Presintation 5

Transcript Presintation 5

Лекц 5

5.1 Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл 5.2

Төгс бус өрсөлдөөн 5.3 Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл 5.4 Аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх өрсөлдөөн

5.1 Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл

 1920 иод онд зах зээлийн эдийн засгийн онолд ихээхэн өөрчлөлт оржээ.  капиталын төвлөрөл, монополийн тоо  эдийн засагт төрийн оролцоо  Английн эдийн засагч

П.Срафф

П.Срафф <<Өрсөлдөөний нөхцөл дэх орлогын хууль>> 1926

 үйлдвэрлэгч дангаар өрсөлдөх  өрсөлдөгчдийг зах зээлээс хязгаарлах хууль эрх зүйн хориг  хэрэглэгчдийн хүсэл таашаал  Эдгээр нөхцөл байдал нь нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлтийн муруйг салбарын түвшинд авч үзэхэд хүндрэлтэй болгожээ. Ийм зах зээл дээр пүүсүүд нь үнийг өөрчлөх талаар ямар шийдвэрт хүрч болохыг тодорхойлсон байна. Тухайлбал, нэг пүүс үнийг бууруулахад бусад пүүсүүд даган үнийг бууруулснаар тухайн салбарт ашиг буурдаг гэдгийг тогтоожээ. Өрсөлдөөний тухай

шинэ сонгодог онолыг

шүүмжлэн өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн үед төгс өрсөлдөөний механизм үйлчлэхээ больж улмаар үнэ бүрэлдэх шинэ нөхцлийг олж харжээ.

 Английн Дж.Робинсон <<Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол>>,  Америкийн Э.Чемберлин <<Монопольт өрсөлдөөний онол>> бүтээлүүд: 

Монополийн нөхцөл дэх үнэ бүрдэлт



Үнийн бус өрсөлдөөн

5.2 Төгс бус өрсөлдөөн



Дж.Робинсоны “ялгаварт үнийн тухай сургааль”.

 эрэлтийн мэдрэмж  монопольт өрсөлдөгч зах зээлийг хэд хэд хувааж тэдгээрээс харилцан адилгүй үнэ тогтоосноор олох ашгаа хамгийн их байлгадаг.  Ялгаварт үнэ тогтоох гол нөхцөл нь хүн амын бүлгийн орлогын тэгш бус байдал - дотоод зах зээл дээр өндөр үнэ тогтоох, гадаад худалдаанд

демпинг

ийн үнэ тогтоох боломжтой болдог.

Дж.Робинсон:

мөлжлөгийн мөн чанар

 монополь пүүс олон ажилтнуудад нөхцлөө тулган бодит цалин олгож улмаар хөдөлмөрийн

ахиу

бүтээгдэхүүний ашгийг олдог байна. Харин  Английн эдийн засагч Э.Чемберлин өрсөлдөөн ба монополийн тухай шинэ сонгодог онолыг авч үзэхдээ харилцан бие биенээ үл нөхөх байдлаар авч үзсэн байна. Цэвэр байдлаараа байдаггүй. Бодит амьдралд нэгдмэл байх бөгөөд тухайлбал,

монополь өрсөлдөөнөөр илэрнэ.

Монопольт өрсөлдөөний Э.Чемберлинийн загвар



А.Пигу

анх хэрэглэсэн байдаг.

“Хэдхэн тооны үйлдвэрлэгчдийн хоорондын өрсөлдөөн бөгөөд ингэхдээ тэдгээр нь тухайн салбарт ноёлох байр суурийг эзэлсэн байдаг”

гэжээ.  Э

.Чемберлин

үзэхдээ

олон тооны үйлдвэрлэгч

, худалдан авагчидтай нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг

тэнцвэрт үнэ нь үйлдвэрлэлийн зардал буюу нийлүүлэлт болон нийт орлого буюу эрэлтийн муруйгаар

тодорхойлогдоно Срафф болон Робинсон нь монополийг зах зээлийн механизмд саад учруулдаг гэж үзсэн бол

Э.Чемберлин монополийн элемент нь өрсөлдөөний системд

байдаг хэвийн зүйл

гэж үзжээ. Срафф болон Робинсоны онолд зах зээлийн төрийн зохицуулалтыг хүчтэй болгохыг дэмждэг бол харин Э.Чемберлиний үзсэнээр монопольт өрсөлдөөний зах зээлийн механизм нь сөрөг үзэгдлийг бий болгохгүй учраас төрийн оролцоо онц шаардлагагүй.

 Олигополь болон монополийн онолын математик загварыг Ф.И.Эджуорт, монополийн засаглал ба түүний үнэлгээг А.П.Лернер, өрсөлдөөн ба үнийн ялгаварлалтыг К.Викселль, Францын эдийн засагч математикч, А.О.Курно төгс монополь болон дуополийн онол - үнэ нь төгс монополийн үеийн нөхцлөөс бага байх бөгөөд харин чөлөөт өрсөлдөөний нөхцлөөс өндөр байдаг гэдгийг тогтоожээ.  Дж.Кейнс 1936 онд “Ажил эрхлэлт, зээлийн хүү мөнгөний ерөнхий онол” 

Төгс <<цэвэр>> өрсөлдөөн



Монопольт өрсөлдөөн



Олигополь өрсөлдөөн



Цэвэр монополь

5.3 Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл Өрсөлдөөний эдийн засгийн загвар Загваруудыг тодорхйолсон үндсэн бүтээлүүд Төгс “цэвэр” өрсөлдөөн

Стандартчилсан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг олон тооны үйлдвэрүүдтэй, Үнийн хяналтгүй, Эрэлт маш их мэдрэмжтэй Үнийн бус өрсөлдөөн байдаггүй, Бизнесийн байгууллагуудад хориг саад байхгүй

А.Смит.

Төгс “цэвэр” өрсөлдөөн

“Ард түмний баялагийн мөн чанар шалтгааны судалгаа” /1776 он/

Д.Рикардо “

Улс төрийн эдийн засгийн ухааны зарчмууд ба албан татвар” /1817 он/

Дж.С.Милль

“Улс төрийн эдийн засгийн ухааны зарчмууд” /1848 он/

К.Маркс

“Капитал” /1863-1894 он/

Монопольт өрсөлдөөн

Ялгавартай бараа бүтээгдэхүүн борлуулдаг олон тооны үйлдвэрүүдтэй, Үнийн нарийн хяналттай, Эрэлт нь мэдрэмжтэй, Өрсөлдөөнд үнийн бус аргыг ашигладаг, Салбарт нэвтрэх бага зэрэг хориг саадтай

Олигополь өрсөлдөөн

Олон биш үйлдвэрийн газруудтай, Үйлдвэрүүдийн харилцан үйлдлийн түвшинээс үнийн хяналт хамаардаг Үнийн бус өрсөлдөөн давамгайлсан бийзнесийг зохион байгуулахад хориг саадтай Орлуулах

Цэвэр монополь

бүтээгдэхүүнд үйлдвэрлэдэг нэг үйлдвэртэй өвөрмөц бүтээгдэхүүн Үнийн хяналт ихтэй Эрэлт мэдрэмжгүй Тухайн салбарт бусад пүүс нэвтрэх боломжгүй

А.О.Курно

судалгаа ”/1838 он/

Төгс бус өрсөлдөөн

“Баялгийн онолын математикийн зарчмуудын

Ф.И.Эджуарт К.Викселл

/1901 он/ “Монополийн онол ”/1897 он/ “Улс төрийн эдийн засгийн ухааны лекцүүд”

Дж. Робинсон

/1933 он/ “Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол ”

Э.Чемберлин

“Монопольт өрсөлдөөний онол” /1933 он/

Дж.Кейнс

“Ажил эрхлэлт, зээлийн хүү, мөнгөний ерөнхий онол ” /1936 он/

Й.Шумпетер

“Капитализм, социализм ба ардчилал” /1942 он/

А.П. Лернер

“Хяналтын эдийн засаг ”/1944 он/

Ф.А.Хайек ”

Индивидуализм ба эдийн засгийн журам

”

/1948 он/ П.Срафф “Таваарын туёламжтайгаар таваар үйлдвэрлэх нь” /1960 он /

Өрсөлдөөний онол:

үнийн үнийн бус өрсөлдөөн  нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэх явдлаас аажмаар хувийн нэг бүрийн хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд хүргэж байгаа юм. Ашиг өндөр, хөдөлмөр болон капиталыг хэмнэлттэй ашигладаг салбар.

ХХ зууны Р.Макконел, Л.Брю

 олон тооны худалдан авагчид  худалдан борлуулагчид  зах зээлийг чөлөөтэй орхих  П.Самуэльсон: олон сая хүмүүсийн мэдлэг, үйл хөдлөлийг нэгтгэх гол хэрэгсэл болж байна гэжээ. Ийнхүү өрсөлдөөн нь

үнийн механизмаас

хальж гарчээ.

5.4 аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх



өрсөлдөөн

1970 аад оны аж үйлдвэржсэн нийгэмд

оюуны багтаамж ихтэй

бараа үйлчилгээ. Ийм нөхцөлд мэдлэг, мэдээлэл, мэдээллийн технологи, электрон таваарын үйлдвэрлэл, удирдлагын шинэ систем, аж ахуйн дэд бүтцийн сүлжээ, түүнчлэн санхүүгийн урсгал  өрсөлдөөний давуу тал нь өөрийн үндсэн үүргийн агуулгаас ч хальж гарчээ.

В.И Синько бичихдээ “Өнөө үеийн өрсөлдөөн нь дараах үндсэн 3 шинж

 Өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн нөхцөлд бүтээгдэхүүний бүхий л үе шатуудад: төсөл, үйлдвэрлэл, борлуулах, үйлчилгээ, хэрэглээ  үйлдвэрлэлийн зардал, үнэ бүрдэлт, үйлдвэр аж ахуйн газрыí зохицолдоо, хэрэглээ  аж ахуй эрхлэх, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг илэрхийлэх

С.Г.Светунькова орчин үеийн өрсөлдөөнийг дараах 3 үндсэн хандлагаар

үр дүнгийн өрсөлдөөн:

хэрэглэгчийн таашааë, монополийг

хязгаарлах, цэвэр байдлаар өрсөлдөх, үйлдвэрлэх болон худалдан борлуулах нөхцлийг сайжруулах. 2.

эрэлт, болон нийлүүлэëтийг тэнцвэржүүлэх 3.

өрсөлдөөнийг салбаруудын зах зээлийн хэлбэрийг тодорхойлдог шалгуур

 1960 аад оны зааг дээр өрсөлдөөний онол нь

бүс нутгийн

шинжлэх ухаантай нийлэх хандлага ажиглагджээ. Өөрөөð хэлбэл, математик арга, өрсөлдөөний мизро эдийн засгийн онолын үндсэн дээр гарч ирсэн гол төлөөлөгч У.Изард, Р. Ричардсон нар юм. Энэ үед өрсөлдөөний онолд Х.Хоттелингийн загвар чухал байр суурьтай болж иржээ.  1980 аад онд эдийн засгийн федерализмийн онол ихээхэн дэлгэрчээ. Энэ онолд өрсөлдөөнийг бүс нутгийн янз бүрийн түвшинд засаглалыг тогтооход ихээхэн анхаарах болжээ.  1990 ээд онд төсвийн федерализмийн онол ихээхэн дэлгэрчээ. Энэ онолд өрсөлдөөний онолыг тив, бүс нутгийн өрсөлдөөний харилцаанд авч үзэх болсон байна. Ийнхүү өрсөлдөөн нь улам бүр хил хязгааргүй болж байна.  Áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëä ºðñºëäººí áàéíãà ÿâàãäàæ áàéäàã. Æèøýýëáýë, òàìèð÷èä ìåäàëèéí òºëºº, á¿õ íàéìàà÷èä èë¿¿ ìºíãº îëîõûí òºëºº, óëñ òºð÷èä îëîí ò¿ìíýýñ èë¿¿ îëîí ñàíàë àâàõûí òºëºº, ðàäèî, òåëåâèç¿¿ä èë¿¿ îëîí õ¿íèé àíõààðëûã òàòàõûí òºëºº, оðîí íóòãèéí çàõèðãààä õºðºíãºòýé òàòâàð òºëºã÷äèéã òàòàõ, ÿäóóрлыг àðèëãàõûí òºëºº, уëñ îðíóóä ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ð àøèãòàé áèçíåñ, àæëûí õàìãèéí ñàéí óð ÷àäâàð, áîëîâñðîëòîé àæèëëàã÷äûí òàòàõûí төлөө г.м. õîîðîíäîî ºðñºëääºã. Æèøýýëáýë, àëü íýã îðîí êîìïàíèóäûã ººðòºº òàòàõ çîðèëãîîð áóñàä îðíóóäàä øèíý êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàõã¿é áîëîõ õ¿ðòýëõ õýìæýýíä îðëîãûí òàòâàð, öàëèíãèéí äîîä õýìæýýã áóóðóóëæ áîëíî.

  http://www.vestnik.fa.ru(20)2001/4.html

Большой экономический словарь. М.:Институт новой экономики, 1997  http://www.vestnik.fa.ru/4(20) 2001/4html  www.ariom.ru/litera/2003-html/funki.htm