Transcript Organizimi i te dhenave dhe i Informacionit

Organizimi i te Dhenave
dhe i Informacionit
Principe dhe Objektiva
• Bazat e te dhenave per menaxhimin e te
dhenave ofrojne avantazhe sinjifikative
kundrejt menyres tradicionale me skedare.
– Percaktimi i koncepteve dhe termave te pergjithshem te
menaxhimit te te dhenave, duke theksuar avantazhet
dhe dizavantazhet e bazave te te dhenave per
menaxhimin e te dhenave.
– Tre modelet baze te bazave te te dhenave,
karakteristikat e tyre, avantazhet dhe disavantazhet.
2
Principe dhe Objektiva
• Dizenjimi i mire dhe menaxhimi i mire i bazave te
te dhenave eshte nje mjet mjaft i vlefshem ne
marrjen e vendimeve.
– Identifikimi i funksioneve te perbashketa te te gjithe
sistemeve te menaxhimit te bazave te dhenave si dhe
identifikimi i tre sistemeve me popullore te menaxhimit
te te dhenave ne kendeveshtrimin e perdoruesve.
3
Principe dhe Objektiva
• Numri dhe tipi i aplikimeve te bazave te te
dhenave do te vazhdoje te shtohet si dhe do te
çoje ne perfitime relae per bizneset
– Identifikimi dhe diskutimi i shkurtes ne lidhje me
aplikimet korente te bazave te te dhenave.
4
Hierarkia e te Dhenave
Hierarkia e të dhënave
Baza e të
dhënave
Shembuj
Skedari Personeli
(Projekti i Bazes se
te Dhenave)
Skedari Departamenti
Skedari Pagat
Skedarët
0001 Flora Kodra
0007 Agim Bregu
0112 Ilir Lumi
Rekordet
0001 Flora Kodra 02-07-1985
Fushat
Karakteret
(Bytet)
02-07-1985
12-08-1980
16-06-1996
Kodra
(Fusha mbiemri)
1000100
(Germa F në ASCII)
(Skedari
Personeli)
(Rekordi përmban nr-id,
emri, mbiemri, data e
punësimit)
5
Entitetet, Atributet dhe Çelsat
Nr_Id
Emri
Mbiemri
Data e
punësimit
Nr.
Departamenti
00012
Agim
Fusha
12-05-1979
012
00100
Vera
Kodra
20-10-1985
009
00075
Besnik
Mali
27-08-1997
002
Fusha çelës
Entititë
(rekordet)
Atributet
(fushat)
6
Metoda tradicionale vd. metodes se
menaxhimit te te dhenave
nepermjet Bazave te te Dhenave
7
Metoda Tradicionale
Të dhënat
Skedarët
Programet
aplikativë
Paga
Programi
i pagave
Raporte
Faturat
Programi
faturave
Raporte
Kontroll
inventari
Programi
kontroll
inventari
Raporte
...
Raporte
...
Përdoruesit
8
Metoda tradicionale
• Tepri e te dhenave (Data redundancy)
• Varesia program-te dhena
• Integriteti i te dhenave
9
Metoda e Bazave te te Dhenave
Programi i
pagave
Të dhënat e
pagave
Të dhënat e
inventarit
Të dhënat e
faturave
Sistemi i
menaxhimit
të bazave të
të dhënave
Të dhëna të tjera
Baza e të dhënave
Ndërfaqësi
Programi i
faturave
Raporte
Raporte
Programi i
kontrollit të
inventarit
Raporte
Kërkesa të
menaxhimit
Raporte
Programet
aplikativë
Përdoruesit
10
Avantazhet e Metodes se
Bazeve te te Dhenave
Avantazhet
Shpjegimi
Përmirëson përdorimin strategjik të të
dhënave
Të dhëna të sakta, të plota, të përditësuara bëhen të
vlefshme për vendim marrësit, kur, ku dhe në atë formë
që ata dëshirojnë
Zvogëlon teprinë e të dhënave
Baza e të dhënave zvogëlon teprinë e të dhënave. Të
dhënat organizohen nga DBMS dhe ruhen në një
vendndodhje. Kjo çon në një përdorim më efiçent të
hapsirës së ruajtjes të sistemit.
Përmirëson integritetin e të dhënave
Me metodën tradicionale, disa ndryshime tek të dhënat
nuk reflektoheshin në të gjitha kopjet e të dhënave që
mbaheshin në skedarët e veçantë. Kjo eliminohet nga
baza e të dhënave, sepse nuk ka skedarë të veçuar që
përmbajnë kopje të së njëjtës pjesë të të dhënave.
Azhornim dhe modifikim i lehtë
Me bazën e të dhënave, DBMS koordinon azhornimet
dhe modifikimet e të dhënave. Programuesit dhe
përdoruesit nuk kanë nevojë të dinë ku është vendosur
fizikisht e dhëna. E dhëna ruhet dhe modifikohet
menjëherë. Modifikimi dhe azhurnimi është gjithashtu
më i lehtë sepse e dhëna vendoset vetëm në një
vendndodhje në shumicën e rasteve.
11
Avantazhet e Bazave te
Dhenave
Pavarësia e të dhënave dhe programeve
DBMS organizon të dhënat në mënyrë të pavarur nga
programet aplikativ. Programi nuk është i lidhur me
vendndodhjen ose tipin e të dhënës. Futja e një të dhëne
të re jo e lidhur me një aplikim të veçantë nuk kërkon
rishkrimin e këtij aplikimi që të ruhet kompatibiliteti
me skedarin e të dhënave.
Akses më i mirë i të dhënave dhe i
informacionit
Shumë nga DBMS kanë softuerë që bëjnë më të lehtë
kapjen dhe thirrjen e të dhënave nga një bazë të
dhënash. Në shumicën e rasteve, jepen komanda të
thjeshta për të thirrur informacione të rëndësishme.
Relacionet midis rekordeve mund të dallohen më lehtë,
po ashtu aplikimet mund të kombinohen më lehtë
Standartizim i aksesit të të dhënave
Një karakteristikë kryesore e bazave të të dhënave është
standartizimi uniform i aksesit të të dhënave. Kjo do të
thotë që proçedura të njëjta përdoren nga të gjitha
programet aplikativ për të thirrur të dhëna dhe
informacione.
12
Avantazhet e Bazave te
Dhenave
Kuadri i ndërtimit të programeve
Proçedura të aksesit të bazave të të dhënave të
standartizuara do të thotë më standartizim në ndërtimin
e programeve. Meqe programet aksesojnë të dhënat në
bazën e të dhënave nëpërmjet DBMS, aksesi i bazës së
të dhënave të standartizuar ofron një kuadër konsistent
për ndërtimin e programeve. Për më tepër, çdo program
aplikativ i nevojitet t’i adresohet vetëm DBMS, jo
skedarëve të të dhënave aktualë, duke reduktuar kohën
e ndërtimit të aplikimimit.
Mbrojtje më e mirë e të dhënave
Përdorimi dhe aksesi i të dhënave të centralizuara bëjnë
më të lehtë monitorimin dhe kontrollin e tyre. Kode
sigurie dhe fjalëkalime bëjnë që vetëm njerëz të
autorizuar të kenë akses në të dhëna dhe informacione
të veçanta në bazën e të dhënave, duke siguruar kështu
dhe fshehtësinë.
Ndarja e burimeve të të dhënave dhe Kostoja e harduerëve, softuerëve dhe e personelit mund
informacionit
të ndahet midis një numri të madh aplikimesh dhe
përdoruesish. Kjo është karakteristika kryesore e
DBMS.
13
Disavantazhet e Bazave te te
Dhenave
Dizavantazhet
Shpjegimet
Kosto relativisht e lartë e blerjes dhe vënies në Disa DBMS mainframesh kushtojnë qindra
pune e një DBMS në një ambjent mainframe
mijëra dollarë.
Kosto e rritur e stafit të specializuar
Staf i specializuar shtesë dhe personel operativ
mund të nevojitet për të implementuar dhe
koordinuar përdorimin e bazës së të dhënave.
Disa organizata ja kanë arritur ta bëjnë këtë gjë
pa staf shtesë.
Paqëndrueshmëri e rritur
Edhe pse nëpërmjet bazave të të dhënave
ofrohet një siguri më e mirë sepse masat e
sigurisë mund të koncentrohen mbi një sistem,
ato bëjnë që më shumë të dhëna të jenë të
aksesueshme nga “të padëshiruarit” nëse nuk
arrihet siguria. Për më tepër, nëse për ndonjë
arsye DBMS dëmtohet, e pësojnë dhe shumë
nga programet aplikativ.
14
Modelimi i te Dhenave &
Modelet e Database
15
Modelimi i Data dhe Modelet
e Database
• Përmbajtja: Çfarë të dhënash duhen
mbledhur dhe me çfarë kostoje?
• Aksesi: Çfarë të dhënash duhet t’i ofrohen
secilit përdorues dhe kur?
• Struktura llogjike: Si duhet të organizohen të
dhënat që të kenë kuptim për përdoruesit?
• Organizimi llogjik: Ku do të vendosen fizikisht
të dhënat?
16
Modelimi i te dhenave
•
•
•
•
Modelimi i te dhenave te ndermarrjes
Tepri te dhenesh te planifikuara
Modeli i te dhenes
Diagramet Entity-Relationships (E-R)
17
DIAGRAMAT E-R
Atributet
Mbiemri
Ngjyra
Entititë
Relacion
1
Emri
Klienti
Nr_ID
Porosi
Relacioni 1:N
(një-me-shumë)
N
Produkti
Emri
Nr_ID
18
Modelet e Data
• Modeli Hierarchical
• Modeli Network
• Modeli Relational
19
Modeli Hierarkik (Peme)
Projekti
1
Departamenti
A
Punonjësi
1
Punonjësi
2
Prind
Departamenti
B
Punonjësi
3
Punonjësi
4
Departamenti
C
Punonjësi
5
Punonjësi
6
F
ë
m
i
j
ë
20
Modeli Network
Projekti
1
Departamenti
A
Projekti
1
Departamenti
B
Pronar
Departamenti
C
Pjestarë
21
Modeli Relational
Tabela 1: Tabela Projekti
Nr_Projekti
Përshkrimi
Nr_Departamenti
15
Pagesat
007
49
Shpikje
012
22
Manuali shitjeve
028
Tabela 2: Tabela Departamenti
Nr_Departamenti
Emri Departamentit
Nr_ID_Menaxheri
007
Kontabiliteti
112
012
Prodhimi
251
028
Marketingu
348
Tabela 3: Tabela Menaxherët
Nr_ID_Menaxheri
Emri
Mbiemri
Data e punësimit
Nr_Departamenti
112
Agim
Mali
14-07-1987
007
251
Zana
Kodra
05-04-1999
012
348
Ilir
Fusha
25-11-1976
028
22
Database Management
Systems (DBMSs)
•
•
•
•
•
Ofrojne pamje (view) perdoruesit
Krijojne dhe modifikojne database
Ruajne dhe therrasin te dhenat
Manipulojne te dhenat
Prodhojne Raporte
23
Krijimi dhe Modifikimi Bazes
se te Dhenave
DBMS
Skema
Nënskema
A
Përdoruesi
1
Përdoruesi
2
Nënskema
B
Përdoruesi
3
Nënskema
C
Përdoruesi
4
Përdoruesi
5
24
Data Definition Language
SCHEMA DESCRIPTION
SCHEMA NAME IS XXX
AUTHOR
XXX
DATE
XXX
FILE DESCRIPTION
FILE NAME IS XXX
ASSIGN XXX
AREA DESCRIPTION
AREA NAME IS XXX
RECORD DESCRIPTION
RECORD NAME IS XXX
RECORD ID IS XXX
.
.
.
Përdorimi i
DDL për
përcaktimin
e një Skeme
25
Krijimi dhe Modifikimi Bazes
se te dhenave
INVENTARI
PËRGATITUR NGA:
DATË:
APROVUAR NGA:
DATË:
VERSIONI:
FAQE:
A. BREGU
15-02-2003
B. KODRA
22-10-2003
3.1
1 NGA GJITHSEJ 1
EMRI DATA ELEMENT:
NR_ARTIK
PËRSHKRIMI:
NR I ARTIKULLIT
EMRA TË TJERË:
NO_ARTIK
ZONA E VLERAVE:
100 DERI 500
TIPI I TË DHËNËS:
NUMERIKE
POZICIONE:
4 POZICIONE OSE KOLONA
Shembull i
futjes së
një fjalor të
dhënash
26
Perfitimet e Fjalorit te te
dhenave
• Zvogelon teprine e te dhenave
• Zhvillim me i shpejte i programeve
• Modifikim me i lehte i te dhenes &
informacionit
• Rritje e besueshmerise se te dhenes
27
RUAJTJA DHE THIRRJA E
TE DHENAVE
Të dhënat
në disk
Rruga fizike e aksesit (PAP)
DBMS
Rruga logjike e aksesit
(LAP)
Kërkesa të
menaxhimit
Softuerë të
tjerë
Programe
aplikative
28
Structured Query Language
29
Output e Database
30
Sistemet me popullor te
Menaxhimit te Bazave te te
Dhenave
31
Zgjedhja e nje DBMS
•
•
•
•
•
•
•
Madhesia i bazes se te dhenave (size)
Numri i perdoruesve korrent
Performanca
Integrimi
Karakteristikat
Shitesi
Kostoja
32
Database Management
Systems
33
Data Warehouses
34
Krahasimi i OLTP & Data
Warehousing
35
Zhvillimet e Database
• Data warehouses
• Data marts
• Data mining
36
Data Mining
37
Distributed Databases
38
Perpunimi Analitik On-Line
(OLAP)
Krahasimi i OLAP dhe Data Mining
39
Open Database Connectivity
(ODBC)
Avantazhet e ODBC
ODBC mund te perdoret per
te importuar, ose link-ur
tabelat midis aplikimeve te
ndryshme
40
Object-Relational Database
Management Systems (ORDBMS)
• Ruan objektet
• Hypermedia
• Teknologjia e te dhenave spaciale
41
Permbledhje
• Data – nje prej burimeve me te vlefshme qe nje firme
perpunon
• Entity – nje klase e gjeneralizuar objektesh per te cilen
e dhena eshte mbledhur, ruajtur dhe mbajtur
• DBMS – nje grup programesh qe perdoren si je
nderfaqes midis nje baze te dhenash dhe nje programi
aplikativ
• Traditional on-line transaction processing (OLTP) nuk mbeshtet tipet e analizave te dhenave qe nevojiten
sot
42