Transcript ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN INFORMATION SYSTEMS

Management Information Systems
MANAGING THE DIGITAL FIRM, 12TH EDITION
PROBLEMET ETIKE DHE SOCIALE NE
SISTEMET E INFORMACIONIT
VIDEO CASES
Case 1: Big Brother is Copying Everything on the Internet
Case 2: Delete: The Virtue of Forgetting in a Digital Age
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Learning Objectives
 Çështjet se çfarë problemesh etike, sociale dhe
politike janë ngritur nga sistemet e informacionit?
 Parime specifike për të kryer atë që mund të
përdoret për të udhëhequr vendimet etike?
 Pse sistemet bashkëkohore të teknologjisë së
informacionit dhe internetit paraqesin sfida për
mbrojtjen e privatësisë individuale dhe të pronës
intelektuale?
 Si kanë ndikuar sistemet e informacionit ne jetën e
përditshme?
2
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Behavioral Targeting and Your Privacy: You’re the Target
– Problem: Nevoja për te tranferuar ne menyre efficente reklama
online
–
Zgjidhje: Reklamat per nje grup te caktuar, lejojne bizneset dhe
organizatat për të synuar më saktësisht demografine e dëshiruar
Google monitoron aktivitetin përdorues në mijëra faqe, bizneset
të monitorojnë faqet e tyre për të kuptuar klientët
-Demonstron rolin e IT-së në organizimin dhe shpërndarjen e
informacionit
-Ilustron çështjet etike te natyrshme në mbledhjen e informacionit
online.
3
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
• Rastet e fundit të gjykimit te dështuar etik në biznes
Lehman Brothers, Sherbim I Manexhimit te
mineraleve, Pfizer
Në shumë raste sistemet informacionit jane
përdorur për të varrosur vendimet.
•
Etikë
Parimet e se drejtës dhe të gabimit që individët,
duke vepruar si agjente pa moral, përdorin për të
bërë zgjedhje për të udhëhequr sjelljet e tyre.
4
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
Sistemet e informacionit dhe etika
• Sistemet e informacionit ngrenë pyetje të
reja etike, sepse ato krijojnë mundësi për:
1)Ndryshime intensive shoqërore,
2)shpërndarje kercenuese ekzistuese të
pushtetit, të parave, të drejtat dhe detyrimet
3)Lloje të reja të krimit
5
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
• Model për të menduar çështjet etike, sociale, dhe
politike:
Shoqëria te mendohet si një pellg i qetë
IT si guri rënë në pellg, duke krijuar vale te situatave
të reja që nuk mbulohen nga rregullat e vjetra
Institucionet sociale dhe politike nuk mund tu
përgjigjen brenda natës në këtyre valezave mund të
duhen vite për të zhvilluar, rregulla të mirësjelljes
pritshmerite dhe ligjet
Kërkon kuptimin e etikës për të bërë zgjedhjet në
zonat me ligj gri.
6
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
Marrëdhënia në
mes të ceshtjeve
etike, sociale, dhe
politike në një
shoqëri
informacioni
The introduction of new
information technology has a
ripple effect, raising new
ethical, social, and political
issues that must be dealt with
on the individual, social, and
political levels. These issues
have five moral dimensions:
information rights and
obligations, property rights and
obligations, system quality,
quality of life, and
accountability and control.
FIGURE 4-1
7
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
• Pesë dimensionet morale të epokës së
informacionit:
1)Të drejtat dhe detyrimet e informacionit
2)Të drejtat dhe detyrimet e pronës
3)Llogaridhënia dhe kontrolli
4)Cilësia e sistemeve
5)Cilësia e jetës
8
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
• Trendet kryesore te teknologjise që ngrenë çështje
etike
1)Dyfishimi i pushtetit te kompjuterit
Organizatat më shumë varen nga sistemet kompjuterike për
operacione kritike
2)Rënie e kostos të magazinimit te te dhenave
Organizatat mund të mbajë bazat e të dhënave të hollësishme
për individë
3)Përparimet ne Networking dhe Internet
Kopjimi dhënave nga një vend në një tjetër dhe të qasjes të
dhënave personale nga larg është shumë më e lehtë
9
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
• Trendet kryesore teknologjike që ngrenë çështje
etike (vazhdim)
4)Përparimet në teknikat e analizës të dhënave
Kompanitë mund të analizojne sasi të mëdha të dhënave të
grumbulluara për individët për:
-profilizimin
-Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të krijuar
dosje e informacionit të detajuar për individë
Vetëdijes Nonobvious marrëdhënie (NORA)
Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të gjetur
lidhjet e errëta te fshehura që mund të ndihmojë në
identifikimin e kriminelët apo terroristët
10
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems
NONOBVIOUS
RELATIONSHIP
AWARENESS (NORA)
NORA technology can take
information about people from
disparate sources and find
obscure, nonobvious
relationships. It might discover,
for example, that an applicant
for a job at a casino shares a
telephone number with a
known criminal and issue an
alert to the hiring manager.
FIGURE 4-2
11
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Ethics in an Information Society
• Koceptet baze per analizen etike
– Pergjegjesia
• Pranimi I kostos te mundshme, detyrave dhe detyrimet per
vendimet.
– Pergjegjshmeria:
• Mekanizmi per te identifikusr palet ndermjetese.
– Besueshmeria:
• Lejohen individet dhe firmat te riparojne demet.
– Proceset e nevojshme:
• Ligjet njihen dhe kuptohen, me aftesine per te apeluar te
shkallat me te larta.
12
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Ethics in an Information Society
• Analiza etike: Nje proces me 5 hapa(ethical
dilemma)
1. Identifikimi pershkrimi I qarte I fakteve.
2. Pershkrimi I konfliktit dhe identifikimi I vlerave
te rendit me te larte.
3. Identifikim i te interesuarve
4. Identifikimi i opsioneve te arsyeshme.
5. Identifikimi i konsekuencave potenciale te
opsioneve.
13
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Ethics in an Information Society
• 6 parime etike te mundshme
1. Rregulli i Arte
• Sillu me te tjeret sic do te deshiroje te tjeret te silleshin
me ju.
2. Imperativa kategorike e Emanuel Kant
• Nese nje veprim nuk eshte i drejte per secilin, nuk
eshte i drejte per asnje.
3. Rregulli i ndryshimit te Dekartit
• Ne se nje veprim nuk mund ta besh shpesh nuk eshte e
drejte ta besh edhe 1 here.
14
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Ethics in an Information Society
• 6 Parime etike te mundshme(cont.)
4. Parimi Utilitar
• Bej aksionin qe te con me larg ose te jep nje vlere me te
madhe.
5. Parimi i rrezikut
• Zgjidh veprimin qe prodhon demin me te vogel ose me
koston me te vogel te mundshme.
6. Parimi etik “s’ka dreke falas”
• Assume that virtually all tangible and intangible objects
are owned by someone unless there is a specific
declaration otherwise
15
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
Ethics in an Information Society
• Kodet profesionale te sjelljes
• Shpallur me shoqatat e profesionistëve
P.sh. AMA, ABA, AITP, ACM
Premtimet nga profesionet për të rregulluar veten e
tyre në interes të përgjithshëm të shoqërisë
• Dilemat etike te botes reale
Një grup i interesave te vene ballepërballë.
P.sh. E drejta e kompanisë për të maksimizuar
produktivitetin e punonjësve kundrejt te drejtes te
punonjesve për përdorimin e internetit për pune të
shkurtëra personale
16
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Privatizmi (Privacy)
Pretendimi i individëve qe të lihen vetëm, pa
mbikqyrje apo ndërhyrje nga individë të tjerë,
organizata, apo shteti. Pretendojnë të jenë në
gjendje të kontrollojnë informacionin rreth vetes
• In U.S., privatizmi mbrohet nga:
– Amendamenti i Pare (freedom of speech:Liria e
fjales)
– Amendamenti i katert (kerkimi dhe kapja e
paarsyeshme)
– Statute federale shtese (e.g. Privacy Act of 1974)
17
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Sfidat e Internetit ndaj privacy:
– Cookies
• Fileza te vogla te shkarkuara nga web site tek hard drive e vizitorit
per te ndihmuar identifikimin e brouserit te vizitorit dhe ndjekjen
e vizitave ne ate site.
– Web beacons/bugs
• Tiny graphics embedded in e-mail and Web pages to monitor who
is reading message
– Spyware
• Surreptitiously installed on user’s computer
• May transmit user’s keystrokes or display unwanted ads
• Koleksionimi i te dhenave private nga Google
Targetimi social.
18
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
SI COOKIES IDENTIFIKOJNE VISITORET E WEB-IT
FIGURE 4-3
19
Cookies are written by a Web site on a visitor’s hard drive. When the visitor returns to that Web site, the
Web server requests the ID number from the cookie and uses it to access the data stored by that server on
that visitor. The Web site can then use these data to display personalized information.
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Zgjidhje teknike
– Platforma per Preferenca te Privacy (P3P)
• Lejon web sitet te komunikojne politika te
privatizmit te vizitoreve te web brouser.
• Perdoruesi specifikon nivelet e privacy te
deshiruara ne setimet e deshiruara te brouser.
20
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
THE P3P STANDARD
FIGURE 4-4
21
P3P enables Web sites to translate their privacy policies into a standard format that can be read by the
user’s Web browser software. The browser software evaluates the Web site’s privacy policy to determine
whether it is compatible with the user’s privacy preferences.
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Te drejtat e prones: Prona Intelektuale
– Prona intelektuale: Pronë e paprekshme të çdo lloji e
krijuar nga individë apo korporata
Tre rruget kryesore qe mbrojne pasurine intelektuale
22
1. Sekreti I Tregetise:Puna intelektuale ose produkte qe
I takojne biznesit, mbahen sekret, nuk punohet ne
domenin public.
2. Kopiright: Rregullore qe mbron te drejtat e autorit
per gjithe jeten e tij plus 70 vjet.
3. Patentat: i dhuron krijuesit te shpikjes nje monopol
ekskluziv ne idete e perfshira ne shpikjen e tij qe
zgjat 20 vjet.
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Sfidat ndaj te drejtave te pasurise intelektuale
– Media dixhitale e ndryshme nga media fizike(p.sh.
librat)
•
•
•
•
•
Lehtesi ne shumefishim
Lehtesi ne shperndarje(Rrjetat, Interneti)
Veshtiresi ne klasifikimin e Softwerit.
Kompaktesia
Veshtiresi ne vendosjen e punimeve unike.
• Akti Kopiright I Mileniumit Dixhital(DMCA)
– E shpall ilegal qarkullimin e materialeve kopiright te
punimeve te bazuar ne teknologji.
23
© Prentice Hall 2011
Management Information Systems
CHAPTER 4: ETHICAL AND SOCIAL ISSUES IN
INFORMATION SYSTEMS
The Moral Dimensions of Information Systems
• Krimi ne Kompjuter dhe Abuzimi
– Krimi ne kompjuter: Teresia e akteve ilegale nepermjet
perdorimit te nje kompjuteri ose kunder nje sistemi
kompjuterash, mund te jete objekt ose instrument krimi.
– Abuzimi ne kompjuter: Akte jo etike, por jo ilegale
• Spam: Bizneseve u kushton shume te merren me Spam-in.
• Zenia ne pune:
– Puna ne sektoret inxhinierike rezulton me humbje te
vendeve te punes.
• Barazia dhe aksesueshmeria – ndarja dixhitale:
– Disa grupe etnike ose te sapo ardhur ka mundesi te mos
kene kompjuter ose akses ne Internet.
24
© Prentice Hall 2011