Transcript prace w szczególnych warunkach i o

PRACE W SZCZEGÓLNYCH
WARUNKACH I O
SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Karolina Główczyńska-Woelke
Departament Nadzoru i Kontroli GIP
19 maja 2010 r.
AGENDA
Ustawa z dnia 19 grudnia 2009 r. o emeryturach pomostowych (Dz.
U. z 2008 r., nr 237, poz. 1656)
1. Kogo dotyczy?
2. Jakie są przesłanki określenia kryteriów kwalifikujących prace?
3. Na jakiej podstawie następuje kwalifikacja prac w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze?
4. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie spełnienia wymagań
ustawy?
5. Jaka jest rola PIP w procedurze wskazanej w ustawie?
6. Zagadnienia interpretacyjne
KOGO DOTYCZY?
Ustawa dotyczy osób, które ze względu na wykonywanie pracy w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze mają
możliwość ubiegania się o nowy rodzaj świadczenia – emerytury
pomostowej, przed osiągnięciem „ustawowego” wieku emerytalnego
(FUS).
PRZESŁANKI OKREŚLENIA KRYTERIÓW
Przesłanką określenia kryteriów kwalifikujących prace wskazane w
ustawie są:
zmniejszające się z wiekiem możliwości wykonywania pracy, związane z
malejącą wydolnością psychofizyczną pracownika.
dotyczy to prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, determinowanych siłami natury, procesami
technologicznymi lub szczególnymi wymaganiami, którym osoby starsze
mogą nie sprostać.
założenie – dostępnymi środkami profilaktyki technicznej, organizacyjnej i
medycznej nie można skutecznie ograniczyć zagrożenia, jakie te prace
stanowią dla życia lub zdrowia pracowników.
KOGO DOTYCZY?
DLA KOGO PRAWO DO EMERYTURY POMOSTOWEJ?
Dla PRACOWNIKA, który spełnia ŁĄCZNIE warunki:
1. urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3. osiągnął wiek emerytalny wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co
najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący ≥ 20 lat (k) i ≥ 25 lat (m);
5. przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze;
6. po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze;
7. rozwiązanie stosunku pracy.
(art. 49 ustawy – również osoby niepracujące w szczególnych war. lub o
szczeg. charakt. (ad. 6) – jeśli mają wymagany okres pracy w tych
warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3)
KOGO DOTYCZY?
Definicje PRACOWNIKA (art. 3 ust. 4-7)
Pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach:
• pracownicy wykonujący prace (art. 3 ust. 1) w pełnym wymiarze czasu pracy, po
dniu wejścia w życie ustawy,
• tancerze zawodowi, wykonujący po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z
bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym, ubezpieczeni z tytułu działalności twórczej lub
artystycznej).
Pracownicy wykonujący prace o szczególnym charakterze:
• pracownicy wykonujący prace (art. 3 ust. 3) w pełnym wymiarze czasu pracy, po
dniu wejścia w życie ustawy.
Pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze:
• osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace (art. 3 ust. 1 i 3) lub
art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
5
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH
Art. 3 ust. 1
Prace w szczególnych warunkach – prace związane z czynnikami ryzyka, które
z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe
uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska
pracy,
determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi,
które mimo zastosowania
- środków profilaktyki technicznej,
- organizacyjnej
- i medycznej
stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości,
ograniczony w wyniku procesu starzenia się, w stopniu utrudniającym ich pracę
na dotychczasowym stanowisku.
6
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH
Art. 3 ust. 2
Czynniki ryzyka są związane z rodzajami prac:
1) w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:
• prace pod ziemią,
• prace na wodzie,
• prace pod wodą,
• prace w powietrzu;
2) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:
a) prace w warunkach gorącego mikroklimatu – wskaźnik obciążenia
termicznego WBGT w pomieszczeniu wynosi co najmniej 280C, przy
wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,
b) prace w warunkach zimnego mikroklimatu – w pomieszczeniu o temp.
powietrza poniżej 00,
c) bardzo ciężkie prace fizyczne – powodujące w ciągu zmiany roboczej
efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400 kJ, a u kobiet
– powyżej 4600 kJ,
7
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH
Art. 3 ust. 2
d) prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
e) ciężkie prace fizyczne (wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300
kJ, u kobiet – powyżej 4200 kJ) związane z bardzo dużym obciążeniem
statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej
pozycji ciała (wymagające znacznego pochylenia i/lub skręcenia pleców
przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5kG dla
kobiet – wg metody OWAS pozycja kategorii 4 – przez co najmniej 50%
zmiany roboczej).
8
KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Art.. 3 ust. 3
Prace o szczególnym charakterze – prace wymagające
szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności
psychofizycznej,
których możliwość należytego wykonania w sposób niezagrażający
bezpieczeństwu publicznemu (w tym zdrowiu i życiu innych osób)
zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek
pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia
się.
9
KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Szczególna sprawność psychofizyczna
oznacza określony zespół tzw. cech krytycznych, czyli cech niezbędnych
do zapewnienia bezpieczeństwa wykonania pracy, szczególnie w
warunkach stresu.
W przypadku prac o szczególnym charakterze cechy krytyczne odnoszą się
do sprawności intelektualnej i sensomotorycznej, zdolności oraz cech
temperamentu, a ich poziom wyznaczają normy opracowane na
podstawie wyników pomiarów tych cech w określonych grupach
zawodowych.
Cechy krytyczne: sprawność intelektualna, sprawności sensomotoryczne,
zdolności i cechy temperamentu
10
KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Przez szczególną odpowiedzialność
należy rozumieć odpowiedzialność za wykonywanie takich prac,
których niewłaściwe wykonywanie może spowodować
bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, w tym
zdrowia lub życia własnego i innych osób,
a pracownik je wykonujący jest świadom konsekwencji niewłaściwej
realizacji powierzonych zadań.
11
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH
WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM
CHARAKTERZE
Ustawa nie dotyczy problematyki pracy w warunkach oddziaływania:
1.szkodliwych czynników środowiska pracy, takich jak substancje
chemiczne, hałas, wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne itp., które
są regulowane w innych przepisach prawa pracy,
2.czynników niebezpiecznych, które nie stawiają przed pracownikami
wymagań przekraczających poziom ich możliwości ograniczony w wyniku
starzenia.
12
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH
WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Po dniu 31 grudnia 2008 r. warunkiem uwzględniania przez pracodawcę
stanowiska pracy w wykazie stanowisk, na których są wykonywane prace
w szczególnych warunkach, a pracujących na nich w ewidencji
pracowników wykonujących takie prace, jest stwierdzenie:
1. zgodności wykonywanej pracy z pracami wymienionymi w wykazie
zawartym w załączniku nr 1 do ustawy
2. wykonywania tych prac w warunkach określonych w art. 3 ust. 2 ustawy.
Warunki określone w punktach 1 i 2 muszą wystąpić łącznie.
13
KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH
WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM
CHARAKTERZE
Po dniu 31 grudnia 2008 r. warunkiem uwzględniania przez pracodawcę
stanowiska pracy w wykazie stanowisk, na których są wykonywane prace
o szczególnym charakterze, a wykonujących te prace w ewidencji
pracowników, jest stwierdzenie zgodności wykonywanej pracy z
pracami wymienionymi w załączniku nr 2 do ustawy.
14
OBOWIĄZKI PRACODAWCY (zbiory danych)
PŁATNIK SKŁADEK
(PRACODAWCA)
art. 41 ust. 4 pkt. 1 i 2
Wykaz stanowisk, na
których są wykonywane
prace w szczególnych
warunkach lub o
szczególnym charakterze
Ewidencja pracowników
wykonujących prace w
szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze
ZUS
art. 41 ust. 1 pkt. 1 i 2
Centralny rejestr stanowisk pracy, na
których są wykonywane prace w
szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze
Centralny rejestr pracowników
wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym
charakterze
15
OBOWIĄZKI PRACODAWCY (ewidencja)
EWIDENCJA
PRACOWNIKÓW
Osoby ewidencjonowane, za
których przewidziany jest
obowiązek opłacania składek
na FEP – art. 35 ust. 1
Dane osób
ewidencjonowanych
(prawidłowe)
Warunki łącznie:
1. Urodzona po dniu 31 grudnia 1948
2. Wykonuje prace w szczególnych war. lub
o szczeg. charakt. (art. 3 ust. 1 i 3)
1.
2.
3.
4.
Nazwisko i imię
Data urodzenia
Numery PESEL i NIP
Seria i numer dowodu osobistego lub
paszportu
Podlega kontroli PIP
16
OBOWIĄZKI PRACODAWCY (ewidencja)
EWIDENCJA PRACOWNIKÓW
wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym
charakterze
• obowiązek opłacania składek na FEP;
• obowiązek powiadomienia pracowników o dokonaniu wpisu do
ewidencji;
• obowiązek przekazywania danych do ZUS (w tym: liczby stanowisk,
pracowników umieszczonych w ewidencji.
17
ROLA PIP W PROCEDURZE
Ponad 800 skarg (na podst. art. 41 ust. 6 ustawy), z czego ponad 600
w OIP Katowice;
wydano 158 decyzji nakazujących umieszczenie w ewidencji,
367 decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie emerytur
pomostowych dotyczącego umieszczenia w ewidencji
ponad 900 pytań
(stan na dzień 17 maja2010 r.)
ROLA PIP W PROCEDURZE
Procedura przeprowadzania kontroli w zakresie wynikającym z
ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.
U. Nr 237, poz. 1656)
art. 41 ust. 6 –
„W przypadku nieumieszczenia w ewidencji pracowników
wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek
na FEP, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji
Pracy.”
art. 48 – wprowadza zmiany do ustawy o PIP (art. 10 ust. 1 pkt 9a):
„Kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze , o której mowa w art. 41
ust. 4 pkt 2 ustawy o EP”
ROLA PIP W PROCEDURZE
Uprawnienia PIP:
art. 11a –
„Właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione do
nakazania pracodawcy:
•
•
•
umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących
prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;
wykreślenia go z ewidencji;
Sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji.”
ROLA PIP W PROCEDURZE
Celem kontroli inspektora pracy jest sprawdzenie przestrzegania
przez pracodawców przepisów wynikających z ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w zakresie obejmującym
ewidencję pracowników wykonujących pracę w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze;
decyzja nakazująca umieszczenie pracownika w ewidencji
pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze, wykreślenie go z ewidencji lub sporządzenie
korekty dokonanego wpisu;
decyzja o umorzeniu postępowania (art. 105 kpa).
ROLA PIP W PROCEDURZE
•
Pracownik wnoszący skargę (wniosek) jest stroną postępowania
administracyjnego w przedmiocie ustalenia wykonywania pracy w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Strona postępowania adm. – to każdy czyjego interesu prawnego lub obowiązku
dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes
prawny lub obowiązek.
Prawa strony postępowania administracyjnego, to m.in.:
1. Poinformowanie o wszczęciu postępowania,
2. Czynny udział w postępowaniu – informowanie o podejmowanych działaniach,
przedstawianie wniosków i dowodów,
3. Przeglądanie akt sprawy,
4. Uzyskanie decyzji na piśmie,
Regulacje wynikają z Kodeksu postępowania administracyjnego
ROLA PIP W PROCEDURZE
Czynności kontrolne
1. W przypadku braku wykazu – o ile późniejsze ustalenia z kontroli
wykażą, że pracownicy wykonują prace wymienione w art. 3 ust. 1 oraz
załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych lub o
szczególnym charakterze, określonych w art. 3 ust. 3 oraz w
załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych – powiadamia
się o tym fakcie ZUS (art. 14 ust. 1 i art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy o
Państwowej Inspekcji Pracy).
ROLA PIP W PROCEDURZE
Zasady postępowania przy ustalaniu, czy pracownik wykonuje prace w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa
w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy, obejmuje:
dokonanie przeglądu następujących dokumentów: umowa o pracę,
zakres obowiązków, inne zawierające informacje o powierzonych
pracownikowi zadaniach, ocena ryzyka zawodowego na stanowisku
pracy, na którym zatrudniony jest pracownik (dla prac, które wykonuje
pracownik),
dokonanie przeglądu warunków pracy na stanowisku pracy mających
na celu stwierdzenie, czy informacje zawarte w dokumentacji znajdują
odzwierciedlenie w stanie faktycznym (w szczególności należy zwrócić
uwagę na kompletność dokumentacji oceny ryzyka zawodowego w
zakresie opisu wykonywanych zadań oraz zidentyfikowanych
zagrożeń/czynników ryzyka),
jeżeli zajdzie potrzeba (lub konieczność uzyskania innych dowodów),
przesłuchanie świadków.
ROLA PIP W PROCEDURZE
Jeżeli na podstawie tych czynności możliwe jest uznanie, że
pracownik wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze (dokumenty są kompletne i zapisy w nich
zawarte znajdują potwierdzenie w stanie faktycznym) inspektor
pracy nakazuje pracodawcy umieszczenie pracownika w
ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41
ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych.
www.emeryturypomostowe.gov.
pl
ZMIANY
Znaczące różnice w zakresie prac (stanowisk pracy) w myśl „starych”
przepisów (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze a „nowymi”
przepisami
Np. brak w nowych przepisach grup zawodowych: dziennikarzy, części
kierowców, kolejarzy, nauczycieli, osób zatrudnionych w porze nocnej i
hałasie
WYJAŚNIENIA
W myśl przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach
pomostowych, weryfikacja czy pracownik wykonywał pracę w szczególnych
warunkach i czy przysługują mu z tego tytułu przewidziane prawem uprawnienia
należała do organu przyznającego emerytury lub w przypadku odmowy z przyczyn
formalnych rozstrzygnięcie należało do sądów pracy.
Ustalenia Zespołu roboczego z dnia 14 października 2009 r.
Jedynym organem powołanym do merytorycznej kontroli ewidencji pracowników
wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest
Państwowa Inspekcja Pracy.
W związku z tym nie mogą zajść w praktyce sytuacje, kiedy kontrola merytoryczna
ewidencji prowadzona byłaby zarówno przez PIP, jak i ZUS. W sytuacji bowiem,
gdyby pracownik wniósł skargę w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach
pomostowych do ZUS, skarga ta powinna być przekazana, zgodnie z właściwością,
do PIP.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może bowiem jedynie kontrolować prawidłowość
kwalifikowania przez płatnika prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze pod względem formalnym.
WYJAŚNIENIA
Ocena, czy dany pracownik wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze – zgodnie z nowymi unormowaniami – powinna
być dokonywana na szczeblu zakładu pracy, przy uwzględnieniu
przepisów art. 3 ustawy, gdzie ujęto kryteria kwalifikowania danego rodzaju
prac, jako pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
(pismo MPiPS Dep. Ubezp. Społecznych do prezesa Elektrowni „Rybnik”
S.A. z dnia 29 czerwca 2009 r. DUS-505-70-CG/09)
Składka na FEP powinna być odprowadzana za wszystkich pracowników ,
spełniających warunki zawarte w art. 35 ust. 1 ustawy, umieszczonych w
ewidencji. Do ewidencji powinni zostać wpisani pracownicy wykonujący
prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze bez
względu na zatrudnienie w pełnym czy niepełnym wymiarze czasu pracy
(DUS-053-1706/CG/09 z 10 stycznia 2010 do Konsorcjum Handlowego sp.
z o.o.)
WYJAŚNIENIA
Prace górnicze nie są wymienione w załącznikach do ustawy. Za pracowników
wykonujących takie prace nie jest odprowadzana składka na FEP. Nie są oni
również umieszczani w ewidencji. Jednak pracownik wykonujący prace
górnicze, o których mowa w art. 50 c ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
nabywa prawo do emerytury pomostowej na warunkach określonych w art.
11 ustawy o emeryturach pomostowych. Przyznanie takiej emerytury rodzi
obowiązek opłacenia składek na FEP za okres wykonywania prac górniczych,
o których mowa w art. 50 c (FUS), nie wcześniej jednak niż za okres od 1
stycznia 2010 r. Obowiązek ciąży na płatniku składek (zakładzie górniczym).
(DUS – 505-189-IJ/09 z dnia 7 stycznia 2010 r. do Dep. Nadzoru i Kontroli
GIP)
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ