح فی اإلمتحان‬
‫ندرس کثیراً لکی‬
‫َ‬
‫مضارع منصوب إعراب أصلی ــَـ‬
‫أنتنّ تجتهدنَ کی تنجحنَ فی اإلمتحان‬
‫مضارع (محال منصوب )‬
‫ترجمه فعل مضارع منصوب‬
‫أن ‪ ،‬کی ‪ ،‬لکی ‪ ،‬لـ ‪ ،‬حتی ‪ +‬فعل مضارع ‪ :‬مضارع التزامی‬
‫مثال ‪ :‬حتی تنفقوا ‪ :‬تا اینکه انفاق کنید‬
‫لن ‪ +‬فعل مضارع ‪ :‬مستقبل منفی‬
‫مثال ‪ :‬لن تکذبوا ‪ :‬هرگز دروغ نخواهید گفت‬
‫مضارع مجزوم‬
‫إعراب أصلی ‪^ :‬‬
‫إعراب مضارع مجزوم‬
‫إعراب فرعی ‪ :‬حذف نون إعراب‬
‫در ‪ 3‬حالت فعل مضارع مجزوم می شود‬
‫‪ . 1‬هر گاه حروف جازم یک فعل ( لم ‪ ،‬ل ّما « هنوز» ‪ ،‬النهی ‪ ،‬لـِ أمر« باید ») قبل از فعل بیاید‪.‬‬
‫‪ . 2‬هرگاه ادوات شرط ( إن ‪ :‬اگر ‪َ ،‬من ‪ :‬هرکس ‪ ،‬ما ‪ :‬هرآنچه ‪ ،‬أینما ‪ :‬هرکجا ) قبل از فعل بیاید ‪.‬‬
‫‪ . 3‬هرگاه فعل در جواب فعل طلب بیاید‬
‫در ‪ 3‬حالت فعل مضارع مجزوم می شود ‪.‬‬
‫‪ . 1‬هر گاه حروف جازم یک فعل ( لم ‪ ،‬ل ّما « هنوز» ‪ ،‬النهی ‪ ،‬لـِ أمر« باید ») قبل از فعل بیاید‪.‬‬
‫مثال ( لم و ل ّما ) إنّ هللا لم یسمح لإلنسان ترک الدنیا بذریعة اآلخرة ‪ ،‬ل ّما یدخل اإلیمان فی قلوبهم‬
‫مضارع مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫مثال ( ال نهی ) ال تقنطوا مِن رحمة هللا‬
‫مضارع مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫مثال ( لـِ امر« باید ») لِینظروا إلی عملهم‬
‫مضارع مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫مضارع مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫ال تقل اال الحق‬
‫مضارع مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫فلیعمل عمال صالحا ً‬
‫مضارع مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫نکته ( « لـِ أمر » قبل از ‪ 6‬صیغه غائب و ‪ 2‬صیغه متکلم می آید‬
‫هرگاه فعل مجزوم شود و کلمه بعد از آن ( ال ) داشته باشد کسره عارضی می گیرد‬
‫فلینظر األنسان مم خلق‬
‫مثال ‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪ . 2‬هرگاه ادوات شرط ( إن ‪ :‬اگر ‪َ ،‬من ‪ :‬هرکس ‪ ،‬ما ‪ :‬هرآنچه ‪ ،‬أینما ‪ :‬هرکجا )‬
‫قبل از فعل بیاید ‪.‬‬
‫ادوات شرط ‪ 2‬فعل را مجزوم می کنند به فعل اول فعل شرط و به فعل دوم جواب شرط‬
‫گفته می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬إن تقرضوا هللا قرضا ً حسنا ً یضاعفـه لکم‬
‫فعل شرط مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب ‪ /‬جواب شرط مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫ما تفعلوا یعلمـه هللا‬
‫فعل شرط مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب ‪ /‬جواب شرط مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫َمن یجتهد ینجح‬
‫فعل شرط مجزوم إعراب أصلی سکون ‪ /‬جواب شرط مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫بروج مش ّید ٍة‬
‫أینما تکونوا یدرکـکم الموت و لو کنتم فی‬
‫ٍ‬
‫فعل شرط مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب ‪ /‬جواب شرط مجزوم إعراب أصلی سکون‬
‫نکته ( هر گاه ادوات شرط بر سر فعل ماضی بیایند إعراب آنها محلی است )‬
‫وقع فیها‬
‫بئر ألخیه َ‬
‫حفر ً‬
‫مثال ‪َ :‬من َ‬
‫فعل شرط محالً مجزوم ‪ /‬جواب شرط محالً مجزوم‬
‫‪ . 3‬هرگاه فعل در جواب فعل طلب بیاید ‪.‬‬
‫نکته ( فعل امر و فعل نهی فعل طلب هستند )‬
‫مثال ‪ :‬أطلبوا العلم تنجحوا‬
‫فعل طلب (أمر) ‪ /‬جواب طلب مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫مثال ‪ :‬قولوا ال إله إال هللا تفلحوا‬
‫فعل طلب (أمر) ‪ /‬جواب طلب مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫مثال ‪ :‬ال تتکاسلی تنجحی‬
‫فعل طلب (نهی ) ‪ /‬جواب طلب مجزوم إعراب فرعی حذف نون إعراب‬
‫‪ . 1‬حرف جر‪ :‬ترجمه ‪ :‬برای ‪ ،‬هلل ما فی السموات و ما فی األرضأ‬
‫أنواع ( لـ )‬
‫ُ‬
‫ذهبت الی المکتبة لـأقرأ‬
‫‪ . 2‬حرف ناصب ‪ :‬ترجمه ‪ :‬برای اینکه ‪،‬‬
‫دروسی‬
‫‪ . 3‬حرف جازمه ‪ :‬ترجمه ‪ :‬باید ‪ ،‬لیعمل عمالً صالحا ً‬
‫‪ . 1‬موصول ‪ :‬یسبح هلل َمن فی السماوات و األرض‬
‫أنواع ( َمن )‬
‫‪ . 2‬استفهام ‪َ :‬من یطرق الباب‬
‫‪ . 3‬أدوات شرط ‪َ :‬من یجهتد ینجح‬
‫‪ .1‬حرف نفی ( نافیه ) ‪ :‬ما ذهبتم‬
‫‪ . 2‬استفهام ‪ :‬ما فی یدک‬
‫أنواع ( ما )‬
‫‪ . 3‬موصول ‪ :‬یعلمون ما تفعلون‬
‫‪ . 4‬أدوات شرط ‪ :‬ما تفعلوا مِن خیر یعلمه هللا‬
‫ترجمه مضارع مجزوم‬
‫لم ‪ +‬فعل مضارع ‪ :‬ماضی منفی ساده یا ماضی منفی نقلی ‪ ،‬مثال ‪ :‬لم یذهب ‪ :‬نرفت ‪ ،‬نرفته است‬
‫ل ّما ‪ +‬فعل مضارع ‪ :‬ماضی منفی نقلی ‪ ،‬ل ّما یذهب ‪ :‬هنوز نرفته است‬
‫لـِ (امر) ‪ +‬فعل مضارع ‪ :‬مضارع التزامی ‪ ،‬لـِیتأ ّمل ‪ :‬باید تأمل کند‬
‫ترجمه فعل شرط ‪ +‬جواب شرط ‪ :‬فعل شرط ( مضارع التزامی ) جواب شرط ( مضارع إخباری )‬
‫مثال ‪َ :‬من یجتهد ینجح ‪ :‬هرکس تالش کند موفق می شود‬
‫ترجمه جواب طلب ‪ :‬تا ‪ +‬مضارع التزامی‬
‫مثال ‪ :‬قو لوا ال إله اال هللا تفلحوا ‪ :‬بگویید ال اله اال هللا تا رستگار شوید‬
‫أعداد‬
‫‪ . 1‬أصلی ( مانند ‪ :‬یک درس ‪ ،‬دو صفحه ‪ ،‬سه ساعت )‬
‫أنواع عدد‬
‫‪ . 2‬ترتیبی ( مانند ‪ :‬درس اول ‪ ،‬صفحه دوم ‪ ،‬ساعت سوم)‬
‫أعداد أصلی‬
‫‪ . 1‬واحد ( واحدة )‬
‫‪ . 7‬سبع ( سبعة )‬
‫إثنتین )‬
‫إثنتان ‪،‬‬
‫إثنین (‬
‫إثنان ‪،‬‬
‫‪.2‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫‪ . 8‬ثمانی ( ثمانیة )‬
‫‪ . 3‬ثالث ( ثالثة )‬
‫‪ . 9‬تسع ( تسعة )‬
‫‪ . 4‬أریع ( أربعة )‬
‫‪ . 10‬عشر ( عشرة )‬
‫‪ . 5‬خمس ( خمسة )‬
‫‪ .11‬أحدَ عشر (إحدی عشرة )‬
‫‪ّ .6‬‬
‫ست ( ستة )‬
‫‪ . 12‬إثنا عشر ‪ ،‬إثنی عشر ( إثنتا عشرة ‪ ،‬إثنتی عشرة)‬
‫‪ 1‬و ‪ ( 2‬معدود ‪ +‬عدد )‬
‫تقسیم بندی أعداد أصلی‬
‫‪ 3‬تا ‪ ( 10‬عدد ‪ +‬معدود )‬
‫‪ 11‬و ‪ ( 12‬عدد ‪ +‬معدود )‬
‫أعداد ‪ 1‬و ‪2‬‬
‫الف ‪.‬همیشه در جمله حکم صفت را دارند ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬از نظر جنس و إعراب تابع موصوف خود هستند ‪.‬‬
‫ج ‪ .‬همیشه بعد از معدود می آیند ‪ ( .‬معدود ‪ +‬عدد )‬
‫مثال ‪ :‬إل ٌه واح ٌد‬
‫معدود ‪ +‬عدد‬
‫‪،‬‬
‫شمس واحد ٍة‬
‫ٍ‬
‫موصوف ‪ /‬صفت‬
‫‪،‬‬
‫إثنتین‬
‫طفلتین‬
‫طالبان إثنان ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫معدود ‪ +‬عدد‬
‫موصوف ‪ /‬صفت‬
‫أعداد ‪ 3‬تا‪10‬‬
‫الف ‪ .‬معدود ‪ 3‬تا ‪ 10‬همیشه جمع و مجرور و نکره است و اگر ممنوع من الصرف باشند‬
‫فتحه می گیرند ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬اعداد ‪ 3‬تا ‪ 10‬با مفرد معدود خود از جنس ( مذکر و مرنث ) مطابقت ندارند ‪.‬‬
‫مثال ‪....( :‬مؤنث‪ )......‬جبال‬
‫(‪...‬مذکر‪ )......‬لغات‬
‫مفرد جبل « مذکر»‬
‫مفرد لغة «مؤنث »‬
‫ج ‪.‬أعداد ‪ 3‬تا ‪ 10‬در جمله نقش دارند پس بر اساس نقش آنها در جمله حرکت می گیرند ‪.‬‬
‫مثال ‪ُ .‬‬
‫سبع ‪ ،‬سبع ِ )‬
‫خلق هللاُ (‪.....‬مفعول به‪ ).....‬سموا ٍ‬
‫ت ‪ ( .‬سب ُع ‪َ ،‬‬
‫د ‪ .‬اول عدد بعد معدود می آید ‪ ( .‬عدد ‪ +‬معدود )‬
‫أعداد ‪ 11‬و ‪12‬‬
‫الف ‪ .‬معدود ‪ 11‬و ‪ 12‬همیشه مفرد و منصوب است ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬اول عدد بعد معدود می آید ‪ ( .‬عدد ‪ +‬معدود )‬
‫ج ‪ .‬اعداد ‪ 11‬و ‪ 12‬از نظر جنس ( مذکر و مؤنث ) با معدود خود مطابقت دارند ‪.‬‬
‫رأیت أحدَ عشر کوکبا ً‬
‫ُ‬
‫مثال ‪.‬‬
‫ُ‬
‫قرأت إثنتی عشرة سور ًة‬
‫د ‪ .‬عدد ‪ 11‬و قسمت دوم عدد ‪ 12‬مبنی برفتحه هستند وبدون درنظر گرفتن نقش آنها همیشه آنها‬
‫را مفتوح می آوریم‪.‬‬
‫عشر معلما ً‬
‫ُ‬
‫عشر طالبا ً ‪،‬‬
‫رأیت أحدَ‬
‫مثال ‪ .‬دخل أحدَ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ً‬
‫طالبة‬
‫دخلت إثنتا عشر َة‬
‫عشر مؤمنا ً‬
‫‪ ،‬سلّ ُ‬
‫مت علی أحدَ‬
‫َ‬
‫مت علی إثنی عشر مؤمنا ً‬
‫عشر معلما ً ‪ ،‬سلّ ُ‬
‫ُ‬
‫رأیت إثنی‬
‫‪،‬‬
‫َ‬
‫نکته ‪ :‬أعداد أصلی نه خودشان و نه معدودشان ( ال ) نمی گیرند ‪.‬‬
‫أعداد ترتیبی ‪ .‬مثال ( درس اول ‪ ،‬ساعت دوم ‪ ،‬صفحه سوم )‬
‫‪ . 1‬األول ( األولی )‬
‫‪ . 7‬السابع ( السابعة )‬
‫‪ . 2‬الثانی ( الثانیة )‬
‫‪ . 8‬الثامن ( الثامنة )‬
‫‪ . 3‬الثالث ( الثالثة )‬
‫‪ . 9‬التاسع ( التاسعة )‬
‫‪ . 4‬الرابع ( الرابعة )‬
‫‪ . 10‬العاشر ( العاشرة )‬
‫‪ . 5‬الخامس ( الخامسة )‬
‫َ‬
‫الحادیة عشر َة )‬
‫عشر (‬
‫الحادی‬
‫‪. 11‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫‪ . 6‬السادس ( السادسة )‬
‫َ‬
‫الثانیة عشر َة )‬
‫عشر (‬
‫الثانی‬
‫‪. 12‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫الف ‪ .‬أعداد ترتیبی یا وصفی حکم صفت را دارند و تابع موصوف خود هستند ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬أعداد ترتیبی یا وصفی بعد از معدود می آیند ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬أعداد ترتیبی به جزء ( األول ‪ ،‬األولی ) بقیه بر وزن فاعل و مؤنث آنها بر وزن فاعلة می آیند ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬أعداد یازدهم و دوازدهم تا نوزدهم جزء اول آنها ( ال ) می گیرند اما جزء دوم آنها بدون‬
‫( ال ) می آیند ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬أعداد ترتیبی یازدهم تا نوزدهم هردو جزء آنها مبنی بر فتح هستند ‪.‬‬
‫الدرس الراب ُع‬
‫مثال ‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪،‬‬
‫الدرج ِة السادس ِة‬
‫َ‬
‫َ‬
‫الثانیة عشرة‬
‫اآلیة‬
‫‪،‬‬
‫الدرس الثامن‬
‫فعل معلوم‬
‫أنواع فعل‬
‫فعل مجهول‬
‫فعل معلوم ‪ :‬فعلی است که به فاعل نسبت داده شده یا به عبارت‬
‫دیگر فاعل و انجام دهنده آن مشخص است ‪.‬‬
‫فعل مجهول ‪ :‬فعلی است که به مفعول به نسبت داده شده یا به‬
‫عبارت دیگرفاعل و انجام دهنده آن مشخص نیست ‪.‬‬
‫طریقه مجهول کردن جمله معلوم‬
‫‪ . 1‬فاعل را از جمله حذف می کنیم و مفعول به جانشین فاعل ( نائب فاعل ) می شود و حرکت‬
‫نص َر هللاُ المؤمنینَ = ُنـصِ َر المؤمنونَ‬
‫فاعل را می گیرد ‪ .‬مثال ‪َ :‬‬
‫نائب فاعل‬
‫فاعل مفعول‬
‫‪ . 2‬برای مجهول کردن فعل ماضی ‪:‬عین الفعل ( حرف دوم ریشه فعل ) را کسره ( ــِـ ) و‬
‫حروف متحرک ما قبل را به ضمه ( ــُـ ) تبدیل می کنیم ‪.‬‬
‫خر َج‬
‫ِب التمرینُ ‪ ،‬إس َت َ‬
‫مثال ‪َ :‬ک َت َب التلمی ُذ التمرینَ ‪ :‬کـُت ُ‬
‫خر َج ‪ :‬اُس ُت ِ‬
‫‪ . 3‬برای مجهول کردن فعل مضارع ‪ :‬عین الفعل ( حرف دوم ریشه فعل ) را فتحه ( ــَـ ) و‬
‫حرف مضارعه آن فعل ضمه ( ــ ُ ) می گیرد ‪.‬‬
‫ج الحدی ُد‬
‫خر ُ‬
‫ج الرجل ُ الحدیدَ = ُیس َت َ‬
‫خر ُ‬
‫ب ‪ُ :‬یکتـَ ُ‬
‫مثال ‪َ :‬یکتـ ُ ُ‬
‫ب ‪َ ،‬یس َت ِ‬
‫فاعل مفعول‬
‫نائب فاعل‬
‫‪ . 4‬مطابقت دادن فعل از لحاظ مذکر و مؤنث با نائب فاعل ( نائب فاعل مذکر باشد فعل مجهول‬
‫مذکر آورده می شود نائب فاعل مؤنث باشد فعل مجهول مؤنث آورده می شود )‬
‫س الشجرة ُ‬
‫غر ُ‬
‫ح الشجرة َ ‪ :‬تـ ُ َ‬
‫س الفال ُ‬
‫غر ُ‬
‫مثال ‪ :‬أ َکل َ ٌ‬
‫علی الفاکهة َ ‪ :‬اُکِلت الفاکهة ُ ‪َ ،‬ی ِ‬
‫‪ . 5‬هر گاه نائب فاعل جمع غیر عاقل باشد فعل مجهول مفرد مؤنث آوده می شود ‪.‬‬
‫المدارس‬
‫س ‪ُ :‬تف َت َت ُح‬
‫ُ‬
‫سل َ الرسول ُ األذهانَ ‪ :‬غـُسِ لت األذهانُ ‪َ ،‬یف َتتِ ُح المدی ُر المدار َ‬
‫مثال ‪َ .‬غ َ‬
‫‪ . 6‬اگر فاعل جمله ضمیر متصل فاعلی باشد هنگام مجهول کردن حذف می شود ‪.‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫الحق‬
‫ف‬
‫عرفونَ‬
‫عر ُ‬
‫الحق ‪ُ :‬ی َ‬
‫مثال ‪َ .‬ی ِ‬
‫‪ . 7‬اگر مفعول به ضمیر متصل نصبی و جری باشد که به فعل متصل شده باشد پس از حذف‬
‫فاعل ضمیر مفعولی را به ضمیر متصل فاعلی تبدیل می کنیم و صیغه فعل باید براساس آن ضمیر‬
‫مفعولی مشخص شود‪.‬‬
‫علی ‪ُ :‬ع ِر َفت‬
‫ص َرهم المعل ُم ‪ُ :‬نصِ روا ‪َ ،‬ع َرفها‬
‫ٌ‬
‫رحمونَ ‪َ ،‬ن َ‬
‫رح ُمکم هللاُ ‪ُ :‬ت َ‬
‫مثال ‪َ .‬ی َ‬
‫‪ . 8‬هرگاه بخواهیم فعل ماضی باب مفاعلة و باب تفاعل را مجهول کنیم الف آنها به واو تبدیل‬
‫می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪َ .‬عاهَدَ ‪ُ :‬عوهِدَ ‪ ،‬قا َتل َ ‪ :‬قوتِل َ‬
‫نکته‬
‫تکا َت َب ‪َ :‬تکوت َِب‬
‫‪ :‬هنگام مجهول کردن فعل ماضی و مضارع به حرکت حرف آخر فعل کاری نداریم و بدون‬
‫تغییر می ماند ‪.‬‬
‫ب ‪ُ :‬نصِ َر المؤمنونَ فی الحر ِ‬
‫ص َر هللاُ المؤمنینَ فی الحر ِ‬
‫ب‬
‫مثال ‪َ .‬ن َ‬
‫الدرس‬
‫‪ . 1‬اسم ظاهر ‪ُ :‬حفِ َظ‬
‫ُ‬
‫أنواع نائب فاعل‬
‫‪ . 2‬ضمیر بارز ‪ :‬األبریا ُء ُیق َتلــون فی فلسطین‬
‫‪ . 3‬ضمیر مستتر ‪ُ :‬خلِ َقت ( مستتر هی )‬
‫‪ . 1‬ماضی ‪ :‬شد ‪ ،‬قُتِل َ الکاف ُر ‪ :‬کافر کشته شد‬
‫ترجمه فعل مجهول‬
‫ٌ‬
‫صوت ‪ :‬صدایی شنیده می شود‬
‫‪ . 2‬مضارع ‪ :‬می شود ‪ُ ،‬یس َم ُع‬
‫الدرس التاسع‬
‫األفعال الناقصة‬
‫أصبح « شد » مادام « تا زمانیکه »‬
‫به فعل هایی از قبیل (کان « بود» صار«شد» لیس « نیست »‬
‫َ‬
‫مازال«همیشه» و صیغه های دیگر آنها أفعال ناقصه گفته می شود ‪.‬‬
‫أفعال ناقصه بر سر جمله اسمیه می آیند مبتدا را اسم خودشان مرفوع و خبر را خبر خودشان‬
‫منصوب می کنند ‪ .‬أفعال ناقصه ‪ .‬اسم (مرفوع ) ‪ +‬خبر ( منصوب )‬
‫یاد آوری‬
‫نشانه رفع‬
‫نشانه نصب‬
‫مثنی‬
‫ا‬
‫ی‬
‫جمع مذکر‬
‫و‬
‫ی‬
‫اسماء خمسه‬
‫و‬
‫ا‬
‫جمع مؤنث‬
‫ــُـ ‪ ،‬ــٌـ‬
‫ــِـ ‪ ،‬ــٍـ‬
‫اسم ظاهر‬
‫أنواع اسم أفعال ناقصة‬
‫ضمیر بارز‬
‫ضمیر مستتر‬
‫خبر مفرد‬
‫أنواع خبر أفعال ناقصة‬
‫خبر جملة‬
‫خبر شبه جملة‬
‫انواع اسم أفعال‬
‫ناقصه‬
‫الطالب ناجحا ً ( اسم الطالب و مرفوع إعراب أصلی )‬
‫‪ . 1‬اسم ظاهر مثال ‪ .‬صار‬
‫ُ‬
‫‪ . 2‬ضمیر بارز مثال ‪ .‬کانــوا مؤمنینَ ( اسم ضمیر بارز « و» ‪ ،‬محالً مرفوع )‬
‫‪ . 3‬ضمیر مستتر مثال ‪ .‬لیس متکاسالً ( اسم ‪ :‬ضمیر مستتر هو ‪ ،‬محالً مرفوع )‬
‫انواع خبر أفعال‬
‫ناقصه‬
‫‪ . 1‬مفرد مثال ‪ .‬کان المظلومونَ منتصرینَ ( خبر کان مفرد و إعراب فرعی « ی » )‬
‫‪ . 2‬جمله « فعلیه ‪ ،‬إسمیه » مثال ‪ .‬کنتم تؤمنونَ (خبرکان جمله فعلیه و محالً منصوب )‬
‫ح ( خبر کان جمله إسمیه و محال منصوب )‬
‫مثال ‪ .‬کان المسج ُد بابه مفتو ٌ‬
‫ٌ‬
‫قاعة ( خبر لیس مقدم شبه جمله محالً منصوب )‬
‫‪ . 3‬شبه جمله مثال ‪ .‬لیس فی المدرسة‬
‫نکته‬
‫‪ :‬هرگاه اسم أفعال ناقصه ( ضمیر بارز و ضمیر مستتر) باشد إعراب آن محلی است و‬
‫همچنین اگر خبر آن(جمله و شبه جمله ) باشد نیز إعراب آن محلی است ‪.‬‬
‫نکته‬
‫‪ :‬هر گاه مبتدا ضمیر منفصل باشد و بخواهیم أفعال ناقصه بر سر جمله بیاوریم ضمیر‬
‫منفصل مرفوعی به ضمیر متصل مرفوعی تبدیل می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ .‬أنتم صادقونَ (‬
‫أصبح ) أصبحتم صادقینَ‬
‫َ‬
‫نکته‬
‫‪ :‬اگر فعل کان به باب های دیگری رفته باشد جزء أفعال ناقصه به شمار نمی رود و یک‬
‫کونَ ‪ ،‬یتکّون ‪..‬‬
‫فعل معمولی استمانند ‪ّ :‬‬
‫نکته‬
‫‪ :‬اگر ضمیر منفصل مرفوعی بین اسم وخبر أفعال ناقصه بیاید این ضمیر ‪ ،‬ضمیر فصل‬
‫است و در جمله هیچ نقشی ندارد و فقط جنبه تأکیدی دارد ‪ .‬مثال ‪ .‬کانــوا هــم المؤمنینَ‬
‫ترجمه أفعال ناقصة‬
‫کان ‪ ( +‬خبر فعل ماضی ) ‪ :‬ماضی بعید مثال ‪ .‬کانوا إکتشفوا ‪ :‬کشف کرده بودند‬
‫الطالب یسمعونَ ‪ :‬می شنیدند‬
‫کان ‪ ( +‬خبر فعل مضارع ) ‪ :‬ماضی إستمراری ‪ .‬کان‬
‫ُ‬
‫ماضی‬
‫صار‬
‫صارا‬
‫صاروا‬
‫صارت‬
‫صارتا‬
‫صِ رنَ‬
‫صِ َ‬
‫رت‬
‫صرتما‬
‫صرتم‬
‫صر ِ‬
‫ت‬
‫صرتما‬
‫صرتنّ‬
‫ُ‬
‫صرت‬
‫صرنا‬
‫ماضی‬
‫لیس‬
‫لیسا‬
‫لیسوا‬
‫لیست‬
‫لیستا‬
‫لسنَ‬
‫َ‬
‫لست‬
‫لستما‬
‫لستم‬
‫لس ِ‬
‫ت‬
‫لستما‬
‫لستنّ‬
‫ُ‬
‫لست‬
‫لسنا‬
‫ماضی‬
‫ماضی‬
‫مادا َم‬
‫أصب َح‬
‫ماداما‬
‫أصبحا‬
‫أصبحوا ماداموا‬
‫أصبحت مادامت‬
‫أصبحتا مادامتا‬
‫أصبحنَ مادُمنَ‬
‫أصبحت ماد ُ‬
‫َ‬
‫ُمت‬
‫أصبحتما مادُمتما‬
‫أصبحتم مادمتم‬
‫ت مادم ِ‬
‫أصبح ِ‬
‫ت‬
‫أصبحتما مادمتما‬
‫أصبحتنّ مادُمتنّ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫مادمت‬
‫أصبحت‬
‫أصبحنا مادُمنا‬
‫ماضی‬
‫مازال‬
‫مازاال‬
‫مازالوا‬
‫مازالت‬
‫مازالتا‬
‫مازلن‬
‫مازلت‬
‫مازلتما‬
‫مازلتم‬
‫مازل ِ‬
‫ت‬
‫مازلتما‬
‫مازلتنّ‬
‫ُ‬
‫مازلت‬
‫مازلنا‬
‫ماضی‬
‫کان‬
‫کانا‬
‫کانوا‬
‫کانت‬
‫کانتا‬
‫کنّ‬
‫َ‬
‫کنت‬
‫کنتما‬
‫کنتم‬
‫کن ِ‬
‫ت‬
‫کنتما‬
‫کنتنّ‬
‫ُ‬
‫کنت‬
‫ک ّنا‬
‫مضارع‬
‫یکون‬
‫یکونان‬
‫یکونون‬
‫تکون‬
‫تکونان‬
‫یکنّ‬
‫تکون‬
‫تکونان‬
‫تکونون‬
‫تکونین‬
‫تکونان‬
‫تکنّ‬
‫أکون‬
‫نکون‬
‫امر‬
‫کـُن‬
‫کونا‬
‫کونوا‬
‫کونی‬
‫کونا‬
‫کـُنّ‬
‫الدرس العاشر‬
‫حروف مشبهة بالفعل‬
‫به حروف إنّ « همانا» ‪ ،‬أنّ « که » ‪ ،‬کأنّ « گویا که ‪ ،‬مانند اینکه » ‪ ،‬لیت « کاش » ‪،‬‬
‫لعل ّ « شاید » و لکنّ « ولیکن » حروف مشبهة بالفعل گفته می شود ‪.‬‬
‫حروف مشبهة بالفعل برسر پجمله اسمیه می آیند مبتدا را اسم خودشان منصوب وخبررا‬
‫خبرخودشان مرفوع می کنند‪.‬‬
‫حروف مشبهة بالفعل ‪ :‬اسم ( منصوب ) ‪ +‬خبر ( مرفوع )‬
‫یاد آوری‬
‫نشانه رفع‬
‫نشانه نصب‬
‫مثنی‬
‫ا‬
‫ی‬
‫جمع مذکر‬
‫و‬
‫ی‬
‫اسماء خمسه‬
‫و‬
‫ا‬
‫جمع مؤنث‬
‫ــُـ ‪ ،‬ــٌـ‬
‫ــِـ ‪ ،‬ــٍـ‬
‫اسم ظاهر‬
‫أنواع اسم حروف مشبهة بالفعل‬
‫ضمیر متصل‬
‫خبر مفرد‬
‫أنواع خبر حروف مشبهة بالفعل‬
‫خبر جملة‬
‫خبر شبه جملة‬
‫انواع اسم حروف مشبهة بالفعل‬
‫‪ . 1‬اسم ظاهر مثال ‪ .‬إنّ هللا َ علیـ ٌم ( اسم هللا و منصوب إعراب أصلی )‬
‫‪ . 2‬ضمیرمتصل مثال ‪ .‬إ ّنـهم متقونَ ( اسم ضمیرمتصل « هم » ‪ ،‬محالً منصوب)‬
‫انواع خبر حروف مشبهة بالفعل‬
‫‪ . 1‬مفرد مثال ‪.‬إنّ المظلومینَ منتصرونَ ( خبرإنّ مفرد و إعراب فرعی « و » )‬
‫‪ .2‬جمله «فعلیه ‪ ،‬إسمیه» مثال‪.‬لعلّکم تؤمنونَ (خبرلعل جمله فعلیه ومحالً مرفوع)‬
‫ح ( خبر لعل جمله إسمیه و محال مرفوع )‬
‫مثال ‪ .‬لعل المسجدَ بابه مفتو ٌ‬
‫طالب ( خبرإنّ مقدم شبه جمله محالً مرفوع )‬
‫‪ .3‬شبه جمله مثال‪ .‬إنّ فی المدرسة‬
‫ٌ‬
‫نکته ‪ :‬هرگاه اسم حروف مشبهة بالفعل ( ضمیر متصل ) باشد إعراب آن محلی است و همچنین‬
‫اگر خبر آن(جمله و شبه جمله ) باشد نیز إعراب آن محلی است ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬هرگاه اسم أفعال ناقصه ( ضمیر بارز و ضمیر مستتر) باشد إعراب آن محلی است و همچنین‬
‫اگر خبر آن (جمله و شبه جمله ) باشد نیز إعراب آن محلی است ‪.‬‬
‫نکته‬
‫‪ :‬هرگاه مبتدا ضمیر منفصل باشد و بخواهیم حروف مشبهة بالفعل برسرجمله بیاوریم ضمیر‬
‫منفصل مرفوعی به ضمیر متصل منصوبی تبدیل می شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ .‬أنتم صادقونَ ( إنّ ) لعلکم صادقونَ‬
‫نکته ‪ :‬اگر ضمیرمنفصل مرفوعی بین اسم وخبرحروف مشبهة بالفعل بیاید این ضمیر ‪،‬‬
‫ضمیر فصل است و در جمله هیچ نقشی ندارد و فقط جنبه تأکیدی دارد ‪.‬‬
‫مثال ‪ .‬إ ّنـک َ‬
‫التواب‬
‫أنت‬
‫ُ‬
‫نکته ‪ :‬إنّ در ابتدای جمله و أنّ در وسط جمله می آید ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬گاهی اوقات به إنّ « ما » کافه از عمل ( یعنی بازدارنده از عمل اضافه می شود ) که‬
‫در این صورت از عمل کردن إنّ جلوگیری می کند ‪ .‬مثال ‪ .‬إ ّنما المؤمنونَ إخوة ٌ‬
‫مبتدا ‪ +‬خبر‬
‫ترجمه‬
‫لیت ‪ ( +‬خبر فعل مضارع ) مضارع التزامی ‪.‬مثال ‪ .‬لیت المسلمینَ یستیقظونَ ‪ :‬کاش بیدار شوند ‪.‬‬
‫لعل ّ ‪ ( +‬خبرفعل مضارع ) مضارع التزامی ‪ .‬مثال ‪ .‬لعلهم بتفکرون ‪ :‬شاید آنها تفکر کنند ‪.‬‬
‫ال نفی جنس‬
‫ال ‪ :‬اسم ( مبنی بر فتح ‪ +‬خبر ( مرفوع )‬
‫اسم ال نفی جنس‬
‫اسم ظاهر‬
‫خبر مفرد‬
‫أنواع خبر ال نفی جنس‬
‫خبر جملة‬
‫خبر شبه جملة‬
‫اسم ال نفی جنس‬
‫ریب ‪ ،‬اسم ال نفی جنس مبنی بر فتح )‬
‫ریب فیه ( َ‬
‫‪ . 1‬اسم ظاهر ‪ .‬مثال ‪ .‬ال َ‬
‫أنواع خبر ال نفی جنس‬
‫الصدق ( خبرإنّ مفرد و إعراب فرعی « و » )‬
‫شئ أفضل ُ مِن‬
‫‪ . 1‬مفرد مثال ‪.‬ال َ‬
‫ِ‬
‫‪ .2‬جمله «فعلیه » مثال‪.‬ال نصیحة َ تنفع العنود (خبرال نفی جنس جمله فعلیه ومحالً مرفوع)‬
‫‪ . 3‬شبه جمله مثال ‪ .‬إنّ شریکَ لـه (خبر ال نفی جنس شبه جمله محال مرفوع )‬
‫نکته ‪ :‬جایز است خبر ال نفی جنس حذف شود ‪.‬‬
‫مثال ‪ .‬ال شکّ (موجو ٌد)‪ ،‬ال ُبدّ (موجو ٌد) ‪ ،‬ال إله (موجو ٌد) إال هللا‬
‫نکته ‪ :‬اسم ال نفی جنس فقط به صورت اسم ظاهر می آید و هیچگاه خبر آن مقدم نمی شود‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬اسم ال نفی جنس نکره است و بخاطر اینکه مبنی بر فتح است تنوین نمی پذیرد ‪.‬‬
‫ترجمه ال نفی جنس ‪ :‬هیچ ‪ ......‬نیست یا وجود ندارد ‪.‬‬
‫لباس أجمل ُ مِن التقوی ‪ ( .‬هیچ لباسی زیباتر از تقوا نیست )‬
‫مثال ‪ :‬ال‬
‫َ‬
‫مثال ‪ :‬ال تجارة کالعمل الصالح ‪ ( .‬هیچ تجارتی مانند عمل صالح وجود ندارد )‬
‫‪ . 1‬ال ( نفی ) برسر فعل مضارع می آید ‪.‬‬
‫أنواع ال‬
‫‪ . 2‬ال ( نهی ) برسر فعل مضارع می آید و فعل را مجزوم می کند ‪.‬‬
‫‪ . 3‬ال ( نفی جنس ) بر سر اسم می آید ‪.‬‬
‫من هللا التوفیق‬