Transcript HOLLIMI I SHTRESES SE OZONIT Pergatitur nga Figali Hila ,Instituti

Workshop nderkombetar
Ndergjegjesimi per mosperdorimin e bromurit te
metilit ne Shqiperi.
Hollimi i shtreses se Ozonit
pergatitur nga Figali Hila , Instituti I Mjedisit, Tirane
Hotel “ Mondial ” Tirane 26-27 korrik 2004
HOLLIMI I SHTRESES SE OZONIT
Formimi i ozonit
•Ozoni O3 eshte forme e oksigjenit me tre atome ne vend te dy
qe ka oksigjeni
• Rrezatimi ultraviolet i diellit i ndan molekulat e oksigjenit ne
atome, te cilat duke u kombinuar me molekula te tjera oksigjeni
formojne ozonin.
• Molekulat e ozonit krijohen dhe shkaterrohen ne vazhdimesi.
• Ozoni eshte gaz veçanerisht ndjeshem ndaj komponimeve
natyrore qe permbajne: hidrogjen ,azot ,klor, gje
qe çon ne shkaterrimin e tij.
FAKTE LIDHUR ME OZONIN
• 1839 Ozoni u zbulua nga C. F. Schönbein gjate observimit
te shkarkesave elektrike.
• 1850 U arrit ne konkluzionin qe ozoni eshte nje prej perberesve
te atmosferes.
• 1880 Eksperimentet e kryera treguan qe ozoni ka aftesi te
madhe absorbuese te rrezatimit ultraviolet .
• 1913 U deshmua qe pjesa me madhe e ozonit ne atmosfere
ndodhet ne stratosfere.
• Ne vitin 1974 James Lovelock zbuloi pranine e CFC- ve ne
atmosfere ne te gjithe gjeresine gjeografike
• Sherwood Rowland dhe te Mario Molina , zbuluan mekanizmin
e proçesit te konsumit te shtreses se ozonit. Ata u vleresuan
me çmimin Nobel per kimine si dhe çmimin e ozonit nga UNEP
SHPERNDARJA E OZONIT NE STRATOSFERE
• Troposfera : Toke-11km Stratosfera: 11-48 km
Jonosfera : 48-480 km
• Ne stratosfere 11-48 km larg tokes, ozoni formon nje
shtrese delikate, por shume efektive.
• Kjo shtrese pengon me efiçence pothuajse te gjitha
rrezet e demshme ultraviolet te diellit.
• Çdo dem qe i behet shtreses se ozonit do te çoje ne
rritje te radiacionit UV-B.
• Çdo rritje e UV-B qe arrin siperfaqen e tokes ka rrezik
te shkaktoje deme te konsiderueshme per mjedisin
dhe jeten ne toke.
SHKAQET E KONSUMIT TE OZONIT
• Klori – i CFC-ve – eshte evidentuar si shkaku
kryesor ne lidhje me konsumimin e shtreses se
ozonit.
• Me te rrezikshmet ne keto kimikate jane ato
me jete-gjatesi te madhe . Per kete aresye ato
influencojne ne konsumimin e ozonit per nje
periudhe te gjate kohe ne vazhdim.
• Çdo molekule CFC shkaterron mijra e mijra
molekula ozoni.
• Besohet se 1 atom klor mund te shkateroje me
shume se 100.000 molekula ozoni.
Pamje e Çarjes se Ozonit ne
HemisferenJugore
PSE DUHET TA MBROJME SHTRESEN E OZONIT
• Hollimi i shtreses se ozonit sjell shtimin e rrezatimit ultraviolet
• Per çdo rritje te konsumit te ozonit me 1% kemi nje rritje me
mbi 2 % te ekspozimit kundrejt rrezatimit ultraviolet.
• Rrezatimi i shtuar ultraviolet shkakton :
• Efekte ne shendetin e njeriut:
Rritje te kancerit te lekures,kataraktet e syve dhe Dobesim te
sistemit imunitar
• Kanceri i Lekures
• Rritja e rrezatimit UV-B ndikon ne tre tipe te kancerit te lekures
qe prek qeniet njerezore:
• Basal, Squamous dhe Malignat Melanoma
• Dy te parat jane me te perhapurit dhe ka prekur rreth gjysem
milion njerez ne SH.B.A
• Kataraktet e syve jane re qe formohen ne lentet e
syve, duke kufizuar shikimin.
• Nje nga faktoret eshte dhe rritja e ekspozimit ndaj
rrezatimit ultraviolet
• Sistemi Imunitar
• Rritja e ekspozimit ndaj rrezatimit ultraviolet dobeson
aftesin e sistemit imunitar per te luftuar disa semundje.
• Herpes simplex dhe leishmaniasis,semundje
parazitare te perhapura ne tropic, mendohet se
avancojne si rezultat i rritjes se rrezatimit ultraviolet.
EFEKTE NE MJEDIS
• Rritja e rrezatimit UV-B ndikon ne boten bimore dhe
ujore
• Testet kane treguar ulje te prodhimit te sojes mbi 29%
per nivel te konsumimit te ozonit nen 25%. Me te
prekshmet jane bizelet, bathet, pjeprat dhe lakra.
• Redukton cilesine e disa lloje perimesh si domate,
patate ,panxhar sheqeri .
• Deme ne organizmat ujore deri ne thellesi 20 m ne
ujrat e paster.
• Veçanerisht i demshem per krijesat e vogla si plankton,
larvat e peshqve dhe bimet ujore. Ulja e numrit te tyre
mund te çoje ne ulje te prodhimit te peshkut.
PERDORIMI I CFC-ve
• Rreth 70 % e CFC-ve te prodhuara perdoreshin si :
solvente, aerosole dhe ne poliuretane
• Ato jane perdorur si fluide ne shume sisteme ftohese,
pompa ngrohese dhe kondicioneret e ajrit.
NDIKIMI I CFC- ve NE NGROHJEN GLOBALE
• Produktet e CFC-ve kane nje kapacitet shume te larte
per absorbimin e rrezatimit infrared, pra jane
komponime qe shkaktojne efektin sere.
• Ato kane ndikim direkt dhe indirekt
MASAT PER SHPETIMIN E SHTRESES SE
OZONIT
• Ne Stokolm me 1972 UNEP, analizoi çeshtjen e
varferimit te shtrese se ozonit.
• Ne mars te vitit 1977 eksperte nga 32 vende u
mblodhen ne Uashington, dhe paraqiten planin e
veprimi per mbrojtjen e shtreses se ozonit.
• Me 1980 Kouniteti Europian vendosi
te ndalonte prodhimin e CFC-11 dhe CFC-12
• KONVENTA E VJENES
• Me1985 ne Viene u nenshkrua Konventa e Vienes per Mbrojtjen e Shtreses
se Ozonit. Moren pjese 43 vende dhe fillimisht u nenshkrua nga 20 vende.
• Konventa beri thirrje per te marre “masat e duhura” per te mbrojtur
shtresen e ozonit dhe per te krijuar nje tjeter mekanizem nderkombetar per
kerkim, monitorim dhe shkembim informacioni.
• Tekstit te Konventes ju bashkengjit nje liste me kimikate qe u konsideruan si
“potencialisht te demshme per shtresen e ozonit”.
• PROTOKOLLI I MONTREALIT
• Ne negociatat e Protokollit te Montrealit moren pjese rreth 60 vende.
Protokolli i perfundoi negociatat me 16 shtator 1987 dhe u nenshkrua nga
46 vende.
• Protokolli sanksionoi ngrirjen e prodhimit dhe te konsumit te 5
klorofluorokarboneve me te rendesishem (CFC-te 11,12,113,114,115) per
vendet e zhvilluara qe prej dates 1 Korrik 1989, dhe te haloneve (halonet
1211, 1301, 2402) vetem tre vjet me vone.
• Protokolli vendosi qe brenda vitit 1998 nje reduktimin te CFC-ve ne masen
50% ne vendet e zhvilluara.
• Per vendet ne zhvillim me perdorim te ulet te LOH-ve per fryme (me pak se
0.3 kg per fryme) u dha nje periudhe kohore dhjetevjecare me vone se sa
vendet e zhvilluara per zbatimin e tij.
• Amendamente te Protokollit te Montrealit
• Amendamenti i Londres ( 1990) percaktoi listen e substancave
qe duhen eleminuar
• Amendamenti i Kopenhages (1992) parashikoi eleminimin
hidroklorfluorkarboneve ( HCFC),te hidrobromfluorkarboneve
(HBFC) dhe te bromuri te metilit
• Amendamenti i Montrealit ( 1997) vendosi :
• sistemin e liçencimit per importet dhe eksportet e substancave
qe ndikojne ne konsumimin e shtreses se ozonit
• Amendamenti i Pekinit ( 1999) parashikoi :
• afate per eleminimin e metanit te bromkloruruar,
• prodhimin ne sasi te caktuar te HCFC
Konventa e Vienes per Mbrojtjen e Shtreses se Ozonit (1985)
dhe Protokolli pasardhes i Montrealit mbi Substancat
Ozonholluese (1987) formojne bazen per bashkepunimin
nderkombetar per mbrojtjen e shtreses se ozonit.
• Mekanizmat financiare
• 1991 :U krijua Fondi i perbashket me UNDP, UNEP,
UNIDO dhe Banken Boterore ,per te siguruar
asistence financare dhe teknike per vendet ne
zhvillim.Ky fond ne periudhen 1991-2000,ka levruar
rreth 813 milion USD per 100 vende ne zhvillim
Arritjet
• Prodhimi dhe Konsumi i CFC-ve dhe Haloneve ka
rene rreth 87% midis 1986 dhe 1999.
• Perqendrimi atmosferik i klorureve arriti maksimumin
ne 1994 dhe tani eshte ne renie.
• Rimbushja e shtreses se ozonit pritet rreth vitit 2050,
gjithmone vetem nese Protokolli i Montrealit zbatohet
nga te gjitha Palet.
• Shqiperia dhe Konventa e Vienes &
Protokolli i Montrealit
• Shqiperia ka ratifikuar dokumentat e Konventes
se Vienes dhe Protokollit te Montrealit ne 8
Tetor 1999, dhe duke filluar prej 7 Janarit 2000
eshte pale ne to.
• Nga qenia pale Shqiperia duhet te raportoje
konsumin ne vite te substancave ozon-holluese,
si edhe te zbatoje kuotat e caktuara te importit .
• Gjithashtu ajo duhet te vendosi sistemin e
licensave per LHO.
FALEMINDERIT