Transcript 8. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн үнэ цэнийн сүлжээ
Үйлдвэр Хөдөө Аж Ахуйн Яам, Монгол банкнаас хамтран зохион байгуулсан “ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИНЭ АРГА ХЭРЭГСЛҮҮД” зөвлөгөөн
Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн үнэ цэнийн сүлжээ, санхүүжилт
Илтгэгч: Б. Пүрэв ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн ХАА, хэрэглээний эдийн засгийн тэнхимийн багш, доктор, дэд профессор С. Бадарч ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн маркетингийн тэнхимийн эрхлэгч, доктор, дэд профессор Т. Эрдэнэчулуун ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн ХАА, хэрэглээний эдийн засгийн тэнхимийн багш, докторант
Улаанбаатар хот 2014 оны 12 дугаар сарын 15
А. Мал аж ахуйн салбар Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээг ашиглах зайлшгүй шаардлага
•
Байгууллагын зардал зарцуулалтыг оновчтой болгох дараагийн боломж нь нийлүүлэлтийн (эсвэл үнэ цэнийн) сүлжээний санхүү юм.
Компаниудын гуравны хоёр нь эцсийн түвшний зардал болон санхүүгийн хэмжүүрийг сайжруулахын тулд нийлүүлэлтийн (эсвэл үнэ цэнийн) сүлжээний хөтөлбөрийг судалж, хэрэгжүүлж байна. /The Aberdeen Group/
•
Дэлхийн санхүүгийн авлагын зах зээл нь 1.3 их наяд ам.доллар, өр төлбөрийн хөнгөлөлт 100 тэрбум ам доллар, хөрөнгө барьцаалсан зээллэг 340 тэрбум доллар байна.
•
Санхүү, эдийн засгийн хямралын үед үнэ цэнийн сүлжээний санхүү үе үеийнхээс илүүтэй чухал байдаг. /Ken Shwedel, Rabobank Mexico/
Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээний санхүүжилт ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТ – Үнэ цэнийн сүлжээгээр дамжин хэрэгжиж буй санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь тухайн сүлжээтэй холбогдон зайлшгүй шаардагдах санхүүгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх замаар худалдахад аюулгүй, эрсдэл багатай, үр өгөөжтэй бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад чиглэгдэнэ.
ЗОРИЛТУУД:
• •
Санхүүгийн бүтээгдэхүүний бүтэц, зориулалтыг уг сүлжээнд нийцүүлэх Санхүүгийн эрсдэл болон зардлыг бууруулах
ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ОРШИЖ БУЙ ДУТАГДАЛ, БЭРХШЭЭЛ 1. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн зах зээлийн талаар:
Технологийн өвөрмөц онцлог (улирлын шинж чанар, бүтээмж бага, эрсдэл их гэх мэт)
Бүтээгдэхүүний бэлтгэл, нийлүүлэлтийн зөв тогтолцоо бүрдээгүй (нийлүүлэлтийн, үнэ цэнийн сүлжээ, ложистик)
Бизнесийн үйл ажиллагааны орчин (хууль эрх зүйн статус, албан ёны гэрээ, хэлцэл, санхүүгийн хариуцлага) 2. Бизнесийн зах зээлд оролцогчдын талаар
Дэд бүтцийн салбаруудын хөгжил (үйлдвэрлэлийн, зах зээлийн, мэдээллийн болон санхүүгийн дэд бүтэц)
Бизнесийн чадавхи (хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгө, бизнесийн мэдлэг, чадвар, мөнгөн хөрөнгө)
Түншийн харилцаа (бизнесийн харилцааны тогтвортой байдал, харилцан хаируцлага хүлээх чадвар) 3. Санхүүгийн зах зээлийн талаар
Санхүүгийн үйлчилгээний хүрээ хязгаарлагдмал, нэр төрөл цөөн, хүртээмж бага (санхүүгийн үйлчилгээний шалгуур даах үйлчлүүлэгч цөөн, бизнесийн эрсдэл ихтэй, санхүүгийн үйлчилгээний хугацаа богино, хэмжээ бага, хүү өндөр)
Санхүүгийн үйлчилгээ нь зорилтот сегментэд чиглэдэггүй (ХАА-н зээлийн хөтөлбөр нь амьдрах чадваргүй, эргэн төлөлт муутай, олон шат дамжлагатай, зээлийн эрсдэлд тулгуурласан гэх мэт)
Санхүүгийн хэрэгслүүд нь бизнес загварын онцлогт нийцээгүй, уян хатан бус (санхүүгийн үйлчилгээ нь бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээ болон түүнд оролцогчдод тулгуурлаагүй, зээлийн эрсдэлийг гүйцэтгэлийн эрсдэл болгон хувиргах гэх мэт)
Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээнд нийгмийн зүгээс тавьж буй шаардлага
• • • • • •
Хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлого нь: Салбарын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх Эрсдэл даах чадавхийг бэхжүүлэх Орчин үеийн хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн цогцолбор болгон хөгжүүлэх Хүн амын гурил, мах, сүү, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангах ХАА-н гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний хүртээмж, чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлыг сайжруулахад чиглэгдэнэ.
ХАА-н бизнесийн үйл ажиллагаа нь эцсийн дүндээ зардлын багтаамж багатай, үр ашиг өндөртэй, үйл ажиллагааны хувьд тогтвортой байх
Үйлчилгээний хүрээ Зээл Зээлийн зориулалт ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН УЛАМЖЛАЛТ ЗЭЭЛ, ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТИЙН ЯЛГАА Уламжлалт зээл Үнэ цэнийн сүлжээний санхүүжилт Үндсэн хөрөнгөд суурилсан Банкны харилцаа холбоо Мөнгөн гүйлгээнд суурилсан Гэрээнд суурилсан Нийлүүлэлтийн сүлжээ Зээлийн эрсдэл Эрсдлийг бууруулах Үйлчлүүлэгчийн төрөл Уламжлалт арга үнэлгээ: Үйлчлүүлэгчийн хангалттай мэдээлэл Үйлчлүүлэгчдийг болгоомжтой сонгоно Даатгал/ хохирлоос урьдчилан сэргийлэх Томоохон арилжааны фермерүүд Эрсдэлийн үнэлгээний параметр сайжруулсан систем /автомат/ Мэдээлэлээр нийлүүлэлтийн сүлжээнд байгаа эсэхийг гаргаж ирнэ Зээлийн багцийн төрөлжүүлэх Эрсдлийг хуваах/эхний алдагдалд Даатгал// хохирлоос урьдчилан сэргийлэх Жижиг арилжааны фермер Байгууллага/ жижиг фермерүүдийн холбоо Хүчин чадал Үйлчлүүлэгчид нь туршлагатай эсэх Үйлчлүүлэгчдийнхээ санхүүгийн мэдлэгийг дээшлүүлэхэд анхаарах
ХАА-н санхүүжилт ба үнэ цэнийн сүлжээний хоорондын хамаарал
(ХАА-н бүх төрлийн бүтээгдэхүүн, түүхий эд)
Үйлдвэрлэлт Боловсруу лалт Тээвэрлэлт Хуваари лалт Борлуулалт Хэрэглэгч Үйлдвэрлэл (Орц)
Үйлдвэрлэлт
Хөрс бэлтгэлт Тариалалт Услалт Бордолт Хураалт Боловсруулалт
Ялгалт, цэвэрлэлт
Ангилалт Ариутгал Савлалт Тээвэрлэлт
Дотоод зах зээл
Гадаад зах зээл Агуулах Хуваарилалт
Гэрээний дагуу хуваарилах Ложистик зохицуулалт Борлуулалт
Чанарын баталгаатай
Хүргэлт, түгээлт
Бүтээгдэхүүн шинэчлэл
Бусад Хэрэглэгч
Эцсийн бүтээгдэхүүн худалдан авагч Хот, хөдөө гийн худал дан авагч Технологи (га-гийн ургац нэмэгдүүлэх, хураалтын дараах боловсруулалт, хадгалалт, тээвэрлэлт, чанар, үр ашиг)
ХАА-н бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээг боловсронгуй болгоход санхүүгийн дэмжлэг чухал гэдгийг санхүүгийн байгууллагууд мэдэрч анхаарлаа хандуулна.
Богино хугацаат зээл - орцод шаардагдах ажлын капитал, мөнгөний урсгалын зохицуулалт, ирээдүйн орлого Урт хугацаат зээл – үл хөдлөх хөрөнгө, газар эзэмших, түрээслэх, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх Мөнгө хадгалах, шилжүүлэх үйлчилгээ – мөнгөний урсгалын менежмент, эрсдэлийг бууруулах, хөрөнгө оруулалт хийх Даатгал – эрүүл мэнд, амь нас, байгалын эрсдэлийг бууруулах
ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ ДЭХ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ БОЛОН САНХҮҮГИЙН УРСГАЛ Санхүүгийн байгууллагууд Банкууд Банк бус санхүүгийн байгууллагууд Хувийн хөрөнгө оруулагчид, сангууд Хоршоод, холбоод Орон нутгийн байгууллагууд Үнэ цэнийн сүлжээнд оролцогчид Экспортлогчид, бөөний худалдаачид Боловсруулагчид Орон нутгийн худалдаачид, боловсруулагчид Үйлдвэрлэгчид Малчид, тариаланчид Орц нийлүүлэгчид Дэмжих үйлчилгээ Техникийн сургалт Бизнесийн сургалт Төрөлжсөн үйлчилгээ Баталгаажуулалт Бүтээгдэхүүний урсгал Санхүүгийн урсгал
ХАА-Н ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ СОНИРХЛЫН БҮЛГҮҮД Үнэ цэнийн сүлжээний үйл ажиллагааны хүрээ Орц Үйлдвэрлэл ХАА-н үйлдвэрлэл Тээвэр Агуулах ХАА-н ложистик Боловсруу лалт Борлуу лалт ХАА-н хүнсний үйлдвэрлэл ХЭРЭГЛЭГЧ Санхүүгийн үйлчилгээ Дэмжих үйлчилгээ
ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД Санхүүгийн зуучлагчид Санхүүгийн бус зуучлагчид 1. Арилжааны банкууд 2. Зээлийн төвүүд 3. Хоршооллын банкууд 4. ХАА-н хөгжлийн банкууд 5. Бичил санхүүгийн байгууллагууд 6. Банк бус санхүүгийн байгууллагууд 7. Лизингийн компаниуд 8. Даатгалын компаниуд 9. Хамтарсан хөрөнгө оруулагчид 10. Хувийн хөрөнгө оруулалтын сангууд 1. Орц нийлүүлэгчид 2. Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид 3. Маркетингийн компаниуд 4. Худалдаачид ба бөөний худалдаачид 5. Экспортлогчид 6. Тэргүүлэх фермер, пүүсүүд 7. Корпорациуд 8. Фермерийн аж ахуйн байгууллагууд 9. Үйлдвэрлэгч компаниуд 10. Гэр бүл, найз нөхөд Орц, экспорт болон татварын хөнгөлөлтийн санхүүгийн эх үүсвэрт улсын төсвийн татаасыг хуваарилна.
Эрэлт
Орц нийлүүлэгчид Үйлдвэрлэгчид Агуулах Боловсруулагчид Жижиглэнгийн ба бөөний худалдаачид Экспортлогчид
Санхүүгийн хэрэгцээ
Үр, бордоо, хор гербицид, малын тэжээл, эм тарилга, ХАА-н техник, тоног төхөөрөмж Малчид, тариаланчид, бусад хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, түүхий эд үйлдвэрлэгчид Үр тариа, төмс, хүнсний ногоо, ноос, ноолуур, арьс ширний агуулах, мах, сүүний хөргүүлтэй зоорь, ложистик Боловсруулах болон савлах үйлдвэрүүд Худалдааны болон маркетингийн байгууллагууд Ачааг ачихын өмнөх болон дараах төлбөр
Схем 3.Мах бэлтгэл, нийлүүлэлтийн явцад гарч буй үнийн өсөлт Эх сурвалж: Судлаач
Эх үүсвэр: Судлаач
Схем 3-д үзүүлсэн өнөөгийн мах бэлтгэл, нийлүүлэлтийн явцад гарч буй үнийн өсөлт нь 1990 оноос хойшхи мал аж ахуйн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн бэлтгэл, нийлүүлэлтийн тогтолцооны дутагдалтай талыг төлөөлүүлэн илэрхийлж байна.
Үүнээс харахад малчдын гар дээрх махны үнэ 40-100 хувиар нэмэгдэж хэрэглэгчдэд очиж байгаа дүр зураг дээр ажиглагдаж байна. Энэ нь мах бэлтгэх, нийлүүлэх үйл ажиллагаа нь хэт олон шат дамжлага дамжсан, тухайн шат дамжлага бүрт махны үнэ үндэслэлгүйгээр өсдөг болохыг харж болно.
Махны үнэ цэнийн сүлжээний зураглал
Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээний санхүүжилтийн жишиг загвар Зохион байгуулагдсан
1
нэгтгэх
1 Техникийн туслалцаа Чанарын баталгаажуулалт
Санхүүжүүлэх: *Активын менежмент *Агуулахын гүйлгээ Үйлдвэрлэгч 3
Даатгал тээвэр
Цуглуулах Нэмүү өртөг бий болгох 4 Агуулах дахь бүтээгдэхүүн
Баталгаа болон барьцааны баталгаажуулалт
Зах зээл, худалдан авагчдыг холбох Бүтээгдэхүүний байршил 5 Худалдааны байгууллагуудын сүлжээ Санхүүжилтийн эх үүсвэрээс үйлдвэрлэгчдэд төлбөр төлөлт 6
ДҮГНЭЛТ: АНХААРАЛ ТАТАХ ГОЛ ХҮЧИН ЗҮЙЛС ОЙЛГОЛТ: ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ: ЭРСДЭЛ:
•
Зах зээл ба үйлдвэрлэл
•
Харилцагчид болон стратегийн түншлэгчид
• • • •
Х амгийн чухал стратегийн ач холбогдол бүхий цэгт сүлжээний санг бий болгох
•
Илэн далангүй, үр ашигтай түншүүдэд итгэл хүлээлгэх Үйлдвэрлэлийн технологи болон бүтээгдэхүүнд шинэтгэл, өөрчлөлт хийх Үнэ цэнийн сүлжээний давуу тал, боломжийг ашиглах Зээлийн зөв бүтэцийг бүрдүүлэх, шинжлэх ҮЙЛЧИЛГЭЭ:
• •
Цагаа олсон, дахин давтагдах, санхүүгийн үйлчилгээг санал болгох Бизнес болон харилцагчдад анхаарлаа хандуулах уян хатан
Б. Газар тариалан
Үнэ цэнийн сүлжээ, санхүүжилт
• • • •
Шат бүрд нь өртөг бүтээх, ХАА бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлээс эцсийн хэрэглээ хүртлэх нийлмэл процессийн гинжин хэлхээг өртгийн сүлжээ гэнэ.
Өртгийн сүлжээний үйлдвэрлэлийн өсөлтөд учирч буй саадыг арилгах зорилгоор санхүүжилт гэнэ.
сүлжээний агентүүдэд олгож буй санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг өртгийн сүлжээний Өртгийн сүлжээ, түүний санхүүжилтийг схем, функционал загварыг ашиглан судална.
Бүтээгдэхүүний болон хүчин зүйлсийн дотоодын ба олон улсын зах зээлийг шинжлэх нь өртгийн сүлжээний судалгааны чухал асуудал.
Үнэ цэнийн сүлжээний бүтээгдэхүүн, санхүүгийн урсгал Санхүүгийн үйлчилгээ Банк Үнэ цэнийн сүлжээний нийлүүлэгч Бөөний худалдаа Туслах үйлчилгээ Техникийн сургалт Боловсруулалт ББСБ Бизнесийн сургалт Орон нутгийн худалдаа/боловсруулалт Хувийн ХО, сан Хоршоо/ холбоод Орон нутгийн хамтын байгууллага Боловсруулах бүлэг ХАА ААН Орцын нийлүүлэгчид Бүтээгдэхүүний урсгал Санхүүгийн урсгал Мэргэжлийн үйлчилгээ Баталгаажуулалт
Төмсний дотоодын эрэлт, тарих талбай
• • •
Төмсний дотоодын эрэлт: 185’000 тонн (2014 оны байдлаар) Тарих талбай: 15’000 га Үрийн төмс: 45’000 тонн
Хэмжээ Талбай, га Ургац, т/га Жил Төмсний үр үржүүлэгийн хандлага Бичил булцуу 200’000 4 15t 2013 Супер элит 60t 18 15t 2014 Элит 270t 80 15t 2015 Репродукц 1 1’200t 360 15 2016 Репродукц 2 5’400t 1’620 2017 Үрийн тооцоо: га-ын ургац-21т, үрэнд 80%- 16,8т, хадгалалтын хорогдол 10%- 15т
Төмсний үрийн систем 2 судалгааны хүрээлэн Бичил булцуу үйлдвэрлэл 1 мэрэгжлийн үрийн аж ахуй 28 албан ёсны үр үржүүлэгч аж ахуй 256 сумын 320 албан ёсны бус үр үржүүлэгч 63000 төмсний тариалан эрхлэгч Супер элит/элит үр үйлдвэрлэл I,II репродукцийн үр үйлдвэрлэл Тариаланчдын үр үйлдвэрлэл
Төмсний үр үйлдвэрлэлийн үнэ цэнийн сүлжээ Сертификац жуулах Бодлогын зохицуулалт Жин, хэмжүүрийн Борлуулалтын Сортын In-vitro үржүүлэг Бичил булцуу үржүүлэг Төмсний үр үйлдвэрлэлийн өртгийн Сүлжээ Супер Элит үр үйлд вэрлэл Элит үр үйлдвэр лэл Репродукц үр үйлд вэрлэл Товарын төмс үйлдвэрлэл Хуваарилалт/Хадгалалт Төмсний зах зээл Үрийн Чанарын Хяналт Орцын хангалт Шинэ сорт Туслан дэмжих үйлчилгээ Зах зээлийн мэдээлэл Санхүүжилт зээл Бизнесийн Чадварын дээшлэлт Экстен шиний үйлчилгээ
Үйлдвэрлэл, ложистик
Үзүүлэлт Нийт тарих талбай, га Товарын төмсний ургац, (т/га) Элит үрийн ургац (т/га) I,II репродукцийн ургац (т/га) Эрт ургацын төмсний ургац (т/га) Ложистик Хадгалалт (төг/тонн/сар) Тээвэр (төг/кг) Тээвэр (төг/кг) хэмжээ Тайлбар 15’000 Улсын 2013 оны хэмжээ 2013 оны улсын дундаж ургац 14.3
МТХ-ийн 2014 оны төсөөлөл 25 МТХ-ийн 2014 оны төсөөлөл 20 МТХ-ийн 2014 оны төсөөлөл 12 6’000 Дундаж зардал 40 Гол тариалангийн бүсээс УБ -т 50 УБ-ын зоориноос тариалангийн гол бүсэд
Үзүүлэлт
Үнэ, хэмжээ
Бичил булцуу (төг/ширхэг) Супер элит үр(төг/кг) Элит үр (төг/кг) I репродукцийн үр (төг/кг) II репродукцийн үр (төг/кг) Товарын төмс,доод (төг/кг) Товарын төмс,дунд (төг/кг) Товарын төмс,дээд (төг/кг) Эрт болцын төмс(төг/кг) Дискоунтын хүү 13% Үнэ, зардал Хэмжээ Үзүүлэлт Үйлдвэрлэлийн зардал 100 700 700 Супер элит үр(төг/га) Элит үр (төг/га) I,II репродукцийн үр (төг/га) 650 600 400 500 600 Товарын төмс,дунд (төг/га) 800 Эрт болцын төмс (төг/га) Хорогдлын хувь 20% Хэмжээ 8’798’000 7’398’000 5’748’500 5’748’500 5’748’500
Санхүүгийн шинжилгээ
Санхүүгийн шинжилгээ Нийт зардал ХО-ын зардал техник трактор усалгааны систем барилга байгууламж мал амьтан газар ажлын капитал үйл ажиллагааны зардал Хөдөлмөр Үр Бордоо Гербецид Шатхуун Бусад Нийт орлого Цэвэр орлого FNPV(10%) FIRR SCF 0.91
0.91
0.91
0.7
1 1.2
1 0.83
0.95
0.91
0.91
0.95
0.95
2013 0 2014 1 2015 2 2016 3 2017 4 2018 5 2019 6 2020 7 2021 8 2022 9 2023 10 631 386.21 365.42 395.71 388.31 388.31 388.31 388.31 388.31 388.31 388.31
631 16 110 354 15 38 33 65 0 386.2
14.8
109.3
20.1
9.6
365.4
13.8
102.2
18.8
8.9
395.7
15.2
112.6
20.7
9.8
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
388.3
14.9
110.1
20.2
9.6
0 -631 48.11
11.4% 18.8
213.6
485.8
99.5
17.6
204.0
404.2
38.7
19.4
218.0
479.0
83.3
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
495.5
107.1
19.0
214.6
760.5
372.1
Эдийн засгийн шинжилгээ
Эдийн засгийн шинжилгээ Нийт зардал ХО-ын зардал техник трактор усалгааны систем барилга байгууламж мал амьтан газар ажлын капитал үйл ажиллагааны зардал Хөдөлмөр Үр Бордоо Гербецид Шатхуун Бусад зардал Нийт орлого Цэвэр орлого ENPV(10%) EIRR SCF 0.91
0.91
0.91
0.7
1 1.2
1 0.83
0.95
0.91
0.91
0.95
0.95
0 0 0 -589.9
0 0 0 0 455.6
23.8% 2013 0 589.9
589.9
14.6
100.1
322.1
10.5
38.0
39.6
65.0
2014 1 301.2
301.2
12.3
103.9
18.3
8.7
17.9
140.2
461.5
160.2
2015 2 281.7
2016 3 310.2
2017 4 303.2
281.7
11.5
97.1
17.1
8.1
16.7
131.1
383.9
102.3
310.2
12.6
107.0
18.8
9.0
18.4
144.4
455.1
144.9
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
2018 5 303.2
2019 6 303.2
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
2020 7 303.2
2021 8 303.2
2022 9 303.2
2023 10 303.2
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
470.7
167.5
303.2
12.3
104.6
18.4
8.8
18.0
141.1
714.4
411.2
Бодлогын шинжилгээ
Бодлогын шинжилгээний матриц Хувийн ашиг: D=A-(B+C) ГХЗ шилжилт: J=B-F, (N+R+V) Нийгмийн ашиг: H=E-(F+G) ДХЗ шилжилт: K=C-G, (O+S+W) Гарцын шилжилт: I=A-E,(M+Q+U) Цэвэр шилжилт: L=I-(J+K), (D-H) ,(P+T+X)
Бодлогын шинжилгээний өргөтгөсөн матриц
Бодлогын шинжилгээний матриц(PAM)
PAM: Бодлогын шинжилгээнд ЗӨШ худалдааны онолын концепцийг ашиглана
ААН-ийн санхүүгийн (хувийн) ба болон эдийн гадаад засгийн (нийгмийн) үр дүнг 6х4 хэмжээтэй матрицаар илэрхийлнэ
•
I мөр: ААН-ийн санхүүгийн тооцоог илэрхийлнэ.
Орлого, зардлыг дотоодын үнээр илэрхийлэх бөгөөд
•
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг гадаад, дотоод гэж ангилна.
Гадаад хүчин зүйлс: импортоор авдаг бордоо, гербицид, шатахуун гм Дотоод хүчин зүйлс: газар, хөдөлмөр, капитал гм
Бодлогын Шинжилгээний Матриц
II мөр: үйл ажиллагаа, үр дүнг дэлхийн зах зээлийн үнэ, нийгмийн үнэлэмжээр илэрхийлнэ
III мөр: I, II мөрийн ялгавараар тодорхойлогдох бөгөөд зах зээл, бодлогын үзүүлэх нөлөөг илэрхийлнэ. Зах зээл хэвийн нөхцөлд үйлдвэрлэгчийн олох түвшний бодлогын үзүүлэх нөлөөг илэрхийлнэ ашигт бүтээгдэхүүний (I), худалдаа, ханшийн (I, J), макро
IV мөр:Зах зээл гажсан үед түүний үр дагаварыг бодлогын үзүүлэх нөлөөнөөс салгаж тодорхойлно.
Энэ нөлөөг нөөцийн шилжилтээр илэрхийлнэ
V,VI мөр: Бодлогын үзүүлэх нөлөөг илэрхийлнэ
1.Хувийн зардлын харьцаа(private cost ratio, PCR)
• • •
PCR=C/(A-B) Ашигтай эсэхийг илэрхийлнэ.
PCR<1: ААН хувийн болон, нийгмийн эрх ашгийн хувьд ашигтай PCR>1: ААН хувийн болон, нийгмийн эрх ашгийн хувьд алдагдалтай 2.Дотоодын нөөцийн зарцуулалтын итгэлцүүр (domestic resource cost coefficient , DRC) DRC = G/(E-F) Тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн харьцангуй давуу байдал,нийгмийн ашгийг илэрхийлнэ.
DRC>1: ашигласан дотоодын нөөцийн өртөг нийгмийн нэмэгдсэн өртгөөс илүү байгааг илтгэнэ DRC<1: тухайн улс үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний хувьд харьцангуй давуу болохыг харуулна
3. Үр ашигт хоригийн итгэлцүүр (effective protection coefficient,EPC)
•
EPC = (A-B)/(E-F)
• •
Гадаад худалдаанд арилжаалагдах барааны бодлогын үр дүнг илэрхийлнэ EPC>1: тухайн бодлогын үр дагавар эерэг болохыг илтгэх ба ААН татаасын дэмжлэгтэйг илтгэнэ EPC<1: ААН татварын дарамттай байгааг илэрхийлнэ 4. Хувийн ба нийгмийн ашигт байдлын харьцаа (ratio of private and social profit,RPSP) RPSP = D/H (=(A-B-C)/(E-F-G)) RPSP >1: хувийн хэвшлийн олох ашиг нийгмийнхээс давуу болохыг илтгэнэ RPSP <1: нийгмийн хүртэх ашиг хувийнхээс давуу болохыг илтгэнэ
• • •
5.Үйлдвэрлэгчэд үзүүлэх татаасын харьцаа (subsidy ratio to producers , SRP) SRP = L/E (=[(D-H)/E] SRP >0 үйлдвэрлэгч татаасын дэмжлэгтэйг илэрхийлнэ SRP <0 үйлдвэрлэгч татварын дарамттайг илэрхийлнэ 6.Номинал хоригийн итгэлцүүр (nominal protection coefficient , NPC) NPCO=A/E :Бүтээгдэхүүний хоригийн итгэлцүүр NPCO>1: үйлдвэрлэгч дарамттайг илэрхийлнэ татаасын дэмжлэгтэй, хэрэглэгч татварын NPCO<1 : хэрэглэгч татаасын дэмжлэгтэй, үйлдвэрлэгч татварын дарамттайг илэрхийлнэ NPCI=B/F: Орцын хоригийн итгэлцүүр NPCI>1: үйлдвэрлэгч татварын дарамттай NPCI<1 : үйлдвэрлэгч татаасын дэмжлэгтэй
Элит үр үйлдвэрлэлийн бодлогын шинжилгээ Санхүү гийн Эдийн засгийн Гажилт Орлого 510.2
438.9
71.3
Зардал ГХЗЗардал 158 148.9
9.1
Зардал ДХЗЗардал 228.6
152.7
75.9
Ашиг PCR=C/(A-B) DRC=G/(E-F) NPCO=A/E NPCI=B/F 123.6
EPC=(A-B)/(E F) 137.3
-13.7
RPSP=(A-B C)/(E-F-G) SRP=L/E 0.900
-0.031
0.649
0.527
1.162
1.061
1.214
Дүгнэлт, санал
• • •
А. Санхүү, эдийн засгийн шинжилгээний үр дүн Төмсний үр үйлдвэрлэлийг санхүүжүүлэх боломж эдийн засгийн тухайн үеийн байдлаас шалтгаална. Үр үржүүлэгч ААН-ийн хувьд зах зээлийн үнээр тооцоолбол дискоунтын түвшин 11,4 хувиас доош байхад зээлээ эргэн төлөх боломжтой байна Нийгмийн (ОУ зах зээлийн) үнээр тооцоолбол дискоунтын түвшин 23,8 хувиас доош байвал зохино.
Нийгмийн нийтлэг эрх ашгийн үүднээс эдийн нөхцөл муудсан тохиолд үрийн аж ахуйд татаасын дэмжлэг шаардлагатай юм.
Дүгнэлт, санал
• • •
Б. Бодлогын шинжилгээний үр дүн Төмсний үрийн аж ахуй эрхлэх нь ашигтай ажиллах боломжтой, нөөцийн ашиглалтын хувьд харьцангуй давуу байна Олон улсын зах зээлийн байдалтай зэрэгцүүлбэл үрийн төмсний үнийн хувьд татаасын дэмжлэгтэй, үйлдвэрлэлийн орцын үнийн хувьд татварын дарамттай байна Үрийн төмсний үнийн өсөлтийг хязгаарлах, үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсиин үнийн хувьд татаасын дэмжлэг үзүүлэх бодлогын зохицуулалт шаардлагатай байна